1

PEDAGOGIKA CZASU WOLNEGO

EGZAMIN

1. WIADOMOŚCI WSTĘPNE (część I)

 W społeczeństwie industrialnym i poindustrialnym praca zajmowała centralne miejsce w

egzystencji ludzi

 W „społeczeństwie wiedzy” praca ustąpiła miejsca czasowi wolnemu – zaciera się granica

między pracą a czasem wolnym

Badaniami nad czasem wolnym (jego uwarunkowaniami, formami, wzorami spędzania,
swoistości) zajmuje się pedagogika czasu wolnego (po raz pierwszy tym pojęciem
posłużył się FRITZ KLATT w 1929roku, był on niemieckim pedagogiem)

2. CZAS WOLNY A WYBITNI MYŚLICIELE

a) Arystoteles (człowiek powinien czas wolny poświęcić filozofii, sztuce, nauce)
b) D. Diderot (historia czasu wolnego jest najważniejszą częścią naszego życia)
c) J.A. Komeński (domagał się szkoły, która posiada miejsce do aktywnego wypoczynku)
d) J. Locke (opowiadał się za psychofizyczną jednością człowieka)

3. WIADOMOŚCI WSTĘPNE (część II)

Postęp techniczny i społeczno – ekonomiczny przyczynił się do zwiększenia ilości czasu
wolnego.

Z kolei brak pracy doprowadza zaburzenia postrzegania czasu wolnego. Pojawia się wówczas
pojęcia „czasu pustego”.

Współcześnie nadaje się szczególną rangę czasowi wolnemu w życiu człowieka. Stanowi on
konieczną przeciwwagę powszechnie towarzyszącemu pośpiechowi, nowości i frustracji. Jest
ważnym elementem „jakości życia”.

O znaczeniu dla jakości życia decydują takie jego cechy jak:
 Autohedonizm
 Autoteliczność (wartość sama w sobie)
 Bezinteresowność
 Dobrowolność
 Obniżony poziom samokontroli emocjonalnej
 Nieformalny charakter
 Odmienność sytuacji wolnoczasowej

4. POJĘCIE CZASU WOLNEGO – GENEZA

 Pojawiło się z chwilą uznania go przez Międzynarodową konferencje UNESCO w

czerwcu 1957roku

 W Polsce zainteresowanie tą problematyką odnotowano już w 1925roku (mówiono o

„wczasowaniu”, „rekreacje”)

5. POJĘCIE CZASU WOLNEGO – DEFINICJE

a) Czas wolny to wszelkie zajęcia jakimi może oddawać się jednostka z własnej ochoty bądź

dla rozrywki, bądź dla rozwijania swoich wiadomości, lub dla bezinteresownego
kształcenia się, dobrowolnego udziału. W życiu społecznym poza obowiązkami
zawodowymi, rodzinnymi, społecznymi / JOFFRE DUMAZEDIER/

2

b) Czas wolny to czas który wymaga : regeneracje zużywanych na pracę sił, poszerzenie

wiedzy ogólnej i zawodowej, życie rodzinne, wychowanie dzieci, osobiste
zainteresowania, potrzeby kulturalne, udział w życiu publicznym /JAN DANIECKI/

c) Czas wolny to ten, który pozostaje do dyspozycji jednostki po wykonaniu przez nie zadań

obowiązkowych, pracy zawodowej, nauki obowiązkowej w szkole i w domu oraz
niezbędnych zadań domowych / WINCENTY OKOŃ/

Czas wolny dzieci/młodzieży różni się od czasu wolnego dorosłych!
O czasie wolnym dzieci/młodzieży pisali:

o

Jadwiga Izdebska

o

Zygmunt Dąbrowski

o

Tadeusz Wujek

o

Kazimierz Czajkowski

Czas wolny dzieci i młodzieży polega na większej kontroli ze strony rodziców lub
instytucji:

Dorośli  odpoczynek
Dzieci/młodzież  rozrywka

Czas wolny ucznia to okres dnia, który pozostaje mu do wyłącznej dyspozycji, po
uwzględnieniu czasu przeznaczonego na naukę szkolną, posiłki, sen, odrabianie lekcji,
niezbędne osobiste zajęcia domowe. Obejmuje on też dobrowolnie przyjęte na siebie
obowiązki społeczne / KAZIMIERZ CZAJKOWSKI/

d) Są to zajęcia i zachowania się w czasie wolnym od pracy zarobkowej – normalnej i

dodatkowej, od zaspokojenia potrzeb organizmu, od obowiązków domowych i
kształcenia się uczelnianego podejmowane dobrowolnie dla odpoczynku, zabawy,
własnego rozwoju umysłowego, społecznego, artystycznego, technicznego i fizycznego
/A. KAMIŃSKI/

/Przez ostatnie 100lat czas pracy zmalał z 75h do 35-45 godzin na dobę a wydajność
wzrasta/

