133

Onkol. Pol. 2006, 9, 4: 133-136

ISSN 1505-6732

Copyright © 2006 Almamedia

http://www.almamedia.com.pl

PPRRAACCEE OORRYYGGIINNAALLNNEE // OOrriiggiinnaall aarrttiicclleess

Rola muzykoterapii w opiece nad pacjentami

w zaawansowanym okresie choroby nowotworowej

The role of music therapy in care of terminally ill cancer patients

Dawid Bochen

Hospicjum Domowe i Poradnia Medycyny Paliatywnej

przy Dolnoœl¹skim Centrum Onkologii we Wroc³awiu

Zak³ad Muzykoterapii Ogólnej i Stosowanej Akademii Muzycznej im. Karola Lipiñskiego we Wroc³awiu

Adres do korespondencji:

Mgr Dawid Bochen

Hospicjum Domowe i Poradnia Medycyny Paliatywnej

przy Dolnoœl¹skim Centrum Onkologii

Plac Hirszfelda 12; 53-413 Wroc³aw

tel. [phone]; e-mail: [e-mail]

STRESZCZENIE

Wprowadzenie: Muzykoterapia stosowana jest w hospicjach od lat 70. XX wieku. Zebrane

dot¹d dane wskazuj¹ na korzystny wp³yw muzykoterapii na chorych w stanie terminalnym.

Brak jednak doniesieñ o polskich programach z tego zakresu, co przyczyni³o siê do przepro-

wadzenia przez autora w³asnych badañ.

Cel pracy: Ocena wp³ywu muzykoterapii na pacjentów w daleko zaawansowanym okresie

choroby nowotworowej.

Materia³ i metody: Badaniem objêto 6 pacjentów Hospicjum Domowego i Poradni Medycy-

ny Paliatywnej przy Dolnoœl¹skim Centrum Onkologii we Wroc³awiu. W badaniu zastosowa-

no metodê opisu i analizy indywidualnych przypadków klinicznych. Podczas 4 objêtych ba-

daniem sesji muzykoterapeutycznych stosowano m.in.: rozmowy terapeutyczne, s³uchanie

muzyki, æwiczenia relaksacyjne z muzyk¹, æwiczenia projekcyjne z muzyk¹, æwiczenia remi-

niscencyjne z muzyk¹, improwizacje instrumentalne i œpiewanie.

Wyniki: Muzykoterapia wp³ynê³a na poprawê nastroju oraz os³abienie nerwowoœci, lêku, nie-

pokoju i rozdra¿nienia chorych. Zmniejszeniu uleg³y tak¿e niektóre dolegliwoœci fizykalne, ta-

kie jak os³abienie, zmêczenie i dusznoœci. W wiêkszoœci przypadków muzykoterapia wp³ynê-

³a pozytywnie na relacje chorych z rodzin¹. Muzykoterapia oceniona zosta³a pozytywnie zarów-

no przez badanych pacjentów, jak i przez ich opiekunów.

Wnioski: Muzykoterapia wp³ywa na zmniejszenie intensywnoœci niektórych dolegliwoœci

zwi¹zanych z zaawansowan¹ chorob¹ nowotworow¹, w zwi¹zku z czym jej stosowanie wo-

bec chorych terminalnie jest g³êboko uzasadnione. Potrzebne s¹ jednak dalsze badania nad

muzykoterapi¹ w opiece paliatywnej.

S£OWA KLUCZOWE:

muzykoterapia, zaawansowana choroba nowotworowa, objawy psychiczne i fizykalne

ABSTRACT

Introduction: Music therapy has been used in hospices since the 1970s. Data that has be-

en gathered so far indicate the positive influence of music therapy on terminally ill patients.

What motivated the author to conduct his own study was the dearth of Polish research in the

field.

Objectives: To investigate the influence of music therapy on terminally ill cancer patients

Material and methods: The research group was comprised of 6 terminally ill cancer patients.

Various qualitative data have been amassed to provide basis for the in depth case study. Du-

ring four music therapy research sessions the following techniques were used: therapeutic talk,

listening to music, relaxation with music, projection with music, reminiscence with music, in-

strumental improvisation, and singing.

Results: The results adduced evidence of the positive influence of music therapy treatment

on the patients’ mood, anxiety, apprehension and irritation. The treatment has also appeared

to decrease physical distress, such as weakness, exhaustion, and dyspnoea. In the majority

of cases, music therapy enhanced family relations. It was evaluated in a positive way by both

patients and their caretakers.

