BENTE PEDERSEN

LATO GRZECHU

1

- Oczywiście, że popłyniecie! - parsknęła Raija. Krew lała się gwałtownie. Raija

zacisnęła ranę, by powstrzymać krwotok. Czoło miała spotniałe, włosy przyklejały się,

wpadały do oczu.

Antonia podarła swoją halkę na pasy. Rozerwała rękaw bluzki Raiji. Żadna z kobiet

nie przejmowała się rzucanymi na nie spojrzeniami. Jewgienij owszem, i dlatego ustawił się

tak, by zasłonić żonę przed oczami ciekawskich.

Antonii udało się założyć prowizoryczny opatrunek, który jednak szybko przesiąkał

krwią. Raija zacisnęła zęby.

- Rzućcie moje rzeczy na brzeg! - rozkazała. Przybrała dziarski wyraz twarzy, ale

czuła zbliżający się płacz. Tylko dla Michaiła starała się go powstrzymać. - Wam nie będą

potrzebne.

- Oczywiście, że nie popłyniemy! - Jewgienij ukląkł przed żoną, wziął ją za rękę i

uścisnął mocno.

- Statek musi odpłynąć - rzuciła Tonią, potrząsając kędzierzawą głową. Spojrzała

twardo na Jewgienija ciemnymi oczami. - Jesteś, u diabła, mężczyzną! Pryncypałem!

- Tonią zaopiekuje się mną - powiedziała Raija przez zaciśnięte zęby, a nawet robiąc

grymas, który od biedy można by uznać za uśmiech.

- Muszę cię odprowadzić - protestował. Tonią tylko utkwiła w nim oczy. Nic nie

powiedziała, a jednak przekazała wiele.

- Misza! - Raija wyciągnęła dłoń w stronę chłopca. Drugą zakryła czerwieniejący

opatrunek. - Mama da sobie radę - zapewniła ochrypłym głosem. Uśmiechnęła się. Jakże

kochała swego syna! Skończył już trzynaście lat. Może w ciągu tego lata stanie się mężczy-

zną, a ona nie będzie tego świadkiem. - Masz patrzeć, uczyć się i dobrze się bawić.

Obiecujesz?

Misza pokiwał ciemnowłosą głową. Raija spostrzegła nagle, że syn jest bardziej

podobny do niej niż do Jewgienija. No i że jest ładny.

- Obserwuj także za mnie - dodała. - Po powrocie, w czasie zimy, wszystko mi

opowiesz!

Pokiwał głową twierdząco, ale się nie odezwał. Miał zaciśnięte gardło. Raija widziała,

ż

e jej duży syn ma zbyt błyszczące oczy, ale rozumiała, że nie chciał, by ktokolwiek to

widział. Już teraz wolał być odbierany jako mężczyzna.

Jakże pragnęła go przytulić, pocałować - ale nie mogła tego zrobić wobec tylu ludzi...

- Do widzenia - powiedziała tylko, ściskając dłoń Michaiła. Pogładziła szybko jego

policzek. Skóra syna nadal była miękka. Pewnie po powrocie będzie szorstka...

Misza się cofnął.

Jewgienij nie dostrzegał nikogo wokół nich. Nawet nie słyszał. Objął ramieniem Raiję.

Wargami przesunął po jej czole, policzkach, ucałował usta.

- Jestem pryncypałem - wyszeptał. - Muszę jechać. Ale moje myśli pozostaną z tobą.

Przez całe lato będą przy tobie w Archangielsku.

- Wyzdrowieję - odparła Raija. Zamrugała oczami, by pozbyć się wiszących na jej

gęstych rzęsach łez.

Jewgienij odsunął dłoń żony i zobaczył krew.

- Kocham cię, mój aniele! - Pochylił się ku niej. Pocałował jej skroń, potem znowu

usta.

- Jedź. I nie myśl o mnie zbyt często! - rzuciła Raija. Przytulił ją przez moment.

Najchętniej by został, ale przecież nie mógł. Był pryncypałem.

- Ktoś musi zawieźć ją do Toni! - Jewgienij rozejrzał się po tłumie, pomagając Raiji

stanąć na nogi. Z trudem się poruszała.

Pechowy woźnica szybko się zbliżył. Chciał zadośćuczynić krzywdzie, którą

wyrządził Bykowej. Jego koń był nadal niespokojny po wypadku, gdy to wóz załadowany

skrzyniami przechylił się i jedna z nich, o brzegach i rogach obitych metalem, spadła prosto

na Raiję. Metal rozorał jej ramię jak nóż.

Ułożyli ranną Raiję na wozie. Nadal się uśmiechała. Pociła się, krwawiła, lecz się

uśmiechała.

- Opiekuj się nią! - Jewgienij przytrzymał jeszcze Antonię.

- Oczywiście! - odparła Tonią niemal zirytowana.

- W ranę może się wdać zapalenie.

- Będzie dobrze! Jewgienij puścił przyjaciółkę. Znów podszedł do Raiji. Jeszcze raz

uściskał. Pocałował w czoło.

- Idź już! - poprosiła Raija. - Kocham cię. Idź! Tak zrobił. Popłynął na zachód,

zabierając ze sobą ich niemal trzynastoletniego syna. Był rok tysiąc siedemset czterdziesty

ósmy. Czternaście lat temu w Norwegii wziął Raiję na pokład.

Tyle samo lat nie stał na pokładzie statku na prawdziwym morzu. Może to będzie jego

ostatnia podróż. A pierwsza dla jego syna.

Raija też chciała płynąć z nimi na zachód. Nie potrafił jej tego wyperswadować.

Ale już nie musiał.

Nie chciał dopuścić do siebie tej myśli, ale jednak zaistniała. Wypadek był jak zesłany

z nieba. Albo z piekła.

- Już nie musisz się tak dzielnie uśmiechać - rzuciła Tonią, gdy wreszcie zostały same.

Olgę wygoniła na dwór. Jej trzynastoletnia córka nie sprzeciwiała się zbytnio.

Rozumiała. Też doroślała. Raija zamknęła oczy i oddychała gwałtownie.

- Musisz to czymś ścisnąć! - wystękała. Antonia kiwnęła głową. Zaczęła rozwiązywać

przesiąknięty krwią opatrunek. Palce zaczęły jej się lepić.

- Muszę to umyć. Jest głęboka - dodała po chwili Tonią.

Raija wiedziała. Bez trudu można by dotknąć kości. Krew lała się nieprzerwanie.

Kręciło jej się w głowie, czuła mdłości. Bała się.

- Nie umiesz tego zatrzymać? - spytała Tonią, zrezygnowana. - Jakimś zaklęciem?

- Nic by to nie pomogło - wyszeptała Raija. - Już w nic nie wierzę. Zresztą nigdy nie

umiałam pomóc sobie samej. Poza tym chyba nie mam już mocy. Oddałam ją komuś...

Antonia ścisnęła brzegi rany. Przytrzymując je, drugą ręką przyłożyła owinięty

płótnem kawałek drewienka. Nic nie pomogło. Rana otwierała się, gdy tylko cofała dłonie.

Nacisk tylko wzmagał cierpienie Raiji, widziała to po jej twarzy.

Toni zrobiło się słabo. Ręce miała uwalane krwią, nie mogła na nie patrzeć. W życiu

już dość napatrzyła się na krew.

- Musisz to zszyć!

Raija wbiła w przyjaciółkę oczy pociemniałe z bólu. Musiała powtórzyć swoje słowa.

Tonią opanowała się. Nie było czasu na słabość. Ani na protesty, że nie umie.

- To moje siostry potrafią szyć - zdołała się uśmiechnąć. Raija odpowiedziała jej tym

samym. - Oczyszczę ranę wódką...

Raija krzyknęła, gdy polał się płyn. Ciało jej wygięło się w cierpieniu. Nagle krzyk

ucichł, mimo że ciało nadal było napięte.

Tonią pamiętała, jak boli przemycie wódką choćby tylko skaleczonego palca. Nie

rozumiała, jak można było zdławić o tyle większy ból.

Ale przypomniała sobie blizny na ciele Raiji.

Tonią nawlokła igłę, której używała do zszywania porwanych żagli, zgiętą w łuk i

spłaszczoną na końcu. Miała nadzieję, że będzie wystarczająco ostra.

Nitka też powinna wytrzymać.

Coś przewracało się w jej żołądku. Ale dłonie były spokojne.

Ś

cisnęła brzegi rany. Wbiła igłę. Starała się nie zwracać uwagi na reakcję Raiji.

Przeciągnęła igłę przez mięsień. Jakoś poszło. Tonią odgadywała, gdzie znajduje się ostrze.

Pod opuszkami palców czuła, jak przechodzi od dołu z drugiej strony rany i wybija się na

powierzchnię skóry.

Z trudem przeciągnęła nić. Szła opornie, była cała czerwona.

Czy powinna zaszyć ranę do końca i dopiero potem zawiązać? Czy wiązać po każdych

dwóch przekłuciach?

To drugie wyjście uznała za rozsądne.

Wydało się jej, że nie da rady. Ale zamknęła oczy i na nowo wbiła igłę. Czuła, jak

Raija się wzdryga, jak jest spięta... Przyspieszony oddech mówił wyraźnie o jej cierpieniu.

Zaczęła pracować automatycznie. Szew szedł za szwem. Było ich dziesięć. Może

zmieściłby się i jedenasty, ale Tonią zdecydowanym ruchem zawiązała nić i odcięła resztę.

Na ślepo sięgnęła po butelkę z wódką, przytknęła do ust i piła, piła... W żołądku czuła

ogień, w gardle płomienie.

Dopiero wtedy spostrzegła, że nadal w prawej dłoni trzyma igłę z zakrwawioną nicią.

Puściła ją. Słyszała, jak upadła. Przełknęła więcej wódki. Otarła oczy. Nawet nie wiedziała,

ż

e płacze.

- Dasz mi wódki? - wyszeptała Raija ochryple. Wyciągnęła w stronę Toni dłoń, która

jednak zaraz opadła.

Antonia przytknęła kubek do ust rannej, podparła jej plecy, ale to nie pomogło. Raija

była bezwładna. Tonią położyła ją z powrotem na siennik.

- A więc jednak zemdlałaś - mruknęła. Śmiała się i płakała. Pogładziła swą

zakrwawioną dłonią czoło Raiji, odsunęła jej spocone włosy.

Raija nie słyszała.

Tonią umyła ranę, nałożyła nowy opatrunek. Wypiła resztę wódki, ale mimo to czuła

się trzeźwa.

Przez okno dostrzegała kolorowe żagle „Raiji Antonii” daleko na wodzie.

A więc Jewgienij wyruszył w podróż. Na zachód, do Norwegii. Jako kapitan „Raiji

Antonii”. Jako pryncypał. Może zaspokoi swe tęsknoty za morzem.

Gdyby tylko wiedział, jak niebezpieczna była ta rana, nie pojechałby.

Wiele można było powiedzieć o Raiji, ale z całą pewnością kobitka z niej z piekła

rodem! Z uśmiechem przekonywała męża i syna, by płynęli. Antonia chętnie by zobaczyła,

jak którykolwiek z mężczyzn zdobywa się na to, co ona!

- Jesteś pijana - stwierdziła Olga po powrocie z nabrzeża. Patrzyła, jak znika statek. I

mówiła wtedy słowa, których dziewczynka w jej wieku nie powinna wypowiadać.

Nie było sprawiedliwości na tym świecie! Misza popłynął do Norwegii, by uczyć się o

statkach i handlu. A ona popłynęła tylko dla rozrywki!

Nieważne, że była tam przed Misza. Czuła wyraźnie, że jego podróż jest ważniejsza

od jej wyprawy.

- Zszyłam ranę Raiji - Raisy! Tonią musiała pokazać Oldze igłę i zakrwawioną nić, by

córka jej uwierzyła.

Dziewczynka zbladła, co jak na nią było niezwykłe.

- Przecież wyglądała na... małą... Tonią westchnęła i objęła Olgę.

- Jesteś na tyle dorosła, by poznać prawdę - powiedziała. - Jako kobiecie pisane jest ci

udawanie. Bardzo częste. Raija właśnie udawała. Inaczej statek by nie odpłynął. Jewgienij i

Misza by nie odpłynęli.

- A nie powinni zostać, skoro rana jest poważna?

- A powinni? - spytała Antonia, spoglądając córce w oczy. Dwie pary ciemnych oczu

spotkały się na długą chwilę.

Olga przypatrzyła się Raiji, jej bladej twarzy, wilgotnym włosom, plamom krwi na

skórze. Potem wyjrzała przez okno. Nie widziała już statku, ale gdy zamknęła oczy,

wyobraziła sobie go wyraźnie.

Misza na pewno by został, gdyby zdawał sobie sprawę z powagi sytuacji. Misza

kochał Raiję - Raisę. Tak bardzo ją kochał. Nigdy tego nie przyznał, ale Olga wiedziała.

Znała go tak dobrze, jak siebie.

I Misza tak strasznie cieszył się na podróż na zachód...

Olga zaczynała rozumieć, jaką to prawdą jej matka właśnie się z nią podzieliła.

Udawanie.

- Raija przyjdzie do siebie - stwierdziła Tonią. - W ranę nie wda się zakażenie, jak

długo mam wódkę. A Jewgienij nigdy się nie dowie, jak bardzo było to poważne. Raija

opowie mu o tym, ale na pewno nie przekaże wszystkiego.

- Będzie udawała? Tonią pokiwała głową i pogładziła córkę po policzku.

- Szybko się uczysz, moja mała - powiedziała z uśmiechem. - Szybko!

Coś ścisnęło się w brzuchu Olgi. Jeszcze nie chciała być dorosła!

Widziała ocean. Tylko ocean. Zielony, niebieski, we wszystkich swoich kolorach.

Widziała białożółtą pianę.

Był tylko ocean.

Głębia.

Wokół siebie dostrzegała tylko zieleń, gdy opadała i opadała, i opadała...

Wreszcie jej stopy niemal dosięgnęły dna.

Mogła chodzić po dnie, ale nie dotykała go. Stopy nie poruszały piasku, kamieni ani

roślin.

Unosiła się ponad nimi.

Była na dnie oceanu.

Oceanu bez śladów życia.

Cisza. Nieskończona cisza. I tylko ta zieleń. Intensywna, przezroczysta zieleń.

W oceanie był spokój. Niepojęty spokój. Otaczał ją. Nie istniały dźwięki ani zimno,

ani ciepło. Ani ból.

Tylko spokój.

Jej oczy widziały zieleń. I patrzyły poprzez zieleń. Tkwiła w tej zieleni, na dnie

oceanu. Wiedziała, że to niemożliwe, ale przyjęła to. Po prostu znalazła się tam, otoczona

spokojem.

Nie była sama.

Intensywnie czuła, że nie jest sama. Ten spokój, który ją otaczał, nie był przeznaczony

tylko dla niej. Pochodził z czegoś poza nią. Z czegoś, czego nie mogła ujrzeć oczami. Z

czegoś, co istniało.

Nie był to ocean.

Coś innego.

Ale napełniało spokojem. Dobrze. Chciała tam zostać.

Ale nie mogła dotknąć stopami dna, nie mogła pochwycić żadnej rośliny. Bardzo się

starała, ale one jakby uchylały się przed nią. Zagarniała tylko wodę.

Zieloną, przezroczystą wodę.

Płynęła. W górę.

- Pewnego razu wycięłam kulę z ramienia brata Jewgienija - rzuciła Raija

zdecydowanym tonem. - Sądzę, że też musiałam zszyć ranę. Widzę to teraz wyraźnie. Tak

jest podobne...

- A więc pamiętasz? - spytała Antonia z trudem. Bolała ją głowa. Zasnęła, oparta o

stół kuchenny.

Nie była pewna, kiedy. Wszystko spowijała mgła.

- Wiedziałaś o tym? - Raija od razu zaostrzyła czujność. Ramię ją bolało, ale rozum

nie ucierpiał w wypadku.

Antonia pokiwała głową. To jeszcze spotęgowało ból.

- I nic mi nie mówiłaś? Teraz Tonią pokręciła głową bardzo powoli.

- Dlaczego nie?

Raija chciała usiąść, ale nie dała rady. Straciła przecież dużo krwi. Zakręciło jej się w

głowie i bezwiednie wsparła się na zranionej ręce.

- Bo Jewgienij nie chciał - odparła Tonią po chwili. - Długo milczał. Czekał, aż

odzyskasz pamięć. A ponieważ nie wracała, zataił wszystko. Dla twojego dobra. No i

własnego. Ja też tak myślałam. A teraz ci to powiedział, choć naprawdę nadal powinien

milczeć.

Raiji zaschło w ustach. Słowa Toni zaszokowały ją. Antonia była jej najlepszą

przyjaciółką. Czasami sądziła, że jest jej bliższa niż Jewgienij.

Tonią rozumiała niektóre sprawy lepiej niż Jewgienij. Toni wierzyła. Wierzyła

całkowicie.

A ona wiedziała o Aleksieju!

Raija go nie pamiętała, poza faktem wyjmowania kuli. Nie pamiętała jego twarzy. Ani

ciała. Ani tego, czy był więcej niż przyjacielem. A przecież to dla niego jechała na wschód.

Dla niego chciała rozpocząć nowe życie w obcym kraju.

Na pewno był jej kochankiem. Ale ona go nie pamiętała. A Tonią wiedziała o

wszystkim. I milczała.

- Rozumiem, dlaczego Jewgienij nic nie mówił - stwierdziła w końcu Raija. - To, co

on zrobił, ja też bym zrobiła. Pewna byłam tylko swojego wieku, a on mnie nigdy nie

poprawiał. Wiele rzeczy ułożyło się na miejscu, gdy powiedział mi o Aleksieju. Ale wiele

stało się trudne.

- Dzieci? Raija pokiwała głową.

- Czy można zapomnieć o czworgu dzieciach? Można?

- A pamiętasz? - odparła Tonią pytaniem. Raija zaprzeczyła.

- Czyli można - stwierdziła Tonią. - Jeśli wierzysz Jewgienijowi.

- Przecież muszę - westchnęła Raija, wsparta o poduszki. - Mam jakiś wybór? Jaką to

matką jestem - dodała - jeśli mogłam zapomnieć o swoich dzieciach? Gdzie one są? Jaką

jestem matką, skoro je opuściłam?

- Jeśli spytałabyś Misze, odparłby, że najlepszą pod słońcem - odrzekła Tonią ciepło. -

Nie umiemy spojrzeć za ciebie w przeszłość. Nic o niej nie wiemy.

- Na pewno nie?

- Nie wiemy - zapewniła ją Tonią.

- Najgorsze w tym jest - rzuciła Raija - że już nie wiem, komu mogę wierzyć. Nie

wiem nawet, czy mogę wierzyć tobie. Może Jewgienij prosił cię, byś zataiła coś jeszcze?

Antonia poczuła zimno w piersiach. Cieszyła się, że potrafiła kłamać, że ma w tym

doświadczenie. Ktoś mniej odporny złamałby się i wyśpiewał wszystko.

- Sądzę, że miałam dostateczne powody, by milczeć - odparła. - Jeśli nawet jest coś

więcej, powody do zachowania milczenia są równie dobre.

- A więc jest coś więcej?!

- O tym nie możesz nic wiedzieć - wyznała Tonią. - Nadal jestem twoją przyjaciółką.

Nie mogę wyrwać sobie serca, złożyć go w twoich dłoniach z prośbą, byś sama je wywróciła

na drugą stronę i sprawdziła. Mówię ci, że możesz na mnie polegać. A ty musisz wybrać, czy

chcesz, czy nie.

- Byłoby mi łatwiej, gdybyś odpowiedziała tak albo nie - westchnęła Raija.

- Nie może być łatwo - stwierdziła Tonią. - Potrzebujesz teraz czegoś?

Ranna pokręciła głową.

Antonia musiała ruszać do codziennych obowiązków.

Raija nawet nie wspomniała przyjaciółce o swoim zielonym śnie. O oceanie, w którym

się zagłębiała aż do osiągnięcia spokoju.

Wiedziała, że nigdy jej o nim nie opowie.

Tak pragnęła popłynąć na zachód. Do Norwegii. Gorąco tego pragnęła. Wiodły ją tam

jej ścieżki snów, tego była pewna. Chciała nimi iść, szukać dalszego ciągu wielu ścieżek,

którymi zaczęła wędrować w marzeniach.

Jewgienij uznał to za wymyślony przez nią pretekst do odwiedzenia Soroya. Sądził, że

wszystkie jej prośby o podróż na zachód wypływają z chęci zobaczenia Wasilija. Nie

powiedział tego na głos, ale Raija dobrze znała męża. Widziała, jak zżerają go wątpliwości.

Jewgienij był przekonany, że Raija tęskni za Wasilijem.

Rzeczywiście były chwile, gdy tęskniła za Wasią. Tęskniła aż do bólu.

Poprzednie lato przyniosło jej tyle płomiennych przeżyć.

Ale teraz Wasilij był na Soroya. W Finnmarku. W Norwegii. Bardzo daleko. Nie

mogła do niego dotrzeć.

Nazywała go przyjacielem. Ale miała trzydzieści osiem lat. Wystarczająco wiele, by

być wobec siebie uczciwa. Na. tyle patrzyła trzeźwo, by wiedzieć, że wszystko wyglądałoby

inaczej, gdyby Wasia nie wyjechał.

Na pewno byłby jej przyjacielem. Bardzo bliskim przyjacielem. Może staliby się sobie

tak bliscy, że zraniliby innych. Że zraniliby siebie nawzajem.

Raija cieszyła się, że Wasilij przebywał w Finnmarku.

Pod przymkniętymi powiekami ujrzała Jewgienija. Posrebrzały mu włosy. Dostrzegła

to, gdy nastała wiosna. Ciemność zimy ukrywała siwiznę. Wiosną brązowe włosy męża jakby

wyblakły, obramowanie twarzy stało się bardziej miękkie. Na samej twarzy przybyło więcej

bruzd. Znak upływu czasu. Zimą nie dostrzegała tego wszystkiego. Może po prostu nie

zwracała uwagi na wygląd Jewgienija. Przecież dobrze wiedziała, jak on wygląda. Można stać

się ślepym na drugą osobę, z którą dzieli się życie...

- Będziesz za nim tęsknić? Tonią stanęła w drzwiach, opierając się o framugę i

splatając ręce pod biustem. Otworzyła, by do pokoju Raiji weszło nieco ciepła z kuchni.

- Oczywiście - odparła Raija. Słowo to było tak gładkie, że wręcz wymknęło się jej

bezwiednie. - Zostałam sama. Przecież Miszy też nie będzie...

Tonią pokiwała głową. Uśmiech błądził jej wokół ust.

- Nie będziesz samotna w Archangielsku, Raiju - Raiso. Masz mnie. Połowa miasta je

ci z ręki. Jewgienij czułby się o wiele bardziej samotny, gdybyś to ty wyjechała.

Raija zamknęła oczy. Była to gorzka prawda. Tłumaczyła wiele.

Jewgienij znajdował się w drodze na zachód. Ona nie. Tylko jej myśli szły w ślad za

nim.

Jej sny.

2

Jewgienij pełną piersią wdychał zapach morza. Czuł jego rytm pod stopami. Stał

pewnie, a ciało kołysało się wraz z falami.

Tęsknił za tym. Przez te wszystkie lata spędzone na lądzie tęsknił za morzem.

Wyrzekł się go dobrowolnie, ale jego serce zawsze biło dla słonej wody. Tęsknił za wiatrami,

których nie czuło się na lądzie, za bezkresnym widnokręgiem, za nieprzewidywalnym tańcem

fal.

Na lądzie był szczęśliwy, ale na morzu czul jeszcze inny rodzaj szczęścia.

Nie oznaczało to powrotu do pływania. Powiedział to Raiji. Chodziło tylko o ten jeden

rejs. Ostatni. Musiał znów poczuć morze, a nie jakąś jego namiastkę na Morzu Białym czy

Dwinie. To były tylko wody, a nie prawdziwy ocean.

Jego ostatni rejs. Michaiła pierwszy. Dlatego tak ważny. Dlatego nie chciał, by Raija

płynęła, ale nie starczyło mu argumentów, by ją powstrzymać.

Czyżby jego myśli spowodowały ten wypadek? Nie miał czystego sumienia. Nie mógł

nawet na moment zapomnieć o Raiji.

Michaił pytał, dlaczego nie zawinęli na wyspę Soroya. Odparł, że zrobią to w drodze

powrotnej. Może dotrzyma tej obietnicy.

Jewgienij sam się zastanawiał, co go tu ciągnęło. To on postanowił, że zawiną do tego

fiordu. On wyznaczył kurs na widniejące w oddali strome góry.

Pięły się niemal ku niebu, pokazując im, że niebieski ma wiele odcieni. Już morze

było niebieskie. U podnóża gór widniał pasek zielonego, a dalej wznosiły się one: góry.

Spowite takim niebieskim kolorem, jakiego Jewgienij nigdzie indziej nie widział. Wiedział,

ż

e z bliska skały są czarne. Kamień wzięty w dłonie byłby czarny albo szary, ale nie nie-

bieski.

Ale te góry były niebieskie. Dopiero tuż pod niebem naciągały na siebie białe kołderki

chmur. Miejscami cale, a miejscami dziurawe. Niebieskie niebo gładziło swoje niebieskie

siostry, góry.

Góry wiodły ich w obręb zatoki, odsłaniając płaski obszar przy ujściu rzeki, która

błękitną wstęgą sięgała od słonego morza ku szerokim płaskowyżom w głębi lądu, w innych

krajach. Jewgienij tam nigdy nie był, słyszał tylko o miejscach o wielojęzycznych nazwach.

Wydał polecenie zawinięcia do tego fiordu może dlatego, że właśnie to miejsce

prześladowało go w snach przez te wszystkie lata...

Jego sumienie było niczym otwarta rana. Nadal bolało. Musiał znów zobaczyć to

miejsce. I może znów skłamać, po raz ostatni.

Jewgienij skończył pięćdziesiąt lat. Zbliżał się do schyłku życia. Nadal miał nadzieję

na wiele dobrych lat, ale w głębi serca wiedział, że nie mógł tego być pewien. Najlepsze lata

już minęły.

Michaił miał zostać pryncypałem. Armatorem.

Jewgienij zawsze chciał popłynąć z synem w jego pierwszy rejs. I właśnie tak się

stało.

Ze wszystkich fiordów, do których zawijała „Raija Antonia”, tego jednego nie mógł

ominąć.

Jewgienij pragnął, by Michaił zobaczył osadę. Tylko zobaczył, nie chciał mu nic

więcej mówić. Może, by zszedł na ląd, ten sam, po którym chodziła jego matka.

Dla Miszy wszystko nadal stanowiło przygodę, zabawę. Czas pokaże, czy to naprawdę

polubi. Był jedynym dziedzicem części majątku przypadającej na Jewgienija. Misza

właściwie nie miał wyboru. Dlatego lepiej, by polubił morze i pływanie.