/ Robert Fogel profesor ekonomio mówi że społeczeństwa rozwinięte będą szybciej
skracały czas pracy/

6. CECHY WSPÓLNE DLA WSZYSTKICH DEFINICJI

 Bezinteresowność
 Dobrowolność
 Przyjemność

Czas wolny ma istotne znaczenie dla ogólnego rozwoju jednostki a także jest niezbędny
człowiekowi na regeneracje sił, doskonalenie się, udział w życiu społecznym

7. EWOLUCJA CZASU WOLNEGO

 W społeczeństwie industrialnym i postindustrialnym czas pracy i czas wolny od niej,

przebiegały w odrębnych przestrzeniach zakładu pracy i domu

 Ten porządek uległ zmianie wraz w wchodzeniem gospodarki w fazę globalizacji
 W globalnej fazie rozwoju gospodarczego następuje zjawisko redystrybucji czasu

(ponowny podział czasu)

3

 Odnosi się to także do czasu pracy jako konsekwencji zmian na rynku pracy

Skutki chronicznego braku czasu:


Zmęczenie



Frustracja



Nerwice



Większa podatność na choroby



Depresja

Znowu pojawią się takie zawody jak : sprzątaczka, opiekunka itp. Które mogą pomóc
osobą zapracowanym w ułatwieniu życia

Model przyszłej segregacji czasu tzw. Model trój czasowy zakłada, że czas życia
dorosłego człowieka zostanie wypełniony przez pracę zarobkową, własną i
obywatelską

Zbliżamy się tym samym do społeczeństwa czasu

Edukacja – to najbardziej adekwatna / intensywna z form spędzania czasu wolnego

8. FUNKCJE CZASU WOLNEGO

 Socjologiczno – ekonomiczne (wchodzenie w relacje, integracja, socjalizacja, dobre

gospodarowanie czasem wolnym)

 Psychologiczne (kształtowanie zainteresowań, uzdolnień, własnej samorealizacji)
 Fizjologiczno – zdrowotne (unikanie stresu i chorób)
 Pedagogiczne (umiejętności przekazywania wiedzy innym)

9. FUNKCJE CZASU WOLNEGO /M. WINIARSKI/

 Kreatywna
 Rekreacyjna
 Kształcąca
 Opiekuńcza
 Integracyjna
 środowiskowa

10. FUNKCJE WYCHOWAWCZE CZASU WOLNEGO

 Rekreacyjna (wypoczynek + rozrywka)
 Rozwojowa (rozwój zainteresowań)
 Socjalizacyjna
 Edukacyjna
 Percepcyjna (postrzeganie)
 Kreatywna (twórcza)
 Kulturalna (przeżycia estetyczne – emocje które wzbudza w nas obcowanie z dziełem

sztuki)

4

11. ZJAWISKO CZASU WOLNEGO

Istnieje wiele definicji czasu wolnego lecz w znaczeniu potocznym najkrócej i najczęściej
określa się to jako : czas bez obowiązków, przeznaczony na zajęcia dowolne.

12. DEFINICJE ZWIĄZANE Z CZASEM WOLNYM

a) REKREACJA



Odnosi się do wszelkich zajęć dobrowolnie wybieranych i podejmowanych przez
człowieka w czasie wolnym, ze względu na osobiste zainteresowania i dla własnej
satysfakcji.



Zgodnie z etymologią termin ten oznacza odradzanie (odnowę, odtwarzanie) sił
fizycznych i psychicznych.



Termin ten stosowany jest zamiennie z szeroko rozumianym pojęciem wczasy

[kiedyś rekreację traktowano bardzo wąsko – jako czas wolny osób zamieszkanych w
Internacie]

b) WCZASY



Przedwojenni badacze używali tego terminu w znaczeniu staropolskim jako
wypełnienie czasu wolnego czynnościami wczasowania i odpoczynkiem, zabawą
itp.



Współcześnie kojarzy się z formami zagospodarowania urlopu w miejscach
sprzyjających regeneracji sił jako synonim domu wczasowego lub czynności
wypoczywania

c) WYPOCZYNEK

Często bywa mylony z odpoczynkiem. Różnica jest jednak istotna:



Odpoczynek jest częścią składową wypoczynku i nosi nazwę wypoczynku
biernego



Drugą częścią składową jest zabawa – wypoczynek czynny

d) PRACA NAD SOBĄ

To zajęcia podejmowane dobrowolnie w czasie wolnym w celu samodoskonalenia tj.
wszechstronnego rozwoju swej osobowości – rozwoju fizycznego, społecznego,
kulturalnego i intelektualnego

e) ODPOCZYNEK

Oznacza przerwę w pracy dla nabrania sił lub przywrócenia i nabrania sił po pracy i
wysiłku czyli szeroko rozumiana regeneracja

f) ZABAWA

Jest częścią wypoczynku. Jest ona wypoczynkiem czynnym czyli aktywnym. Jest pojęciem
szerszym w stosunku do rozrywki i gry. Czynności zabawowe = czynności ludyczne czyli
łatwe i przyjemne dla każdego

