0109; 08.12.2009, wykład nr 9., - Rozwój układu pokarmowego i krwionośnego.; Paul Esz

ROZWÓJ UKŁADU POKARMOWEGO

Cewa   pokarmowa   oraz   gruczoły   trawienne   (wątroba   i   trzustka)   powstają   z   endodermy   jelita 
pierwotnego.

Jelito przednie oddzielone jest od zatoki ustnej błoną ustno – gardłową. Rozszerzenie w odcinku 
ogonowym jelito tylne tworzy stek i jest oddzielone błoną stekową od prostnicy.

Na początku 4 tygodnia błona ustno – gardłowa zanika i dochodzi do połączenia pierwotnych ust z 
początkowym odcinkiem cewy pokarmowej oraz z jamą owodni.

Błona odbytowa w 9 tygodniu ciąży pęka i następuje połączenie między odbytnicą a odbytem – 
udrożnienie przewodu pokarmowego.

Z endodermy powstają nabłonek oraz gruczoły ściany przewodu pokarmowego, a z mezodermy 
trzewnej – tkanka łączna mięśnie a błona surowicza.

Jelito pierwotne przednia dzieli się na dwa odcinki:

–

odcinek głowowy

–

odcinek doogonowy

Z odcinka głowowewgo powstają gardło oraz dolny odcinek układu oddechowego a z odcinka 
doogonowego rozwijają się przełyk, żołądek, dwunastnica, wątroba, pęcherzyk żółciowy i trzustka.

Przełyk od tchawicy oddzielony jest przegrodą tchawiczo – przełykową. Początkowo jest krótki i 
zarośnięty. Wydłużanie się przełyku rozpoczyna się w 7 tygodniu ciąży i jest związany z szybkim 
wzrostem okolicy głowowej zarodka.

Odtworzenie światła przełyku następuje pod koniec okresu zarodkowego.

Żołądek
Zawiązek żołądka pojawia się w połowie 4 tygodnia ciąży jako wrzecionowate rozszerzenie w 
doogonowym odcinku jelita przedniego.

Zawiązek wydłuża się i rozszerza w osi brzuszno – grzbietowej, a następnie jego ściana grzbietowa 
wzrasta intensywniej od ściany przedniej i w ten sposób powstają przyszłe krzywizny żołądka.

W trakcie rozwoju żołądek podlega dwóm obrotom – wokół osi podłużnej oraz przednio – tylnej.

W osi podłużnej obrót dokonuje się o 90 stopni. Ściana lewa staje się ścianą przednią, a prawa 
tylną. Część odźwiernikowa przemieszcza się na prawo i ku górze.

Dwunastnica powstaje na początku 4 tygodnia z końcowej części jelita przedniego i głowowej jelita 
środkowego. Oba zawiązki wzrastając tworzą pętlę w kształcie litery C. Wraz z obrotami żołądka 
pętla dwunastnicy skręca na prawo i uzyskuje położenie pozaotrzewnowe.

Wątroba i pęcherzyk żółciowy
W 4 tygodniu pojawia się zgrubienie w ogonowej części jelita przedniego zwane pączkiem lub 
uchyłkiem wątrobowym. Pączek wątrobowy dzieli się na zawiązek wątroby i zawiązek pęcherzyka 
żółciowego.

Szybko   dzielące   się   komórki   endodermalne   tworzą   blaszki   komórek   wątrobowych.   Czynność 
hemopoetyczna wątroby rozpoczyna się w 6 tygodniu ciąży.

Mniejsza ogonowa część pączka wątrobowego przekształca się w pęcherzyk żółciowy i przewód 
pęcherzyka żółciowego.

Wydzielanie żółci rozpoczyna się w 13 – 16 tygodniu rozwoju. Żółć przechodzi do dwunastnicy i 
zabarwia treść jelitową – smółkę – na kolor ciemnozielony.

Trzustka
Rozwija się z pączka grzbietowego o brzusznego, które powstają z wyściółki endodermalnej części 
bliższej dwunastnicy.

Z   jelita   środkowego   powstaje   powstają   jelito   cienkie   ślepe   z   wyrostkiem   robaczkowym   część 
wstępująca jelita grubego i prawa połowa okrężnicy poprzecznej.

Rozwój jelita cechuje się szybkim wydłużaniem się i wytworzeniem pętli jelitowej.

Ramię głowowe i ogonowe pętli rozwijają się odmiennie. Na początku 6 tygodnia jelito nie mieście 
się   w   jamie   brzusznej   i   wnika   do   sznura   pępowinowego   i   tworzy   fizjologiczną   przepuklinę 
pępkową.

Głowowa część pętli rośnie szybciej i wytwarza pętle wtórne jelita czczego i część jelita krętego. 
Ogonowa część pętli wydłuża się ale nie tworzy pętli. Powstają z niej: część jelita krętego, jelito 
ślepe z wyrostkiem robaczkowym i jelito grube. Przepuklinowa pętla dokonuje obrotu w kierunku 
przeciwnym   do   ruchu   wskazówek   zegara,   powraca   do   jamy   brzusznej   i   zajmuje   ostateczne 
położenie.