Mieli teraz cztery większe statki i kilka mniejszych łodzi. Mieli kutry rybackie.

Oczywiście, to wiele kosztowało zarówno Jewgienija, jak i Olega, ale zapewniło im i ich

rodzinom solidne podstawy bytu. Ich spadkobiercy nie odziedziczą mało.

Jakże dawno Jewgienij widział ten fiord... Wtedy nawet sobie nie wyobrażał, jak

bardzo zmieni się jego życie.

Wtedy nawet nie marzył, że będzie miał syna. A Michaił zrodził się w miłości.

To stanowiło argument na jego obronę. Chociaż wątpił, czy będzie jej potrzebował.

Wiele wody upłynęło od tego czasu. Piętnaście lat. Pewnie już dawno przestali na nią czekać.

Mały domek na cyplu wywierał na Jewgienija jakiś magiczny wpływ. W ciszy

wieczoru stał oparty o reling ze wzrokiem skierowanym w jego stronę. Widział jakieś

postacie, ale nie mógł stwierdzić, czy nadal mieszka tam Reijo. Równie dobrze mogli to być

obcy ludzie. Jewgienij liczył na to.

- Byłeś tu kiedyś, tato?

Chłopiec podszedł do niego niepostrzeżenie. Stanął obok ojca, też oparł się o reling i

próbował zgadnąć, na co patrzy ojciec.

- Tak - odparł Jewgienij. - Ale to było dawno, dawno temu.

- Znałeś tu kogoś? Pokiwał głową.

- Dobrze znałeś? - drążył z ciekawością Misza. - Czy tylko z nim handlowałeś?

- Naprawdę znałem. Wzrok Jewgienija ponownie powędrował w stronę zagrody na

cyplu. Przybyło kilka budynków. Ściany z bali drewna były dobrze utrzymane. Nad fiordem

dostrzegł szopę i łódkę.

- To działo się dawno temu, Michaił. Dawno przed twoim urodzeniem. Byłem wtedy

młody. On na pewno tu już nie mieszka.

Męczące wspomnienia. Twarze prześladujące Jewgienija w snach.

Jak też ułożyło się im życie? Dzieci Raiji...

Myśl ta męczyła go zwłaszcza wtedy, gdy patrzył na rozwój Miszy. Rozumiał, co to

znaczy szczęśliwe dzieciństwo. Rodzina. Misza dorastał otoczony miłością i matki, i ojca. A

Jewgienij cały czas wiedział, że Raija ma jeszcze troje, które nigdy nie zaznały jej miłości.

Czworo, licząc wychowankę.

Zdarzały się chwile, gdy Jewgienij nie był dumny z tego, co zrobił. Stał tu teraz, tak

bliski odpowiedzi na swoje pytania, i nie mógł się odważyć, by je zadać.

- Starzeję się, Michaile - rzucił zmęczony - starzeję się.

Nie słuchał sprzeciwów syna.

Michaił nic nie wiedział.

Nigdy nie miał się dowiedzieć, że ojciec zbudował ich życie na kłamstwie.

Jewgienij wrócił do swych obowiązków. Wydał rozkazy. Przepłynął na „Iwana”, inny

statek zacumowany na wodach fiordu. Nie dogadał się z kapitanem.

Pryncypał „Iwana” został nad Morzem Białym, może i daleko, ale kapitan musiał po

powrocie przed nim odpowiadać. Jewgienij i Oleg mogli się targować, ustępować, gdy

chcieli. Mogli swobodnie decydować. Byli panami siebie.

Potem Jewgienij popłynął na ląd.

Dziwnie było znów stanąć na tej ziemi. Na kamieniach, po których chodziła i Raija.

Podniósł jeden, zastanawiając się przelotnie, czy go jej nie zawieźć.

Cisnął go do morza.

Podeszli do niego ci, którzy mieli ryby na sprzedaż. Mówili po norwesku, fińsku i

lapońsku. Posługiwali się gestami i grymasami, słowami, które jakby rozumiał. Używali

wyrazów, o których sądzili, że są rosyjskie.

Rozumieli się nawzajem. I nie rozumieli. Ale dogadywali się. Dobijali targu.

Wymieniali uściski dłoni.

Miejscowi rzucali ukradkowe spojrzenia na pusty rękaw koszuli Jewgienija. Był do

tego przyzwyczajony i nawet nic nie zauważał.

Czuł się silniejszy, stojąc na jej ziemi, otoczony tym krajobrazem. Górami.

Czy ona umiałaby mu kiedykolwiek wybaczyć, gdyby wiedziała...?

Stał tak, wysoki i wyprostowany, w ciemnych spodniach i wysokich butach. Nosił je

nawet na pokładzie statku. Szeroką koszulę miał włożoną w spodnie, w pasie owiązał się

kolorowym szalem. Innym, należącym do Raiji, okręcił szyję. Przewyższał wzrostem

miejscowych. Wyróżniał się nie tylko brakiem ramienia.

Jewgienij poczuł nagle, jak spośród tłumu na brzegu dosięgło go szczególnie

intensywne spojrzenie. Spojrzenie, które chciało przeniknąć go na wskroś.

Odwrócił się.

Serce ściął mróz, a potem ogarnął je ogień.

Rzeczywiście upłynęło dużo czasu. Jewgienij nie dostrzegał tego na sobie ani na Raiji.

Ona zawsze była dla niego młoda i śliczna, jak wtedy.

Mógł ocenić upływ czasu, gdy patrzył na Misze.

A teraz ujrzał, że ten mężczyzna się postarzał. Dostrzegł siwe pasma w gęstej, jasnej

czuprynie - tej, która kiedyś przypominała łan zboża w letni, słoneczny dzień. Dostrzegł

zmarszczki na jego twarzy.

Ale oczy pozostały te same. Zielone, przejrzyste. Patrzyły na niego. Oceniały go.

Szok był równie wielki dla nich obu.

- Drawsi, Jewgieniju Dymitrowiczu - rzucił Reijo. Jewgienij odpowiedział mu w jego

ojczystym języku. Był mu winien chociaż to.

- Paivaa, Reijo Kesaniemi. Kopę lat.

- Znasz go? - zdziwił się młody chłopak stojący obok Reijo.

Jewgienij zastanowił się przez moment, czy to nie syn Raiji. Ale nie, jej syn miał

jaśniejsze włosy, poza tym ten nie miał jej rysów. On przecież rozpoznałby jej dzieci.

- Tak, znam go. Ale to było dawno temu, Emil. Dawno.

Spojrzenie Reijo spoczęło ciężko na Jewgieniju, jakby chciał wydobyć wzrokiem

prawdę o minionych latach.

- Ci mężczyźni chcą z tobą dobić targu, Jewgienij. - Reijo wskazał dłonią jeszcze

jednego młodzieńca. Jewgienijowi spodobał się on: ciemnowłosy, z bystrymi oczami i

ciekawym grymasem błąkającym się wokół ust. Ten pierwszy, Emil, nie wzbudzał w nim

ż

adnych uczuć. - Ja przyszedłem tu jako tłumacz - mówił dalej Reijo. Piętnaście lat starszy

Reijo.

- Dostaną dobrą cenę - zapewnił go Jewgienij ochrypłym głosem. - Potem zapraszam

cię na mój statek, na herbatę i rum.

Nie mógł inaczej.

- Basiba - podziękował Reijo. - Mamy wiele do omówienia.

- Tak, wiele, Reijo. Kątem oka Jewgienij dostrzegł, że na brzeg dostał się Michaił.

Zesztywniał. Czy ten młokos nie mógłby trzymać się z dala jeszcze przez chwilę?

Reijo musiałby być ślepy, żeby nie zrozumieć. A zawsze odznaczał się bystrością

spojrzenia.

- Dzieciaki wręcz zwariowały - zaśmiał się Misza. - Chyba nigdy wcześniej nie

widziały cukierków!

- Bo może i nie widziały! - uciął Jewgienij. Sam słyszał, jak szorstko to zabrzmiało.

Chciał tylko, by Misza sobie poszedł. Przecież nawet jego głos był podobny do głosu Raiji!

Jeszcze ten chłopięcy, jasny. Załamywał się już czasem w mutacji, ale wciąż przypominał

głos matki.

Jewgienij dostrzegł spojrzenie Reijo. I sam popatrzył na jedynaka wzrokiem Fina.

Misza był wysoki, o długich nogach. Ciemnowłosy, niemal czarnowłosy. Ciemnooki.

Z brwiami Jewgienija, choć z małym załamaniem pośrodku każdej. Z uśmiechem Raiji.

Prostym nosem ojca, ale z policzkami niemal dziewczęcymi.

Jewgienij nie wiedział, jak Raija wyglądała jako dziewczynka. A Reijo wiedział.

- Twój syn? - spytał Reijo, nie spuszczając wzroku z chłopaka.

- Tak - potwierdził Jewgienij. Nie był w stanie dodać nic więcej.

Milczenie Reijo uderzyło w Jewgienija niczym mocny wiatr.

- Mamy wiele do omówienia, Jewgienij - powtórzył Reijo ciężko. Zaczerpnął

powietrza i zaczął mówić o handlu.

Michaił zrozumiał sytuację na tyle, by zniknąć. Ale zdążył rzucić ojcu czupurne

spojrzenie. Jewgienij był pewien, że Reijo rozpoznał to spojrzenie i upór. Wiedział, że w tym

przypadku nie uniknie powiedzenia prawdy.

Musiał to wytłumaczyć.

Dał Norwegom dobrą cenę. Worki z mąką zmieniły właściciela. Beczki z rybami

zabrano łódką na statek. Mąka została załadowana na wózek chłopaków.

Obserwował, jak Reijo z nimi rozmawia. Kładzie rękę na ramieniu ciemnowłosego,

przekazując jakąś wiadomość. Może w ścianach domu z bali przebywa jakaś kobieta? Może

Reijo ma żonę?

Jewgienij życzył mu tego.

Reijo w drodze na statek siedział naprzeciwko niego. Jewgienij czuł się jak złodziej,

natręt, który w dodatku zacumował na wodach fiordu Reijo.

Misza zajął miejsce za jego plecami. Reijo mógł mu się dobrze przyjrzeć. Porównać

ojca z synem i porównać syna z obrazem, który nosił w pamięci.

Nie można jej kochać, a potem zapomnieć.

Weszli na statek i skierowali się do kajuty. Jewgienij przypomniał sobie, że jego

obecna kajuta nie różni się specjalnie od tej sprzed piętnastu lat. Spojrzał na nią oczami Reijo.

Zrozumiał, że tamten też ją pamiętał.

Ikona Maryi Panny na ścianie. Raiji zawsze podobała się ta ikona, mimo że sama nie

była szczególnie wierząca. Na stoliku poniżej - lampka oliwna, w szafce - kieliszki i kubki.

Krzesła miały skórzane siedzenia. Oboje z Raiją nie lubili haftów. Raija wolała tkać. Kapa

przykrywająca koję była jej dziełem. Niebieska niczym trzecia miłość Jewgienija - morze.

Miedziana rukamojka. Taka, jak inne: zbiornik na wodę, kran i miska.

Samowar też nie był ani większy, ani bardziej ozdobny niż na innych rosyjskich

statkach.

Jewgienij wskazał ręką w stronę jednego z krzeseł. Reijo usiadł. Michaił wszedł za

nimi do kajuty, najwyraźniej ciekaw obcego.

- Masz swoje obowiązki, mój synu - powiedział do niego Jewgienij. - Idź do Olega,

powie ci, co trzeba zrobić. Ja muszę porozmawiać z tym panem. O interesach. Możesz

uścisnąć mu dłoń na pożegnanie.

Michaił usłuchał ojca. Jego dłoń utonęła w dłoni Fina.

- Muszę się pożegnać - powiedział Misza, choć nie wiedział, czy tamten go rozumie.

Bardzo chciał z nim porozmawiać, choć sam nie wiedział, dlaczego. Może przypominał mu

Wasię? Mieli coś podobnego w uśmiechu, w zielonych oczach...

- Mój syn się żegna - przetłumaczył Jewgienij sztywno. - Niestety, nie mówi żadnym z

języków, które ty znasz. Ma swoje obowiązki.

Reijo przyjął to wyjaśnienie bez mrugnięcia okiem.

- Miło było mi go poznać. Jest świetnym chłopakiem. Takiego syna sam miałem

nadzieję mieć.

Jewgienij dokładnie przetłumaczył synowi słowa Reijo, mimo że pojmował ich

podwójne znaczenie. Ale Reijo zasługiwał na uczciwość.

Twarz Miszy rozjaśniła się w uśmiechu. Lubił pochwały. Jewgienij ze skurczem krtani

dostrzegł, jak uderzająco syn podobny jest w tym momencie do matki.

Chłopak wyszedł posłusznie. Raija dobrze go wychowała.

Jewgienij uroczyście nalał rumu do dwóch kryształowych szklanek. Potrzebował

czegoś na uspokojenie. Czasu na przygotowanie odpowiedzi na nieuniknione pytania.

Unieśli ku sobie naczynia i wypili w milczeniu.

Reijo odezwał się pierwszy.

- Jak ona się miewa? Jewgienij poczuł, jak drga mu policzek.

- Co chcesz usłyszeć? - spytał, pragnąc zyskać na czasie. Każde słowo, o ile nie mówił

o niej, pomagało mu w tym.

- Prawdę - odparł Reijo. W dłoni ściskał szklankę.

Jewgienij wciągnął z drżeniem powietrze. To było nieuniknione. Miał tego

ś

wiadomość, gdy wydawał rozkaz zawinięcia do fiordu Lyngen. Jednak nie zawrócił.

- Zrozumiałeś, że chłopak jest jej synem?

- Nie jestem ślepy - rzucił Reijo. Tak, z pewnością nie był. Jewgienij wypił do dna

swój rum. Dolał im obu. W końcu skończyłby się i trunek. Musiał coś powiedzieć, zanim

kłamstwa przestaną być wiarygodne.

- Tylko mnie możesz obarczać winą - westchnął. - Jeżeli masz kogoś nienawidzić, to

tylko mnie. Ona nie jest winna. To ja ją uwiodłem. Ja użyłem wszelkich środków, by została.

- A teraz?

Czy ona wróciłaby, gdyby odzyskała pamięć? Jewgienij nie był pewien. Ale w nagłym

olśnieniu ujrzał twarz Wasilija obok Reijo. Dotychczas sądził, że Wasia jest podobny do

Aleksieja. Błąd! Wasia o wiele bardziej przypominał Reijo! Mogliby być braćmi.

- Ona nie żyje.

- Od kiedy?

- Chłopak skończył trzynaście lat. - Przynajmniej to było prawdą. - Miał wtedy

zaledwie rok. Raija wracała do domu z Archangielska z przyjaciółką. Jechały wozem

konnym. Była zima. Jeden z koni przestraszył się czegoś i gwałtownie szarpnął. Raiję

wyrzuciło, a potem wóz ją przygniótł.

Zamilkł. Niech Bóg wybaczy mu i to kłamstwo! A czy Raija wybaczyłaby?

- Nie cierpiała - dodał. Ujrzał przed sobą twarz Raiji. Jego Raiji. Raisy Bykowej. Jego

ż

ony.

Nadal żywej. Starszej o piętnaście lat. Ale z gorącą krwią płynącą w żyłach.

- Umarła, gdy na niebie płonęła zorza polarna. Reijo podniósł szklankę do ust i

jednym haustem wypił złocisty płyn.

Co on teraz myślał? Czy uwierzył? A dlaczego miałby nie uwierzyć?

- Czekałeś na nią? Wiedział, że to oczywiste, ale pytanie samo mu się wymknęło.

- Właściwie nie - odparł Reijo z wahaniem.

Jewgienij był przekonany, że Fin mija się z prawdą. Dostrzegał ból zastygły w jego

twarzy. W twarzy męża Raiji. Raiji Kesaniemi.

- Masz kogoś?

- Nie wiedziałem, czy się mogę ożenić - uciął Reijo. - Teraz wiem.

Jewgienij zdawał sobie sprawę z tego, że Reijo uniknął odpowiedzi na jego pytanie.

Wiedział także, dlaczego. Minęło piętnaście lat i Reijo nie napotkał żadnej, która mogłaby się

równać z Raiją.

- Jak się ułożyło jej dzieciom? - Jewgienij musiał się tego dowiedzieć.

- Dobrze - odparł Reijo z dumą. Jewgienij rozpoznał tę dumę. Także był ojcem.

- Stały się moimi dziećmi - mówił dalej Reijo. - Wszystkie założyły rodziny. Maja

pojechała do Finlandii razem z mężem, który stamtąd pochodzi. Knut mieszka w pierwszym

domu Raiji i ma miłą żonę, Finkę. A moja Ida wyszła za syna Mikkala.

- Było jeszcze jedno?

- Owszem, Elise - uśmiechnął się Reijo. - Przybrana córka Raiji. Wyszła za brata

Raiji, Mattiego. Wszystkim ułożyło się dobrze.

Tak, to stanowiło pewne pocieszenie.

- Znienawidzili ją? Jeżeli kiedykolwiek powie Raiji prawdę, ona na pewno zada mu

takie pytanie.

- Nie, nie nienawidzili - Reijo zastanowił się przez chwilę. - Ale nigdy jej nie

zrozumieli.

Zielone oczy napotkały oczy Jewgienija. I to on musiał odwrócić wzrok.

- Mnie też było trudno. Ale gdy zobaczyłem chłopaka, zrozumiałem. Ona zawiodła

wystarczająco wielu. Nie mogła opuścić nowo narodzonego dziecka! To była jej ostatnia

szansa, rodzaj odkupienia win wobec innych.

- Nazwaliśmy go Michaił - wyznał Jewgienij, czekając z napięciem na odpowiedź

Reijo.

- To ma swój sens - uśmiechnął się Fin. - Świetny chłopak, Jewgienij. Czasami żałuję,

ż

e ja nie mam syna.

- Nadal jesteś młody. Reijo pokiwał głową, wciąż uśmiechnięty.

- Co się stało z twoją ręką? - spytał.

- Spadłem z masztu, a ramię zaczepiło się o linę i niemal oderwało. - Teraz

uśmiechnął się Jewgienij. Już dawno nie musiał opowiadać tej historii. W rejonach nad

Morzem Białym wszyscy słyszeli o czynach Carycy.

Reijo dolał trunku do szklanek.

- To zdarzyło się w drodze stąd, piętnaście lat temu. Dopadł nas sztorm. Raija

uratowała mi życie. Zatrzymała krwotok. Ktoś z załogi odciął mi ramię. Ona mnie

pielęgnowała.

Jewgienij nie lubił przypominać sobie tego zdarzenia, ale był to winien Reijo.

- A więc potrzebowałeś jej! - wykrzyknął Reijo. - Ona zawsze chciała być komuś

potrzebna. Inaczej nie umiała żyć.

Jewgienij przytaknął.

Taka była Raija. Także jego Raija. Ta cecha charakteru wciąż jej pozostała. Tylko nie

pamiętała swego życia sprzed wypadku.

Ta dawna Raija naprawdę umarła pod zimowym, płonącym zorzą polarną niebem nad

Dwiną.

To nie było kłamstwo.

Po prostu inna Raija zaczęła wtedy nowe życie.

Kłamstwo nie było wielkie.

- Bóg świadkiem, że jej wtedy potrzebowałem.

- Jak ci w ogóle poszło w życiu?

- Dobrze - Jewgienij wzruszył ramionami. Ogarnęło go zmęczenie. Czul, jakby

bardziej postarzał się dzisiaj niż przez te wszystkie lata. - Razem z przyjacielem mamy kilka

statków. On przez te lata pływał jako kapitan na jednym z nich. Ja wypłynąłem dopiero teraz.

Michaił będzie dobrze zabezpieczony na przyszłość.

Nie lubił się chwalić, bo czul, jakby przekonywał tego drugiego do swojej wartości.

- Mnie też dobrze poszło - powiedział Reijo, dorzucając tylko jedno słowo: - Złoto.

- To dobrze. Bałem się, że może cierpicie niedostatek.

Nastąpiła chwila ciszy. Pili rum, zajęci własnymi myślami. Nawet nie patrzyli na

siebie nawzajem.

- Dlaczego nigdy nie przesłałeś wiadomości? Co roku przypływają tu rosyjskie statki,

często i z Archangielska. Dlaczego nigdy nie napisałeś?! To było oskarżenie.

- Myślałem o tym - przyznał Jewgienij z ciężkim sercem. Teraz nie musiał udawać

szczerości. - Myślałem o tym cholernie dużo razy. I odsuwałem to. Zostawiałem na później.

Usprawiedliwiałem się tym, że nie znam waszego alfabetu. Czułem, że gdybym to opisał,

zabiłbym ją jeszcze raz, wobec siebie. A zawsze myśli się najpierw o sobie.

Znów cisza.

- Spędziła dwa lata w Rosji - powiedział Reijo z trudem. - Jak jej było? Mówiłeś, że

miała przyjaciółkę?

- Tak, Antonię - pokiwał głową Jewgienij. - Jest żoną mojego wspólnika. Antonia

została przyjaciółką Raiji. Różnią się, ale dla przyjaźni to nieważne.

Nawet nie zauważył, że powiedział to w czasie teraźniejszym, jak o żyjącej.

- Ten statek nazwaliśmy na cześć ich obu. Mamy jednego „Sankt Nikołaja”, nie

mogliśmy ryzykować... Mamy „Raisę”, to imię najbardziej przypomina jej własne, które

wielu Rosjanom trudno byłoby wymówić. Mamy też „Tonie”, to zdrobnienie od Antonii. No i

ten, „Raija Antonia”.

- Czy odszukałbyś mnie sam? - spytał Reijo nagle, jakby wcale nie słuchał.

Popatrzyli na siebie długo. Obaj byli mężczyznami o silnej woli.

- Nie - odparł w końcu Jewgienij. - Zawinąłem do Lyngen, by Michaił zobaczył to

miejsce. Zastanawiałem się, czy nadal tu mieszkasz. Godzinami wpatrywałem się w twój dom

z nadzieją, że mieszka tu kto inny. Ze znalazłeś kogoś i zacząłeś nowe życie gdzie indziej.

- Nie odpowiedziałeś na moje pytanie - upierał się Reijo.

Jewgienij uważał, że odpowiedział.

- Czy Raija była szczęśliwa? - spytał Reijo. - Czy była szczęśliwa? Tylko to chcę

wiedzieć. Możesz zachować swoje wspomnienia w spokoju, Jewgienij. Chcę wiedzieć tylko

to.

- Tak - odparł Rosjanin. - Była szczęśliwa. Nigdy nie sądziłem, że będę mógł dać jej

choć odrobinę tego, co straciła. Ale ułożyło się dobrze. Zadowoliła się tym, co mogłem jej

ofiarować. Pokochała mnie. I była szczęśliwa.

- Czy nazywała to rodzajem miłości? Jewgienij pokręcił głową, zdumiony.

- Nie, mówiła tylko, że mnie kocha. Reijo uśmiechnął się. Jewgienij nie umiał pojąć

jego spokoju. Nie rozumiał Reijo.

- Ida jest w domu - rzucił. - Może Michaił spotkałby się z nią?

Jewgienij zastanowił się.

- Nie chcę opowiadać mu o tej części życia matki. Nie chcę, by zmienił o niej zdanie.

Pragnę, by pamiętał ją tak, jak ja. Znał taką, jaka była u nas. Rozumiesz mnie?

Reijo po dłuższej chwili pokiwał głową.

- Żałuję, że nie mogę jej opowiedzieć, jak powiodło się jej dzieciom.

Dłoń Jewgienija drżała, gdy odstawiał pustą szklankę.

Reijo dopił swój trunek.

- Odpływacie jutro?

Jewgienij skinął głową. Reijo wstał i uścisnął dłoń Jewgienija, patrząc mu długo w

oczy. Może szukał śladów kłamstwa? Oczy Rosjanina niczego nie zdradziły. W końcu już

piętnaście lat żył w tym kłamstwie...

- Dziękuję ci, że ją uszczęśliwiłeś! Jewgienij słyszał, że Reijo mówi to szczerze.

- Połóż ode mnie kwiaty na jej grobie. Takie drobne, które rosną na skałach. Właśnie

takie lubiła.

Jewgienij znów pokiwał głową, z trudem przełykając ślinę.

- Zawołam kogoś, by cię zawiózł na brzeg. Odprowadził Reijo na pokład, wydał

rozkazy. Na wodę spuszczono łódkę, a z burty drabinkę sznurową.

Ponownie Reijo uścisnął dłoń Jewgienija, pomachał z daleka Michaiłowi. Zszedł do

łódki i usiadł zwrócony twarzą w stronę lądu.

Jewgienij czuł ulgę, że nie jest tej nocy Reijo Kesaniemim.

- Kim był ten mężczyzna, tato? - spytał Michaił, stając przy ojcu i patrząc w ślad łódki

odwożącej nieznajomego.

Jewgienij objął ramieniem syna.

- To jego znałem kiedyś, chłopcze.

- To o nim myślałeś, że już tu nie mieszka? Ojciec pokiwał głową.

- Był moim dobrym przyjacielem, Michaił. Dobrym przyjacielem, którego kiedyś

bardzo zawiodłem. Zawiodłem jego zaufanie. Dlatego bałem się go znów spotkać.

- Czyli to dobrze, że się jednak spotkaliście - uznał Misza.

W słowach syna Jewgienij odnalazł ślad mądrości życiowej Raiji.

- Wyglądało na to, że on ci przebaczył, tato. Uważam, że był miły. Podobało mi się,

gdy powiedział, że chciałby mieć syna takiego jak ja. Też myślisz, że on mnie polubił?

- Jestem tego pewien. Inaczej nie powiedziałby tak. Reijo nigdy nie mówi tego, czego

nie uważa.

- Jak bardzo jego imię przypomina imię mamy! - zdumiał się Misza.

- Też tak sądzę.

- Myślisz, że on ją znał? Jewgienij tylko pokręcił głową. Nie był w stanie

wypowiedzieć głośno więcej kłamstw.

- Odwiedzimy go?

- Nie, Michaił. Odpływamy jutro. Będzie jeszcze wiele fiordów. Jeszcze musimy

kupić więcej ryby, zanim zawrócimy. Nie sądziłem, że już ci się znudziło. Przecież tak

chciałeś popłynąć w ten rejs. Tyle musiałem prosić twoją matkę, by cię puściła...

Misza pospiesznie zaczął zapewniać ojca, że wcale mu się nie znudziło, o, nie! Chciał

po prostu zobaczyć, jak żyją ludzie w tym kraju.

- Będą inne fiordy - powtórzył Jewgienij. Misza zamilkł na chwilę, a potem

oświadczył:

- Chcę zostać kapitanem jak ty, ojcze.

