KOSZTY, PRZYCHODY,

WYNIK EKONOMICZNY

dr Sylwia Machowska

KOSZTY

KOSZTY

Przedsi

ę

biorstwo musi nieustannie

rozwa

ż

a

ć

takie kwestie, jak:

• podj

ąć

si

ę

okre

ś

lonych działa

ń

, czy nie,

• kiedy działania rozpocz

ąć

,

• jaka b

ę

dzie efektywno

ść

zamierzonych

działa

ń

,

• jaki b

ę

dzie okres zwrotu poniesionych

kosztów.

NIE MA DZIAŁA

Ń

BEZ KOSZTÓW

• Koszty stanowi

ą

zawsze punkt wyj

ś

cia my

ś

lenia

ekonomicznego dlatego,

ż

e ka

ż

de działanie

podmiotów jest zwi

ą

zane z ponoszeniem kosztów.

• Nie ma działa

ń

bez kosztów.

• Koszty nale

żą

do podstawowych kryteriów wyboru

decyzji.

• Ranga kosztów jako elementu decyzyjnego wynika

st

ą

d,

ż

e wprawdzie nie mo

ż

na unikn

ąć

ponoszenia

kosztów w zwi

ą

zku z podejmowan

ą

działalno

ś

ci

ą

, lecz

mo

ż

na i nale

ż

y je minimalizowa

ć

.

ZASADA RACJONALNEGO

GOSPODAROWANIA

Zgodnie z zasad

ą

racjonalnego gospodarowania

minimalizacja kosztów mo

ż

e by

ć

realizowana

poprzez:

• osi

ą

ganie zało

ż

onego celu przy jak najmniejszych

kosztach,

• maksymalizacj

ę

efektu przy zało

ż

onych do

poniesienia kosztach.
Zasada ta zakłada tak

ż

e konieczno

ść

kształtowania

odpowiedniej relacji kosztów do przychodów:

- przychody ze sprzeda

ż

y s

ą

wy

ż

sze od kosztów

- dynamika przychodów jest silniejsza od dynamiki

kosztów.

PIERWOTNO

ŚĆ

KOSZTÓW

Cech

ą

szczególn

ą

kosztów jest ich pierwotno

ść

wzgl

ę

dem przychodów, co oznacza

ż

e:

• aby podj

ąć

jak

ą

kolwiek działalno

ść

gospodarcz

ą

,

przedsi

ę

biorstwo musi najpierw ponie

ść

koszty,

• potem konieczne jest sprzedanie wyprodukowanego

wyrobu, towaru lub usługi w celu zrealizowania
przychodu,

• osi

ą

gni

ę

cie zysku wymaga, aby ł

ą

czne przychody

były wy

ż

sze od poniesionych kosztów.

KOSZTY EKONOMICZNE

SKŁADAJ

Ą

SI

Ę

:

• kosztów

jawnych,

wydatków

niezb

ę

dnych w celu uzyskania zasobu,

produktu lub usługi – explicite

• kosztów ukrytych - niewykorzystanych

mo

ż

liwo

ś

ci wykonania, pozyskania czego

ś

innego lub zastosowania posiadanych
zasobów do innego celu – implicite

Koszty jawne

Koszty ukryte

czesne

360 zł

podręczniki

100 zł

utracony czas

600 zł

Kj

=

460 zł

Ku

=

600 zł

Koszt ekonomiczny = 1060 zł

PODZIAŁ KOSZTÓW

PODZIAŁ KOSZTÓW

Za kryterium podziału kosztów przyjmiemy
reakcje na zmian

ę

wielko

ś

ci produkcji:

- Koszty stałe

- Koszty zmienne

Przy czym zarówno koszt stały jak i zmienny
mo

ż

e by

ć

kosztem jednostkowym

(przeci

ę

tnym) lub kosztem całkowitym.

KOSZTY STAŁE - TFC

KOSZTY STAŁE - TFC

Koszty stałe - s

ą

to takie koszty w

przedsi

ę

biorstwie, które nie ulegaj

ą

zmianie wraz ze zmian

ą

wielko

ś

ci

produkcji.