6OP4_06A.QXD 11/19/06 12:46 PM Page 133

WPROWADZENIE

Szeroki zakres potrzeb pacjentów w daleko zaawanso-

wanym okresie choroby nowotworowej oraz interdyscy-

plinarny charakter opieki paliatywnej, któr¹ objêci s¹ cho-

rzy, wskazuj¹ na mo¿liwoœæ w³¹czenia do komplekso-

wego leczenia osób w stanie terminalnym tak¿e muzyko-

terapii. Jednym z pierwszych doniesieñ na temat stosowa-

nia muzykoterapii u chorych terminalnie by³a publikacja

„Music therapy in palliative care” autorstwa Susan Mun-

ro i Balfour Mount, która ukaza³a siê na ³amach „Canadian

Medical Association Journal” w 1978 roku (1). Na prze-

strzeni kolejnych lat muzykoterapeuci m.in. w USA, Ka-

nadzie, Australii i Niemczech podejmowali pracê w hospi-

cjach, co zaowocowa³o innymi publikacjami poœwiêcony-

mi tej problematyce (2). Zebrane dot¹d dane wskazuj¹ na

korzystny wp³yw muzykoterapii na chorych w stanie ter-

minalnym. Brak doniesieñ o polskich programach z tego

zakresu przyczyni³ siê do przeprowadzenia przez autora

w³asnych badañ.

CEL PRACY

Celem badania by³a ocena wp³ywu muzykoterapii na

pacjentów w daleko zaawansowanym okresie choroby

nowotworowej, objêtych opiek¹ paliatywn¹. Za³o¿ono, ¿e

muzykoterapia mo¿e wp³yn¹æ korzystnie na dolegliwoœci

fizykalne i psychiczne oraz relacje z rodzin¹ badanych,

a w efekcie na poprawê jakoœci ich ¿ycia.

MATERIA£ I METODY

W badaniu zastosowano metodê opisu i analizy indy-

widualnych przypadków klinicznych. Badaniem objêto 6

pacjentów Hospicjum Domowego i Poradni Medycyny

Paliatywnej przy Dolnoœl¹skim Centrum Onkologii we

Wroc³awiu. Kryteriami w³¹czenia do badania by³y: rozpo-

znanie nowotworu z³oœliwego w daleko zaawansowanym

stadium rozwoju i zgoda pacjenta na udzia³ w cyklu czte-

rech indywidualnych sesji muzykoterapeutycznych objê-

tych badaniem. Kryterium wykluczenia by³ nieodpowie-

dni poziom funkcji poznawczych, uniemo¿liwiaj¹cy

wype³nienie kwestionariuszy badawczych.

Podczas muzykoterapii stosowano: rozmowy terapeu-

tyczne dotycz¹ce sytuacji ¿yciowej pacjentów oraz ich re-

akcji na muzykê (emocji, wyobra¿eñ, wspomnieñ i in.);

s³uchanie muzyki, polegaj¹ce na wspólnym percypowaniu

przygotowanych przez muzykoterapeutê lub wybranych

przez pacjenta nagrañ muzycznych; æwiczenia relaksacyj-

ne z muzyk¹; æwiczenia projekcyjne z muzyk¹, polegaj¹-

ce na wys³uchaniu utworu muzycznego poprzedzonego

sugesti¹ muzykoterapeuty, ukierunkowuj¹c¹ s³uchanie na

skojarzenia z zadanym tematem; æwiczenia reminiscen-

cyjne z muzyk¹, polegaj¹ce na wys³uchaniu utworu mu-

zycznego poprzedzonego sugesti¹ muzykoterapeuty, ukie-

runkowuj¹c¹ s³uchanie na wspomnienia pacjenta;

improwizacje instrumentalne, podczas których muzykote-

rapeuta i pacjent wspólnie wykonywali na instrumentach

perkusyjnych akompaniament rytmiczny do odtwarza-

nych nagrañ muzycznych; œpiewanie, polegaj¹ce na wspól-

nym wykonywaniu piosenek przez pacjenta i muzykote-

rapeutê; czytanie tekstów z podk³adem muzycznym (mu-

zykoterapeuta czyta³ fragmenty wybranych przez pacjen-

ta ksi¹¿ek z przygotowanym wczeœniej podk³adem

muzycznym, którego charakter wyrazowy podkreœla³ treœæ

czytanego tekstu); recital akordeonowy studenta muzyko-

terapii zaproszonego do domu pacjenta.