Jewgienij uścisnął ramiona syna. W tym momencie poczuł, że wszystkie jego

kłamstwa były warte ceny, którą za nie zapłacił. Nawet to ostatnie było niczym wobec słów

syna. Syna Raiji i jego, Michaiła, który powiedział mu, że chce pójść jego drogą.

Jewgienij był pewien, że Raija też byłaby teraz dumna z syna.

Dumna i szczęśliwa.

Istnieją gorsze kłamstwa, pomyślał Jewgienij. Choć pewnie Raija nie wybaczyłaby mu

tego ostatniego.

3

Raija nie pozostała długo w mieście. Antonia mogła ją prosić i błagać, ale nie miała

władzy nad przyjaciółką.

- Idź, porozmawiaj z gubernatorem, jeśli tak pilno ci do munduru! - prychnęła Raija. -

Zrobię tak, jak zechcę!

Oczywiście dopięła swego. Pojechała do domu. Zacisnęła zęby, by oszukać

uśmiechem przypadkowych przechodniów. Toni nie zdołała oszukać.

Może Raija potrzebowała samotności. Już bardzo dawno nie była całkiem sama.

Nigdy wcześniej własny dom nie wydał się Raiji tak ogromny. I pusty. Niemal

słyszała swój oddech. Wydawał się podmuchem wiatru.

Nie mogła też dostatecznie ogrzać domu. Było lato, jasne noce. Mimo że napaliła we

wszystkich piecach, marzła.

Raija owinęła się szalem i usiadła jak najbliżej paleniska w kuchni. Tak blisko, że

słyszała, jak ogień do niej mówi. Ale wciąż marzła.

Nadal wędrowała ścieżkami snów. Nie była pewna, czy kiedykolwiek dotrze do celu.

Widziała przed sobą tyle ścieżek do wyboru, tylko że nie wiedziała, czy starczy jej czasu na

błądzenie.

Miała trzydzieści osiem lat. Teraz była tego pewna. Kiedyś i w to wątpiła.

Tak bardzo pragnęła, by ktoś ujął ją za rękę i zaprowadził tam, dokąd powinna dojść.

Dokąd musiała dojść.

Tak bardzo chciała odnaleźć samą siebie...

Stała na wietrze, z rozpuszczonymi włosami. Wiatr bawił się nimi swobodnie. Od

zawsze był jej najwierniejszym wielbicielem. Potrafił pieścić delikatnymi palcami, ale także

drapać pazurami.

Ubrana była w odświętny strój. Działo się to teraz i jakby nie teraz. Miała na sobie

swoją najładniejszą suknię i mięciutkie buty, a na ramionach zniszczony, brązowy szal.

Trzymała go niczym największy skarb, a wiatr próbował jej go odebrać.

Na szyi, na cienkim rzemyku, zawiesiła klejnot - figurkę ptaka z rozpostartymi

skrzydłami, wyrzeźbionego w pożółkłej kości. Nosiła go z dumą, bo przedstawiał dla niej

większą wartość niż wszelkie perły czy bursztyn.

Stała w porcie. Obserwowała, jak marynarze załadowują statek. Statek noszący jej

imię.

Na pokładzie widziała Wasilija. To nie mogła być prawda, Raija wiedziała, że Wasia

jest w Norwegii, na wyspie Soroya. Nie powinno go tu być!

Nie chciała, by ją dostrzegł, więc ukryła się w cieniu. Stała w mroku i patrzyła na

niego.

Wtedy nadeszli. Troje młodych ludzi, których nigdy wcześniej nie widziała, ale jakby

znała. Szukali kogoś.

Młody mężczyzna, czarnowłosy, niewysoki, ładny w szczególny sposób. Miał bystre

oczy. Jego chód przywołał w Raiji cień wspomnienia czegoś z poprzedniego życia. Ale

pozostał tylko cieniem.

Dwie młode kobiety. Jedną widziała już wcześniej. Ciemnowłosa, z bliznami na

policzkach. Druga, młodsza, też dumnie wyprostowana. Włosy miała jak ogień. Raija

wiedziała, że obie są siostrami, jeszcze zanim młodsza się odwróciła. Ujrzała wtedy własną

twarz, choć oczy miały domieszkę zielonego.

Raija wiele zrozumiała.

Wyszła z cieni.

- Szukacie mojego grobu? - spytała. - Nie znajdziecie go. Tylko umarli mają groby,

nie wiecie? Dlaczego szukacie mojego? Ja nigdy nie będę miała grobu. Spocznę na dnie

morza. Wtedy połączę się z tym, którego zawsze kochałam. Nie wiedzieliście tego?

Popatrzyła na nich. Czuła, że ich kocha.

- Chciałam zebrać was wszystkich - mówiła dalej. - Miałam was więcej, niż mi

przepowiedziała Elle. Przyczyniliście mi wiele cierpienia albo może to ja go wam

przysporzyłam. Nie wiem. Ale było mi ciężko. Gdzie Knut?

- Urodziło mu się dziecko - odparła płomiennowłosa dziewczyna. Jej córka. I

mężczyzny o zielonych oczach. Innego ojca mieć nie mogła. - Chłopczyk. Nazwali go Karl

Rasmus.

- Gdzie Elise? - spytała Raija. Znała te imiona. Nadeszły znikąd.

Maja.

Ida.

Ailo.

Nad nimi tańczyła zorza polarna, błogosławiąc ziemię i domy. Przecież to niemożliwe.

W lecie nie widać zorzy!

Ale jednak ją widziała: łuna, złoty blask, zimny i ciepły zarazem.

Jakaś droga, ścieżka...

- Elise wyjechała - powiedziała ruda Ida.

- Mojego Michaiła tu nie ma. Jewgienij nie chciał go puścić. Michaił jest

ucieleśnieniem wyrzutów sumienia Jewgienija, zupełnie jak ja. Jewgienij ukradł mi dziecko

Mikkala, dlatego nazwał swoje na jego cześć. Także Jewgienij kocha i cierpi. Nie szukajcie

mnie. Nie będzie żadnego grobu. Nie marznijcie w tym złotym świetle. Dowiecie się, kiedy

przyjdzie czas. Nie zapomnijcie, że chcę spocząć w morzu. Niech Reijo nie zapomni!

Jego imię!

Mężczyzny o zielonych oczach!

Mikkal.

To imię też znała. Wiedziała.

Czuła spokój. Nie bała się morza. Już nie stanowiło zagrożenia. Nic nie było już

niebezpieczne. Czuła zaufanie do ognia. Jedno z jej dzieci miało włosy koloru ognia. Nie bała

się ani ziemi, ani powietrza - wiatr ją kochał, zorza polarna stanowiła jej ścieżkę - no i morze

było sprzymierzeńcem. Morze oznaczało spokój.

Morze na nią czekało.

Spojrzała na młodych i odpłynęła. Zniknęli sprzed jej oczu, zlali się z zorzą, ze złotym

blaskiem...

Raija ocknęła się przy palenisku. Było nadal ciepłe. Już nie marzła. Pamiętała twarze

tych trojga, statek, Wasię.

Pamiętała wyrzeźbionego ptaka, którego nosiła na szyi. Palce poszukały go tam, ale

nie znalazły.

Ale słów Raija nie pamiętała. Imion też nie. Niczego z całej rozmowy.

Obrazy, postacie, blask.

Mogła tylko zgadywać, domyślać się, kim oni byli. Ale nie wiedziała na pewno.

Mimo to czuła spokój.

Ciało miała zastygłe i obolałe. Była sama. Ale spokojna. Przepełniona oczekiwaniem.

Wiedziała, że odnajdzie właściwe ścieżki. Miała przewodnika: zorza polarna stanowiła jej

drogę powrotną. Kiedyś pójdzie nią po jasnym niebie. Może trafi do domu?

Przygotowywała się na spędzenie całego lata w samotności. Może ta skała, którą

nosiła wewnątrz, runie i u jej stóp zamieni się w gruz?

Może.

Ramię ją nadal bolało. Jeszcze trochę krwawiło. Przyłożyła na ranę okład z ziół. Nie

miała pojęcia, skąd to wszystko wie. Po prostu umiała.

A może jednak była czarownicą?

Dni mijały, nie pozostawiając za sobą śladów. Antonia czasem ją odwiedzała. Dwina

płynęła spokojnie. Niosła ze sobą życie, wiązała ludzi z Morzem Białym.

Raija nocami śniła zwyczajne sny. W czasie dnia nigdy. Otwartymi oczami widziała

rzeczywiste obrazy. Jej myśli goniły Michaiła, Jewgienija. Odnajdowały ich, ale nie na statku.

Raija żałowała, że nie jest tam z nimi. Już prawie była. Tak tego pragnęła!

Prowadziła ją tam jej świetlista ścieżka. Wszystkie ścieżki.

Była sama. Dopiero po jakimś czasie zaczęło jej to doskwierać.

Wtedy jej sen się spełnił.

Nadjechał na jednym z koni Antonii. Z wiatrem we włosach i zapachem słonej wody

w ubraniu. Szczupły, niewysoki, nieumyty i zarośnięty.

- Nie jesteś na Soroya? - Raija nie ustała na progu, pobiegła mu na spotkanie i zadała

pytanie, zanim on zdołał zacząć. - Coś się stało z ich statkiem? Z Jewgienijem? Michaiłem?

Wasilij pokręcił głową.

- Gdybym wiedział, że przypłyną, nie wracałbym. Stało się coś strasznego. Nawet nie

wiem, czy sam w to wierzę, ale nie chciałem zostawać tylko po to, by się przekonać, że się

mylę.

- O czym ty mówisz? - spytała Raija. Wasilij zacisnął dłoń na lejcach.

- Wszyscy wrócili - rzucił. - Wszyscy rybacy. Zabraliśmy resztę połowu i łódki. Tam

na zachodzie mieliśmy do czynienia z przedziwnymi siłami. Przedziwnymi.

Raija przyjrzała mu się uważnie. Słyszała, jak niechętnie mówi, z jakim trudem

dobiera słowa.

- O czym ty mówisz? - spytała ostrożnie. - Coś się tam stało? Wypadek?

Wasilij zaśmiał się, opierając czoło o ciepłą szyję konia.

- Wypadek? Tak, możesz tak to nazwać - zaśmiał się ponuro.

Powoli otworzył zaciśnięte pięści i pokazał Raiji wnętrze dłoni.

- Jak ty byś to nazwała? Raija wpatrzyła się. Obie dłonie miał pełne pęcherzy

podeszłych ropą.

Niektóre popękały, ukazując czerwone ciało.

- Poparzenie? - spytała z dreszczem grozy. Wasilij pokręcił głową.

- To nie byłoby takie złe - odparł. - Pożar też mieliśmy. Ale nie do ugaszenia. Nasze

szopy się spaliły. Już ich nie ma. I nie poproszę Jewgienija ani Olega, by je odbudować. Nie

tam.

- Skąd się wzięły te pęcherze? Zielone oczy Wasilija wpatrzyły się w ciemnobrązowe

Raiji. Był śmiertelnie poważny.

- Dotknąłem ryby - rzucił. - Dwa miesiące temu.

- Nie żartujesz chyba? Zaprzeczył.

- Było gorzej niż teraz - mówił dalej. - Zaczęło się poprawiać, gdy odpłynęliśmy. Cały

czas w drodze do domu. Chyba niedługo się zagoi, przecież jestem już w Rosji.

- O czym ty mówisz? - wyszeptała Raija. Przeczuwała odpowiedź. Nie wiedziała, czy

chce ją usłyszeć.

- Zaklęcia - odparł Wasilij. - Czarna magia. Takim siłom się naraziliśmy. Zawsze

trzeba uważać, komu następuje się na odciski. I na zachodzie, i tutaj. Tam się komuś

naraziliśmy. A za pieniądze można kupić i magię.

Raija pokręciła głową. Nie w pełni rozumiała, że to mówi właśnie Wasia. Wasia, który

był najbardziej mocno trzymającym się ziemi człowiekiem. Który pysznił się tym, że nie

wierzy ani w Boga, ani w diabła. Że wszystko to, co spotkało go w życiu, to jego własne

dzieło.

Przywiązał konia do pala i poszedł z Raiją w stronę domu. Milczał.

- Boli? - spytała. Wzruszył ramionami.

- Bolało wcześniej, gdy smarowaliśmy to dziegciem...

Raija zadrżała. - My?

Wasia pokiwał głową i usiadł na progu. Poczekał, aż ona zrobi to samo.

- Wszyscy to mają. Kucharz. Dzieci. Nawet ta, która u mnie sprzątała. Wszyscy.

- Wszyscy dotknęli ryby? Przecież nie mogliście dotykać tej samej ryby!

- Nie - odparł Wasilij z powagą. - Nie wszyscy dotknęli ryby. Ale na przykład

jakiegoś przedmiotu. Wszyscy poczuliśmy, jak nas po krótkim czasie dziwnie piecze i swędzi.

Wszystkim ulżyło, gdy odpłynęliśmy. Tym, którzy mieli najmniej pęcherzy, pozostały już

tylko blizny.

Raija rozgrzebała nogą trawę. Dokopała się do czarnej, tłustej ziemi. Ugniotła ją w

dłoni. Ujęła dłoń Wasilija i położyła wnętrzem do góry na swoim kolanie. Przyłożyła czarną

ziemię na pęcherze. Jej usta poruszały się, wypowiadając wciąż te same słowa. Wasilij wysilił

słuch. Wydawało mu się, że Raija nie wie, że coś mówi. Słowa wylewały się z jej ust jak

wezbrana rzeka na wiosnę.

Potem wzięła jego drugą rękę. Wklepała w rany ziemię i ucisnęła.

Wasilij wreszcie dosłyszał jej słowa. Nie były rosyjskie. Raija mówiła po norwesku!

- Ziemię musisz wziąć tam z powrotem. Ziemię musisz wziąć tam z powrotem...

Powtarzała to z na wpół przymkniętymi oczami, nieprzerwanie, cichym głosem, jak

modlitwę.

Wasilij czuł, że ma ciepłe dłonie, ale piekły go inaczej. W gardle mu zaschło.

Wpatrywał się w twarz Raiji. Widział ją jako całkiem obcą osobę, choć jednocześnie jakże

znajomą.

Jej usta przestały się poruszać. Powoli otworzyła oczy.

Powróciła.

Wasilij wolał się nie zastanawiać, skąd. Istniały takie obszary wokół Raiji, nad

którymi nie chciał się zbyt długo zastanawiać. Takie głębie, w które nie chciał się zanurzać.

Lękał się, bo był tylko zwyczajnym człowiekiem. Raija była kimś jeszcze. Kimś

wspaniałym i zarazem przerażającym.

Odwróciła jego dłonie. Coś upadło na ziemię. Wasilij nie chciał uwierzyć, ale wydało

mu się, że ziemia zmieniła kolor na bardziej czerwony. Pewnie wzrok spłatał mu figla.

Powoli znów obróciła dłonie wnętrzem do góry.

Sama się wzdrygnęła. Wasilij też się przeraził.

Pęcherze popękały. Pozasychały. Tam, gdzie dopiero co był gęsty, żółtobiały nalot

pod cienką błoną skóry, teraz widniał schnący strup, a pod nim nowa warstwa skóry.

- Powinnaś zostać namiestnikiem na Soroya! - odezwał się ochryple. - Co, u diabła,

zrobiłaś?

- Ja nie wiem - odparła Raija szczerze. - Naprawdę nie wiem. Po prostu zrobiłam. Nie

wiedziałam, że mogę. Może tym razem nie dałam z siebie wszystkiego. Coś pozostało. Ale

przecież pomogło!

To był argument na jej obronę.

On też tak uważał.

Raija nie była czarownicą!

- Jak Jewgienij mógł pozwolić, byś została? - spytał Wasilij, pieszcząc ją spojrzeniem.

- Boli? - spytał, dotykając ostrożnie opatrunku na jej ramieniu.

- On musiał jechać - odparła Raija. - Misza powinien wydorośleć. Jewgienij nie mógł

nie popłynąć. To ja miałam zostać.

- Może i tak - zgodził się Wasilij. - To dla mnie miałaś zostać w Archangielsku...

Raija wolała, by nie powiedział tych słów. Ta myśl nie dawała jej już wcześniej

spokoju. Ale los nie może być przecież tak przewrotny!

- Myślałaś o mnie? - spytał Wasia, wchodząc za nią do domu.

- A czy wiosna przychodzi przed latem? - odparła pytaniem.

- Tęskniłaś za mną?

- Wolałam, byś tam pozostał! - rzuciła Raija gwałtownie, obracając się do niego. -

Pragnęłam, byś nigdy nie powrócił z Soroya! Byś znalazł tam sobie kobietę! Pragnęłam,

byśmy stali się dla siebie tylko bladymi wspomnieniami!

- A więc tęskniłaś - uśmiechnął się Wasia lekko. Usiadł, wciąż trzymając ją

spojrzeniem. - Ja też miałem pragnienia. Także brzydkie życzenia. Choćby takie, by Jewgienij

umarł. Wtedy płakałabyś na moim ramieniu, a ja nigdy, przenigdy bym cię nie puścił.

Raiję bolały jego słowa. Tym bardziej że ta myśl nie była dla niej nowa. Gdy Wasilij

ją wypowiedział, uświadomiła sobie, że i ona tak myślała.

Myśl była brzydka. Ale nieobca.

To ją przerażało.

Czyżby doszła aż tak daleko? Czyżby taka się stała? A przecież zawsze sądziła, że jest

lojalna...

- Marzyłem, że Jewgienij oszalał. Że go zamknęli i trzymali z dala od świata. I że cię

pocieszałem. I że ludzie mówili, że jesteś dzielna i zasługujesz na szczęście - Wasilij

uśmiechnął się z bólem. - Marzyłem, że Jewgienij opuścił cię dla innej. Znaczyłoby to też, że

oszalał, ale nikt by tego tak nie rozumiał. Marzyłem, że uciekliśmy... - Westchnął. - Ale nic z

tego nie będzie, prawda? To tylko marzenia, głupoty.,.

- Musisz się wykąpać - rzuciła Raija. Chciała uciec od tych myśli, od rojeń, które jej

także nie były obce. W jej głowie urodziło się wiele podobnych. I wiele niepodobnych.

Ale nie mogła się nimi podzielić z Wasilijem.

- Tylko nie nabieraj wody ze studni! - Wasilij zerwał się na nogi. - Dwina jest

najlepszą balią, o jakiej można zamarzyć. W dodatku całkiem blisko. Przecież nie zaszkodzi

mi chłodna, rosyjska woda z rzeki?

- Zostało trochę ubrań po Waleriju - rzekła Raija. - Bo zakładam, że raczej nie chcesz

ubrań Jewgienija? Zresztą byłyby za duże dla ciebie.

- Możesz być pewna, że nie założę ubrań twojego męża!

Raija znalazła spodnie i koszulę. Z kpiną w oczach podała mu je.

- Chyba wystarczy ci to? Tylko ja będę wiedziała, że nie masz na sobie nic poza tym...

Znów ten jego uśmiech i błysk w oku, który oznaczał flirt, żarty i poczucie wspólnoty,

które mogło być niebezpieczne.

- A gdybyś przypadkiem nie była pewna - odrzekł - możesz zawsze to sprawdzić!

Raija rzuciła mu kawałek płótna.

- Wytrzyj się w to. Może potrzebowałbyś czegoś więcej niż zimnej wody z rzeki do

umycia się, ale obawiam się, że ci w tym nie pomogę.

- Nawet nie wyszorujesz mi pleców? - zdziwił się. - Bo wiem, że o wyszorowaniu

innych części ciała mógłbym tylko marzyć...

Ś

miech Wasi jakby zawisł w powietrzu, gdy on wyszedł. Pokój znów stał się pusty.

Czy to był los? Ręka siły wyższej? Jakim cudem ta siła wyższa działałaby tak

pokrętnie?

Ale Wasilij zstąpił do niej prosto z jej snu. Wrócił do domu. Do niej...

Wasia zjawił się znowu, szczękając zębami. Z mokrymi, ociekającymi wodą włosami.

Jego stopy zostawiały mokre ślady na podłodze. Jego śmiech znów wypełnił jej puste pokoje.

- Mateczka Dwina porządnie mnie wychlastała - rzucił. - Najwyraźniej nie podobało

się jej, że pokazuję się taki brudny. Teraz jestem czyściutki jak nowo narodzone dziecko.

Chcesz sprawdzić?

Raija odparła, że nie, i że także nie chce, by jego brudne ubranie leżało pośrodku

podłogi.

- A więc na tyle starczyło ci wspaniałomyślności - westchnął Wasia. - Masz dla mnie

coś do jedzenia? Ruszyłem tu od razu, jak się dowiedziałem, że jesteś. Powiedziałem Antonii

tylko to najważniejsze.

Raija wystawiła na stół chleb, masło, rybę. Kwas.

- A kiedy mnie opowiesz? - spytała Raija cicho. Siedziała, patrząc, jak on je.

- Teraz nie - odparł Wasilij. Pochłaniał jedzenie. Pił. Wyglądało na to, że dłonie mu

już nie dokuczają.

Raija nie mogła na nie spokojnie patrzeć. Wyraźnie pamiętała, jak wyglądały

wcześniej. Mogła przysiąc, że były pełne ran i podeszłych ropą pęcherzy. Nie potrafiła

pogodzić się ze świadomością, że umiała je uleczyć.

Ziemią i słowami w obcym języku, którego zapomniała.

To przerażało.

- Dowiesz się wszystkiego - rzucił Wasilij. - Opowiem ci też o moich myślach. Tylko

tobie. Z nikim się nimi nie dzieliłem. Tego jest tak dużo, Raiju. I wciąż się boję.

- Łowiliście nielegalnie? Wasilij skrzywił się.

- Nie bardziej niż inni. Wszyscy trochę próbują. Jednak przeważnie trzymaliśmy się

wyznaczonej strefy. Ale było nas wielu do półmiska. Zbyt wielu chciało łowić. Niektórzy

zrobią wszystko, by zgarnąć łupy tylko dla siebie. Może nie powinniśmy tam mieszkać.

Chyba sprawiedliwiej byłoby, gdybyśmy nadal tylko kupowali rybę. Morze to wszystko, co

oni mają na wybrzeżu Finnmarku. Nie wyobrażasz sobie czegoś równie jałowego! Wybrzeże

jest nagie. Ale mimo to - piękne. Ja, dorosły mężczyzna, płakałem, gdy stamtąd

odpływaliśmy. Ale nikt poza tobą o tym nie wie.

- Jewgienij miał tam zawinąć - rzekła Raija.

- Mam nadzieję, że zmieni zdanie - powiedział Wasilij z powagą. - Potrafiłabyś

uzdrowić pozostałych? Tak, jak mnie?

Raija zadrżała. Odsunęła od siebie wcześniej tę myśl, a teraz Wasia zadał jej to

właśnie pytanie.

- Nie wiem - Raija nie potrafiła powiedzieć, że wolałaby nie próbować.

- Postarasz się? Pokiwała głową. Nie mogła inaczej.

- A więc Caryca znów założy swoją czarną pelerynę - uśmiechnął się Wasilij. - Dziś

powstaną nowe zwrotki pieśni o tobie, kochana.

- Nie bądź tego taki pewien - mruknęła Raija, lecz owinęła się peleryną i usiadła na

końskim grzbiecie przed Wasilijem. On objął ją ciasno, czuła jego policzek przy swoim.

Bała się, że nie starczy jej na to zadanie mocy. Ale nie mogła nie spróbować.

To była jej droga. Raisa Bykowa musiała nią przejść.

4

Dziwnie było siedzieć przed Wasilijem w drodze do Archangielska. Raija wolała, by

płynęli łódką. Bliskość Wasi niepokoiła ją. Jego ramiona obejmowały ją nie tylko po to, by

dosięgnąć lejców, ale także, by poczuć jej ciało.

- Prosiłem, by pozostali w porcie - powiedział Wasilij, gdy byli blisko. Nie chciał jej

tego mówić wcześniej. - Myślałem o tobie, i nie ja jeden. Wielu w drodze do domu mówiło o

Carycy...

- Nie pokładajcie we mnie zbyt dużo nadziei! - zaprotestowała Raija słabo.

Wasilij puścił lejce jedną ręką i obrócił dłoń ku niej. Raija nigdy nie widziała, by rany

goiły się tak szybko. Przeszedł ją dreszcz. Odsunęła jego rękę.

Czekano na nią. Gdy wspięła się na statek, usłyszała westchnienie ulgi. Nie tłoczyli się

wokół, tylko wzrokiem śledzili każdy jej ruch. Ale gdyby tylko dała znak, rzuciliby się ku

niej.

Raiji zaschło w gardle.

- Nie takiego powrotu się spodziewałam - zaczęła niepewnie. Skoro nie było ani

Jewgienija, ani Olega, odpowiadała za tych ludzi.

Usłyszała odgłos szybkich kroków. Antonia też czuła tę odpowiedzialność. W oczach

miała rozpacz.

- Podarłam na pasy trzy prześcieradła - oznajmiła - ale nikt mi nie pozwolił zrobić

opatrunku. Czekają na ciebie.

Raija wiedziała, że gdyby to ona chciała położyć ten sam okład z ziół, pozwoliliby jej

na to. W nią wierzono.

- Potrzebuję ziemi - rzuciła, patrząc prosto w zdumione oczy Antonii.

Wasilij chwycił Tonie za rękę i pociągnął za sobą.

- Ty i ja idziemy po ziemię - powiedział z naciskiem. - Nie pytaj o nic, tylko chodź!

Gdy wrócili, Raija siedziała na jednej z beczek z wodą. Ciemna peleryna spływała jej

z pleców. Odrzuciła jej poły za siebie, by nie przeszkadzały w ruchach.

Wszyscy stali wokół. Kilka kobiet płakało. Na twarzach mężczyzn rysowała się

surowość. Było z nimi dwoje dzieci. Raija trzymała jedno z nich na kolanach, drugie oparło

się o nią.

Wasilij i Antonia zatrzymali się na moment. Mieli ze sobą dwa wiadra pełne ziemi.

Wygrzebali ją gołymi rękami na skraju portu.

Tonią zbladła i zacisnęła usta, gdy Wasilij pokazał jej swoje dłonie. Przecież widziała

na nich wcześniej pęcherze!

- A jeśli ich zawiedzie? - spytała cicho. - Sądzisz, że ją znienawidzą?

Podeszła do Raiji, postawiła wiadra i wycofała się. Stanęła obok Wasilija.

- Nie wiem, czy chcę być tego świadkiem - wyszeptała.

Wasilij objął ją ramieniem. Także się bał. Bał się, że Raija nie podoła, że ludzie

skierują przeciwko niej swoje rozczarowanie i gniew.

Nienawidził siebie za to, że sam ją o to prosił.

Dzieci były pierwsze.