Do kosztów stałych przedsi

ę

biorstw najcz

ęś

ciej

nale

żą

:

• koszty zakupu ziemi,
• koszty wyposa

ż

enia kapitałowego (amortyzacja),

• opłaty za dzier

ż

aw

ę

maj

ą

tku,

• składki ubezpieczeniowe,
• wynagrodzenia zarz

ą

du itp.

KOSZTY ZMIENNE - TVC

• Koszty zmienne – obejmuj

ą

takie koszty

w przedsi

ę

biorstwie, które zmieniaj

ą

si

ę

wraz ze zmian

ą

wielko

ś

ci produkcji, np.

koszty energii, paliwa, koszty pracy
(płace) niektórych grup pracowników.

• Koszty stałe (TFC) to takie koszty, które

nie zmieniaj

ą

si

ę

pod wpływem zmian

wielko

ś

ci produkcji.

• Koszty zmienne (TVC) to takie koszty,

które zmieniaj

ą

si

ę

w

ś

lad za zmianami

wielko

ś

ci produkcji.

Rozpatruj

ą

c podział kosztów na stałe i zmienne

nale

ż

y uwzgl

ę

dni

ć

nast

ę

puj

ą

ce kwestie:

• czas,

• przedział wielko

ś

ci produkcji,

• sposób uj

ę

cia kosztów (całkowite czy

jednostkowe).

Podział na koszty stałe i zmienne zmienia si

ę

wraz

ze zmian

ą

horyzontu czasowego. W bardzo

krótkim okresie wszystkie koszty s

ą

w zasadzie

stałe. Natomiast w długim okresie wszystkie koszty
podlegaj

ą

zmianom a wi

ę

c s

ą

zmienne.

KOSZTY CAŁKOWITE - TC

• Koszty całkowite przedsi

ę

biorstwa

(total cost - TC)
– stanowi

ą

sum

ę

całkowitych kosztów stałych

(total fixed cost – TFC) i całkowitych kosztów

zmiennych (total variable cost – TVC

)

TC = TVC + TFC

KOSZTY PRZECI

Ę

TNE

Koszty przeci

ę

tne

• Jednostkowy koszt przeci

ę

tny oblicza si

ę

poprzez

odniesienie kosztów całkowitych okre

ś

lonej

produkcji przez ilo

ść

jednostek produkcji, np.

przeci

ę

tny koszt jednostkowy przewozu jednego

pasa

ż

era w przedsi

ę

biorstwie transportowym

okre

ś

la si

ę

poprzez podzielenie kosztów

całkowitych przewozu pasa

ż

erów w danym

przedsi

ę

biorstwie przez liczb

ę

przewiezionych

pasa

ż

erów w danym okresie czasu.

KOSZTY PRZECI

Ę

TNE

W

ś

ród kosztów przeci

ę

tnych wyró

ż

niamy:

• ATC – przeci

ę

tny koszt całkowity = TC/X

• AVC – przeci

ę

tny koszt zmienny = TVC/X

• AFC – przeci

ę

tny koszt stały = TFC/X

Koszty przeci

Koszty przeci

ę

ę

tne

tne

= koszty ca

= koszty ca

ł

ł

kowite podzielone

kowite podzielone

przez wielko

przez wielko

ść

ść

produkcji

produkcji

Koszty przeci

Koszty przeci

ę

ę

tne

tne

= koszty ca

= koszty ca

ł

ł

kowite przypadaj

kowite przypadaj

ą

ą

ce

ce

na jednostk

na jednostk

ę

ę

produkcji

produkcji

KOSZT KRA

Ń

COWY - MC

KOSZT KRA

Ń

COWY - MC

Koszt kra

ń

cowy (marginalny)

• Koszt kra

ń

cowy jest to jednostkowy koszt dodatkowej

partii produkcji, która uruchomiona została w
przedsi

ę

biorstwie (uruchomienie obsługi nowej relacji

przewozowej, uruchomienie nowego kursu,
wykonanie konkretnej usługi na rzecz klienta).