5

g) ROZRYWKA

Jest formą zabawy, wypoczynku czynnego, służy rozerwaniu się, odprężeniu,
rozweseleniu, zadowoleniu. Jest to zabawa bez wyraźnie określonych reguł. Może mieć
charakter indywidualny i społeczny oraz łączyć się z aktywnością fizyczną i umysłową.
Może też mieć charakter kształcący ale może mieć też charakter naganny ponieważ może
prowadzić do degradacji jednostek

h) GRA



Jest to zabawa prowadzona wg określonych reguł



Najczęściej przybiera formę rywalizacji



Służy rozweseleniu, odprężeniu ale może też mieć oddźwięk negatywny (np. gra
hazardowa)



Jest formą zabawy wypoczynku czynnego

i) HOBBY



Jest szczególną grupą czynności wolnoczasowych



Wg słownika wyrazów obcych hobby oznacza szczególne zamiłowanie,
upodobanie do czegoś, ulubione zajęcie któremu poświęca się czas wolny



Zamiennie używa się pojęć : pasja, konik



Może pełnić funkcję zabawy oraz pracy nad sobą

Angielskie hobby i polski konik to przenośnia pozostała z dawnych czasów, które
używane jest w bardzo szerokim sensie do oznaczenia zarówno zajęć
miłośniczych i amatorskich o walorach kształcących oraz w zakresie recepcji
kulturalnej.

13. ZDANIE A. KOMEŃSKIEGO W PORÓWNANIU ZE ZDANIEM KONFERENCJI W JABŁONNEJ NA

TEMAT HOBBY
a) A. KOMEŃSKI ( zdanie: hobby nie przystaje do podawanej przez niego klasyfikacji

wolnoczasowych)

 Turystyka
 Sport
 Środki masowego przekazu
 Teatry, filharmonie, wystawy i muzea
 Samokształcenie
 Amatorstwo artystyczne
 Majsterkowanie
 Hodowla amatorska
 Zabawy i kontakty towarzyskie
 Kolekcjonerstwo
 Aktywność społeczna

b) KONFERENCJA W JABŁONNEJ (zdanie: uznano hobby jako jedną z 13 grup czynności

wolnoczasowych)

 Czytanie książek, czasopism, gazet

6

 Spotkania i wizyty towarzyskie
 Słuchanie radia
 Oglądanie TV
 Zajęcia turystyczne
 Czynne uprawianie sportu
 Korzystanie z instytucji kultury (kino, teatr, muzea, filharmonia)
 Hobby
 Słuchanie muzyki
 Spacery
 Praktyki i zajęcia religijne
 Praca i działalność społeczna
 Inne formy spędzania czasu wolnego

14. PODSUMOWANIE

 Poszczególne formy spędzania czasu wolnego mogło pełnić funkcję wypoczynkowe

lub kształcące lecz wszystkie bez wyjątku pełnią funkcję rekreacyjne

 Termin rekreacja (wczasy) to pojęcie najszersze charakteryzujące funkcje pełnione

przez poszczególne formy spędzania czasu wolnego

15. DEFINICJA BUDŻETU

 To zestawienie, plan dochodów i wydatków przewidziany na przyszły okres (miesiąc,

rok, kwartał)

 Słowo to pochodzi od starofrancuskiego bouggete, zdrobnienie bogue co oznacza

miech lub worek skórzany

 Jest to sakiewka, która się cyklicznie napełnia i systematycznie czerpie z niej środki na

pokrycie wydatków

16. DFINICJA BUDŻETU CZASU

 To zestawienie odcinków czasu przewidzianych na realizację różnych czynności

życiowych

 Badania nad budżetem czasu zainicjowano w latach 20tych ubiegłego stulecia, a na

dobre rozwinęły się po II w. ś, a w Polsce w latach 50tych ub. Wieku

 Do tej pory nie udało się jednak badaczom ujednolicić poglądów na temat jego

kategorii składowych

17. ZDANIE A. KOMEŃSKIEGO W PORÓWNANIU ZE ZDANIEM KONFERENCJI W JABŁONNEJ NA

TEMAT BUDŻETU CZASU
a) A. KOMEŃSKI
 Praca zawodowa lub podstawowe zatrudnienie
 Dodatkowa praca zawodowa
 Dojazd do pracy
 Zaspokajanie elementarnych potrzeb organizmu
 Obowiązki domowe
 Uczelniane kształcenie pracujących
 Czas wolny

7

 Czas na wpół wolny (obejmuje zajęcia wypoczynkowe z pogranicza obowiązków oraz

zajęć społecznych)

b) KONFERENCJA W JABŁONNEJ
 Zaspokajanie potrzeb fizjologicznych
 Praca zawodowa
 Przejazdy (dojazdy, dojścia)
 Wykonywanie prac domowych
 Zajęcia poza domem
 Nauka (kształcenie i dokształcanie)
 Czas wolny