Raija nie musiała nic mówić - dorośli i tak się odsunęli. Tylko tych dwoje objęła swoją

troską, próbą wniknięcia w coś, czego nie rozumiała.

Wzięła w palce trochę ziemi. Była wilgotna, choć niedaleko było do zamarzniętej

warstwy, nawet teraz, na początku lata. Wasilij i Antonia nie kopali głęboko, ale przynieśli

dobrą, wilgotną ziemię.

Otworzyła dziecięcą piąstkę. Małe usiłowało zachować dzielny wyraz twarzy. Ból

trwał już tak długo, że stał się częścią jego życia. Nic nie mogło go ukoić.

Raija przycisnęła garść ziemi do pęcherzy i ran. Rosyjskiej ziemi. Na wierzch

położyła swoją dłoń. Siedziała z zamkniętymi oczami. Jej ciemne brwi ściągnęły się,

przypominając zrywającego się do lotu ptaka.

Jej usta poruszały się.

Powtórzyła czynności z drugą dłonią.

Cisza była przytłaczająca.

Raija powoli zdjęła warstwę ziemi. Ludzie niepostrzeżenie przysunęli się bliżej,

wyciągając szyje.

Antonia ukryła twarz na ramieniu Wasilija.

- Chyba nie wytrzymam - szepnęła.

Wasilij stał nieruchomo jak skała. Niemal nie słyszał bicia własnego serca. Nie

spuszczał oczu z Raiji. Była tak spokojna, tak pewna swego! Przepełniona nieskończonym

spokojem. Nie rozumiał, jak mogła być tak nieporuszona. Czyżby nie rozumiała, jakich

cudów od niej oczekiwano?

Raija ucałowała dłonie dziecka. Uśmiechnęła się lekko. Oczy miała przepastnie

czarne.

Wasilij dostrzegł to i zrozumiał. Raija była tu, ale zarazem nie tu. Jej spokój udzielił

się i jemu. Rozsądek podpowiadał mu, że powinien się lękać, ale zamiast tego czuł, jak

napełnia go jej spokój.

Westchnienie ludzi stanowiło odpowiedź. Oni też mieli nadzieję zbudowaną na

marzeniu, na legendzie, którą sami stworzyli: legendzie o Carycy. Tak samo obcej i

nieosiągalnej jak anioły.

Raija zsadziła dziecko z kolan i wzięła na nie drugie. Nałożyła ziemię na jego dłonie.

Przycisnęła własnymi.

Antonia mocno obejmowała Wasilija w pasie. Nie przejmowała się tym, co inni mogą

pomyśleć. Sama nie byłaby w stanie utrzymać się na nogach.

- Nie wierzę w to - powiedziała cichym głosem, by nie przeszkadzać Raiji.

Jednocześnie wiedziała, że tamtej nic nie przeszkodzi, nawet krzyk. Nic, co pochodziło spoza

niej samej.

Nadeszli ci z drugiego statku. Ciągnęło ich jak ćmy do światła.

W ich oczach była nadzieja, wdzięczność - i strach.

Potem po kolei znikali, jakby czuli się czegoś współwinni. Bez podziękowania. Ona i

tak by nie usłyszała.

Dopiero ostatni człowiek z nią porozmawiał. Starzec. Całe życie spędził na morzu.

Wiele widział.

Gdy Raija zdjęła ziemię z jego dłoni, pęcherze nadal tam były.

Rany ziały czerwienią.

Twarz starego złagodniała. Jednym palcem pogładził Raiję ostrożnie po policzku.

- To na mnie nie działa - powiedział cicho. - Nikt nigdy nie mógł dotrzeć do mnie tego

rodzaju siłami. Aż do teraz. - Pokazał dłonie. - To były poważne sprawy. Ale się zagoi. Teraz

jesteśmy w domu. Czas uleczy.

- Chciałabym ci pomóc. Pokiwał siwą głową. Poszukał wzroku Raiji.

- Wiem. Ale nie umiesz tak wiele, by to podziałało na mnie.

- Kim jesteś? Uśmiechnął się łagodnie.

- Była kiedyś wiosna, gdy moje dłonie grzały i potrafiły koić ból. Było lato, gdy

mogłem sam sprawiać ból, gdybym chciał. Czasami chciałem. Sprawiłem tyle zła, że nie

mogłem zrównoważyć go dobrem. Na jesieni życia zapomniałem wszystkiego. Teraz, w zi-

mie, nic już nie mam. Wierzysz mi?

Raija pokiwała głową. Dlaczego miałaby nie wierzyć?

- Naprawdę chciałabym ci pomóc - powtórzyła.

Starzec odszedł.

Nawet załoga trzymała się z dala. Raija została sama. Peleryna spływała jej po plecach

jak żagiel. Albo złożone skrzydła.

Czarne skrzydła.

Wasilij uwolnił się od Antonii. Już jej nie dostrzegał. Tak łatwo zapominał o innych,

gdy tylko Raija była w pobliżu. Gdy nikt mu jej nie odbierał.

Objął ją rękami w talii i uniósł z beczki. Dłonie już go nie bolały. Ręce Raiji w sposób

naturalny zaplotły się na jego karku.

- Jestem taka zmęczona - wyszeptała.

Raija nie przesadzała. Zachwiała się. Wasilij poczuł jej ciężar, jeszcze zanim zdołał

podłożyć rękę pod jej kolana. Trzymał ją w ramionach.

Była jego Raiją.

Tylko jego.

- Odpoczniesz - obiecał, dotykając lekko wargami jej czoła.

Tylko Tonią to dostrzegła. Jej oczy wykrzyczały tysiąc ostrzeżeń, ale Wasilij nie

chciał ich zauważyć.

Raija położyła ciężko głowę na ramieniu Wasi. Już spała. Powiedziała, że jest

zmęczona, ale była wyczerpana!

- Dasz radę zanieść ją aż do mnie? - spytała Tonią. Szła przed Wasilijem. Ten nie

odpowiedział jej, zanim nie zeszli na ląd.

Ludzie trzymali się na odległość. Zresztą Wasilij nie zwracał na nikogo uwagi.

Wszystko, co miało dla niego znaczenie, trzymał teraz w ramionach.

Liczyła się tylko Raija.

- Weź konia - rzucił, nie patrząc w stronę Toni. - Zabieram Raiję do siebie.

Antonia wstrzymała oddech. Spojrzała uważnie na nich oboje.

Raija spała w ramionach Wasilija. A on, przecież drobnej budowy, wydawał się teraz

wielki niczym skała, gdy tak trzymał Raiję. Tonią zrozumiała, że w tym momencie byłby

gotów pójść za nią na śmierć. Tak głębokie było jego uczucie, tak prawdziwe. Tak

niezmienne.

- Dobrze - powiedziała w końcu. Upomnienia były nie na miejscu. Zwłaszcza nie z jej

ust.

To by nie było właściwe.

Antonia nie chciała tego nazywać po imieniu.

Wasilij zabierał Raiję na niebezpieczny rejs, ale czynił to świadomie. Antonia wątpiła,

czy Raija by zaprotestowała przeciw temu.

Wasilij był elementem niepokoju w życiu Raiji, był kimś nieobliczalnym. Niczym

wiatr rozluźniający węzeł jej włosów.

Antonia patrzyła, jak przyjaciel niesie Raiję w stronę miasta. Ku swojemu domowi,

który napełni ciepłem i miłością.

Może tego właśnie Raija potrzebuje.

Więc niech sobie to będzie niewłaściwe!

Raija obudziła się w nocy. Było jasno, niebo różowozłote.

Leżała w łóżku Wasilija. Wiedziała to, zanim jeszcze otworzyła oczy. Pomimo że jego

dom od dawna stał pusty, czuła zapach Wasilija w pledzie, którym ją okrył.

Leżała tak przez dłuższą chwilę, napawając się tym. Wszystko się zmienia, gdy tylko

otworzy się oczy.

- Pamiętasz coś? - spytał Wasia. Przykucnął, rozpalając w piecu. Noce były tu chłodne

nawet w lecie. Łagodność matki natury ograniczała się tylko do dni. Noce były ostre bez

względu na porę roku. Po takich zimach przyroda nie mogła rozpieszczać ludzi w lecie.

Jeszcze by pomyśleli, że tak powinno być zawsze...

- Jednemu nie pomogło - powiedziała Raija. Usiadła, ale nadal okrywała się pledem

Wasilija. Było w nim dobrze i bezpiecznie. Oddzielał ich od siebie. - Powiedział, że kiedyś

też to umiał. Jak on mógł się tego pozbyć?

Ton głosu Raiji był tak przepełniony bólem, że serce Wasilija się ścisnęło. Jej dar

stanowił dla niej przekleństwo.

- Odmroził sobie kiedyś zimą palec - rzucił Wasilij. Tak mówili ludzie. Nie wiedział,

czy to był powód. - Mówi się, że powinno się mieć wszystko na miejscu, by zachować moc.

Raija wpatrzyła się w niego. Nie mogła w to uwierzyć. Spojrzała na swoje dłonie.

- Jeden palec? - spytała. - I już zniknęło? To takie proste? Nie wierzę!

Wasilij nie chciał, by ona ofiarowała choć jeden palec. Nic więcej nie powiedział, by

nie sprowadzać na nią myśli, których nie powinna mieć.

- Dlaczego ja to umiem? - rzuciła Raija w przestrzeń. - Skąd wiem, jakie słowa

wypowiedzieć? Co powinnam zrobić?

- Może to nie tylko słowa - zaczął Wasilij ostrożnie. - Może mogłabyś mówić

„zuparybna, zuparybna”, i to też by zadziałało? Może mogłabyś złożyć razem dłonie - i też

ich uleczyć? Sądzę, że jest w tobie więcej mocy, niż używasz, moja Raiju.

Raija nie odpowiedziała. Wasilij nie naciskał. Wiedział, że miała powody do

milczenia.

- Co się wam zdarzyło tam na zachodzie? - spytała w końcu, szukając jego wzroku.

Wasilij poczuł skurcz w żołądku. Nic nie jadł od czasu kolacji u Raiji.

Ale teraz by nic nie przełknął.

Czy miał jeszcze gdzieś wódkę? Albo kwas? Musiał poczuć ciepło w brzuchu, ale nie

za dużo, by pamiętać każdą spędzoną z Raiją chwilę.

Chciał pamiętać wszystkie wspólne momenty.

Przejrzał butelki. Na dnie jednej znalazł kilka kropli. Wypił i usiadł na krawędzi łóżka.

- Zostaniesz u mnie na noc, Raiju? - spytał.

Pokiwała głową. Jej myśli nigdzie nie wędrowały. Były tutaj, nie na zachodzie.

Oczywiście, że zdradzała i zawodziła zaufanie. To należało do ciemnych stron jej

ż

ycia.

Ale teraz właśnie w nich żyła. W cieniach ciemności. One też stanowiły jej część.

Wasia zdjął buty, rozpiął spodnie, ściągnął koszulę.

Stanął przed Raiją. Patrzył na nią. Czekał.

W pokoju było ciepło. Drewno trzeszczało w piecu. Ogień zabarwiał i tak różową noc

na jeszcze mocniejszy kolor.

Okno wpuszczało światło. Mogło również wpuścić spojrzenia, jeśli ktoś chciałby

patrzeć.

To nie zawstydzało Raiji. Wasilij też o tym nie myślał. Ich świat był koloru różowego.

Raija odrzuciła pled. Latem nie nosiła pończoch, rozwiązała więc tylko tasiemki halki,

rozpięła koszulę i wstała. Wyszła z bielizny, pozostawiając ją na podłodze niczym białą

wyspę.

Stali od siebie na odległość ramienia, potem bliżej. On zbliżył się do niej. Ona do

niego.

Raiji podobało się jego ciało. Za każdym razem przyjemnie ją to zaskakiwało. Bała się

tego, ale zarazem cieszyła. Zapominała za każdym razem, bo chciała zapomnieć. Jej życie

stałoby się nieznośne, gdyby pamięć o Wasi krążyła ciągle gdzieś w jej podświadomości.

Podobał się jej. Jego mięśnie. Jego jędrne ciało. Że był szczupły. Że tak różnił się od

Jewgienija.

Znała jego siłę. Znała jego skórę, wiedziała, jak jest gładka i ciepła pod dotykiem jej

dłoni, jej skóry. Znała go dobrze: jego kanciaste barki, mięśnie ramion, siłę dłoni, gładką,

twardą pierś, płaski brzuch... Biodra, których kości dobrze wyczuwała pod skórą. Pamiętała,

ż

e lubiła obejmować jego biodra i czuć, jak mięśnie pośladków napinają się pod wpływem jej

dotyku. Wiedziała, jak mocno Wasilij potrafi objąć udami jej uda i zacisnąć je. Pamiętała

błysk w jego oczach, gdy ją znajdował, otwierał i zanurzał się w nią.

Raija znała go. Pożądała. Jeszcze się nie dotknęli, a ona już była gotowa na jego

przyjęcie. Rozpalona.

Chciała zostać u niego na noc.

Chciała.

Zniknęło wszystko, co nazywa się wstydem czy winą. Pomiędzy nimi nie było na to

miejsca. Nie było miejsca na poczucie, że robią coś zabronionego. Przecież to było tak

piękne. Nie mogło być złe...

Ramiona objęły ciepłe ciała. Gorąco i mocno Wasilij przywarł do Raiji. Ich usta

spotkały się, otworzyły. Wargi paliły. Pieszczotliwe języki drażniły.

Przewrócili się na jego wąskie łóżko. Jej biodra opierały się o jedną krawędź, jego uda

o drugą. Wpatrywali się w siebie. Śmiech nie dał na siebie czekać. Dobry śmiech.

Wspólnota.

Zabroniona wspólnota. Ale uczuciami nie można sterować. Wyrwą się. Mają przecież

skrzydła. Ta noc doda im wiele wiatru pod skrzydła!

- Kochaj mnie! - poprosiła z czołem wspartym o jego czoło. U nasady włosów perlił

mu się pot. Pot pożądania. Zielone oczy Wasilija płonęły ogniem. To Raija go budziła. To ona

sprawiała, że tracił zmysły, że przepełniały go przedziwne marzenia.

Wspięła się na niego, okrywając sobą. Była niczym ciepły, żywy pled. On był jej

siennikiem.

Jej czarne włosy spływały strumieniami na jego skórę. Wasilij ze śmiechem

przyciągnął Raiję do siebie tak, by otoczył ich mrok.

- Jesteś moją grotą! - westchnął. Uśmiechnął się i pocałował swoje słowa i słowa,

które ona chciała wypowiedzieć. Całował ciszę. Całował jej usta, aż stały się czerwone i

nabrzmiałe, całował, aż rozpaliły się do płomieni.

Jej piersi muskały go sterczącymi sutkami, dając pole najdzikszym fantazjom.

Przepływały w gorączce żyłami wraz z jego krwią. Niosła tylko pożądanie.

Raija była kobietą, ciepłem, pasją... była niczym fala, która go zalewa, przykrywa,

połyka i kryje. Cofa się, by zaczerpnął powietrza, i znów powraca.

On był piaskiem, ubogim wybrzeżem, nagimi skałami, które ona omywała, drażniła,

pieściła.

Była niczym odpływ i przypływ, niczym kapryśne morze. Głaskała, pieściła, całowała.

Zjadała go. Piła. Bawiła się...

Była równie nieprzewidywalna jak morze. Mógł dostrzegać coś w jej płytkich

wodach, ale głębia pozostawała jej tajemnicą. Nadchodziła jak fala, gdy się tego nie

spodziewał.

Jej usta, które dotknęły każdego skrawka skóry Wasilija, powróciły ku jego twarzy.

Wycałowywały ścieżki na jego ciele, niewidzialne ścieżki, które można tylko czuć.

Przechodziły niczym ogień, ale nie pozostawiały popiołu, tylko rozkosz.

- Spieszysz się? - spytała cicho. Całowała. Całowała. Wasilij uśmiechnął się szeroko.

Twarz miał otwartą i bezbronną.

Raija uniosła biodra tak, by mógł ją znaleźć. Wasilij uniósł swoje, ona opuściła.

Spotykali się i oddalali. I znów, i znów...

W takt fal uderzających o brzeg cichą nocą.

Górowała nad nim, dopóki znów jej nie przyciągnął. Schowali się w wodospadzie jej

kruczoczarnych włosów, które stawały się skrzydłami - ptaków, aniołów...

Potem on był nad nią. On był morzem, wiatrem, wszystkim, co miało w sobie rytm, co

poruszało się zgodnie z biciem serca. Co było samą muzyką i życiem.

Wreszcie jego łokcie oparły się o siennik. Ustami spijał smak słonej skóry na jej szyi.

Zlizywał żar z jej skroni. Całował uśmiechnięte usta.

Jej ramiona zacisnęły się na jego plecach. Nie puszczały. Jej nogi trzymały go nadal.

Otaczała go całkowicie.

Uśmiechała się.

- Zostań! - poprosiła. Nie miał wątpliwości, co ma na myśli.

Z dużą dozą zręczności Wasilij okrył ich oboje pledem. Nawet w ogrzanym pokoju

chłód szybko ziębił gorące ciała. Pot pożądania zastygał gęsią skórką.

Wasilij leżał ciężko na Raiji, otaczał ją, był w niej. Kochał ją.

- Kocham cię - powiedział, bo nie mógł zamknąć radości. Bo to była prawda.

- Wiem o tym - odparła.

Mimo że nie dodała nic więcej, nie poczuł się zraniony. Raija ważyła swoje słowa.

Nie rzucała ich lekko. Kochał ją i za to.

- Nie mów nic więcej! - poprosiła. - Nie teraz. Zamknę oczy i po prostu będę nas

czuła...

Wasilij uśmiechnął się. Oparł policzek na jej policzku, czuł, że jej serce bije szybciej

niż jego. Rozpływał się w jej cieple. Roztapiał jej miękkością. Wdychał jej zapach, ich

zapach.

I jak ona zamknął oczy.

On też poczuł - ich razem...

Była gotowa dla niego, gdy powoli się obudził ze snu. Obudził się też gotowy dla niej.

W niej. Jeszcze nie całkiem świadomie poruszył biodrami i poczuł jej odpowiedzi Znajdowała

odpowiedź na każde jego poruszenie. Rozmawiali swoimi ciałami. Obejmowali się leniwie.

Przypominali opite nektarem trzmiele, które jeszcze szukały kwiatów. Szukały i

znajdowały.

Napawali się sobą w spokoju.

Razem wchodzili na wzgórza, wciąż wyżej, ku górom, ku szczytom... Razem wspięli

się na szczyt.

Raija zostawiła ślady zębów na jego ramieniu. On - siniaki na jej biodrach. Jego palce

musiały trzymać ją blisko, jeszcze bliżej niż to możliwe. Byli tak nienasyceni...

Czuli ciepło pod pledem. Swoje wspólne ciepło. Raija oparła głowę o ramię Wasilija.

Za oknem jaśniał ranek.

Wnętrze jego dłoni pokrywała świeża skóra. Różowa niczym u małego dziecka.

- Opowiem ci o tym, co się zdarzyło - powiedział Wasilij. - Już zaraz dzień, a to nie

jest opowieść, która pasuje do nocy.

5

Wasilij obejmował Raiję i wpatrywał się w rosyjski, letni poranek. Było mu tak

dobrze, że nie mogło być lepiej. Ale mróz nadal w nim siedział. Trzymał wspomnienia, od

których nie umiał się uwolnić.

- Zaczęło się już w marcu - powiedział. Zmarszczył brwi. Malował słowami opowieść,

którą zabierał Raiję na zachód. Na Soroya. Do Norwegii.

Do koszmaru.

Nastał czas wiosennego połowu dorsza. Rybacy, którzy spędzili zimę w Rosji, wrócili

na zachód. Inni, których nic nie wiązało w kraju, zostawali na wyspie przez cały rok.

Przybywali ludzie z innych miejsc. Ludzie mieszkający wzdłuż wybrzeża ciągnęli do

Finnmarku. Z lasów na południu zjeżdżali posępni Finowie. Niektórzy z nich stawiali własne

szopy jak Rosjanie, ale głównie wędrowali pomiędzy domem a „nadmorskim krajem”.

Na wybrzeżu Finnmarku można było usłyszeć wiele języków. Wielu liczyło na

zarobek ukryty w głębinie morza.

Wasilij nie mógł sobie przypomnieć, kto zasiał ziarno niezadowolenia pośród

podległych mu ludzi.

Ziarno nieźle zdążyło wykiełkować, gdy je odkrył. Korzeń znalazł pożywkę.

O niczym nie wiedział, zanim nie zjawiło się u niego kilku postawnych Norwegów,

mieszkańców wyspy. Nadeszli z obstawą, by pokazać, że mają siłę.

- Twoi ludzie łowią na naszym obszarze. To niezgodne z prawem. Mimo że

mieszkacie na wyspie, nie jesteście stąd. Nie jesteście z Finnmarku ani z Norwegii. Jesteście i

pozostaniecie Rosjanami. A Rosjanie mają się trzymać na swoim obszarze!

- Nic o tym nie wiem - odparł Wasilij. - Porozmawiam z moimi ludźmi. Oczywiście,

ż

e będziemy przestrzegać reguł. Nie przybyliśmy tutaj, by siać niezgodę. Nie przybyliśmy, by

was rabować. Chcemy żyć w pokoju. Morze jest tak duże, że starczy dla wszystkich.

- O ile będziecie się trzymać waszego terenu, to tak - zgodzili się przybysze.

- Zresztą już kiedyś Ruscy przybyli tu, by rabować - rzucił najbardziej wymowny

spośród Norwegów, śmiejąc się znacząco. Szukał poparcia swoich kolegów. Stali szeroką

ławą przed Wasilijem. - Pewnie nie słyszałeś, jak Ruscy chcieli obrabować kościół na

Soroya?

Zaśmiali się. Wasilij zrozumiał, że nie będzie to historia, której wysłucha z radością.

- Przybyli, gdy wszyscy byli w kościele na nabożeństwie. Gdy ktoś wyjrzał na dwór,

zobaczył same statki Ruskich. Uzbrojonych po zęby. Było oczywiste, że nie przybywali jako

przyjaciele, tylko rabusie. Ale ksiądz ukląkł, za nim wszyscy, i zaniósł modlitwę do Boga o

ratunek przed tymi spragnionymi krwi zbójami. I zanim statki dobiły do brzegu, rozpętała się

straszna burza. Tylko w tym miejscu. Wszystkie statki poszły na dno. Wszystkie co do

jednego. Tak się dzieje, gdy Ruscy chcą tu rabować - zakończył. Wyszli, szurając butami.

- Dlaczego tylko Rosjanie muszą płacić recognition, by łowić ryby? - spytał jeden z

jego ludzi.

- To opłata, którą ustaliły władze norweskie - odparł Wasilij. - Tutejsi ludzie nie mają

z tym nic wspólnego. Jest powiedziane, że musimy opłacać każdą łódź, z której łowimy.

Postanowiono, że nie możemy łowić na łowiskach norweskich. Że mamy się trzymać o milę

od wybrzeża. Takie jest prawo.

- Finowie łowią tam, gdzie Norwegowie. Co nas różni od nich?

Czuło się narastającą gorycz.

- Przecież też tu mieszkamy! - rzucił jeden, który faktycznie tu mieszkał. Żył z

Norweżką i czuł, że Soroya jest bardziej jego domem niż kraj nad Morzem Białym.

A był Rosjaninem.

- Mamy się trzymać poza ich obszarem! - rzekł stanowczo Wasilij. - Łowimy tam,

gdzie nam wolno! Zrozumiano?

Popatrzył na nich po kolei. Niektórzy byli od niego starsi. Niektórzy młodsi. Z

niektórymi sam pływał jako rybak, gdy nie miał innych widoków na przyszłość.

Czuł się jak jeden z nich, ale wiedział, że oni tak go nie odbierają. Był ich

przełożonym. Stał ponad nimi, czy tego chciał, czy nie.

- Ty też zarzucałbyś linę na ich terenie, gdybyś nie obmacywał żony pryncypała!

Wasilij w zaślepieniu zerwał się na równe nogi, schwycił tego, który to powiedział, za

kołnierz i przyłożył mu pięścią w twarz. Nic nie widział przez czerwoną mgłę. Bił dalej, póki

ich nie rozdzielono.

- Trzymamy się poza ich granicą! - powtórzył tylko, gdy wynieśli tamtego. - Niczego

nie zyskamy, gdy oni złożą skargę! Pójdzie prosto do naszej stolicy, a tam nie spieszą się

zbytnio, by się za nami ująć!

Uspokoiło się. Na trochę. Na tyle, że Wasilij nie widział powodu, by wysyłać o tym

zajściu meldunek do Jewgienija.

Nie pierwszy raz zadzierali z mieszkańcami wyspy. Takie rzeczy musieli brać pod

uwagę. Różnili się przecież. Chociaż nie aż tak bardzo, by nie móc żyć obok siebie.

Ryby było sporo. Może nie w obfitości, ale sporo. Niektóre z rosyjskich lodzi miały

szczęście w połowach. Trudno było się nie cieszyć. W niedzielę śpiewali, pili kwas, tańczyli.

A w poniedziałek rano jedna z lin przygotowanych do połowu była pocięta na

kawałki. Przypływ zatarł ślady sprawców.

- Ani słowa o tym! - rozkazał Wasilij. - To z czystej zawiści, nie przejmujmy się.

Może ich zadowoli to, że dali upust złości.

Mężczyźni patrzyli spode łba, ale zgodzili się.

- Spalcie tę cholerną linę i zróbcie nową. Udajemy, że nic się nie stało.

Następnego ranka został pocięty na strzępy żagiel na jednej z łodzi.

- To już nie żarty! - rzucił szyper tej łodzi. - To czysta złośliwość i zamierzam znaleźć

tego, kto to zrobił. Nie będę siedział na dupie i czekał, aż przebiją mi dziurę w dnie. Trzeba

podjąć męską decyzję!

- Poczekaj! - zaprotestował Wasilij. - Pozwól mi porozmawiać z Norwegami. Inaczej

nikt na tym nie zyska. Ani my, ani oni. Za tym nie stoją odpowiedzialni ludzie.

Zaśmiali mu się prosto w twarz. Nie obiecali, że będą trzymać złość w ryzach.

Tej nocy pięciu jego ludzi pobiło trzech norweskich rybaków. Pochodzili z głębi

Kilfjord, o wiele bardziej na południe. Nie mieli o niczym pojęcia, ani o pociętym żaglu, ani o

linie.

Ich szyper i ludzie z wyspy przyszli do Wasilija następnego ranka.

Byli bardzo wzburzeni.

- U nas nie wolno pobić człowieka niemal na śmierć zupełnie bez powodu! -

powiedział jeden z Norwegów. - Spodziewaliśmy się różnych rzeczy po was, ale żebyście

rzucali się na niewinnych ludzi...