• Koszt kra

ń

cowy okre

ś

la si

ę

poprzez relacj

ę

przyrostu kosztów całkowitych, zwi

ą

zanych z

podj

ę

ciem produkcji, do przyrostu produkcji.

• Koszt kra

ń

cowy to przyrost kosztów całkowitych

spowodowany zwi

ę

kszeniem produkcji o

jednostk

ę

.

Koszty zmienne i koszty kra

ń

cowe

Koszty zmienne i koszty kra

ń

cowe

• Uwaga: poniewa

ż

koszty stałe nie

zmieniaj

ą

si

ę

pod wpływem zmian

wielko

ś

ci produkcji, koszty kra

ń

cowe

zwi

ą

zane s

ą

tylko ze zmienn

ą

cz

ęś

ci

ą

kosztów całkowitych.

KOSZT KRA

Ń

COWY - MC

MC =

∆

TC /

∆

X

MC =

∆

TVC /

∆

X

MC = P

L

/ MPP

L

∆

– zmiana liczona jako X

2

– X

1

P

L

– cena czynnika produkcji (tu cena pracy)

X – wielko

ść

produkcji

MPP

L

– produkcyjno

ść

kra

ń

cowa (tu produkcyjno

ść

pracy)

constans !

TC

= ATC • X

TFC

= AFC • X

TVC

= AVC • X

+

ATC

AFC

AVC

+

KOSZTY PRODUKCJI I ICH

GRAFICZNA

INTERPRETACJA

KOSZTY PRODUKCJI I ICH

GRAFICZNA

INTERPRETACJA

ZNACZENIE KOSZTÓW

PRODUKCJI

Koszty produkcji obok ceny sprzeda

ż

y

produktu, stanowi

ą

istotny parametr w

podejmowaniu racjonalnych decyzji przez
producenta. Znajomo

ść

ich kszta

ł

towania

w krótkim i d

ł

ugim okresie umo

ż

liwia

wyznaczenie

optymalnych

rozmiarów

produkcji

i

optymalnej

wielko

ś

ci

przedsi

ę

biorstwa w ró

ż

nych strukturach

rynkowych – od rynku konkurencyjnego do
rynku monopolu.

KOSZTY CAŁKOWITE

KOSZTY CAŁKOWITE

KOSZTY CAŁKOWITE

x

TFC

TC

TVC

Variable Cost

(Fixed Cost)

(Total Cost)

TC
TFC

TVC b

ę

dzie wysoko

ś

ci

ą

czerwonego odcinka. Wynika to z
prostego rachunku

TC – TFC = TVC

KOSZTY PRZECI

Ę

TNE

KOSZTY PRZECI

Ę

TNE

AVERAGE COST

MC

ATC

AVC

AFC

x

MC
ATC
AVC
AFC

KOSZTY PRZECI

Ę

TNE

KOSZTY PRZECI

Ę

TNE

MC

ATC

AVC

MC
ATC
AVC
AFC

x

Pionowa odległo

ść

mi

ę

dzy

krzywymi ATC i AVC to AFC.
Wynika to z prostego rachunku
ATC – AVC= AFC

x

Koszty – uwagi do rysunku

Koszty – uwagi do rysunku

• Warto zauwa

ż

y

ć

zmniejszanie si

ę

ró

ż

nicy mi

ę

dzy

ATC a AVC. Wynika to z faktu,

ż

e maleje znaczenie

kosztu stałego, tzn. maleje AFC, który jest
oczywi

ś

cie elementem składowym kosztu

całkowitego.

• Krzywa MC przecina krzywe kosztów przeci

ę

tnych

w okre

ś

lonych punktach odpowiadaj

ą

cych

najni

ż

szym warto

ś

ciom kosztów przeci

ę

tnych. Nie

jest to przypadek. Je

ż

eli koszt kra

ń

cowy jest wy

ż

szy

ni

ż

przeci

ę

tny oznacza to,

ż

e dodatkowa

wyprodukowana jednostka jest dro

ż

sza ni

ż

wynosi

koszt

ś

redni, a je

ś

li tak, to automatycznie podnosi to

koszt przeci

ę

tny (ATC i AVC ro

ś

nie).