D³ugoœæ jednego spotkania oraz dobór stosowanych

technik uzale¿niony by³ od indywidualnych potrzeb

i mo¿liwoœci ka¿dego pacjenta. W niektórych sesjach

uczestniczyli tak¿e cz³onkowie rodzin pacjentów.

Przed pierwszym spotkaniem ka¿dy pacjent wype³nia³

formularz Rotterdamskiej Listy Objawów (RSCL) w we-

rsji przystosowanej do badañ pacjentów w stanie terminal-

nym (3). Osoba badana dokonywa³a w nim opisu swoje-

go stanu w obszarze objawów fizycznych i psychicznych,

poziomu aktywnoœci oraz ogólnej jakoœci ¿ycia. Formu-

larz ten wype³niany by³ ponownie po ostatnim spotkaniu.

Po ukoñczeniu ca³ego cyklu 4 sesji pacjent wype³nia³

kwestionariusz oceny muzykoterapii przez pacjenta,

a opiekun, kwestionariusz oceny muzykoterapii przez

opiekuna pacjenta. Kwestionariusze te w wiêkszoœci za-

wiera³y pytania otwarte i umo¿liwia³y wnikliw¹ ocenê sto-

sowanej muzykoterapii. Dodatkowo, bezpoœrednio po

ka¿dej sesji, muzykoterapeuta wype³nia³ arkusz zachowa-

nia siê pacjenta w trakcie muzykoterapii. Narzêdzie to

umo¿liwia³o planowe gromadzenie spostrze¿eñ dotycz¹-

cych zachowañ pacjenta w trakcie muzykoterapii oraz

porównanie zebranych danych w procesie systematycznej

analizy.

WYNIKI

Ocena skutków muzykoterapii jest bardzo trudna,

gdy¿ by³a ona jednym z wielu czynników oddzia³uj¹cych

na badanych (dzia³anie stosowanych leków i objawy

uboczne, postêp choroby, oddzia³ywanie psychologa, ro-

dziny itp.). Zastosowanie obserwacji klinicznej oraz an-

kiety skierowanej zarówno do bior¹cych udzia³ w badaniu

pacjentów, jak i ich opiekunów, umo¿liwi³o szerok¹ i uj-

muj¹c¹ wiele aspektów ¿ycia badanych analizê oddzia³y-

wañ muzykoterapii. Muzykoterapia oceniona zosta³a po-

zytywnie przez wszystkich bior¹cych udzia³ w badaniu

134

Bochen D.

Music therapy for advanced cancer patients

Onkol. Pol. 2006, 9, 4: 133-136

ISSN 1505-6732

Conclusions: The positive influence of music therapy on terminally ill patients is substantia-

ted by the evidence that it contributes to the reduction of intensity of some symptoms connec-

ted with cancer. The scope of the study is, however, exceedingly broad and requires further,

quantitative investigation.

KEY WORDS:

music therapy, the advanced stages cancer, psychical and physical symptoms

6OP4_06A.QXD 11/19/06 12:46 PM Page 134

pacjentów. Pozytywnie ocenili muzykoterapiê tak¿e

wszyscy opiekunowie.

W ogólnej ocenie jakoœci w³asnego ¿ycia 2 badanych

stwierdzi³o poprawê, a 4 – nie stwierdzi³o zmian. Jednak-

¿e w obszarze objawów psychicznych a¿ 48% dolegliwo-

œci zmniejszy³o siê, 40% nie uleg³o zmianie, a 12% nasi-

li³o siê (ryc. 1).

Na poprawê stanu psychicznego badanych mog³o

wp³yn¹æ kilka powi¹zanych ze sob¹ aspektów oddzia³y-

wania muzykoterapeutycznego. Wœród nich wymieniæ

mo¿na:

– odwrócenie uwagi od choroby, objawów i sytuacji

spo³ecznej wystêpuj¹ce podczas uczestnictwa w ka¿dym

ze stosowanych dzia³añ muzykoterapeutycznych;

– prze¿ywanie pozytywnych emocji (radoœæ, odprê¿e-

nie, nadzieja, mobilizacja, poczucie piêkna i in.) wywo³y-

wanych przez muzykê oraz zwi¹zane z ni¹ przyjemne wy-

obra¿enia i wspomnienia. Liczne wspomnienia wspiera³y

proces bilansu ¿ycia i pomaga³y uczyniæ go dodatnim.