- Moi ludzie są podenerwowani. Zniszczono nam część sprzętu - próbował tłumaczyć

Wasilij. - Pocięto nam żagiel. Chłopaki chcieli znaleźć sprawcę. Pomylili się, bardzo

przepraszam. Próbowałem ich powstrzymać, uspokoić. To się więcej nie powtórzy.

- Możesz to obiecać? - spytali z szyderstwem w głosie. - Mówisz, że próbowałeś ich

powstrzymać. Nie za bardzo ci się udało. Jeżeli nie umiesz spełniać obowiązków, które ci

powierzono, lepiej zabieraj się z powrotem do Rosji.

- I weź ze sobą resztę! - dodał inny.

- Nam też się nie podoba, że ktoś niszczy nam narzędzia - odparł Wasilij ostro. -

Będziemy zmuszeni zameldować o tym do waszych władz. Wina nie leży tylko po naszej

stronie.

- Trzymajcie się poza granicą na morzu! - rzucił jeden z Norwegów. - O nic więcej nie

chodzi.

Tej nocy Rosjanie trzymali wartę. Ale nie było całkiem jasno. Pewnie zdrzemnęli się

na chwilę. A wystarczyła tylko chwila...

Dwa żagle, pocięte tak dokładnie, żeby nie można ich pozszywać.

Wasilij wziął ze sobą ich resztki i poszedł do starszyzny norweskiej.

Po ludziach przeleciał lekki śmiech na widok nędznych strzępów.

- Ja się nie śmieję! - stwierdził Wasilij. - Zapłaciliśmy za łowienie ryb. Otrzymaliśmy

prawo do połowu. Nie robimy tego nielegalnie. I chcemy to robić w pokoju, jak wszyscy. Nie

chcemy niezgody.

- Trzymajcie się poza granicą! - rzucił jeden. Wasilij nie zdołał pochwycić jego

spojrzenia. Jak zresztą wielu. Norwegowie uśmiechali się pod nosem i nie patrzyli prosto w

oczy.

- Moi ludzie mówią, że łowią poza granicą - twierdził Wasilij. - Dlaczego mam im nie

wierzyć?

- Dziwnie dużo ryb tam łowią - rzucił ktoś. - Cholernie dziwne, że tylko Ruscy mają

takie szczęście. I to poza granicą!

Zaśmiali się.

- Diabeł pomaga swoim - zażartował inny.

- Może i wy powinniście łowić poza granicą - rzucił Wasilij - jeśli to tamtędy płynie

ryba!

Nowa salwa śmiechu.

- Nie podoba nam się to - dodał Wasia. - Raz mogliśmy wziąć całą sprawę za kiepski

ż

art. Za drugim razem już się nie śmialiśmy. Za trzecim - jesteśmy źli.

- Taak, Ruscy zwykle wolno myślą... Wasilij udał, że nie słyszy.

- Jeżeli to się powtórzy, złożę skargę. Zażądam, by winni zostali złapani i ukarani. To

niszczenie mienia. Przestępstwo!

Zaśmiali się jeszcze, choć nie tak głośno. I nadal nie patrzyli mu w oczy.

- Sprawdź, czy to nie upiór morski wam szkodzi - śmiali się. - Może on też was nie

lubi?

Minął tydzień bez nowych szkód. Pilnowali siebie nawzajem. Patrzyli spode łba.

Zresztą nastała zła pogoda i nikt nie wypływał w morze. Nie poprawiło to nikomu humoru.

Wasilija dochodziły słuchy o bijatykach na pięści, o kłótniach. Ale nikt się mu nie

skarżył.

Nikt z żadnej strony.

Sam też był ostrożny. Nie warto wchodzić na niepewny grunt.

Gdy wreszcie niebo wyjrzało zza chmur i łodzie wyruszyły na połów, ponownie

rosyjskie załogi miały szczęście. Złowili dwa razy tyle ryb, co rybacy na łodziach norweskich

i fińskich.

Znów podniosły się głosy, że Ruscy oszukują i łowią w obrębie granicy.

- Przysięgałem, że wszyscy pływacie poza! - zwrócił się Wasilij do najstarszego

szypra.

- Zdarzało się czasem, że wpływaliśmy na ich obszar - przyznał ten niechętnie. - Nie,

ż

eby często, ale się zdarzało. Ale wtedy nikogo nie było w pobliżu! Nie niszczyliśmy ich lin!

Nie przeszkadzaliśmy im.

- Ale tym razem byliście poza? Szyper zapewnił go, że tak. Nie naruszyli prawa.

Tej nocy połamano wiosła w czterech z rosyjskich łodzi.

Ż

adnych śladów na brzegu.

Wasilij napisał skargę, podając także poprzednie wypadki. Napisał to, co uważał: że

ktoś chce zniechęcić Rosjan do łowienia ryb wokół Soroya. Twierdził, że jego rybacy

trzymali się wyznaczonej strefy i że nie naruszyli prawa.

- Sądzę, że odwiedził was upiór morski - uśmiechnął się staruszek oglądający wraz z

Wasilijem brzeg.

Leżało tam tylko drewno wyrzucone przez morze, wodorosty, muszle. To, co zwykle.

- Upiór morski? - spytał Wasilij z lekceważeniem w głosie.

- Wiele dusz nie zaznaje spokoju - twierdził starzec. Splunął brązową śliną i znów

uśmiechnął się bezzębnymi ustami. - Może nie wiecie, że ten, na którego ziemi pozwolono

wam postawić szopy, zaginął na morzu? Nigdy nie spoczął w grobie. Poszedł na dno z całą

załogą. Łódź wypłynęła na brzeg z porwanymi żaglami i połamanymi wiosłami. Nie, on nie

spoczął w pokoju, ten Ulrik. On nie ma grobu.

Stary zagapił się w morze.

- Zresztą nigdy nikogo nie lubił. Nikt nie chciał stawiać szopy na jego ziemi. Gdyby

nie wy, byłoby tu pusto.

Wasilij zaniemówił. Nie wiedział, co ma o tym sądzić. Stary twierdził, że jakiś

umarlak powstał z dna morza i zrobił im te szkody!

- Wciąż jeszcze znajdzie się ktoś, kto umie więcej niż inni - mówił dalej starzec. -

Wywołanie umarłych to nie taka trudna sprawa. Gorzej ich zawrócić.

Wasilij postanowił nic o tym nie mówić swoim ludziom.

Nazajutrz zachorował jeden z szyprów. Leżał w gorączce i gadał od rzeczy. Przeżywał

strachy, które tylko jego nawiedzały, bił się z tymi, którzy chcieli go przytrzymać na łóżku.

Krzyczał.

Aż trzech musiało go trzymać na zmianę. Dopiero po południu zmęczył się i uspokoił.

Po następnych dwóch dobach wstał. Ale nie chciał wypłynąć w morze.

Stał na brzegu, plując w fale.

Wasilij popłynął jako szyper na jego łodzi. Chciał popracować fizycznie, poczuć się

jak inni. Może go tak nie traktowali, ale Wasilij czuł, że mu to pomoże.

Łowili poza granicą. I mieli udany połów.

Rosjanie trzymali wartę przy łodziach. Rozpalili ogniska na brzegu, siedzieli wokół,

grzejąc się. Obchodzili łodzie.

Wasilij widział światła przy brzegu. Bolało go to. Nie powinno tak być. Ryby

starczyłoby dla wszystkich. Nikt nie powinien zazdrościć innym. Wszyscy zawsze coś złowią.

Tej nocy miał sen jakby wywołany słowami starca.

Z morza wynurzyła się nieforemna postać. Wyglądała, jakby zarzuciła mrok nocy na

ramiona.

Ogromnymi dłońmi cięła żagle. Błyskało ostrze noża tnącego liny. Łamała wiosła o

burtę.

Potem zbliżyła się do niego. Sprawiła, że nie mógł się poruszyć. Stał i czuł zapach

morskiej wody, gnijących wodorostów.

Bezkształtna postać, bez początku i bez końca. Coś nieludzkiego, lecz jakby z zarysem

ciała, które może kiedyś było ludzkie.

Ziała na niego trupim odorem. Powoli się obróciła i wróciła do morza. Weszła w fale,

stopiła się z nimi. Bez śladu.

Dwie łodzie zniszczone. Ktoś przejechał wiele razy czymś ostrym po dnie. Nabrały

wody jak sito. Żagle wisiały w strzępach. Wiosła doszczętnie połamane.

- Byliśmy tu cały czas! - twierdzili ci, którzy zostali na warcie. - Byliśmy tu. Nie

spaliśmy nawet przez chwilę! Nikt nie mógł tego zrobić! To niemożliwe! Nienormalne...

Tym razem na brzegu zebrało się więcej starców. Rozmawiali między sobą cicho,

kiwając głowami i uważnie oglądając brzeg.

Wasilij też go oglądał.

Niczego nie znalazł.

Starcy posyłali mu znaczące spojrzenia, ale nic nie mówili. Uznali, że go

wystarczająco ostrzegli. Gdyby czegoś chciał, niech sam pyta.

Gdy już cała załoga jednej łodzi leżała w gorączce, zaczęto się niepokoić. Ten, który

mieszkał z Norweżką, przynosił plotki z osady.

Wiele osób zaczęło przebąkiwać o upiorach morskich.

Pojawiły się pierwsze pęcherze. Najpierw u szyprów. U Wasilija. W ciągu następnych

dni dostali ich inni. Wszyscy Rosjanie mieli bolesne pęcherze na wnętrzach dłoni.

Nie mogli wypływać w morze.

Próbowali wszystkich środków znanych z domu. Śliny i dziegciu, moczu odstałego

przez jeden dzień. Niczego nie pominęli.

Nic nie pomogło.

Najtwardsi zacisnęli zęby, owinęli dłonie i wypłynęli w morze. Wasilij też. Ogarnął

ich gniew, który ich zjednoczył. Coś zagrażało im z zewnątrz i czy to człowiek, czy nie,

razem stawią temu czemuś opór.

Wypłynęli.

I szczęście się odwróciło. Łowili tam, gdzie zwykle, i nic nie złowili. Musieli nawet

zdjąć ryby suszące się na żerdziach, by mieć co jeść.

Odkryli, że zalęgły się w nich robaki. I to tylko w ich rybach, a nie złowionych przez

Norwegów czy Finów.

- Nawet robak dobrze wie, którą rybę jeść! - śmiali się mieszkańcy osady. - Może

teraz zaczną jeść Rosjan?

Wasilij znów miał sen o postaci z morza. Za każdym razem podchodziła bliżej. Czuł

jej wilgoć i chłód.

Pewnego ranka wydało mu się, że widzi mokre ślady na podłodze sypialni i że w

pokoju czuje zapach morskiej wody i wodorostów.

Jeden z rybaków upadł na własny nóż, którym czyścił ryby. Nie zdołali go uratować.

Tuż przed śmiercią krzyczał ze strachu, mówiąc o czarnej, bezkształtnej zjawie, która sięga

po niego.

Pochowali go zgodnie z rosyjskim obyczajem. Postawili na grobie prawosławny

krzyż.

Następnego ranka znaleźli krzyż złamany i rzucony na ziemię. Ogarnął ich gniew, ale

krzyża nie postawili na nowo.

Spotykało ich wiele drobnych wypadków. Wielu wczepiały się haczyki w dłonie tak

mocno, że musieli je wycinać. Płynęło sporo krwi.

Wyskakiwały im guzy i tworzyły się dziwne rany.

I to tylko im.

W nocy spaliła się pierwsza łódź, oświetlając całe wybrzeże. Mimo że wcześnie to

odkryli, nie udało im się jej uratować.

Norwegowie stali dziwnie nieruchomo, z rękami w kieszeniach i patrzyli. Gdy łódź się

spaliła, wrócili do siebie.

Tylko jeden ze starców podszedł do Wasilija. Stał obok niego, zerkając na zgliszcza

łodzi. Pachniało paloną smołą. I morzem.

- Powinniście odesłać upiora w morze jedną z waszych łodzi - poradził. - Powinniście

poświęcić którąś łódź, z narzędziami i żaglami. Zaczekać na niego i dać mu łódź. Może wtedy

przestanie wam to robić. Dajcie mu to, czego chce, a zostawi was w spokoju.

- Naprawdę w to wierzysz? - zastanawiał się Wasilij. Był zmęczony i bał się. Z jego

pęcherzy ciekła ropa. Bolały go i swędziały.

W nocy śnił o ogniu i czarnej postaci z morza.

- Jestem stary - powiedział Norweg. - Długo żyłem. Wiele widziałem. Także upiory

morskie. Nie sądzę, by to był Ulrik. Aż tak zły nie był. A jeśli nawet to jest on, to nie

przychodzi z własnej woli. Ktoś go na was nasłał.

Wasilij słuchał, sam nie wiedząc, czy wierzy, czy nie. Był zmęczony.

- Macie swojego umarłego - twierdził stary. - Nietrudno jest go wywołać. Jedyne, co

może odgonić upiora, to inny upiór. Poprosisz go, o co chcesz. Nie lubią być na posyłki

ż

yjących, ale można ich do tego skłonić.

Wasilij czuł, że zaraz zwymiotuje.

- Nie potrzebujemy czegoś takiego - zaprotestował.

Wytrzymali przez cały sezon połowu. Gdy pierwsze łodzie z południa zaczęły wracać

do domu, jego ludziom rozwiązały się języki.

Okazało się, że nie tylko Wasilij miał te sny. Wielu z Rosjan widziało bezkształtną

postać wynurzającą się z morza. Do wielu coś mówiła.

Ich ryby były nie do odratowania. Przebrali te, które się jeszcze nadawały. Przejrzeli

beczki z solonymi rybami. Okazało się, że niektóre zgniły. Jeszcze się nigdy nie zdarzyło, by

ryba gniła w słonej zalewie!

Wasilij przygotował ludzi na powrót do Archangielska. Sam chciał pozostać.

Następny pożar powstał w środku dnia. Nikt nie zauważył, w jaki sposób.

Rozprzestrzeniał się z wiatrem. Ogień przenosił się z jednego dachu na drugi. Dopadł kilka

łodzi.

- Niech się, u diabła, spalą! - zawołał któryś. Wasilij przyznał, że ma to jakiś sens.

Niewiele uratowali. Zostawili płonące szopy i załadowali, co się dało, na łodzie.

Postawili żagle i odpłynęli.

Ostatnie, co widzieli na Soroya, to ogień pełzający po ziemi na ich terenie.

- Sądzisz, że to czarna magia? - spytała Raija. Marzła. Musiała popatrzeć na dłonie

Wasilija. Zadrżała, gdy ponownie ujrzała gładką skórę.

- Nie wiem - westchnął Wasilij. - Łatwo tak powiedzieć, prawda? To zdarzyło się

tylko nam. Mieliśmy te same sny. Te same choroby. Pęcherze. Chorobę morską. Mężczyźni,

którzy pływali cale życie, całą drogę spędzili przewieszeni przez reling. Wielu dręczyły

koszmary. To tylko nasze łodzie zniszczono. Tylko nasza ryba się zepsuła. Tylko nasze szopy

spłonęły.

- Chcesz tam wrócić? - spytała Raija.

- Nigdy w życiu! - odparł Wasia z przekonaniem. - Nigdy. Nie chcą nas tam. Nie

wiem, kto mógłby mieć powód, by nas tak nienawidzić, ale nie chcę się dowiedzieć. Poradzę

Jewgienijowi i Olegowi, by zapomnieli o Soroya. Zapomnieli o łowieniu ryb w Finnmarku.

Lepiej kupować, co potrzebujemy. Trzeba trzymać się z dala od czarnej magii. Tam coś było.

Nie wiem, co, ale ktoś bawił się mocami, których nie wolno niepokoić. Ktoś bawił się nami.

- Obejmij mnie mocno! - poprosiła Raija. Wiedziała, że Jewgienij miał zawinąć na

Soroya.

Był z nim Michaił. Jemu nic nie może się stać!

6

Dopłynęli do Soroya późnym wieczorem. Kolorowo pomalowany statek niemal zlewał

się z wieczornym niebem, które jakby przystroiło się na ich przyjęcie. Słońce szczodrze

zabarwiało świat. Żółty i czerwony łączyły się z fioletem, wyostrzały pomarańczowym,

łagodniały różowym...

Oleg i Jewgienij wpatrywali się w brzeg. Stali na pokładzie, od kiedy wyspa była tylko

ciemniejszym skrawkiem lądu na horyzoncie.

Jewgienij ciekaw był części tego, co w żartach nazywał swoim królestwem. Oleg

chciał tu powrócić, by pokazać wszystko wspólnikowi. Uważał, że to był jego pomysł i

wykonanie. Nie przeszkadzało mu, że Liny już tam nie było.

- To się nie zgadza! - Oleg niespokojnie chodził wzdłuż relingu jak kocur wietrzący

kotki w rui. - To się zupełnie nie zgadza! - powtórzył i wepchnął pięści do kieszeni.

- Coś mało łodzi - zauważył Jewgienij, osłaniając oczy przed wieczornym słońcem.

- Naszych łodzi tam nie ma - powiedział Oleg z naciskiem. - A co gorsza, nie ma także

naszych szop!

Stali w milczeniu. Statek zbliżył się do brzegu na ile mógł. Nikt nie wypłynął na ich

spotkanie. Ludzie stali na brzegu. Nikt nie machał ręką na powitanie, nikt się nie cieszył.

Ż

adne dzieci nie skakały z radości, przeczuwając smak rosyjskich cukierków.

- To dziwne - twierdził Oleg stanowczo.

- Czy to na pewno tu? - Jewgienij chciał nieco rozładować atmosferę, choć też był

niespokojny.

Oleg nie zauważył jego pytania.

- Niech Misza zostanie - rzucił. Pomiędzy brwiami miał głębokie bruzdy, twarz

zmienioną niepokojem. - Coś tu jest nie tak.

Jewgienij zaakceptował jego słowa. Może on był kapitanem „Raiji Antonii”, ale

właściwie to Oleg dowodził. Zwłaszcza tutaj. On znał tu wszystko.

Łódkę spuszczono na wodę, niemal zanim zakotwiczono statek. Oleg był niespokojny.

Nic nie mówił. Jako pierwszy wyskoczył na ląd, nie czekając na Jewgienija.

- Co się, u diabła, tu stało? - Oleg dostrzegł twarz brata Liny w tłumie.

Samuel wzruszył ramionami.

- Wasi wyjechali - rzekł. - Tylko Kola został u swojej kobiety.

- Dlaczego?

Oleg rozejrzał się wokół. Zobaczył resztki spalonych bali. Popiół był jeszcze świeży.

- Spaliło się - rzucił Samuel niechętnie. - Twoi ludzie chyba zachorowali.

- Wyczuwam więcej niż to - stwierdził Oleg twardo. - Więcej niż pożar.

Zwrócił się do mężczyzn, którzy podeszli do nich:

- Co się stało?

Jednak jedyną odpowiedzią były tylko umykające spojrzenia, odchrząkiwanie,

drapanie czubami kumagów o ziemię, plucie brązową śliną. Nie padło ani jedno słowo.

- Porozmawiaj z Kolą - zaproponował Samuel cicho, rozglądając się niespokojnie

dokoła. Nie chciał nic więcej mówić. Trzymał Olega na dystans.

- Przecież mieszkałem tu! - nie poddawał się Oleg. - Mieszkałem razem z wami!

Byłem jednym z was, do cholery! Znam was. Rozmawiajcie ze mną!

- Już tu nie mieszkasz - odparł Samuel. - Lina też nie ani twój syn. Twoje drugie

dziecko zostało tu pochowane. Ty nie jesteś jednym z nas, Oleg. Jesteś Ruski. Jesteś

armatorem. Nigdy nie byłeś jednym z nas.

Szczere słowa.

Oleg odwrócił się tyłem do mieszkańców wyspy. Oni stali ramię przy ramieniu, jakby

obawiali się, że Oleg użyje siły, by wydrzeć z nich wyznanie.

- Bije z nich nieczyste sumienie - rzucił do Jewgienija przez zaciśnięte zęby. Nie

przejmował się, czy miejscowi go zrozumieją. Posługiwali się tylko rodzajem mieszanego

języka rosyjsko - norweskiego, ale potocznego rosyjskiego nie rozumieli.

Podeszli do miejsca, gdzie stały szopy. Obejrzeli resztki. Ogień strawił je do cna.

- Nawet nie usiłowali gasić - stwierdził Jewgienij z niedowierzaniem. Tutaj przecież

drewno było niezwykle cennym materiałem.

Znaleźli grób. Krzyż był już szary i wilgotny. Przeczytali wyryte imię i datę.

Wbili na nowo krzyż w ziemię. Najbliższy sztorm i tak go przewróci, ale nie chcieli,

by leżał.

- Prawie dwa miesiące - rzucił. Popatrzył na Jewgienija. - Kola nie umie pisać. To nie

on zrobił. Musiał jeszcze tu być Wasilij. Potem odpłynęli. Dlaczego?

- Kola nam odpowie - odparł Jewgienij. Czuł niepokój pełznący po plecach.

Kobieta Koli, Ewa, miała przestraszony wzrok i zapadnięte policzki. Oleg nie pamiętał

jej takiej.

- O Boże, przyjechałeś teraz? - spytała zdumiona, ale wpuściła ich obu do środka.

- Kto to, Ewa? - spytał Kola, ale jego głos brzmiał obco.

Ewa skinęła głową w kierunku drugiej izby. Drzwi były uchylone. Ukryła dłonie pod

fartuchem.

- Idźcie do niego! - rzuciła. - Porozmawiajcie z nim!

Ale sama została w kuchni.

Oleg i Jewgienij najchętniej by się wycofali od razu. W ustach im zaschło, przez

chwilę nie mogli przywitać się z tym, który leżał, okryty, na łóżku. Nie poznaliby go, gdyby

nie wiedzieli, kto to jest.

Kola był dobrze zbudowanym młodzieńcem około dwudziestki. Szerokim w barach, z

silnymi ramionami, mocno zarysowaną szczęką. Miał siłę niedźwiedzia, z łatwością

przerzucał bale drewna.

Oczy pozostały te same. Niebieskie. Czujne.

- A więc przyjechaliście? Spotkaliście naszych? Wyglądają tak samo jak ja?

Głos Koli był ochrypły, pozbawiony siły, zupełnie jak jego ciało. Wychudzony

mężczyzna o obwisłej skórze na przekór wszystkiemu trzymał się życia.

- Przybywamy z południa - odparł Oleg. - Co, u diabła ciężkiego, się tu stało? Samuel

nie chciał powiedzieć. Nikt nie chce nic powiedzieć. Co ci się stało?

Ś

miech Koli zabrzmiał nieprzyjemnie. Wychudzone ciało zatrzęsło się pod okryciem.

Niemal słyszeli, jak jego kości obijają się o siebie. Jewgienija i Olega przeszedł dreszcz.

- Co się stało? - powtórzył Kola ochryple. Z trudem podniósł się nieco z posłania,

opierając o ścianę. Długo odpoczywał, zanim mógł dalej mówić. - Można powiedzieć, że

zdarzyło się piekło, Oleg. Inaczej nie mogę. Żałuję, że nie pojechałem z nimi. Ewa nie

chciała. Teraz i tak ją opuszczę. Lepiej umrzeć w domu niż w miejscu, gdzie będą pluć na

twój grób... Chciałbym wiedzieć, czy oni dopłynęli. - Nabrał powietrza. - Podobno

naraziliśmy się upiorowi morskiemu.

Oleg i Jewgienij wymienili szybko spojrzenia. Czyżby Kola postradał zmysły?

- Nikt mi nic nie mówi - ciągnął chory. - Już dawno nikt ze mną nie rozmawiał. Nie

wiem, czy można się tym zarazić, ale oni się boją, głupcy. Z Ewą rozmawiają. Ona nie jest

nasza, więc jej nie unikają. Niczego nie rozumiem, ale zaczynam w to wierzyć. We

wszystko...

Spojrzał na swoje dłonie. Kości dłoni. Już nie można nazwać ich dłońmi.

- Dwa miesiące temu mogłem podnieść konia - rzucił gorzko. - A teraz umieram.

Nabrał powietrza i popatrzył długo na pryncypałów.

- Mówią, że coś zaczyna się w Danii. Nie chcą, byśmy tu łowili. Sądzą, że

przybywamy, zanim caryca Elżbieta ruszy z armią na Finlandię. Boją się, że tu zostaniemy.

Komuś w Norwegii poradzono, by nas przegnać z wybrzeża. Przede wszystkim stamtąd,

gdzie zbudowaliśmy domy. Tu im się udało. Jeżeli i gdzie indziej użyją upiorów, pewnie też

się uda...

- Co się wydarzyło? - Oleg zacisnął dłonie na oparciu łóżka. - Co, Kola?

Kola opowiedział.

- Ktoś zniszczył narzędzia i łodzie - odezwał się Jewgienij, gdy ten skończył. - Ktoś

zrobił to rękami. Ktoś podpalił domy...

- A choroby? - sprzeciwił się Kola. - Widzieliście też grób, prawda? On upadł na

własny nóż, gdy czyścił rybę. Przecież robił to od małego. Widziałem chłopów ze słoną wodą

w żyłach płaczących ze strachu przed wypłynięciem w morze. Doświadczonych rybaków

wymiotujących jak koty. Widziałem, jak bredzili w gorączce. Nikt inny nie chorował. Tylko

my. Wszyscy mieliśmy sny. Ja nadal mam. Jakaś oślizła istota powstaje z morza. Co noc. Co

noc bliżej. Czeka. Inni też to śnili. Ja zostałem sam. Kiedyś w nocy to mnie wreszcie dotknie,

i wtedy się nie obudzę. Zresztą wszystko mi jedno. To już nie jest życie. To czekanie na

upiora...

Utkwił wzrok w Olegu. Tylko oczy jeszcze żyły w ciele Koli. Była w nich wola życia,

pomimo wszystko. Walczył. Wbrew wszystkiemu.

- Wiesz, że nie mówię bzdur. Ty wiesz, który ze starców znał się na takich sprawach.

Wiesz, że miał powody, by to zrobić. Ty wiesz, Oleg. Wszyscy wiedzą, że coś za to dostał.

Ale na pewno zrobiłby to i z własnej woli.

Oleg nie odpowiedział.

Jewgienij wpatrzył się w niego. Zdziwiło go, że Oleg nie protestował.

- Wiem - odezwał się Oleg w końcu. - Od razu o nim pomyślałem, gdy zobaczyłem

ciebie. Wiedziałem, że chodzi także o mnie...

- Nikt nie chce nam pomóc - wychrypiał Kola. - Ewa na kolanach błagała tych, którzy

coś potrafią. Obiecywała im wszystko. Siebie też, jak sądzę... Ewa mnie kocha. Nawet teraz.

Ale nikt nie chce nic zrobić. Nikt nie chce się jemu narazić. Trzymają razem.