AVC

AVC

ATC

ATC

MC

MC

TVC

TVC

TC

TC

TFC

TFC

X

X

X

X

Zale

ż

no

ść

mi

ę

dzy

kosztami całkowitymi a
kosztami przeci

ę

tnymi.

Koszty w krótkim i w długim okresie

Koszty w krótkim i w długim okresie

• W krótkim okresie cz

ęść

kosztów

całkowitych to koszty stałe.

• W długim okresie wszystkie koszty to

koszty zmienne.

Kształt krzywych kosztów

Kształt krzywych kosztów

• Poniewa

ż

koszty kra

ń

cowe i koszty

przeci

ę

tne s

ą

pochodnymi kosztów

całkowitych, za ich kształtem b

ę

d

ą

sta

ć

te

same zasady.

• W krótkim okresie za kształtem krzywych

kosztów kryj

ą

si

ę

jednak inne zasady ni

ż

w

długim okresie.

Krzywe kosztów w krótkim okresie

Krzywe kosztów w krótkim okresie

• Za kształtem krzywych kosztów

w krótkim okresie kryje si

ę

prawo

malej

ą

cych przychodów z czynnika

wytwórczego (prawo malej

ą

cego

produktu kra

ń

cowego czynnika

wytwórczego).

Prawo malej

ą

cych przychodów

kra

ń

cowych z produkcji

Prawo malej

ą

cych przychodów

kra

ń

cowych z produkcji

• Je

ż

eli ilo

ść

jednego czynnika wytwórczego

jest stała a ilo

ść

drugiego zwi

ę

ksza si

ę

,

wówczas – od pewnego poziomu
nakładów zmiennego czynnika
wytwórczego – produkcja ro

ś

nie, ale

ka

ż

da kolejna jego jednostka powoduje

mniejszy przyrost produkcji (kra

ń

cowa

produkcyjno

ść

tego czynnika jest coraz

mniejsza).

Krzywe kosztów w długim okresie

Krzywe kosztów w długim okresie

• Za kształtem krzywych kosztów w długim

okresie kryj

ą

si

ę

korzy

ś

ci i niekorzy

ś

ci skali

działania (produkcji).

Korzy

ś

ci i niekorzy

ś

ci skali

działania

Korzy

Korzy

ś

ś

ci i niekorzy

ci i niekorzy

ś

ś

ci skali

ci skali

dzia

dzia

ł

ł

ania

ania

Korzy

ś

ci skali produkcji (rosn

ą

ce utargi ze skali)

• kiedy długookresowe koszty przeci

ę

tne spadaj

ą

wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji

• gdy długookresowe koszty przeci

ę

tne s

ą

stałe

przy wzro

ś

cie produkcji

Niekorzy

ś

ci skali (malej

ą

ce utargi ze skali)

• kiedy długookresowe koszty przeci

ę

tne rosn

ą

wraz ze wzrostem produkcji.

Przyczyny wyst

ę

powania korzy

ś

ci

i niekorzy

ś

ci skali produkcji

Przyczyny wyst

ę

powania korzy

ś

ci

i niekorzy

ś

ci skali produkcji

KORZY

Ś

CI SKALI PRODUKCJI

•

Niepodzielno

ść

procesu produkcji – konieczno

ść

ponoszenia przez przedsi

ę

biorstwo okre

ś

lonego

minimum nakładów niezb

ę

dnego do prowadzenia

działalno

ś

ci i niezale

ż

nego od rozmiarów produkcji

(koszt stały).

•

Specjalizacja pracy – korzy

ś

ci osi

ą

gane w wyniku

podziału pracy (specjalizacji) – A. Smith.

•

Specjalizacja technologiczna – produkcja na
du

żą

skal

ę

jest na ogół niezb

ę

dna, aby móc

zastosowa

ć

lepsze maszyny i uzyska

ć

wi

ę

ksz

ą

produktywno

ść

(ekonomia skali) na jednostk

ę

produkcji.