18. CZAS WOLNY A BUDŻET

 Czas wolny jest szczególnym przypadkiem czasu ogólnego
 Aby go określić należy znać kryteria wydzielania czasu wolnego z budżetu czasu



Zasada dobrowolności (fundament działań wypoczynkowych – osobiste
pragnienia)



Praca zawodowa (podstawa podziału na czas wolny i zajęty)



Bezinteresowność

 Czas wolny jest częścią budżetu czasu, która jest nie zajęta przez pracę zawodową i

normalną ani przez systematyczne kształcenie uczelniane, ani przez zaspokojenie
podstawowych potrzeb fizjologicznych, ani przez stałe obowiązki domowe i może być
spożytkowana na dobrowolne zajęcia

19. BADANIA BUDŻETU CZASU

 Badania ankietowe
 Autorejestracja czynności wykonywanych w ciągu określonego czasu (doby, tygodnia)

20. OPRACOWANIE WYNIKÓW

Polega na wyznaczeniu parametrów charakteryzujących jego wykorzystanie na poszczególne
czynności będące składnikami budżetu czasu

21. GŁÓWNE PARAMETRY

 Średni czas trwania czynności (dla jednej osoby)
 Przeciętny czas wykonywania czynności (dla jednej osoby)
 Odsetek osób wykonujących dane czynności

22. CZAS WOLNY – DEFINICJE



Czas wolny stanowi element życia społecznego i towarzyszy człowiekowi od zarania
dziejów



Warto uświadomić sobie historyczny rozwój zjawiska czasu wolnego aby docenić jego
znaczenie współcześnie

8

23. CZAS WOLNY W PREHISTORII

 To okres najdawniejszych dziejów ludzkości; od pojawienia się człowieka do

powstania pisma i źródeł pisanych, rekonstruowany wyłącznie na podstawie
archeologicznych źródeł

 Kolebką była Afryka a czas prehistorii ludzkości to 2 miliony lat
 Uzależnienie życia człowieka zależy od warunków przyrodniczych jest to na tyle

oczywiste że pozwala sformułować hipotezę na temat cyklicznych zmian w
aktywności psychicznej i fizycznej ludzi w okresie prehistorii

 Można w tym wyróżnić cykl krótki (dobowy), średni (kilkunastodniowy), długi

(roczny)

CYKL

AKTYWNOŚĆ

CHARAKTERYSTYKA

KRÓTKI

DUŻA

Zbieractwo i myślistwo

MAŁA

Wieczorny odpoczynek,
planowanie najbliższych
przedsięwzięć,
przygotowywanie broni,
narzędzi a także zabawa i
twórczość artystyczna

ŚREDNI (1-2 tygodnie)

DUŻA

Intensywny wysiłek fizyczny
podczas systematycznie
podejmowanych polowań
na grubszą zwierzynę w celu
zdobycia większej ilości
pożywienia

MAŁA

Korzystanie ze zdobyczy i
odpoczynek połączony z
wyrobem narzędzi, odzieży,
zabawa, twórczość
artystyczna oraz
przygotowaniem do
kolejnych polowań

DŁUGI

DUŻA

Latem przygotowywanie
odzieży i ukrywanie przed
niekorzystnymi warunkami
pogodowymi

MAŁA

Zimą spędzanie czasu w
jaskiniach i innych
schroniskach, odpoczynek i
korzystanie z zapasów
nagromadzonych w
cieplejszych porach

24. CZAS WOLNY W STAROŻYTNOŚCI

 Jest epoką obejmującą 10 000 lat przed naszą erą i niepełne 500lat naszej ery
 Jest to okres zróżnicowany pod względem kultury i gospodarki, jednak charakteryzuje

się systematycznym rozwojem cywilizacji

 W tym okresie korzystanie z dobrodziejstw czasu wolnego było przywilejem wolnych

obywateli

9

( polowanie  prehistoria
Osadnictwo  starożytność)

[rozwój miast, dyscyplin sportowych, nauki, techniki, teatru, muzyki, rzeźby,
malarstwa]

[jedna z form spędzania czasu wolnego w starożytności były igrzyska olimpijskie]

[ ludzie przemieszczali się by osiąść w bardziej korzystnych warunkach]

[obywatele wolni  przygotowywali się do wojny
Niewolnicy  zajmowali się posługiwaniem swoim panom]

PAŃSTWO

FORMY WCZASOWANIA

EGIPT

Uprawianie turystyki (indywidualne i
grupowe) – wędrówki, które wiązały się z
handlem, kultem religijnym, dyplomacją,
wojnami, organizowanie różnych
obrzędów, uprawianie sportu.
Organizowanie zabaw – gry terenowe,
planszowe; Rozrywki – muzykanci,
tancerze itp.