- Czy jakoś można ci pomóc? - spytał Oleg. Kola zaśmiał się ponuro.

- Jednego upiora może wygnać tylko inny upiór. Ale ani ty, ani ja nie potrafimy go

wywołać.

Jewgienij pomyślał o Raiji i przebiegł go dreszcz. Dobrze, że nie popłynęła z nimi.

- Zrobię dla ciebie wszystko, co będę mógł - obiecał Oleg, prostując plecy.

- Pewnie już za późno - odparł Kola. - Ale nie boję się śmierci. Są gorsze rzeczy.

- Zabiorę cię do Rosji - obiecał Oleg. - Żywego czy martwego.

Kola zamknął oczy. Ulga odmalowała się na jego twarzy, ale nic nie odrzekł.

- Najpierw spróbuję - mówił dalej Oleg. - Porozmawiam z nim. Nie będę go błagał.

Ale porozmawiam z nim.

- Nie jedz niczego, czym cię poczęstuje! - Kola wpatrzył się intensywnie w

towarzyszy. - Nie dotykaj niczego, jeśli ci się uda!

Oleg pokiwał głową.

- Oni chcą jego śmierci - powiedziała Ewa. Miała zaciętą twarz, zapadnięte policzki.

Zacisnęła zęby. Wydawało się, że często tak robiła. Z głębi oczu wyzierała bezdenna rozpacz.

Ale głowę trzymała dumniej uniesioną, niż Oleg pamiętał. Kobiety na tym wybrzeżu miały

zaskakujące zasoby siły. Były ostre i zawzięte jak sama natura. Odpierały ataki naj-

silniejszych podmuchów wiatru. Wzrastały z wiatrem wiejącym w twarz.

Przyszła mu na myśl Lina.

Może powinien był ją bardziej kochać? Ale nie można wyhodować miłości tam, gdzie

jej nie ma. Nie czuł do niej wystarczająco wiele. Lina nigdy nie była dla niego tą jedyną.

Nie kochał jej wystarczająco mocno.

To też była jego wina. Ponosił za to odpowiedzialność.

- Porozmawiam ze starym - powtórzył Oleg. Ewa pokręciła powoli głową. Jej

spojrzenie mówiło wyraźnie, że to beznadziejne przedsięwzięcie.

- Żadnemu z nich nawet się nie śni nam pomóc. Wam. Gdy ich błagałam, nawet ze

względu na mnie, jeśli nie dla niego, powiedzieli, żebym raczej znalazła sobie mężczyznę

wśród swoich. Że powinnam być z Norwegiem. Wtedy mogłabym go zatrzymać.

Zaśmiała się głucho, tak samo jak wcześniej Kola. Oboje przechodzili przez piekło.

- Ofiarowałam im siebie - rzuciła gorzko, z zaciętością. - Nie mam nic poza swoim

ciałem. I kiedyś ich łapska chętnie by mnie dotknęły, obmacały. Ale teraz wyśmiali mnie.

Kazali przyjść, gdy Kola już umrze. Że gdy już będę sama, chętnie mi pomogą.

Splunęła na palenisko.

Oleg uścisnął ją szybko, pocałował w oba policzki, otarł jej łzy.

- Zrobię, co mogę! - obiecał. - A jeśli on umrze... - Zamilkł na chwilę. - Byłoby ci o

wiele lepiej w Rosji, Ewo. Pomożemy ci się urządzić, jeśli zechcesz. Jeśli nastąpi to

najgorsze.

Pokręciła głową. Znów ta duma kobiety z wybrzeża. Znów wyprostowany kark.

- Nawet jeśli Kola wyzdrowieje i odpłynie z wami, ja zostanę. Tu jest mój dom.

Uznali to. Musieli. Ona sama wiedziała, co jest dla niej dobre. Taką była kobietą.

- Znajdź Niillasa - rzuciła.

- Lapończyka? - upewnił się Oleg. Pokiwała głową.

- On jedyny może odważy się pomóc - powiedziała. - Zna wszystkich. Może zna

czarownika potężniejszego niż ci, których oni wywołali. Noaidę.

- Prosiłaś go już?

- Nie było go jeszcze. A tylko on może pomóc. Zamilkła. Popatrzyła na Olega

badawczo, czy poznał to imię. Wiedziała, że tak.

- On kochał Linę - rzuciła. - Kochał bardziej niż ty kiedykolwiek, Oleg.

Oleg przełknął ślinę.

- Tu nie chodzi o Linę - stwierdził. - Już nie. Lina odjechała stąd. Wybrała własne

ż

ycie.

Ewa nic nie odpowiedziała. Patrzyła za nimi, jak odchodzili. Miała nadzieję, że Lina

odnalazła szczęście.

- Kim jest ten, do kogo idziemy? - spytał Jewgienij.

Oleg szedł milczący i zacięty. Nie wahał się.

- Dziadek Liny - odparł Oleg. - Może to wszystko prowadzi aż do Kopenhagi, nie

wiem. Ale ręka, która tym kieruje, jest tutaj. Usta, które wypowiadały zaklęcia, są ustami

dziadka Liny. Staruch nigdy mnie nie lubił. To była dla niego świetna okazja do zemsty i

poigrania z siłami nieczystymi. Lina zawsze powtarzała, że on się nudzi, jeśli musi się

ograniczać do gojenia ran i usuwania dziecięcych wysypek.

- Nie mógł uratować waszego drugiego dziecka? - spytał Jewgienij.

Oleg wzruszył ramionami.

- Może nie chciał - odpowiedział twardo.

Z pomarszczoną, okrągłą twarzą wyglądał niewinnie jak każdy staruszek. Bystre oczy

przebiegły szybko po przybyszach. Jego ciało dowodziło, że się nieźle w życiu napracował,

ale że jeszcze ma nieco sił na zbyciu. Siwe włosy były gęste, okrywały mu głowę niczym

porządna warstwa śniegu.

- Pomyśleć tylko, że mnie odwiedzasz, Olegu Jurków! - zaśmiał się na powitanie stary

i Oleg dostrzegł, że swoje trzy zęby nadal ma na miejscu. - Przyniosłeś wódkę?

- Czy wódka wystarczy, żebyś uzdrowił Kolę? Twarz starego rozpłynęła się w jeszcze

szerszym uśmiechu. Wyglądał tak przyjaźnie, uznał Jewgienij.

Nie rozumiał dokładnie wszystkiego, co mówili, ale domyślał się po tonie

wypowiedzi.

Oleg nie przybywał z kurtuazyjną wizytą, to było pewne.

- Nie sądzę, żeby Kola kiedykolwiek wyzdrowiał. - Dziadek Liny udał smutek. - Taka

szkoda. Był silnym, młodym mężczyzną. Jak to może się szybko potoczyć... To okropne, gdy

młodzi odchodzą przed starszymi.

Oleg zbladł.

- Nie udawaj przede mną, Lars! Obaj wiemy, na czym stoimy. Ja wiem, co ty

potrafisz. Wiem, jakie masz o mnie zdanie. Znasz mnie. Proszę cię, byś uzdrowił Kolę.

Zabierzemy go do Rosji. Nic nie zyskasz na jego śmierci.

- Nic nie zyskam także na tym, że będzie żył - odparł stary równie uprzejmym głosem.

Ale w oczach pojawił się wyraz zaciętości.

Jewgienij zrozumiał, że nie mają do czynienia z miłym dziadkiem. Pozory mylą.

- Więc to ty namieszałeś? - spytał Oleg, nie spuszczając ze starego wzroku.

Lars siedział nieporuszony.

- Skąd ci to przyszło do głowy? - spytał z miną niewiniątka.

- Wiele się wydarzyło - odparł Oleg. - Nie sądzę, by ktokolwiek inny to potrafił. Nie

tylko ty posiadasz taką moc, Larsie Olssenie. Ale tylko ty posługujesz się złymi siłami.

Niebezpiecznymi...

Dziadek Liny nadal się uśmiechał. Przypominał kota, który właśnie wypił spodek

ś

mietany.

On się świetnie bawi, uświadomił sobie Jewgienij. Na tę myśl przeszył go

nieprzyjemny dreszcz.

- Milo usłyszeć, że tak wysoko mnie cenisz, Jurków - rzucił Lars. - Rzadko kiedy

młodzi doceniają nas, starszych.

Nie odpowiedział na prośbę Olega. Nie zamierzał. Napawał się ich zainteresowaniem,

tym, że go podejrzewają.

Jewgienij uświadomił sobie, jak słabo zna się na ludziach. Widział w nim przecież

tylko nieszkodliwego staruszka!

- A więc nie chcesz? - spytał wprost Oleg. - Nawet jeśli ci zapłacę?

Stary nadal pokazywał swoje trzy zęby w uśmiechu.

- Tyle mi nigdy nie zapłacisz, Olegu Jurków - rzucił nadspodziewanie twardo. - Nawet

ty, który jesteś bogaty. Ruscy nie mogą mieszkać na Soroya, rozumiesz? Ty powinieneś był

zostać z Liną, a nie zostawić ją samą. Przez ciebie umarło jej drugie dziecko.

- I przez ciebie? - Oleg nie spuszczał ze starego wzroku, ale nic nie mógł wyczytać z

jego twarzy. Stanowił zamkniętą księgę. Nie zdradzał więcej, niż sam chciał. - Może mogłeś

mu uratować życie?

Stary wzruszył ramionami i rozłożył ręce.

- Nie każdemu pisane jest długie życie. Bóg daje i odbiera. Życiem i śmiercią nie

można rządzić. Nie wszystkie dzieci rodzą się, by dorosnąć.

Jewgienija przeszedł dreszcz. Coraz mniej zostawało z miłego staruszka. Coraz

bardziej zdawał sobie sprawę, kogo miał przed sobą. Bał się.

- Mogę was czymś poczęstować? - zaproponował stary. - Skoro jesteś tak skąpy, że

nawet nie wziąłeś wódki, idąc do mnie z wizytą... Goście nie powinni odbierać gospodarzowi

gościnności.

- Niczego u ciebie nie chcemy - prychnął Oleg. - A jeśli chodzi o gościnność, nie masz

się czego obawiać. To, czego nigdy nie było w domu, nie może zniknąć!

Oleg otworzył drzwi i przepuścił Jewgienija. Lars zatrzymał ich, mówiąc:

- Uważajcie na chłopaka! To ładny młodzieniec. A już mówiłem, że nie wszystkie

dzieci rodzą się, by dorosnąć. Życie jest nie do przewidzenia, prawda?

- Obiecuję ci piekło, Larsie Olssenie. Obiecuję ogień, śmierć i wszelkie okropności,

jeśli coś się stanie chłopakowi!

Oleg nadal stał z dłonią zaciśniętą na klamce.

Stary popatrzył na niego dziwnie, poruszając ustami. Wyglądał, jakby był gdzie

indziej.

Jewgienij pociągnął za sobą Olega. Nawet nie zamknęli porządnie drzwi.

- W każdym razie dotarliśmy do właściwej osoby - rzucił Oleg. - Staruch bardzo

chciał się tym pochwalić, ledwo się powstrzymywał. Jeszcze nie wie, jak daleko się może

posunąć. Obawiam się, że nadal siedzi w nim wiele złego - westchnął. - Michaił nie powinien

tu schodzić na ląd, tyle możemy zrobić. Zrozumiałeś, co o nim mówił?

Jewgienij pokręcił głową. Zbladł, gdy Oleg powtórzył mu słowa starego.

- Może coś mu zrobić? - spytał.

- Nie wiem - odparł Oleg poważnie. - Boję się, że może. Ja wierzę Koli, rozumiesz?

Wierzę Ewie.

Oni wiedzą, co się za tym kryje. Wierzą w to. Ja też.

- Upiory?

- Upiory - odparł Oleg, nie mrugnąwszy nawet powieką. - Gdybyś znał to wszystko,

co tu opowiadają, nawet byś nie pytał. Oni w to wierzą. Widywali takie rzeczy. Życie i śmierć

są tu o wiele bliżej niż u nas.

- To wszystko sprawka starego?

- A nie? - odparł pytaniem Oleg.

Stali na brzegu morza, wdychając zapach wodorostów. Widzieli, jak słońce delikatnie

dotyka morza promieniami. Może myśli już o zanurzeniu się w nim. A może zaczeka kilka

dni. Lato się jeszcze nie kończy.

- Wypłynę stąd, zanim cokolwiek się zdarzy Michaiłowi - stwierdził Jewgienij. Miał

nieporuszoną twarz.

- Michaiłowi nic się nie stanie - obiecał Oleg. Jewgienij nie wiedział, na jakiej

podstawie mógł to stwierdzić, jeśli znał siły, które rządziły na wyspie.

Znów pomyślał o Raiji. Wbrew woli zapragnął, by tu z nimi była. Może nie dlatego,

ż

e mogłaby czemuś zapobiec. Nie chciałby jej narażać na konieczność interwencji. Zwłaszcza

nie na to. Ale ona by zrozumiała. Bardziej niż on, bardziej niż Oleg, tego był pewien.

Oleg pokiwał ręką na łódkę. Znieruchomiał. Popatrzył na swoją dłoń. Jewgienij

podszedł do niego.

- Ten stary... - warknął Oleg. Wnętrze dłoni pokryte miał pęcherzami.

- Klamka - rzucił Jewgienij. Oleg pokiwał głową. Schował dłonie za plecami.

Już czuł, jak swędzą. Wiedział, że na tym się nie skończy.

- Nie mogłem przecież otworzyć i zamknąć drzwi bez dotykanie klamki! - rzucił

sucho. - A ty czegoś dotknąłeś?

Jewgienij pokręcił głową.

- Musimy jak najszybciej odnaleźć Niillasa - rzekł Oleg. - Nie sądzę, by staruch dał

nam dużo czasu. Czuję, że chce mi pokazać swoje możliwości...

- Jeżeli coś się stanie Miszy... Oleg pokręcił głową. Znów złożył obietnicę, choć nie

wiedział, czy jej dotrzyma:

- Miszy nic nie grozi!

7

Nie tłumaczyli, dlaczego nie zostają tu na redzie.

- Spaliło się? - pytał Misza. - Nie było Wasilija?

- Tylko Kola - odparł Jewgienij szorstko. - Nikt inny. Zachorowali. Domy się spaliły.

Wszyscy wrócili do domu.

- W takim razie dobrze, że mama tam jest - powiedział chłopak tak naturalnie, że

Jewgienija przeszedł dreszcz.

Czyżby los nie chciał, żeby Raija z nimi popłynęła?

Nie, nie wolno mu tak myśleć! Nie chciał o tym myśleć.

Wasilij był znów w Archangielsku. Tam gdzie Raija...

Nie, o tym także nie wolno mu myśleć!

Przecież nie wiadomo, czy dotarli do domu. Ta myśl też była straszna, ale Jewgienij

uczepił się jej.

- Podpłyniemy tam, gdzie Lapończycy mają obozowisko - wytłumaczył Oleg. - Nie

dlatego, że odległość pomoże - dodał, dławiąc i tę nadzieję w Jewgieniju. - Dla tych sił

odległości się nie liczą.

- Nie znaczy to, że pomogło im, gdy odjechali? - spytał Jewgienij, chociaż domyślał

się odpowiedzi.

- Może nie - odparł Oleg. Spojrzał na Michaiła, znów na Jewgienija. Czekał, by

Jewgienij wypowiedział te słowa, ale one nie nadeszły.

- Misza - odezwał się Oleg z westchnieniem. - To, co ci teraz powiem, przeznaczone

jest tylko dla twoich uszu. Nie chcę, by załoga się o tym dowiedziała. Wierzę, że dotrzymasz

tajemnicy. Niedługo będziesz dorosłym mężczyzną. Ty poprowadzisz wszystko dalej. To coś

dla mężczyzn.

Jewgienij odwrócił się do nich plecami. Patrzył w kierunku lądu, ściskając mocno

reling. Nie wiedział, czy to właściwe, czy nie złożą zbyt wielkiego ciężaru na ramiona

chłopaka. Nie chciał, by Misza się bał, ale jednocześnie rozumiał Olega. To wszystko może

też dotknąć Misze. Dlaczego tak nastawał, by Michaił popłynął w ten rejs? Dlaczego nie

słuchał Raiji, która chciała, by poczekali?

Na co naraził swoje dziecko?

- Na tej wyspie zdarzyły się rzeczy, które trudno pojąć - powiedział Oleg, patrząc

chłopakowi prosto w oczy. - Wiesz, że twoja matka ma niezwykłe zdolności?

Misza pokiwał głową.

- Są tu ludzie, którzy też potrafią dziwne rzeczy - mówił dalej Oleg. - Takie, których

twoja matka nigdy by nie zrobiła. Złe rzeczy. Nasi ludzie stąd uciekli. Są tu tacy, którzy nie

chcą, byśmy tu łowili. Którzy chcą nas stąd wykurzyć. Dlatego to się wydarzyło. I nadal się

dzieje. - Nabrał oddechu. - Kola jest chory. To choroba, którą mogą uleczyć tylko podobne

siły. Nie ma innego lekarstwa, rozumiesz, Misza? Musimy zrobić wszystko, by odnaleźć tego,

kto ma wystarczającą moc, by uratować Kolę.

- Co...? - Michaił chciał spytać o wszystko naraz, lecz zabrakło mu słów.

- Wytłumaczymy ci - obiecał Jewgienij. - Ale teraz nie mamy czasu.

Oleg pokazał chłopakowi wnętrze swojej dłoni.

- Na przykład to - rzekł z gorzkim uśmiechem. - Dotknąłem czegoś, czego nie

powinienem.

Jewgienij spojrzał badawczo na syna. Michaił wyglądał na przestraszonego. To

dobrze, lepiej, by nie lekceważył niebezpieczeństwa.

- Jeśli poczujesz coś dziwnego - powiedział - zaraz mów o tym mnie lub Olegowi.

Rozumiesz?

Ciemne oczy Miszy, tak podobne do oczu Raiji, rozszerzyły się. Zrozumiał. Pokiwał

głową, zaciskając pięści.

Dobry Boże, chroń Misze!

Zeszli na ląd w środku nocy. Ani Oleg, ani Jewgienij nie czuli zmęczenia. Nie mieli

czasu na zmęczenie.

Gdy szli po miękkich mchach, pośród jasnej, łagodnej nocy, trudno im było pojąć, że

niebezpieczeństwo czai się tak blisko. Gdyby nie pęcherze na dłoni Olega, mogliby uznać

wszystko za część złego snu.

Byli zmuszeni, by uwierzyć w to, o czym się zwykle nawet nie wspomina.

W obozowisku panowała cisza. Psy zwietrzyły ich z daleka. Zerwały się na nogi,

obszczekując zawzięcie. Obwąchiwały ich i odprowadzały, ostrzegając właścicieli.

Z jurt wychylały się ciemnowłose głowy, z rzadka jasnowłose.

Oleg rozpoznał Niillasa.

Może ktoś jeszcze rozpoznał jego, ale wszyscy pochowali się, gdy zobaczyli, że wita

się z Niillasem.

Jewgienij też się z nim przywitał. Niillas długo spoglądał na pusty rękaw koszuli

Rosjanina, ale bez zdumienia.

- Jeżeli jej szukasz, ja nic nie wiem - odezwał się Lapończyk, gdy usiedli w jego

namiocie. Wnętrze oświetlało jedynie ognisko. Było jasno i przytulnie. Świat Niillasa

wewnątrz skórzanych ścian. - Często myślę, że ona miała prawo, by tak zniknąć. Tylko w ten

sposób mogła stworzyć dla siebie nowe życie. Tutaj zawsze pozostałaby kochanką bogatego

Ruska.

Policzek Olega ściągnął nerwowy grymas.

- Nie przyjechałem, by szukać Liny ani o niej rozmawiać.

Otworzył lewą dłoń i pokazał Niillasowi.

- Nie powinieneś tu przyjeżdżać - odezwał się Lapończyk po dłuższej chwili. Nie

pytał, skąd ma te pęcherze. Jego oczy były mądre, widziały już wiele. Nawet wyblakły przez

lata, jakby były już zmęczone patrzeniem.

W świetle ognia jego jasne włosy wydawały się niemal rude. Cienie wyostrzyły

zmarszczki. Dłońmi przywykłymi do pracy obracał kawałek patyka.

- Słyszałeś, co się tu wydarzyło? Niillas pokiwał głową.

- Nieprzyjemne sprawy - odparł. - Złe. Ktoś służy złym siłom, a reszta tylko patrzy.

Wyraża zgodę. Boją się sprzeciwić. Tak już jest.

- Jeden z naszych umiera tam w osadzie. Powoli umiera. Mówi, że nocami przychodzi

do niego upiór morski, co noc zbliża się coraz bardziej.

- Weźcie go ze sobą!

- Nie chcemy tego czegoś zabierać ze sobą.

- Ja nie mam takiej mocy - westchnął Niillas. - Ja nie mogę pomóc, jeśli ci o to

chodziło.

- A znasz kogoś, kto ma taką moc? - nie poddawał się Oleg.

Niillas siedział nieporuszenie. Według Olega nie postarzał się przez te lata. Mógł mieć

pomiędzy trzydziestką a pięćdziesiątką. Tylko oczy były oczami doświadczonego starca.

Oczy Niillasa miały tysiąc lat.

Długo czekali na odpowiedź.

- Tutaj nie.

- Zaprowadzisz nas do niego? - spytał Oleg.

- Teraz?

- Nie mamy czasu do stracenia. Koli nie pozostało już wiele nocy. Obiecałem mu, że

spróbuję go uratować.

- Równie dobrze mogłeś go zabrać ze sobą i odpłynąć.

- Nie mogliśmy ryzykować - westchnął Oleg. - Nie mieliśmy pewności...

Niillas zaczął pakować plecak. Nie potrzebował wiele. Przyzwyczajony był do

podróży. Cale życie to podróż. Miał mało rzeczy na własność, nie wiązały go. Ludzie też już

nie.

Łódką dopłynęli do statku. Zakotwiczyli go jak najbliżej lądu. Opiekę nad nim

powierzyli najstarszemu marynarzowi.

Michaił poszedł z nimi. Jewgienij wahał się, czy to słuszne, ale z drugiej strony

wiedział, że bardziej by się bał o syna, gdyby nie był przy nim. Musiał wiedzieć, co się z nim

dzieje.

Ruszyli wcześnie rano. Chociaż i Oleg, i Jewgienij uważali się za sprawnych

fizycznie, Niillas ich prześcigał. Nawet Michaił zadyszał się, próbując dotrzymać mu kroku.

Niillas spędził połowę wieku na tym samym płaskowyżu, przemieszczając się wraz ze

stadem reniferów zgodnie z rytmem pór roku.

Był wytrzymały jak renifer. Wiedział, gdzie mogą zatrzymać się na odpoczynek,

znajdował źródła szemrzące pod mchem. Ścieżki tej krainy miał wpisane w stopy. To była

jego kraina.

- Dotrzemy tam dopiero jutro - powiedział Niillas, zdejmując czapkę. Nie przejmował

się krążącymi wokół komarami. Rozpalił ognisko. Popatrzył na niebo, na przesuwające się

chmury. - Odpocznijmy przez najgorętszą część dnia. Nie dotrzemy tam szybciej bez

odpoczynku. Wszyscy go potrzebujemy.

Oleg chciał ruszać dalej, ale zrozumiał, że tutaj decyzje podejmuje Niillas. To był jego

ś

wiat i warto było słuchać tego, który go znał.

Lapończyk w zamyśleniu z uśmiechem długo wpatrywał się w Michaiła. Jewgienija

rozpoznał z opowieści Liny o Rosji.

- Pamiętam jego matkę - rzucił Niillas do Olega. Ten aż podskoczył.

- Nie możesz! Mylisz się... - próbował Oleg. Niillas pokręcił głową z melancholijnym

uśmiechem.

- Miała na imię Raija i była piękna. Mikkal syn Pehra stracił dla niej głowę i

zmarnował dla niej życie, bo ją pokochał. Nie mylę się. Kobiety takiej jak ona się nie

zapomina. Ten dumnie wyprostowany kark... - zaśmiał się cicho. - On ma to po niej. Wokół

niej było wiele niepokoju, taka już była. Urodzona nieco zbyt piękna. Nieco zbyt

gorącokrwista. Nieco zbyt uparta. Miała odrobinę zbyt wiele wszystkiego. Mikkal nie był na

tyle mężczyzną, by żyć z taką kobietą - westchnął - ale nie umiał też żyć bez niej. Można

nazwać to przekleństwem, prawda? Łatwo powiedzieć, że nad nią ciążyło przekleństwo. To

nie to. Ona po prostu była zanadto kobietą. Czy on daje sobie Z tym radę?

- Raczej tak - odparł Oleg. Cieszył się, że Jewgienij nie rozumie norweskiego tak

dobrze jak on. Że Michaił też nie.

- Odpowiadasz cicho - rzucił Niillas. - Nie będę o niej więcej mówił. Nie we

wszystkim warto grzebać, prawda?

- Nie powinniśmy teraz jej wspominać - odparł Oleg. - Tak będzie lepiej dla

wszystkich. Lina coś ci opowiadała?

Niillas pokiwał głową.

- Trochę. Ale nie mówiliśmy dużo o innych. Nie potrzebowaliśmy.

Oleg spuścił głowę. Przełknął ślinę. Poczuł się skarcony jak chłopiec. Nie było to

dobre uczucie.

- Ta, którą mam w domu, też jest zanadto kobietą - wyznał w końcu, uśmiechając się

półgębkiem. - Dla mnie Lina nigdy taka nie była. I nie wiem, czy powinienem udawać, że tak

było.

Niillas też się uśmiechnął. Nie był zły. Nawet nie w imieniu Liny. Wspomnienia o niej

i tak stanowiły coś najpiękniejszego i najdelikatniejszego, co nosił w sercu. Przepełniały go

ciepłem niczym promienie letniego słońca.

- Nie musisz się przede mną tłumaczyć - powiedział. - Ja też ją opuściłem. Ja też nie

zostałem. Ja też nie poświęciłem jej mojego życia. Jeśli sądzisz, że ją zawiodłeś, to ja

zrobiłem to samo. Może nawet coś gorszego. Nie chcę się wywyższać, ale dla Liny byłem

kimś najważniejszym, bardziej niż kiedykolwiek ty. Ale i ja nie chciałem ofiarować dla niej

mojego życia.

- Dlaczego nie? - spytał Oleg.

Wiedział, że Niillas ma rację. Wiedział, że Lina kochała tego mężczyznę bardziej niż

kiedykolwiek jego. To wcale go nie bolało. Może tylko stanowiło mały uszczerbek dla dumy.

Przegrał przecież z dużo starszym od siebie.

- Dlaczego nie poprosiłeś, by została z tobą? Dlaczego nie ofiarowałeś jej swego

ż

ycia?