Podobne rezultaty dotycz¹ce bilansu ¿ycia osi¹gali Sal-

mon i Hogan (4, 5). Pozytywne emocje wystêpowa³y tak-

¿e w trakcie æwiczeñ relaksacyjnych, œpiewania i impro-

wizacji instrumentalnych;

– wyra¿anie i czêœciowe przepracowanie negatyw-

nych emocji (smutek, nostalgia, gniew, poczucie winy, ¿al

i in.) wywo³ywanych przez muzykê oraz zwi¹zane z ni¹

skojarzenia i wspomnienia, bêd¹ce pretekstem do rozmo-

wy na trudne i wa¿ne dla pacjentów tematy;

– urozmaicenie monotonnej codziennoœci i bezczyn-

noœci oraz rozbudzenie zainteresowañ muzycznych.

W trakcie spotkañ pomiêdzy chorymi a muzykotera-

peut¹ wytwarza³ siê klimat wzajemnego pozytywnego za-

anga¿owania, cechuj¹cy siê gotowoœci¹ do wspó³pracy ze

strony pacjenta i chêci¹ pomocy w cierpieniu ze strony

muzykoterapeuty. Mia³ on podstawowe znaczenie w po-

stêpowaniu i mo¿na go okreœliæ wiêzi¹ terapeutyczn¹.

Zauwa¿alne w trakcie muzykoterapii zmniejszenie

objawów psychicznych i poprawa nastroju nie zawsze

utrzymywa³y siê po zakoñczeniu sesji. Po 10 spotka-

niach nastrój poprawi³ siê, po 13 wróci³ do stanu wyjœcio-

wego, a po 1 sesji obni¿y³ siê (z ogó³em 24 odbytych).

Niektóre dzia³ania zwi¹zane z muzykoterapi¹ kontynuo-

wane by³y przez pacjentów poza sesjami (s³uchanie mu-

zyki, czytanie ksi¹¿ek, relaks z muzyk¹, gra na instru-

mencie, œpiew). Poprawê nastroju oraz os³abienie napiê-

cia, lêku i niepokoju chorych terminalnie poddanych mu-

zykoterapii obserwowali w swojej praktyce tak¿e inni

autorzy (1, 2, 4).

Poprzez poprawê stanu psychicznego pacjentów mu-

zykoterapia oddzia³ywa³a poœrednio na ich relacje z rodzi-

n¹. Relacje te ulega³y polepszeniu wskutek zmniejszenia

siê napiêcia, niepokoju i rozdra¿nienia oraz poprawy na-

stroju.

W obszarze objawów fizykalnych 34% dolegliwoœci

zmniejszy³o siê, 52% nie uleg³o zmianie, a 13% nasili³o

siê (ryc. 2).

Podobnie jak w przypadku objawów psychicznych,

dolegliwoœci fizykalne najwyraŸniej zmniejsza³y siê

w trakcie trwania sesji muzykoterapeutycznej. Zaobser-

wowane u wszystkich badanych rozluŸnienie miêœni i po-

g³êbienie oddechu wystêpuj¹ce podczas stosowania tech-

nik relaksacyjnych z muzyk¹ oraz s³uchania muzyki,

wp³ywa³o na zmniejszenie os³abienia, zmêczenia i du-

sznoœci. U jednej osoby w trakcie sesji zaobserwowano

z³agodzenie bólu barków i drêtwienia stóp, natomiast

w jednym przypadku badany zauwa¿y³ pozytywny wp³yw

muzykoterapii na trudnoœci ze snem oraz bóle g³owy. Re-

zultaty dotycz¹ce osi¹gniêcia stanu relaksu przez bada-

nych pokrywaj¹ siê z doniesieniami Magill-Levreault (6).

Na uwagê zas³uguje te¿ fakt wycofywania siê zaburzeñ

mowy w trakcie œpiewania u pacjentki z nowotworem z³o-

œliwym mózgu. U tej samej chorej g³oœna muzyka wzma-

ga³a bóle g³owy i dr¿enie.