GRECJA

Uprawianie turystyki, gimnastyki, różnych
sportów. Organizowanie festiwali i
konkursów teatralnych z udziałem
zawodowych aktorów; Organizowanie
koncertów muzycznych; Święto Dionizji
oraz Ateny

RZYM

Uprawianie turystyki związane z
podbojami (zwożenie żywności, trofeów,
niewolników); Uprawianie gimnastyki i
lekkich sportów (nie męczących);
Organizowali wielkie widowiska teatralne,
walki gladiatorów, wyścigi rydwanów oraz
walki z dzikimi zwierzętami

25. CZAS WOLNY – WIEKI ŚREDNIE

 Średniowiecze jest epoką w dziejach Europy znajdującą się między starożytnością (IV

– V w.) a nowożytnością (XV w.)

 W tym okresie przeważała gospodarka naturalna i rozwijały się małe miasta. Wtedy

też kształtowały się nowe formy polityczne i społeczno – gospodarcze: monarchia
stanowa, gospodarka towarowa

 Rozwijały się również różne formy wczasowania

[teocentryzm  bóg w centrum zainteresowań]

10

OKRES

FORMY WCZASOWANIA

WCZESNY (do IX w.)

Zalążki turystyki współczesnej: podróże
kupieckie i pielgrzymki, wyprawy
morskie; powstały noclegownie, czytano
poezję i słuchano muzykę

ROZKWIT (XI – XIII w.)

Turystyka kupiecka i pielgrzymki; rozwija
się malarstwo, rzeźba, poezja, muzyka,
misterium

SCHYŁKOWY (XIV – XV w.)

Wyprawy morskie i lądowe, widowiska
teatralne, zaczynają podróżować ludzie
świeccy

26. CZAS WOLNY – EPOKA NOWOŻYTNA

 Koniec średniowiecza to jednocześnie początek epoki nowożytnej
 Miejsce monarchii stanowej zajęło scentralizowane państwo
 Ciągły konflikt wiedzy centralnej z arystokracją powodowało słabnięcie absolutyzmu,

było to przyczyną ciągłych przeobrażeń

 W XX wieku rozwinęła się gospodarka, technika, nauka, sztuka i kultura
 Czas wolny stał się dobrem powszechnym, powstał problem związany z jego

wykorzystaniem i stał się przedmiotem badań naukowych

 Na początku XX-lecia międzywojennego teoria czasu wolnego stała się przedmiotem

empirycznych badań naukowych oraz studiów teoretycznych rozmaitych naukowców

27. CZAS WOLNY – LATA 20. XX WIEKU

Rozwinęły się 2 nurty zainteresowań sposobami zagospodarowania czasu wolnego:
1) NURT ŚRODOWISKA ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH - w 1919. Międzynarodowa

Konferencja Związków Zawodowych w Waszyngtonie uchwaliła konwencje o 8-
godzinnym dniu pracy a także wysunęła postulat racjonalnego organizowania wczasów
pracowniczych. Stroną organizacyjną tego postulatu zajęło się Międzynarodowe Biuro
Pracy (badania ankietowe przedstawiono na konferencji w Genewie w 1924r.)



Z inspiracji Międzynarodowego Biura Pracy w latach 1925-1926 Polski Instytut
Gospodarstwa społecznego inicjuje badania z zakresu problematyki wczasowej



W 1930r. zwołano w Liege w Belgii Międzynarodowy Kongres Wczasów
Pracowniczych (projekt powołania Międzynarodowej komisji wyborców przy
międzynarodowym Biurze Pracy  nie został on jednak zrealizowany w całości)

2) NURT ŚRODOWISK OLIMPIJSKICH

 Reprezentowali go międzynarodowi działacze sportowi na czele z Komitetem

Olimpijskim

 W ramach prac organizacyjnych związanych z przygotowaniem i

przeprowadzeniem X Olimpiady w Los Angeles w 1932r. zainicjowano zwołanie I
Międzynarodowego Kongresu Rekreacyjnego (niestety silne akcenty
faszystowskie nie pozwoliły na dokonanie w pełni przyjętych planów)

 Dopiero po II w. ś zlikwidowano centralnie zniekształcające niebezpiecznie ruch

wczasowy, pomyślnie natomiast kontynuowano inicjatywy Międzynarodowego
Biura Pracy

 W okresie międzywojennym ostatecznie ukształtowały się współczesne formy

spędzania czasu wolnego

11

28. FORMY SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO

 Współczesne formy spędzania czasu wolnego ukształtowały się w ubiegłym stuleciu a

ściślej mówiąc w jego II połowie

 Trudno je opisać korzystając ze schematów triady funkcji czasu wolnego

(odpoczynek, zabawa i praca nad sobą)

 Najprościej posłużyć się klasyfikacją czynności klasowych opartych ma podziale

rzeczowym

 Podział ten wyróżnia:



Turystykę



Sport



Środki masowego przekazu



Teatry, filharmonie, muzea i wystawy



Samokształcenie



Amatorstwo artystyczne



Majsterkowanie i amatorstwo techniczne



Hodowla amatorska



Zabawy i kontakty towarzyskie



Kolekcjonerstwo



Aktywność społeczna

29. TURYSTYKA

Jest to forma czynnego wypoczynku poza miejscem stałego zamieszkania i związana
jest z celami poznawczymi i elementem sportu

Przez wiele stuleci była przywilejem zamożnych warstw społecznych (od XVII wieku
powstają słynne kurorty)

Jest najbardziej ekspansywna

Pełni funkcję:



Zdrowotną



Wypoczynkową



Kulturalną



Poznawczą



Wychowawczą



Emocjonalną

Współcześnie jest czynnikiem rozwoju społecznego gospodarki, kultury itp. Jest
ważnym elementem rekreacji i życia kulturalno – społecznego

Zwykle traktowana jest jako jedna z form spędzania czasu wolnego w sposób fizyczny

Wg Kamińskiego /3 rodzaje/:



Pobytowa



Wędrowna



Podmiejska

Istnieje 9 rodzajów turystyki:



Masowa



Alternatywna



Aktywna



Kwalifikowana



Biznesowa



Etniczna



Socjalna

12



Pątnicza



Krajoznawcza

Każda z tych rodzajów ma od 1 do 5 form:



Np. aktywna
- zdrowotna
- uzdrowiskowa
- przygodowa
- campingowa
- surwiwalu i trampingu



Np. alternatywna
- ekoturystyka
- agroturystyka

/rodzaje i formy  Łobożewicz i Bińczyk/

Inne sposoby kwalifikacji turystyki:



Krajowa i zagraniczna



Zorganizowana i niezorganizowana



Indywidualna i grupowa



Pobytowa



Sobotnio – niedzielna



Wycieczkowa

J. Pienta biorąc pod uwagę cel – chce osiągnąć poza miejscem zamieszkania:



Wypoczynkowa



Poznawcza



Kwalifikowana



W interesach



Zdrowotna



Motywacyjna



Etniczna



Alternatywna



Ekologiczna



Pątnicza

30. SPORT

Dynamiczny rozwój sportu współczesnego datuje się od końca XIX wieku, zwłaszcza
od wskrzeszenia w 1896r. Igrzysk Olimpijskich

Za początek zorganizowanego sportu w Polsce przyjmuje się założenie Towarzystwa
Gimnastycznego „Sokół” w 1867r. we Lwowie

Na początku XX wieku zaczęły powstawać kluby sportowe w tym także Wisła i
Cracovia

Sport to świadoma i dobrowolna działalność człowieka podejmowana w celu
zaspokojenia potrzeb: zabawy, współzawodnictwa oraz doskonalenia własnych cech
fizycznych i umysłowych

Sport wyraża się poprzez ćwiczenia i gry uprawiane wg określonych reguł i zasad

Ciągły rozwój sportu to także rozwój badań nad sportem m.in. fizjologia, medycyna,
psychologia spotu itp.

13

W kontekście sposobów spędzania czasu wolnego należy wyodrębnić 2 rodzaje:
- zainteresowanie sportem jako widowiskiem
- czynne uprawianie sportu

Podział:
- kwalifikowany
- rekreacyjny
- dla niepełnosprawnych

31. ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU

To urządzenia i instytucje tworzące podstawę systemu komunikowania w kulturze
masowej. Do których zaliczamy:



Prasę



Książki



Kino



Teatr



Radio



Telewizja



Internet



Fotografia



Wideo



Kasety



Płyty DVD i CD



Itp.

Rozwój środków masowego przekazu prowadził od zasady „wszystko dla wszystkich”
do specjalizacji „coś dla każdego”

Upowszechnił się termin mass-media który akcentuje główne jego cechy:



Masowość



Schematyczność



Prostotę



Łatwość

W Polsce rozwój środków masowego przekazu przypada na lata powojenne z
powodów politycznych i ustrojowych. Podlegały one w czasach PRL-u mechanizmom
inwigilacji:



Prasa (okres międzywojenny)



Radio (po wojnie)



TV (połowa lat 60tych)

Przełom nastąpił po 1989r. – od tego czasu buduje się w Polsce wolny rynek mediów.