- Bo mało mi go pozostało - odparł Niillas. - Wkrótce znów byłaby sama. Nie

ż

yczyłbym jej tego. Lina potrzebuje poczucia bezpieczeństwa bardziej niż czegokolwiek

innego. Mogłem ją kochać i zapewniać bezpieczeństwo przez jakiś czas, ale nie przez całe jej

ż

ycie. Nie tak długo, jak na to zasługiwała. Lina powinna mieć młodego męża. I takiego ma.

Sądzę, że Lina uważa, że to, co się stało, było właściwe. Teraz jest szczęśliwa. Na swój

sposób.

- Zabrała ze sobą mojego syna - rzucił Oleg gorzko. - Tego jej nigdy nie wybaczę.

- Nigdy nie zrobiłeś jej czegoś, czego ona nie mogła ci wybaczyć? - odpowiedział

pytaniem Niillas.

Oleg zamilkł.

- Macie o czym rozmawiać - powiedział Jewgienij, gdy Niillas zasnął. Oni zaś byli

zbyt zajęci odganianiem żądnych krwi owadów krążących wokół nich całą chmarą.

- Obaj mieliśmy Linę - przyznał Oleg, przepełniony pogardą do siebie samego. - On

miał na tyle rozumu, by obdarzyć ją porządnym uczuciem. Ja nie dorosłem do tego. Czy nie

wydaje ci się czasem, Jewgienij, że istnieją kobiety zanadto kobiece, by zwykły mężczyzna

mógł z nimi żyć? Tak sądzi Niillas.

- Wydaje się, że w takim razie znał Raiję - zaśmiał się Jewgienij. - Jeśli któraś miałaby

być zanadto kobietą, to tylko ona. No i Tonią. Dlaczego tylko tobie i mnie dostały się takie

baby? Wszyscy inni mają zwyczajne...

- To też nie jest w porządku - przyznał Oleg. Przemilczał, że Niillas naprawdę znał

Raiję.

Najlepiej, jeśli Jewgienij nie będzie o tym wiedział. Jego czara i tak jest pełna.

Lapończyk i w tym miał rację: nie o wszystkim należy mówić.

- Jak twoja dłoń? - spytał Jewgienij, sprowadzając rozmowę na zwykłe tory.

- Daję sobie radę - odparł Oleg niefrasobliwie. Jednak dłoń bolała i piekła. Poprzysiągł

sobie mimo to, że się nie da. Złośliwy staruch nie będzie igrał ze zdrowiem i życiem innych

dla pieniędzy, zemsty czy czegokolwiek innego.

- Czy Raija mogłaby pomóc? - spytał Jewgienij samego siebie. - Czy jej moc byłaby

wystarczająca? Czy mogłaby coś takiego wywołać, gdyby chciała?

Napotkał wzrok Olega.

- Nie dowiemy się tego nigdy, prawda? Ale zastanawiać się można.

- Widząc to wszystko, boję się - wyznał Jewgienij. Zamilkł. Myślał o Raiji. Miał

wyrzuty sumienia, bo pragnął, by kilkudziesięciu ludzi nigdy nie dopłynęło do domu nad

Morzem Białym. Coś w nim wolało, by raczej zginęli, niż żeby Wasilij znalazł się blisko niej.

Aż tak nisko upadł. Takie miał myśli. I nazywał je miłością...

Zanim ruszyli w drogę, posilili się suszonym mięsem, które Niillas wziął ze sobą. Oni

mieli suszoną rybę. Kroili jak najcieńsze kawałki i długo je żuli. Popili wodą z pobliskiego

ź

ródła.

Trzech Rosjan chętnie zjadłoby jeszcze coś, co wypełniłoby im żołądki, ale Niillas

wydawał się zadowolony.

Popołudnie przeszło w wieczór. Krajobraz wokół nich mało się zmieniał. Było płasko,

gdzieniegdzie widzieli wzgórza. Kępy krzewów rzadko sięgały im powyżej kolan. Pomiędzy

cienkimi gałązkami żyły lękliwe ptaki, które zrywały się do lotu na chwilę i zaraz wracały,

ś

ledząc ich błyszczącymi oczami. Z głębi krzewów dobiegały cienkie popiskiwania.

Najwyraźniej pisklęta jeszcze nie wiedziały, że należy zachowywać się cicho w obliczu

niebezpieczeństwa.

Niillas ostrożnie przeprowadzał Rosjan pomiędzy krzewami. Szanował te małe,

skrzydlate istoty. Czasem zatrzymywał się, kładąc palec na ustach i każąc towarzyszom

słuchać. Ptasie gardziołka dawały najpiękniejsze koncerty lata. Cisza nigdy nie była

całkowita.

Wędrowali dalej. Wchodzili w głąb krainy dalej, niż Jewgienij i Oleg kiedykolwiek się

zapuścili. Oglądali więcej niż ich rodacy z innych statków. Otoczenie różniło się bardzo od

wybrzeża, ubogiego w rośliny, paska lądu biegnącego wzdłuż nagich gór. Od osad leżących u

ujścia górskich rzek.

Ta kraina była dzika, otwarta, piękna, choć też uboga. Stworzona do wędrówki, w

trakcie której mogło się myśleć. Stworzona dla pokojowo nastawionego ludu. Tu nie było się

gdzie ukryć przed wrogami.

Kraina dla cierpliwych. Wędrówki po niej trwały długo.

Piękna kraina.

Jewgienij myślał o tym, że to właśnie jest Finnmark Raiji. Jej pustkowie na północy.

Nie był pewien, czy właśnie tędy chodziła, ale na pewno po podobnej okolicy. Ścigała

się z wiatrem na podobnych płaskowyżach. Tańczyła na podobnym mchu.

Może spacerowała za rękę z Mikkalem po takiej krainie. Może on zrywał dla niej

kwiat i wsuwał jej we włosy. Jego Raija wyrosła wśród takiego krajobrazu. Ale wtedy nie

była jego Raiją. Była Raiją Mikkala. Młodą dziewczyną, młodą kobietą jemu, Jewgienijowi,

obcą.

Otoczyła ich letnia noc. Niebo stało się czerwone. Było chłodno. Wiatry znad

wybrzeża chłodziły ich spocone plecy.

Tylko Niillasowi nic nie zdawało się przeszkadzać. Jego lud stworzył ubranie, które

pasowało do tego klimatu już od setek lat. On się tu urodził. Nic w tutejszej przyrodzie nie

mogło go zaskoczyć. Lata całe uczył się tego, co teraz wiedział.

To on wyszukiwał opał na ognisko w towarzystwie Michaiła, młodego i szybkiego.

Niillas już wcześniej widział podobny chód. Dziwne, jak coś takiego przechodzi z pokolenia

na pokolenie. W tym chłopaku widział tyle z Raiji Mikkala syna Pehra. W tym nowym

Mikkalu.

Nie musieli mu mówić, że są zmęczeni. Niillas zauważał takie rzeczy. On najmniej

potrzebował odpoczynku, jednak to on pierwszy się zatrzymał. Wskazał im miejsce postoju.

To był jego ocean. Ocean płaskowyżu. Tu był kapitanem i pryncypałem, a oni ledwo

chłopcami pokładowymi.

Noc trwała już jakiś czas. Oleg czuł, że nie da rady iść dalej. Ale wstyd mu było

poddać się, zanim starszy od niego nie uzna, że czas odpocząć.

Oleg szedł więc dalej, stawiając lewą nogę przed prawą. Potem prawą przed lewą. I

tak znowu.

To już nie było trudne.

Szedł. Zauważył, że podłoże dziwnie faluje. Nabrało odmiennych kolorów. Przecież to

jeszcze nie jesień!

Odkrył, że pot zalewał mu oczy i zmieniał widzenie świata.

Oleg przetarł oczy. Zapiekło.

Do diabła! To była dłoń pokryta pęcherzami! Mrugał oczami, ale pieczenie się tylko

potęgowało. Spojrzał na dłoń. Niektóre pęcherze popękały i płynęła z nich gęsta, żółta ropa.

Jakże go piekły oczy!

Oleg opadł na kolana na te dziwnie czerwone wrzosy. Czuł miękkość mchu. Jednak

wszystko falowało jak morze, unosiło się ku niemu jak ogromne fale...

Usłyszał krzyk. Zdziwił się.

Kto mógł tu tak krzyczeć? Przecież wokół rozciągało się pustkowie. Czyżby dotarli

już do ludzi? Oleg próbował się rozejrzeć, ale nie mógł. Nic nie widział poza czerwoną,

pulsującą mgłą.

Dotarło do niego, że ma otwarte usta, aż go bolą szczęki. Gardło drżało, policzki miał

napięte.

Zamknął usta.

Zrobiło się dziwnie cicho.

Wtedy zrozumiał, że to właśnie on krzyczał. To był jego głos. Brzmiał tak samo obco

jak głos Koli.

Oleg zanurzył się w oceanie płaskowyżu.

Wydało mu się, że ziemia zapada się wraz z nim. Faluje, bije jak serce.

Usłyszał kroki.

Udało mu się dostrzec cień czegoś bezkształtnego w dali czerwonej mgły. To czekało

na niego...

Olega otoczyli towarzysze. Patrzyli na niego. Jewgienij ukląkł przy nim, chciał go

dotknąć, podnieść...

Oleg leżał niczym umarły. Od dłuższej chwili szedł wolniej, został w tyle, ale nie

całkiem. Jewgienij i Misza byli tak zmęczeni, że nie zauważyli niczego, zanim nie usłyszeli

krzyku. Niillas dobiegł do niego pierwszy.

Krew spływała Olegowi po twarzy. Wydawało się, że wypływa z oczodołów. Krwawa

piana pokrywała mu usta. Miał zaciśnięte zęby, a ciało napięte niczym struna. Drżał.

Jewgienij chciał go podnieść, ale Niillas wyciągnął nóż i przytrzymał błyszczące

ostrze pomiędzy Olegiem a Jewgienijem. Nic nie powiedział, bo i tak nie mogli się

porozumieć bez pomocy Olega.

Niillas powoli potrząsnął głową.

Jewgienij podniósł się i cofnął. Czuł, jak strach zimnymi kleszczami zaciska mu się w

piersiach.

- On nie może tak leżeć! - Misza był zrozpaczony. - Tato, nie widzisz, że on jest

chory? Może umrzeć! Musimy mu pomóc!

Jewgienij tylko pokręcił głową. Wziął syna za ramiona i pociągnął go za sobą. Daleko.

Niillas został przy Olegu. Pokiwał głową, gdy odeszli. Cały czas trzymał ostrze noża

między sobą a leżącym. Obejrzał go dokładnie, pochylił się i zbadał podłoże. Nic nie uszło

jego uwagi.

Ale ani razu nie dotknął Olega.

Wreszcie się podniósł. Przyniósł opał na ognisko, ułożył je blisko Olega. Rozpalił.

Nadal szukał czegoś dokoła leżącego.

W końcu wręczył nóż Jewgienijowi i zacisnął mu dłoń wokół rękojeści. Wskazał na

ognisko, na resztę opału, na Jewgienija i Olega.

Jewgienij pokiwał głową.

Potem Niillas wskazał na siebie, następnie szerokim gestem dał do zrozumienia, że

pójdzie dalej. Potem palcami, że wróci z powrotem. To też Jewgienij zrozumiał. Pokiwał

głową.

Niillas wskazał na Misze, potem na siebie.

Jewgienij zmarszczył brwi. Czy naprawdę chłopak musi iść z Lapończykiem?

Niillas z powagą w oczach pokiwał głową. Rzucił spojrzenie na Olega. Potem na

Misze. Znów pokiwał głową.

- To już pewnie niedaleko, tato! - Misza też zrozumiał. - Pójdę z nim. Jeśli on da radę,

to ja też. Jest dziwny, ale lubię go. No i chcę zobaczyć, jak mieszka ten, do kogo idziemy.

Jewgienij długo patrzył na syna. Michaił najwyraźniej nie zrozumiał, dlaczego nie

powinien zostać. Nie rozumiał, dlaczego Niillas oddał nóż ojcu. Pozostanie przy Olegu

wydawało się Jewgienijowi najprostszym zadaniem, najmniej niebezpiecznym.

- Idź z nim - powiedział w końcu.

Sam usiadł przy ognisku. Pomiędzy sobą a Olegiem miał stal noża i ogień. Liczył na

to, że Niillas i Misza szybko wrócą. Myślał o Raiji. Pragnął, by mógł ściągnąć ją myślami i

prosić, by im pomogła.

Potrzebowali jej teraz! Nie był w stanie sprostać sytuacji. Bał się.

Co powie Toni, jeśli Oleg umrze?

Niillas biegł truchtem z Michaiłem u boku. Żałował, że nie może z nim porozmawiać.

Mógł mieć syna w tym wieku. Mógł mieć wielu synów. I córki.

Próbował wywołać przed oczami obraz twarzy Liny. Lepiej pamiętał jej głos. I

uśmiech. Nadal czuł dotyk jej dłoni na swoich skroniach.

Mógł mieć dziecko z Liną.

Chłopak nadążał za nim. Był wytrwały.

Musiał go ochronić, trzymać z dala. To nie są sprawy dla dzieci.

Zbliżali się. Najpierw widzieli tylko rozproszone sztuki zwierząt. Potem więcej. Całe

stado.

Renifery pasły się spokojnie.

Niillas musiał się zatrzymać, by na nie popatrzeć. Ich widok napełnił go radością. To

były piękne zwierzęta. Chciałby takie mieć.

Nikt ich nie pasł. Tu nie trzeba było ich pilnować.

Poszedł dalej już wolniej. Chłopak u jego boku. Patrzył na wszystko z ciekawością.

Niillas polubił go. Nie zawsze ludzie potrzebują słów, by się poznać.

Niillas myślał o Mikkalu. On nie miał w sobie wiele siły. Dużo dobrego, oczywiście,

ale coś było w jego spojrzeniu poza tą bursztynową otoczką tęczówek. Coś zdradzającego

słabość. Mikkal syn Pehra nie był silnym mężczyzną. Nie mógłby dać Raiji takiego syna jak

ten chłopak.

Doszli do jurty. Słaba smużka dymu sączyła się leniwie z otworu. Nie wznosiła się

wysoko, po chwili opadała ciężko na ziemię.

Odgarnął klapę i wszedł do środka. Skinął wcześniej głową w stronę chłopaka, by

zrobił to samo. Nie chciał tracić go z oczu.

- Czyżbyś miał syna, Niillasie? - spytał zachrypnięty głos. - Nie wiedziałam o tym!

Jak mogłeś trzymać to w tajemnicy tak długo? Ładny chłopak, pokaż mi go!

Niillas wypchnął chłopaka przed siebie, ale nie puszczał. Skinął głową w stronę

cienia. Usiadł przy ogniu i pociągnął za sobą Michaiła tak, by ten wszedł w krąg światła.

- Poznajesz, do kogo jest podobny? - rzucił Niillas. - Pamiętasz syna Pehra?

Staruszka pokiwała głową.

- I tę dziewczynę - odparła. - To jej syn. Ale nie twój. Dlaczego go tu

przyprowadziłeś?

- Ktoś prosi o twoją pomoc, matko Biret. Zaśmiała się rozgłośnie.

- A ty nie możesz pomóc? Niillas pokręcił głową.

- Potrzebujemy tego, kto umie najwięcej. Kogoś o wielkiej mocy. Chodzi o upiory.

Pokiwała głową.

- Poczułam coś zimnego - orzekła bez zdziwienia. - Widzę, że przybywasz bez

swojego noża.

Mimo wieku wzrok jej nie szwankował.

- Idź za nożem - powiedział Niillas. - Zobaczysz mężczyznę z krwawiącymi oczami.

Jego dłoń jest pokryta pęcherzami. Chyba coś go opętało.

Kobieta siedziała nieporuszona.

W namiocie zapadła cisza. Słychać tylko było oddechy ludzi. Niillas i Misza wpatrzyli

się w staruszkę.

Miała szeroko otwarte oczy, ale nie widziała ich. Była gdzie indziej.

Cisza trwała długo, przepełniona myślami. Dym z ogniska unosił się tajemniczymi

zawijasami, ginącymi w otworze wychodzącym w czerwieniejącą noc.

Ogień prawie wygasł. Obok paleniska leżał torf i chrust, ale Niillas bal się je ruszyć,

bo nie chciał przeszkadzać Biret.

- Jest tam wiele sił - odezwała się nagle staruszka. Wróciła niepostrzeżenie dla nich. -

Nie są tak bezbronni jak sądzisz, Niillas. Jednoręki jest otoczony dobrą opieką. Chłopak też.

Jemu nie grozi niebezpieczeństwo. Ktoś robi wszystko, by go chronić. To raczej nie ty?

- Nie mam takiej mocy - odparł Niillas. Biret nigdy nie uznawała jego sądu na ten

temat.

Zawsze mówiła, że on kłamie, a nikt o zdrowych zmysłach by jej nie kłamał.

- Przenieście go tu - rzuciła zdecydowanie. - Już możecie go dotknąć. Nie ma

niebezpieczeństwa. Tylko to mogłam teraz zrobić.

- Chłopak zostaje? Pokiwała głową.

- Musi. Ty i jednoręki przyprowadzicie tego trzeciego.

Niillasowi udało się wytłumaczyć Michaiłowi, że ma zostać. Nie wydawało się, by

chciał się sprzeciwiać. Dzień był długi, a intensywna wędrówka zmęczyła nogi chłopaka.

- Uważaj na niego! Biret uśmiechnęła się.

- Będę na niego uważać tak, jak na ciebie, Niillas. Ich przyjaźń była odwieczna. Ona

go wykarmiła, zastąpiła mu matkę, gdy ta umarła. Należała do jego przeszłości, o której

niechętnie wspominał. Wydobył ją stamtąd, bo musiał.

Niillas nie znał nikogo innego o równie wielkiej mocy. Nikogo. Wierzył jej ślepo.

Pobiegł przez płaskowyż.

8

Raiję obudziło walenie w drzwi. W półśnie usiadła na łóżku. To nie był sen. Nawet nie

zdążyła się przestraszyć, tylko wyplątała się z pościeli i boso podbiegła do drzwi.

Jeszcze dużo brakowało do poranka. Chyba niedawno zasnęła.

Ktoś nadal stukał. Bił pięściami. Wołał coś. Z trudem rozpoznała glos Wasilija,

zachrypnięty i jakby obcy.

Odsunęła zasuwę i przekręciła klucz. Wasilij wpadł jej w objęcia, gdy otworzyła.

Udało mu się dowlec do najbliższego krzesła. Pot go zalewał. Raija uklękła przed nim,

ujmując jego dłonie w swoje. Uścisnął je tak mocno, że poznała, iż dzieje się coś poważnego.

- O co chodzi, Wasia? Jak tu dotarłeś? Jesteś chory?

- Przypłynąłem łódką - wyszeptał z zamkniętymi oczami. - Weź go ode mnie, Raiju,

błagam! On wrócił, wrócił! Weź go ode mnie, na miłość boską! Weź go!

- O czym mówisz? - Strach złapał Raiję za gardło. Ściął mrozem jej żyły, dotarł do

serca. Na jej czole też zaperlił się pot. Ucałowała dłonie Wasilija, oparła się o nie policzkiem.

- O czym ty mówisz, Wasilij? Co?

- O tym potworze z morza - odparł Wasilij, otwierając oczy. Stały się niemal tak

ciemne, jak jej. - On wrócił, Raiju, słyszysz? Już długo czekał, czaił się gdzieś w moich

snach.

- Dlaczego mi nie powiedziałeś? Wasilij pokręcił głową. Mokre włosy przykleiły mu

się do czoła.

- To było takie niewyraźne, tylko części snu... Boże, Raiju, weź go ode mnie!

Raiji łzy napłynęły do oczu. Ukryła twarz w jego dłoniach, mieszając łzy z jego

potem.

Czuła, że marznie. Po podłodze ciągnęło chłodem nocy. Nie zamknęła drzwi, ale nie

mogła teraz puścić Wasilija! Nie mogła.

- Jest czarny i bezkształtny - wyszeptał Wasilij głosem zduszonym przez płacz. -

Gnije. Wyciąga do mnie swoje gnijące palce. Tam, gdzie miał oczy, coś błyszczy. Czuję, że

na mnie patrzy. Jest czarny jak dno morza. Kapie z niego, paruje zgnilizną. Przychodzi z

zimnego morza. Idzie po mnie, po mnie... Weź go, Raiju! On cuchnie! Weź go, weź go!

Raija płakała. Wasia prosił o zbyt wiele! Nie umiała mu pomóc! Może umiała leczyć i

uśmierzać ból, ale czegoś takiego nie! Dotyczyło czegoś, do czego bała się zbliżyć. Nie miała

tego rodzaju mocy, była tylko Raiją...

Płakała, całując jego dłonie. Chciała mu powiedzieć, że nie jest w stanie mu pomóc.

Nie ma mocy, by zrobić to, o co błaga, że musi go zawieść. Ale głos uwiązł jej w gardle.

- Przychodzi do mnie we śnie, Raiju. Prześladuje mnie. Był za moją łódką, gdy tu

płynąłem. Sięgał po moje wiosła! - Zaczerpnął oddechu. - Widziałem we śnie Misze. On

patrzył też na Misze. O Boże, Raiju, weź go! Niech on nie dosięgnie Miszy! Niech nie do-

sięgnie mnie!

Jej strach zaostrzył się, stał się równie niebezpieczny jak ostry nóż.

Misza.

Ś

cisnęła dłonie Wasilija i wsparła o nie czoło. Marzła w stopy.

Misza...

Nic nie może się stać jej dziecku! Nic nie dotknie jej syna! On jest jej dzieckiem!

Ż

aden upiór morski nie skrzywdzi Michaiła!

- Weź go stąd, Raiju - wyszeptał Wasilij. - Weź go. Ja już nie mogę...

Zobaczyła przed sobą uśmiechniętą twarz syna. I jakieś cienie za jego plecami. Takie,

jakie opisał jej Wasilij. Widziała bezkształtne ciała wynurzające się z morza. Widziała ich

czarne oczy podobne do małży. Czuła odór rozkładu.

Widziała, że Misza niczego się nie domyśla, że nic nie widzi. Był tak młody i radosny!

Nic nie dotknie jej syna!

Nadal trzymała ręce Wasi. Nie chciała też, by coś go skrzywdziło, ale Misza był

najważniejszy!

Ogarnęła ją litościwa ciemność. W ciemności nie istniało ani zimno, ani ciepło, ani

ból, ani radość. Unosiła się w ciemności. Zjednoczyła się z nią. Była silna. Wypełniała ją

ciemność, stała się ciemnością.

W wielkiej pustce istniało wszystko i nic. Była pustką bez granic. Nigdzie się nie

zaczynała. Nigdzie nie kończyła. Była jej częścią, częścią wszystkiego. Zjednoczona z mocą.

Znikła.

Wasilij marzł jak pies. Szczękał zębami. Cały zdrętwiał. Gdy otworzył oczy,

uświadomił sobie, że spał.

Drzwi były szeroko otwarte. Dobiegał go śpiew ptaków.

Na nogach czuł ciężar. Raija spoczywała twarzą na jego kolanach. Wasilij stanął z

trudem na zdrętwiałych nogach i zdołał ją podtrzymać, by nie upadła na ziemię.

Dobry Boże, ona leżała na zimnej podłodze w samej koszuli!

Jak długo?

Kiedy on tu dotarł?

Nie pamiętał. Stał z Raiją w ramionach, a rozpacz ściskała mu gardło. Kopniakiem

zamknął drzwi. Nie miało to teraz znaczenia, na dworze było już znacznie cieplej.

Wniósł ją do sypialni i złożył na szerokim łożu. Dokładnie ją otulił. Rozpalił w piecu

kaflowym. Poczekał, aż dobrze się rozpaliło.

Zrzucił buty. Z trudem przełknął resztki dumy i wszedł do tego łoża, choć przysięgał,

ż

e nigdy się w nim nie położy. Otoczył Raiję ramionami. Ogrzewał własnym ciałem.

Jego serce było nią przepełnione. Płynęła wraz z jego krwią. Oddychał jej oddechem.

Gdy zamykał oczy, widział jej postać pod powiekami.

Powoli sobie wszystko przypominał. Przypominał swój koszmar. Pamiętał, co ujrzał

przy drzwiach izby, gdy otworzył oczy.

Pamiętał, że drzwi zasłaniało coś czarnego, płynnego...

Pamiętał wilgotne ślady na podłodze, gdy to już zniknęło. Smród gnijących

wodorostów, zapach morskiej wody. Szeroko otwartymi oczami widział swój koszmar. Ręce,

nieludzkie ręce wyciągały się do niego. Zaciskały w powietrzu tuż przed nim. Wiedział już,

co go czeka.

Wasilij pamiętał, że śnił też Michaiła. Michaiła otoczonego tym czarnym. Ręce, albo

nie ręce, wyciągające się ku niemu. Palce z wodorostów, które chciały dotknąć ciała chłopca.

Bezdenne morze czekało, by się nad nim zamknąć.

Wasilij pamiętał, jak wygrzebał się z łóżka, wziął łódkę i powiosłował Dwiną pod

prąd. Ten czarny potwór cały czas siedział za nim na rufie...

Czul, jak jego przepastne oczy z jakimś zadowoleniem i oczekiwaniem wwiercały mu

się w kark. Sprawiły, że wiosłował jak szalony. Zamknął oczy i wiosłował. Ale strach czaił

się pod powiekami. Widział jakąś przepaść, zionącą smrodem zgnilizny.

Wiosłował.

Pamiętał, jak załomotał w drzwi Raiji. Wiedział, że tylko ona może pomóc.

A jeśli nie...

Jeśli miał umrzeć, to tylko u niej. Wtedy nawet śmierć będzie piękna.

Przybył do niej i prosił o tak wiele.

Nie wiedział, co się działo potem. Zrozumiał, że ona spróbowała. I że chyba się udało.

Zasnął.

Nie śniło mu się nic, żaden koszmar. Nawet odpoczął...

Oczywiście, bal się. Czuł ból i winę. On, który ją tak kocha, nie powinien jej narażać

na coś takiego. Nie powinien prosić o coś, co jej mogło zaszkodzić!

Bóg jeden wie, gdzie Raija teraz jest. W jakiej głębinie. Zastanawiał się, czym ona to

przypłaci. To coś, czego nie umiał nazwać słowami. A o co jednak ją poprosił.

Zastanawiał się, czy to zabiera Raiji jej czas życia, skraca go. Czy kradnie coś z jej

ciepła. Czy ją niszczy.

Ciemność była wiatrem. Była łagodnym, pieszczotliwym, letnim wietrzykiem. Takim,

który pozostawiał delikatne pocałunki na skórze.

Ciemność ją unosiła.

Ciemność i wiatr kochały ją.

Kochające ramiona otaczały ją także w jasności dnia.

Czuła jego zapach. Jego ciepło. Nie otwierała oczu. Napawała się jego bliskością.