Muzykoterapia umo¿liwi³a 2 pacjentkom wyra¿anie

uczuæ i refleksji zwi¹zanych ze sfer¹ duchow¹. O takim

wp³ywie muzykoterapii wspominaj¹ Munro i Mount oraz

O’Callaghan (1, 2). Ci sami autorzy opisywali zjawisko

doœwiadczenia poczucia jednoœci i wsparcia wœród ucze-

stników muzykoterapii grupowej. Podczas sesji badaw-

czych z udzia³em cz³onków rodziny pacjentów wszyscy

uczestnicy doœwiadczali podobnych pozytywnych emocji.

Ka¿dorazowe uczestnictwo w muzykoterapii cz³onków

rodziny wydaje siê byæ jednak niewskazane, poniewa¿

w kontakcie indywidualnym z muzykoterapeut¹ badani

poruszali wa¿ne tematy, o których nie mówili w obecno-

œci innych osób.

135

Bochen D.

Muzykoterapia nad pacjentami w chorobie nowotworowej

Onkol. Pol. 2006, 9, 4: 133-136

ISSN 1505-6732

40%

Lepiej / Better

Gorzej / Worse

Bez zmian / No change

RYCINA 1. Sumaryczna analiza rezultatów RSCL w obszarze obja-

wów psychicznych

FIGURE 1. Summary results of RSCL in the area of psychical symp-

toms

RSCL – Rotterdamska Lista Objawów

Lepiej / Better

Gorzej / Worse

Bez zmian / No change

53%

RYCINA 2. Sumaryczna analiza rezultatów RSCL w obszarze obja-

wów fizykalnych

FIGURE 2. Summary results of RSCL in the area of physical symp-

toms

RSCL – Rotterdamska Lista Objawów

6OP4_06A.QXD 11/19/06 12:46 PM Page 135

WNIOSKI

1. Muzykoterapia wp³ywa na zmniejszenie intensyw-

noœci niektórych dolegliwoœci zwi¹zanych z zaawansowa-

n¹ chorob¹ nowotworow¹.

2. Dzia³ania muzykoterapeutyczne mia³y charakter

uzupe³niaj¹cy i wspomagaj¹cy.

3. Muzykoterapia by³a pozytywnie oceniona zarówno

przez chorych, jak i przez ich opiekunów.

4. WiêŸ terapeutyczna jest podstaw¹ oddzia³ywañ mu-

zykoterapeuty w postêpowaniu z chorymi terminalnie.

5. Stosowanie muzykoterapii wobec chorych terminal-

nie jest g³êboko uzasadnione.

6. Potrzebne s¹ dalsze badania nad muzykoterapi¹

w opiece paliatywnej.

Autor sk³ada serdeczne podziêkowania Panu dr. hab. n.

med. S³awomirowi Sidorowiczowi, profesorowi Akademi

Muzycznej im. K. Lipiñskiego we Wroc³awiu, który jako

promotor pracy magisterskiej nadzorowa³ badanie na pod-

stawie którego powsta³ powy¿szy artyku³.

Piœmiennictwo

1. Munro S., Mount B.: Music therapy in palliative care. Can. Med. Ass. J.

1978, 119, 1029-1034.

2. O’Callaghan C.: Lyrical Themes in Songs Written by Palliative Care Pa-

tients. [w:] Music Therapy in Palliative Care, New Voices, Aldridge D.

(red.). J. Kingsley Publishers, Londyn 2001.

3. de Walden-Ga³uszko K., Majkowicz M.: Model oceny jakoœci opieki pa-

liatywnej realizowanej w warunkach ambulatoryjnych. AM w Gdañsku,

Zak³ad Medycyny Paliatywnej, Gdañsk 2000.

4. Hogan B.: Music Therapy at the End of Life, Searching for the Rite of

Passage. [w:] Music Therapy in Palliative Care, New Voices, Aldridge D.

(red.). J. Kingsley Publishers, Londyn 2001.

5. Salmon D.: Music and Emotion in Palliative Care. J. Palliat. Care 1993,

9, 48-52.

6. Magill-Levreault L.: Music Therapy in Pain and Symptom Management.

J. Palliat. Care 1993, 9, 42-48.

n

Bochen D.

Music therapy for advanced cancer patients

6OP4_06A.QXD 11/19/06 12:46 PM Page 136