Z jelita pierwotnego tylnego powstają: część dalsza okrężnicy, jelito grube zstępujące, okrężnica 
esowata, odbytnica, nabłonek pęcherza moczowego i część cewki moczowej.

Końcowa część jelita tylnego rozszerza się i tworzy stek. Do jamy stekowej uchodzi omocznia, apo 
bokach wnikają przewody śródnercza.

Do steku dostają się mezenchyma, która tworzy przegrodę moczowo – odbytową i dzieli stek na:

–

część grzbietową (kanał odbytowo – odbytniczy)

–

część brzuszna (zatoka moczowo – płciowa)

Przegroda moczowo – odbytowa łączy się z błoną stekową i powstaje przenia błona moczowo – 
płciowa i tylna błona odbytowa.

ROZWÓJ UKŁADU KRĄŻENIA

Komórki   wysp   krwiotwórczych   (hemangioblasty)   mogą   różnicować   się   w   komórki   śródbłonka 
naczyń krwionośnych oraz komórki krwi.

Naczynia krwionośne powstają w procesie waskulogenezy i angiogenezy.

Na początku w miejscu połączenia mezodermy z endoderm, pojawiają się prekursorowe komórki 

naczyń krwionośnych – angioblasty.

Angioblasty są komórkami macierzystymi śródbłonka, łączą się i spłaszczają.

Powstają pomiędzy nimi szczeliny, która zlewają się i tworzą cewkowatą sieć pierwotnych naczyń 
krwionośnych. Etap ten to waskulogeneza (ograniczony jest on do okresu wewnątrzmacicznego).

W procesie waskulogenezy powstają pierwsze główne naczynia krwionośne w zarodku, zawiązek 
serca, aorty grzbietowe, żyły zasadnicze.

Pierwotne sieć naczyń włosowatych ulega przebudowie.

Poprzez   resorpcję   starych   i  pączkowanie   nowych   naczyń   tworzą   się   nowe   sieci   naczyniowe   – 
angiogeneza.

Proces ten jest kontynuowany w życiu postnatalnym.

Rozwój serca
W   18   -19   dniu   rozwoju   mezodermalne   komórki   smugi   pierwotnej   tworzą   parzyste   sznury 
sercotwórcze, leżą one w polu sercotwórczym. Serce pochodzi też z komórek grzebieni nerwowych.

Około 20 dnia rozwoju sznury sercotwórcze uzyskają światło i tworzą dwie cewy śródsierdziowe.

Około 22 dnia cewy łączą się w jedną cewę wsierdziową (sercową), połączeniu podlega także 
prawa i lewa wewnątrzzarodkowa jama ciała tworząc jamę osierdzia.

Cewa sercowa skalda się z 3 warstw

–

wsierdzie (tworzy wewnętrzną śródbłonkową wyściółkę serca)

–

śródsierdzie (tworzy ścianę mięśniową serca)

–

nasierdzie (osierdzia trzewnego)

Warstwa zewnętrzna jest odpowiedzialna za utworzenie tętnic wieńcowych.

Koniec głowowy cewy jest rozszerzonym odcinkiem tętniczym, a koniec ogonowy rozszerzonym 
odcinkiem   żylnym.   22   dnia   rozwoju   serce   rozpoczyna   czynność   skurczową.   Ponieważ   koniec 
głowowy i ogonowy …....

Dwa pierwsze przewężenia dzielą cewę na trzy części;

–

opuszka pierwotna serca

–

pierwotna komora

–

pierwotny przedsionek

23 dnia kolejne przewężenie tworzą

–

pień tętniczy

–

zatoka żylna

Pień tętniczy łączy się głowowo z łukami aorty, a ogonowo z opuszką serca. Zatoka żylna ma w 
odcinku obwodowym dwa rogi do których wnikają trzy naczynia:

–

żyła żółtkowa

–

żyła pępowinowa z krwią łożyskową

–

żyła zasadnicza wspólna, która zbiera krew z całego zarodka

Powstawanie pętli sercowej
Zatoka żylna w końcu głowowym przechodzi w przedsionek. Około 23 dnia cew sercowa wydłuża 
się a jej odcinki głowowe (opuszka i komora zaginają się i uwypuklają w kierunku brzusznym i 
ogonowym oraz nieco na prawo

(...)

W  tym   samym   czasie   przedsionek   oraz   zatoka   żylna   przemieszczają   się   grzbietowo   (do   tyłu) 
względem komory i opuszki serca.

Okolica przedsionka tworzy symetryczne, boczne rozszerzenia przyszłego uszka przedsionka.

Rowek międzykomorowy oddziela komorę od opuszki serca.

Rozwój głównych przegród serca zachodzi między 27 a 37 dniem ciąży. (guzy lub poduszeczki 
wsierdziowe – zgrubienia galarety sercowej)