Przyczyny wyst

ę

powania korzy

ś

ci

i niekorzy

ś

ci skali produkcji

Przyczyny wyst

ę

powania korzy

ś

ci

i niekorzy

ś

ci skali produkcji

NIEKORZY

Ś

CI SKALI PRODUKCJI

•

Mened

ż

erskie niekorzy

ś

ci skali – produkcja na

wielk

ą

skal

ę

wymaga tworzenia wielu szczebli

zarz

ą

dzania – firma staje si

ę

zbiurokratyzowana,

powstaj

ą

problemy koordynacji pracy

poszczególnych działów i z tego powodu mo

ż

e

wyst

ą

pi

ć

wzrost kosztów przeci

ę

tnych.

•

Czynniki geograficzne – pierwszy zakład jest
zlokalizowany w najdogodniejszym miejscu z
punktu widzenia minimalizacji kosztów transportu,
to nast

ę

pny zakład b

ę

dzie zlokalizowany ju

ż

mniej

korzystnie.

KOSZTY PRODUKCJI

XX – stała produktywność czynników zmiennych
XX – zmienna produktywność czynników zmiennych

TVC

TFC

TC

X

AVC

AFC

ATC

MC

FUNKCJE KOSZTÓW

FUNKCJE KOSZTÓW

Funkcje kosztów

1. Koszt całkowity:

TC = X

2

+ 7X + 12

2. Koszt całkowity zmienny:

TVC = X

2

+ 7X

3. Koszt całkowity stały:

TFC = 12

4. Koszt przeci

ę

tny całkowity:

ATC = TC/X = X + 7+ 12/X

5. Koszt kra

ń

cowy:

MC =

∆

TC/

∆

X = TC`= 2X + 7

PRZYCHODY

PRZYCHODY

• Przychody s

ą

to wszystkie

ś

rodki pieni

ęż

ne

uzyskane ze sprzeda

ż

y produktów.

• TR – przychód całkowity
• Przychód całkowity obliczamy jako iloczyn ceny i

ilo

ś

ci produktu.

TR = P • X

PRZYCHÓD KRA

Ń

COWY MR

I PRZYCHÓD PRZCI

Ę

TNY AR

PRZYCHÓD KRA

Ń

COWY MR

I PRZYCHÓD PRZCI

Ę

TNY AR

• Przychód kra

ń

cowy to przychód uzyskany

z ostatniej jednostki produktu.

• Przychód przeci

ę

tny to przychód

przypadaj

ą

cy na jednostk

ę

produktu.

MR =

∆

TR /

∆

X

AR = TR / X

∆

TR = TR

2

– TR

1

;

∆

X = X

2

– X

1

WYNIK EKONOMICZNY WE

WYNIK EKONOMICZNY WE

• Wynik ekonomiczny powstaje w wyniku

ró

ż

nicy przychodów i kosztów.

• Wynik ekonomiczny mo

ż

e by

ć

zyskiem lub

strat

ą

.

WE = TR - TC

WYNIK EKONOMICZNY

• Zysk jest warto

ś

ci

ą

dodatni

ą

, strata

warto

ś

ci

ą

ujemn

ą

.

Istniej

ą

dwa rodzaje zysku:

TR > TC to zysk ekonomiczny

TR = TC to zysk normalny

WYNIK EKONOMICZNY

WYNIK EKONOMICZNY

Istniej

ą

trzy rodzaje straty:

TR > TVC to strata z mo

ż

liwo

ś

ci

ą

kontynuacji produkcji

TR = TVC to strata na granicy

zwana te

ż

punktem zamkni

ę

cia

TR < TVC to strata bez mo

ż

liwo

ś

ci

kontynuacji produkcji

Zyski i straty mo

ż

na te

ż

rozpatrywa

ć

w wymiarze

jednostkowym (w przeliczeniu na jednostk

ę

produktu)

P > ATC to zysk ekonomiczny

P = ATC to zysk normalny

P > AVC to strata z mo

ż

liwo

ś

ci

ą

kontynuacji

produkcji

P = AVC to strata na granicy zwana te

ż

punktem zamkni

ę

cia

P < AVC to strata bez mo

ż

liwo

ś

ci kontynuacji

produkcji