32. KULTURA

Znaczenie szerokie: Jest nią wszystko to, co w społeczeństwie ludzkim stanowi rezultat
zbiorowej działalności, co w zachowaniach ludzkich jest wykluczone w odróżnieniu od tego
co jest biologiczne – odziedziczone

Znaczenie wąskie: Jest nią dorobek duchowy społeczeństwa, swoisty dla różnych cywilizacji,
obejmujący społecznie użytecznie wzór zachowania i postępowania ludzi (to co nas odróżnia
od innych istot żywych)

14

33. INSTYTUCJE KULTURY

1) O ograniczonej popularności – nie należą one do kultury masowej, zaspokajają potrzeby

kulturalne wyselekcjonowanego kręgu
a) Teatry

Spektakle teatralne skierowane są do wąskiego kręgu odbiorców, zaspokajają wyższe
potrzeby kulturalne

W XX wieku dzięki transmisji telewizyjnych spektakli teatralnych – teatr nabiera cech
masowych

b) Filharmonia

Koncerty symfoniczne stanowią źródło przeżyć estetycznych – uspokajają i
przywracają równowagę wewnętrzną uczestnikowi

c) Galerie

To miejsce w którym pokazuje się „coś” publiczności lub eksponuje się również zbiory
np. dzieła sztuki, techniki, produktów przemysłowych itp.

Funkcje:

Wypoczynkowa

Kulturoznawcza

Kształcąca

d) Muzeum

Instytucja gromadząca i przechowująca zbiory z różnych dziedzin. Pełni funkcje:

Poznawcze

Zaspokaja potrzeby kulturalne

2) O dużej popularności

a) Samokształcenie

 Jako pożyteczna forma spędzania czasu wolnego polegająca na dobrowolnie i

samodzielnie podjętym procesie kształcenia się najróżnorodniejszych
dziedzinach

 W kontekście rodzaju czynności wczasowania rozpatrywane jest w węższym

znaczeniu niż praca nad sobą ale mieści się w jej obrębie

 Jest równoważna z intelektualnymi zajęciami miłośniczymi
 Badania francuskie:

- niezaangażowane samokształcenie – 60%
- uprawiające samokształcenie – 40%

 Największe zainteresowanie:

- sprawy techniczne i praktyczne
- sprawy zdrowotne i wychowawcze
- zagadnienia z dziedziny geografii i historii
- zainteresowania fizjologiczne i polityczne
- opanowywanie języków

b) Amatorstwo artystyczne

Jest to pożyteczna forma spędzania czasu wolnego polegająca na dobrowolnym i
samodzielnym zdobywaniu i rozwijaniu umiejętności przeciwstawianych zawodowo
w różnych dziedzinach sztuki np. plastyka, tkactwo, fotografowanie, filmowanie,
chóry, orkiestry, teatry itp.

15

c) Majsterkowanie i amatorstwo techniczne

Jest to pożyteczna forma spędzania czasu wolnego polegająca na samodzielnym
wykonywaniu prac typu rzemieślniczego np. budowlanych, stolarskich itp.

d) Hodowla amatorska

Polega na samodzielnym hodowaniu rożnych gatunków zwierząt lub uprawiania
różnych gatunków roślin

e) Kolekcjonerstwo

Polega na gromadzeniu przeróżnych przedmiotów wg określonych, ważnych dla
zbieracza kryteriów np. Filumenistyka – kolekcjonowanie etykiet z zapałek

f) Aktywność społeczna

Polega na dobrowolnym i zwykle bezinteresownym wykonywaniu różnorodnych prac
na rzecz społeczeństwa poza obowiązkami zawodowymi i rodzinnymi

34. NIEWŁAŚCIWE FORMY SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO

Nadużywanie alkoholu

Prostytucja

Przestępczość kryminalna

Pseudokibicowanie

Subkultury

Sekty

Używanie narkotyków

35. WYCHOWANIE DO WCZASÓW JAKO CZYNNIK ZMNIEJSZANIA AGRESJI

a) Główne postulaty

Zmienić mentalność młodych ludzi

Zredukować okazje do zachowań agresywnych

Ukazać pozytywne wartości oraz wzorce tak aby móc stworzyć szanse na
realizacje marzeń, aspiracji i nadziei

b) Proponowane metody

Uwalnianie energii

Uwalnianie emocji

Modelowanie nieagresywnych zachowań

Rozwijanie empatii

Unikanie dehumanizacji stosunków międzyludzkich

Organizacja czasu wolnego jest zadaniem szkół, placówek wychowania
pozaszkolnego i instytucji kultury.
Wszystkie te jednostki funkcjonują w oparciu o specjalne przepisy i regulacje

36. WAŻNE DATY

a) Szkoła i placówki wychowania pozaszkolnego działają przede wszystkim w myśl ustawy z

dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty oraz ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. – karta
nauczyciela

b) Instytucje kultury działają na podstawie ustawy z dnia 25 października 1991r. o

organizowaniu i prowadzenia działalności kulturalnej oraz kodeksu pracy

c) Ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (GOK); ustawa z dnia 5 czerwca

1998r. o samorządzie powiatowym

16

d) Ustawa o pracownikach samorządowych; ustawa z dnia 26 listopad 1998r. o

finansowaniu publicznym; ustawa o zamówieniach publicznych oraz ustawa z dnia 29
września 1991orachunkowowości

e) Na podstawie w/w ustaw wydawane są szczegółowe rozporządzenia właściwych

ministrów oraz zarządzenia władz lokalnych

f) W świetle powyższych regulacji prawnych zarówno szkoły, placówki wychowania

pozaszkolnego jak i instytucje kultury zobowiązane są m.in. do stwarzania warunków do
rozwoju zainteresowań i uzdolnień młodzieży , kształtowanie ich aktywności społecznej
oraz umiejętności spędzania czasu wolnego przez organizowanie zajęć pozalekcyjnych i
pozaszkolnych

g) Organami prowadzącymi szkoły, placówki wychowania pozaszkolnego, instytucje

kulturalne są:

Administracja rządowa

Jednostki samorządu terytorialnego

Osoby prawne

Osoby fizyczne

h) Niezależnie od typu szkoły do podstawowych form jej działalności oprócz obligatoryjnych

zajęć lekcyjnych należą również zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne

i) Zgodnie z zarządzeniem ministra z 6.12.1989r. w sprawie organizacji i działalności

pozalekcyjnej celem tych zajęć jest przede wszystkim kształcenie i rozwijanie
zainteresowań dzieci i młodzieży

37. PLACÓWKI WYCHOWANIA POZASZKOLNEGO (np. MDK, GOK)

a) Oprócz szkół nadobowiązkowe zajęcia dla młodzieży prowadzą placówki wychowania

pozaszkolnego (np. pałace młodzieży, młodzieżowe domy kultury itp.)

b) Dzielą się one tak samo jak szkoły na jednostki:

Publiczne

Niepubliczne

c) Nadzór merytoryczny sprawuje kuratorium oświaty, zaś kwestie finansowe regulowane są na

podobnych zasadach jak w szkołach publicznych

d) Regulowane są przepisami ustawy o systemie oświaty oraz karty nauczyciela a

podstawowymi podmiotami w obrębie struktury placówki są :

Dyrektor

Rada pedagogiczna

Zaś społecznymi (jeśli zostały utworzone) :

Rada rodziców

Samorząd wychowanków

e) Placówki pozaszkolne opierają się na podobnych zasadach prawno – organizacyjnych jak

szkoła

f) Podstawową jednostką organizacyjną placówki jest stała forma zajęć ujęta w tygodniowym

planie placówki. W przypadku pałacu młodzieży – 100 form stałych, natomiast MDK – 45
form stałych. Ponadto placówki mogą organizować formy okazjonalne, masowe

g) Uczestnikami zajęć w placówkach pozaszkolnych są dzieci w wieku przedszkolnym oraz dzieci

i młodzież w wieku szkolnym. Udział w tych zajęciach jest dobrowolny. Tworzy się daną
formę dla minimum 12 osób (lecz dyrektor może zarządzić powstanie grupy przy mniejszej
ilości dzieci)

17

h) W takich placówkach można utworzyć pracownie – 5 form oraz działy – 20 form
i) Zajęcia z wychowankami prowadzą nauczyciele a w uzasadnionych przypadkach mogą je

prowadzić również inni specjaliści którzy nie posiadają przygotowania pedagogicznego

j) Placówki te realizują przyjęty plan zajęć oraz są odpowiedzialne za jakość zajęć, wyniki pracy

oraz bezpieczeństwo powierzonych ich opiece wychowanków. Wymiar godzinowy zajęć
dydaktycznych nauczyciela wynosi 18-25h.

38. INSTYTUCJE KULTURY

a) Do realizacji zajęć pozaszkolnych zobowiązane są również instytucje kultury
b) Na terenie Krakowa działa 7 domów kultury z 38 jednostkami podległymi
c) Organizatorem są władze samorządowe czyli Gmina miasta Kraków (w przypadku

Krakowa). Ona też wydaje akt o utworzeniu instytucji a z chwilą wpisu do rejestru nadają
im osobowość prawną. Zapewniają także niezbędne środki do rozpoczęcia działalności.

d) Ukierunkowane są do tworzenia warunków do zespołowego uczestnictwa w kulturze.

Powinny one organizować:
 Spektakle, koncerty, wystawy, odczyty, spotkania i imprezy
 Kluby, koła, zajęcia świetlicowe, zespoły zainteresowań i pracownie specjalistyczne
 Kursy, warsztaty, seminaria
 Imprezy i zajęcia dla osób które mają utrudniony dostęp do kultury

e) W roku 2003/2004 w krakowskich domach kultury działało 1737 form stałych w których

uczestniczyło 17070 osób

f) Praca w domach kultury wynosi 40h i trwa w okresie całego roku kalendarzowego
g) Organem zarządzającym jest dyrektor
h) Strukturę wewnętrzną określa regulamin organizacyjny
i) Dyrektor sam dysponuje odgórnie przydzielaną i nabytą częścią mienia oraz prowadzi

samodzielną działalność