Czuła, że ten wiatr wypełnił i jego, stał się jej odwiecznym kochankiem.

Usta Wasilija na jej czole. Ostrożne, pełne uwagi.

- Obudziłaś się? - jego cichy głos. Delikatny niczym czerwcowa bryza. Raija

otworzyła oczy i spojrzała prosto w jego, niebieskozielone. Był zaniepokojony.

Był taki... jej.

- Dziękuję - z powagą powiedział to jedno słowo.

W oczach iskrzyło mu się światło, jakiego nie miał nikt inny na świecie. - Zniknęło,

przynajmniej teraz - mówił dalej Wasilij. - Spałem. Zabrałaś to. Dziękuję, Raiju! Dziękuję.

Musiała się do niego zbliżyć. Podciągnęła się, okrywając ich oboje pierzyną.

Siedziała, nadal w jego ramionach. Też go obejmowała.

Wasilij był z nią.

Był dla niej.

- Widziałam Misze - wyszeptała ustami przy szyi Wasilija. Ten obraz nadal ją

przerażał, był tak żywy... - Chciały go dopaść. Było ich wiele... Czarne, oślizgłe, wstrętne...

- Też to widziałem - odparł Wasilij. - To samo. Poczuł radość. Wiedział, że to

przegrało. Raija pokiwała głową. Wcale jej nie zdziwiło, że śnili tak samo. Mało ją dziwiło.

Miała na to zbyt wiele doświadczenia. Przestała odsuwać od siebie to, czego nie rozumiała;

nie zaprzeczała temu.

- Sądzisz, że ich powstrzymałam? - spytała. - Nic nie może się stać Miszy! Nic! On

nie powinien jechać. Mówiłam Jewgienijowi, że on jeszcze jest za młody. Ale Jewgienij mnie

nie słuchał. Jego syn ma zostać kapitanem - zakończyła gorzko.

- Tutaj to też mogło dosięgnąć Misze - powiedział Wasilij cicho, odgarniając pasmo

włosów z jej czoła. Nie chciał bronić Jewgienija, nie chciał stać po jego stronie, ale nic nie

mógł na to poradzić. - Misza jest wystarczająco duży. Większość z nas płynęła w rejs, gdy

mieliśmy dziesięć, jedenaście lat. Twój syn jest niemal za duży jak na pierwszy raz. On musi

poznać to życie, do którego się urodził. Nie możesz mu tego zabronić. Nie możesz

zaprzeczyć, że morze będzie jego życiem. Jest synem Jewgienija. Jest synem morza,

urodzonym do słonej wody i łodzi. Nie możesz osłaniać go przed tym, co będzie jego

przyszłością. Nie możesz odciągać od tego, co kocha.

- Swojemu synowi też byś przeznaczył taką przyszłość?

Wasilij pokiwał głową.

- A jaką inną mógłbym? Co innego umiem? Oczywiście, że pokazałbym synowi

morze. Morze jest czymś pięknym. Jest moim przyjacielem. Znam je.

- Powinieneś mieć syna - powiedziała Raija, opierając głowę o bark Wasilija.

- Nie chcę - odparł, całując jej skroń. - Nie chciałem mieć syna, który nie byłby także

twoim. A to niemożliwe.

- Nie mów tak!

- Ale to prawda - odparł smutnym głosem. - Istniejesz tylko ty. Tylko ty. Nad tym nie

panuję. Gdybym mógł wybierać, może byłoby inaczej.

Wpatrzył się w okno. Był już jasny dzień. Słyszał trzaskanie ognia w piecu. Czuł, jak

rozchodzi się ciepło.

- Czasem myślę, że powinienem znaleźć inną kobietę, którą mógłbym kochać, z którą

dzieliłbym życie. Czasem myślę, że mógłbym żyć bez tego czegoś wielkiego, czym ty mnie

napełniasz, najdroższa Raiju. Żyłbym cichą czułością, którą widzę u innych, także u was z

Jewgienijem. Czego mu tak zazdroszczę. - Westchnął. - A potem nie jestem tego pewny. Bo

to, co łączy nas, jest tak wielkie, tak głębokie i wspaniałe. Jest jednocześnie pełne szaleństwa,

czułości i bólu. Jest jak pragnienie upicia się na umór, pragnienie, by już nigdy nie być sobą.

Potem budzisz się i jest ci źle, ale nie możesz się znów powstrzymać. To jest jak wódka, ale i

nie. Jest tak mocne, że mnie całego przepełnia. Tak szalone, że mógłbym dla ciebie umrzeć. -

Zamilkł na chwilę. - Dziś w nocy myślałem, że umrę. Że to czarne mnie dosięgnie i pociągnie

za sobą. To była śmierć. Ale musiałem zdążyć do ciebie. Jeśli miałem umrzeć, chciałem

umrzeć u ciebie. Rozumiesz, jak mocno cię kocham, moja Raiju? Rozumiesz?

Powoli pokiwała głową.

On sprawił, że czuła się tak pusta. Nie w porządku. Uboga, bo nie mogła mu dać nic w

zamian. Złożył słowa w jej dłonie niczym drogocenne dary. Zawierały okruchy wieczności;

zawierały więcej niż to, o co ona kiedykolwiek prosiła.

Raija nie mogła ofiarować mu słów, które mogłyby się równać jego słowom. Zawsze

pozostanie mu dłużna. Nie była w stanie ofiarować mu niczego, co miałoby podobną wartość.

- Wciąż proszę cię o zbyt wiele! - westchnął Wasilij. - Za dużo wymagam. Mówię za

dużo. Wybaczysz mi?

- Co mam ci wybaczyć? - spytała Raija. - Sam to powiedziałeś, Wasia: nad tym nie

panujemy. Ani ty, ani ja. Nie prosiłeś, by tak się stało. Ja też nie. To po prostu nam się

zdarzyło. Płyniemy porwani tym samym prądem. On nas łączy za każdym razem. Widziałeś

kiedyś liść walczący z wiatrem? Widziałeś, jak piana odłącza się od fal?

Wasilij pokręcił głową. Oni płynęli tą samą rzeką.

Może byłoby inaczej, gdyby znaleźli się na pełnym morzu. Dopiero wtedy mogliby się

rozdzielić.

Miał nadzieję, że nie nastąpi to prędko.

- Mogę powiedzieć tylko to - wyznała Raija z wahaniem, ważąc każde słowo - mogę

ci powiedzieć, że kocham cię na mój sposób. Ze to jest rodzaj miłości.

Już to słyszał wcześniej. Tyle mogła dać. Ani mniej, ani więcej.

Rodzaj miłości...

Dla tego, kto nie może uzyskać więcej, i to się liczy. Nie marnował życia.

I Wasilij był pewien, że dzielili namiętność. Szaleństwo. Pasję.

Mimo że nie uzyskał od Raiji wielkiego, nieograniczonego uczucia, mimo że nie

dotarł do samego jej wnętrza, to jednak byli językami ognia z tego samego ogniska. Płonęli

razem. Pożerali się w ogniu.

Dzielili namiętność.

Namiętność była ich wspólną własnością. Była pełna. Nie stanowiła namiastki, nie

była „rodzajem”.

Jego usta odszukały jej usta. Znalazły. Rozchyliły wargami. Jego język odszukał jej.

Raija objęła go ramionami za kark tak mocno, że by się nie uwolnił, gdyby nawet

chciał.

Może kochała nie tylko Wasilija, ale to on ją rozpalał. Sprawiał, że całkowicie się

otwierała, miękła, żądała więcej. Była wolna.

Wasilij był jej ekstazą.

Raija chciała płonąć. Chciała to z nim dzielić. Chciała go za sobą pociągnąć.

Jej palce umiały obchodzić się z guzikami. Nawet w pośpiechu jak teraz, z ustami

nadal na jego ustach, zręcznie rozpięła mu koszulę i spodnie, ściągnęła swoją koszulę nocną,

ofiarowując mu siebie, swoją nagość, ciepło, żar skóry, wyprężone piersi, gorącą wilgoć łona.

Jej opuszki placów dawały mu przedsmak raju. Znaczyła jego skórę swoimi zębami.

Wycałowywała czerwone plamy na jego szyi.

Smakował solą. Smakował Wasilijem. Jej pięknym, dzikim, ciepłym Wasilijem.

Pieszczoty były pospieszne, krótkie i gwałtowne. Nie dawali sobie wiele czasu.

Chcieli szybko osiągnąć rozkosz tak silną, że niemal bolesną. Utonęli głęboko w szaleństwie.

To było niebo, do którego nie mieli prawa. Było wszystkim - na chwilę.

Ich miłość tym razem była niema. Usta dawały pocałunki, a nie słowa. Całymi sobą

pragnęli rozkoszy, szaleństwa, tego, co zakazane, niebezpieczne...

Raija uniosła się i opadła na Wasilija. Ogarnęła go sobą, a on jednocześnie ją

wypełniał. Posiadała go i była posiadana.

Wasilij przekręcił się na nią, okrył ją sobą, był jej biciem serca, jej tętnem.

Jego ciepłe dłonie otuliły jej policzki. Łokcie oparł obok jej ramion, jego nogi otaczały

jej nogi. Obramował ją samym sobą. Stanowił część obrazu, jaki wspólnie tworzyli. Czuł jej

ciepło i dawał jej swoje ciepło.

Usta Raiji odnalazły jego usta. Całowały kłujące policzki, kąciki warg. Kusiły.

Całowała go tak, aż musiał oderwać się na moment, by złapać oddech.

Usta Wasilija na jej szyi. Gorące usta, które chłodziły. Płonąca skóra, która

przyjmowała pocałunki, i słowa, które nie miały znaczenia poza tą chwilą zatracenia.

Jego usta na jej piersiach. Gorący, wilgotny język drażniący brodawki. Napęczniałe

pąki w jego ustach. Raija czuła, jak on ssie jej brodawki aż do bólu, aż tak, że czuje to w

koniuszkach palców.

Przywarła do niego, kołysała go, prowadziła i puszczała. Pozwalała na jego

pieszczoty. Na takie, o które nie prosiła, a które wiodły ją ku rozkoszy.

Wasilij był rytmem jej serca, a ona jego. Raija była całym ciepłem, które go otaczało.

Ona chciała go obejmować, czuć, jak tonie w oceanie, którym się dla niego stała.

On był niczym zimorodek, który miał w tym oceanie zanurkować. Jeszcze i jeszcze.

Chciała pociągnąć go w siebie.

Raija była oceanem. Głębokim oceanem. Z początku lekko pofalowanym.

Potem wzburzonym. Chciała go pochłonąć, zatopić, posiąść. Pożreć.

Palce nie mogły trzymać wystarczająco mocno. Usta nie mogły opić się pocałunkami.

Skóra nie znajdowała się wystarczająco blisko. On nie zagłębiał się w nią wystarczająco

głęboko.

Wzburzyła się jeszcze mocniej. Była niczym dziewiąta fala, która chciała go

pochłonąć, zatopić, zatrzymać na zawsze.

Żą

dała, żądała.

Była niepokojem, który chciał jeszcze, jeszcze...

Czuła słodki smak na ustach. Czuła, że wszystkie puste przestrzenie w niej się

otwierają. Drzwi stoją na oścież. Wiedziała, że on potrafi je wypełnić. Wiedziała to.

Ale nie mogła czekać.

Rzuciła się niczym nieobliczalne morze w czasie sztormu. Trzymała go tak mocno jak

morze.

Trzymała go, była nim wypełniona w takiej rozkoszy, która smakowała bólem i

słodyczą.

Jej paznokcie orały jego skórę. Gryzła jego usta aż do krwi. Kołysała się i wyginała w

łuk falami, porwana nieskończonym szaleństwem.

Zatopiła się w nim, patrząc na niego. Widziała, że on ma tę samą nagość w spojrzeniu,

ż

e odpływa w ten sam sztorm, że oddaje się jej całkowicie.

Bezbronni, objęli się ciasno. Bezbronni, zatonęli razem.

Ciepło, które czuli, zawierało też pustkę. Ciepło, które czuli, było wspólnotą, o której

wiedzieli, że nie potrwa długo. Istniała, dopóki się obejmowali, dopóki dawali sobie bliskość,

siebie nawzajem.

- A tak przyrzekałem sobie, że nigdy nie będę się z tobą kochał w tym łóżku...

Wasilij pocałował kącik ust Raiji. Był nasycony, smutny, ciepły.

Szczęśliwy na swój sposób.

Raija nie mogła mówić, że to nie ma znaczenia. Miało.

Przepełniała ją melancholia. Ta sama melancholia, która zawsze ją doganiała. Nie

mogła po prostu oddać się Wasilijowi i potem być tylko szczęśliwa i przepełniona spokojem.

Zawsze czuła cierń. Nie mogła usunąć go kochaniem. Za każdym razem, gdy

wysuwała się z gorących objęć Wasilija, czuła, że cierń zagłębia się mocniej.

- Co będzie, jeśli poczniemy dziecko? - przerwał ciszę Wasilij.

- Nie wiem - odparła Raija. Myślała o tym już wcześniej, ale szybko odsuwała tę myśl.

W głębi duszy czuła, że to niemożliwe. Sądziła, że już nie może dać życia dziecku.

Czuła się bezpłodna.

Stała się niczym ubogie, kamieniste wybrzeże. Nie umiała tego wytłumaczyć, ale nie

wierzyła, by mogła mieć więcej dzieci. To nie dlatego przepełniało ją poczucie winy.

- Wierzysz, że Misza jest bezpieczny? - spytała. Jej myśli już odeszły od Wasilija.

Zrozumiał to. Płacił swoją cenę.

- Nie wiem - rzucił. - Nie możemy tego wiedzieć na pewno, prawda?

Oddaliła się od niego jeszcze bardziej, mimo że spoczywali w swoich ramionach.

Myśli Raiji popłynęły na zachód.

9

Oleg leżał w namiocie Biret. Mówił coś nieskładnie po rosyjsku. Krzyczał

nieprzytomnie. Siły ciemności siedziały mu na piersi, wbijając kły. Kroiły go nożami.

Niillasowi i Jewgienijowi z trudem udało się dowlec go tutaj. Oleg nie był bynajmniej

lekki, a Jewgienij miał tylko jedną rękę.

Ale udało im się.

Teraz Biret klęczała przy Olegu. Uniosła mu powieki, osłaniając go przed wzrokiem

pozostałych. Niczego nie potrafili wyczytać z jej twarzy. Była równie nieporuszona jak kora

na stuletniej sośnie.

Niillas poczęstował towarzyszy gorącym rosołem. Podał go w kubkach

wyrzeźbionych z guzków drzewnych - dziwów natury. Żaden kubek nie był podobny do

drugiego.

Jewgienij i Michaił pili w ciszy. Z wdzięcznością, że mogą napełnić żołądki czymś

ciepłym. I dobrym.

- Czy Oleg umiera? - spytał Michaił, przenosząc wzrok z ojca na Olega. Nie mógł

wiele wyczytać z twarzy ojca Olgi. Pomyślał o niej. O tym, jak on by zniósł, jeśli jego ojciec

by umarł. Michaił pragnął z całego serca, by nie musiał zawieźć Oldze takiej wiadomości. Nie

byłby w stanie jej przekazać, w jaki sposób jej ojciec pożegnał się z tym światem.

- Nie wiem - odparł Jewgienij. Jego myśli krążyły wokół Toni. Zacisnął pięści w

bezsilnej złości.

- Czy ta kobieta to czarownica? - Michaił musiał to wiedzieć.

- Nie wiem.

- Czy mama jest czarownicą?

- Milcz! - parsknął Jewgienij. Michaił pochylił głowę, zawiedziony i zraniony.

- Przepraszam - powiedział cicho Jewgienij. - Wiem tak samo niewiele jak ty, Misza. I

nie sądzę, by ona pochwalała, że rozmawiamy. Może jej przeszkadzamy.

Michaił przełknął ślinę, kiwając głową. Nadal czuł się tak, jakby ojciec go uderzył.

- Mam wam pomóc, prawda? - Biret utkwiła oczy w Niillasie.

Przytaknął. Biret wiedziała więcej niż inni. Zawsze tak było. Mieszkała samotnie na

odludziu i dawała sobie radę. Jej reny były śnieżnobiałe zarówno zimą, jak i latem. Śmiała się

tylko, gdy ją pytano, skąd je ma i kto zajmuje się zwierzętami. Biret nigdy niczego nie

brakowało.

- W nocy będzie burza - dodała. - Prześpicie się tu. Sądzę, że nasi goście zasną

szczególnie mocno. Tak będzie najlepiej.

Popatrzyła wymownie na Niillasa.

- Chyba nie stchórzysz na stare lata? Zaśmiał się. Miał błysk w oku, mimo że wiedział,

iż Biret nie żartowała.

- Jeśli ty to zniesiesz, to ja też. Moja skóra została solidnie wygarbowana przez życie.

Trudno o coś, co mogłoby ją skaleczyć.

W jej oczach zagościła wielka czułość.

- Ty masz swoich opiekunów - powiedziała. Była o niego spokojna. - Dasz sobie radę.

Nie wiem, jak nasi goście. Wokół chłopca jest krąg. - Popatrzyła mu w oczy. - To nie ty,

prawda?

- Ja tego nie potrafię. Nie mam takiej mocy. Nigdy nie miałem.

- Ktoś bardzo kocha tego chłopca - rzuciła Biret. - To dobrze dla niego. Dla mnie też.

Mniej troski.

Spojrzała w stronę otworu w górze namiotu. Nie widziała wiele nieba, ale była pewna

swego.

- Będzie burza.

Noc zaczęła się gwałtowną burzą. Wieczorem powietrze stało nieporuszone.

Zgęstniało w kolorach różowym i szarym. Potem bardziej szarym niż różowym.

Nadszedł wiatr. Z prędkością huraganu pędził po równinie. Przyniósł ze sobą deszcz

bijący ziemię.

Biret wyszła z namiotu. Sama.

- Pójdę zajrzeć do moich renów - rzuciła Niillasowi. Gdy po chwili wyszedł za nią,

nigdzie nie zobaczył jej zwierząt.

- Uciekły przed wiatrem? - spytał. Staruszka uśmiechnęła się.

- Poczułam, że muszę je zaprowadzić w spokojniejszą okolicę - powiedziała tylko.

Popatrzyła w kierunku wiatru. Wiał z północy.

Od strony morza. Niillas niemal czuł woń słonej wody. Wiedział, że to dziwne. Żył

przecież pół wieku w tej okolicy i nigdy jeszcze nie miał do czynienia z wiatrem o tak

wyraźnym zapachu morza.

- Ktoś jeszcze nas odwiedzi tej nocy - powiedziała Biret. Jej oczy zwęziły się, patrząc

na coś, czego Niillas nie mógł dojrzeć. Zadrżał i poszedł za nią do namiotu.

Czekali.

Jak Biret przewidziała, Michaił i Jewgienij szybko zasnęli. Staruszka własnoręcznie

okryła ich skórami, jak troskliwa babcia. Szczególnie dokładnie otuliła chłopca. Na jej

pomarszczonej twarzy gościł wyraz czułości.

Niillas siedział ze skrzyżowanymi nogami przy palenisku. Spoglądał na Olega. O ile

mógł dostrzec, Biret nie zrobiła przy nim niczego poza oględzinami. Ale przynajmniej spał

teraz spokojniej. Chorej dłoni nie widział, a krew wokół oczu obmyli, bo wyglądała strasznie.

- On śni - powiedziała Biret cicho. - Ale nie wszystkie sny. Tylko tak mogłam mu na

razie pomóc. Musiałam odłączyć go na trochę od niego samego.

Niillas zerknął na nią przelotnie. Nie był pewien, czy chciał znać szczegóły.

Niektórymi rzeczami nie powinno się dzielić ze zbyt wieloma osobami.

- Nie żyjesz tak długo, by móc komuś zaszkodzić, nawet jeśli wiesz - uśmiechnęła się

staruszka, zupełnie jakby zajrzała do jego myśli.

- Jesteś niebezpiecznym przyjacielem - rzucił Niillas. - Przy tobie najlepiej nawet nie

myśleć.

Jej uśmiech nadal był pogodny. Wzbudzał zaufanie. Ludzie mieli zaufanie do Biret.

- Czy ja zobaczę naszych gości? - spytał Niillas. Zastanawiał się, jak długo jeszcze

będą czekać.

Burza na zewnątrz zyskała na sile. Biła w ściany jurty, szarpała nimi. Ale Niillas czuł

się bezpieczny.

Wiedział, że Biret zadbała o to, by jurta wytrzymała. Staruszka miała szczególny blask

w spojrzeniu. Kąciki ust podciągnęły się leciutko jak u małej dziewczynki, która zrobiła

komuś niewinną psotę.

- Jeżeli jeszcze ich nie zobaczyłeś, nie sądzę, byś zobaczył ich później.

Niillasa aż coś zakłuło. Ale pozostał na miejscu. Wiedział, że nie chce ich zobaczyć.

- Jeden jest za tobą - powiedziała Biret przyjacielskim tonem. - A dwa po prawej

stronie.

Niillas zerknął szybko, przez sekundę, na prawo, ale nic nie dostrzegł. Odetchnął z

ulgą.

- Masz potężnych przyjaciół - mówiła dalej staruszka. - Jesteś wystarczająco

zabezpieczony. Oni przyszli po innych.

Nastrój bezpieczeństwa zniknął bezpowrotnie. Od razu zrobiło się nieprzyjemnie i

ponuro.

Niillas zastanawia! się, kiedy oni przybyli. Był pewien, że by to zauważył, wyczuł.

Sądził, że jest jednym z tych, którzy mają szósty zmysł. Ale zrozumiał teraz, dlaczego wciąż

patrzyła za niego. Myślał, że zerka na wejście do namiotu, zupełnie jakby to coś musiało

posłużyć się wejściem!

Oczekiwał zaklęć, długich formuł, które zagnałyby te upiory tam, skąd przyszły.

Czekał na słowa.

Tymczasem Biret siedziała nieporuszona, ze wzrokiem utkwionym poza niego. Niillas

wolał nie wyobrażać sobie, co ona może tam widzieć.

- Usiądź obok chłopaka! - rozkazała mu Biret. Niillas musiał na nią spojrzeć, by się

upewnić, że naprawdę to usłyszał. Nie zauważył, by poruszyła ustami.

Jednak jej oczy powiedziały mu, że się nie myli. Dreszcz przeszedł mu po plecach.

Ona nie użyła słów.

Dotarła do niego myślami!

Powoli wstał, oczekując, że schwyci go jakaś zimna dłoń.

Nic się nie zdarzyło.

Usiadł koło Michaiła. Chłopak poruszył się we śnie, ale twarz miał odprężoną i

spokojną. Jego ojciec był bardziej spięty, czoło miał pokryte potem. Spał, ale śnił złe sny.

Niillas wyciągnął swój nóż i położył na kolanach. Ostrze zabłysło w odblasku żaru.

Z twarzy Biret wyczytał uznanie. Skrzywił się. Doprawdy nie rozumiał, za kogo ona

go ma. Nawet dziecko wie, że stal odstrasza złe duchy. To nic, za co mogła go chwalić.

Jeszcze nie był tak stary, by zapomnieć naukę z dzieciństwa! Nadal mogła na nim polegać.

Dostrzegł, że Biret także trzyma nóż pomiędzy sobą a wejściem do namiotu.

Usiadła obok Olega.

Czy to zagrażało Olegowi i chłopcu? I ojcu chłopca?

Powiedziała, że są trzy. Po jednym na każdego?

Niillas nie chciał dalej myśleć. Nie chciał wyobrażać sobie więcej niż to, co się działo.

Ale Biret nadal czekała.

Nie rozumiał, dlaczego. Sądził, że ona chce je odegnać. Sądził, że ma większą moc,

niż dotychczas pokazała. Sądził, że przyprowadził przybyszów do jedynej osoby, która sobie

poradzi. Jedynej, która powstrzyma czarną magię.

Teraz jednak zaczynał wątpić. Czyżby Biret się zestarzała?

- Przebyliście daleką drogę - odezwała się Biret. Niillas wzdrygnął się. Czy to też

usłyszał w myślach?

Nie, ona nie zwracała się do niego. Też nie do Rosjan. Wzrok miała utkwiony tam,

gdzie wcześniej.

- Długą drogę - mówiła dalej przyjacielskim tonem, niczym do dawno nie widzianych

krewnych. - To nie jest miejsce na odpoczynek. Zresztą nie ma tu miejsca.

Niillas wbrew własnej woli poszedł wzrokiem za jej spojrzeniem. Jeżeli coś tam było,

nie chciał tego widzieć. Ale dostrzegł jakby zarys czegoś...

Czy to falowanie powietrza? Zapowiedź ruchu? Niespokojny cień?

Ogień rzucał dziwne cienie na ściany jurty. Wiatr tworzył dźwięki, gwizdał, szeptał,

walił pięściami.

Biret wbiła swój nóż przez skóry i warstwę gałęzi jałowca aż do ziemi. Znalazł się na

wysokości piersi Olega. Dłonie oparła na kolanach.

- Jego ja chronię - powiedziała twardo. - Wracajcie do domu, tam skąd przyszliście.

Jeszcze na wielu sieciach potańczycie, jeśli się znudzicie w głębinach. Wracajcie. Weźcie ze

sobą to, co mu zadaliście. Weźcie jego koszmary! Weźcie jego pęcherze, ból, ślepotę!

Nic się nie zmieniło. Nic w oczach Niillasa.

Jewgienij poruszył się niespokojnie we śnie. Wystękał słowa, których Lapończyk nie

zrozumiał. Szukał ramienia, którego nie miał. Mówił, wyraźnie cierpiąc, ale nie mogli mu

pomóc. Jego język nie był ich językiem.

- Powróćcie do morza! - rozkazała Biret. - Naprawcie to, co zrobiliście na wyspie.

Zanieście to temu, kto wam to zlecił. Dajcie mu to, co zgotował innym!

Niillas wstrzymał oddech. Teraz był już całkiem pewien, że nie są sami w jurcie.

Na zewnątrz trochę się uspokoiło. Wiatr zelżał. Wycisnął już do sucha ostatnie ciężkie

chmury.

Niillas dostrzegał przez otwór w szczycie jurty, że niebo ma przebłyski niebieskiego.

Może już nie było wcale szare, może to tylko dym z paleniska.

- Przybywacie z ziemi - rzuciła Biret.

Zapadła cisza.

Przy wejściu do jurty coś się poruszyło. Cienie jakby zgęstniały. Niillas intensywnie

wpatrywał się w mrok, którego samo wnętrze by nie stworzyło, nie w lecie, nie o tej porze.

To nie był cień. To nie było nic rzeczywistego. Nic takiego, czego mógłby dotknąć.

Nic, czego chciałby dotknąć... Ruch.

- Przybywacie z ziemi - powtórzyła Biret. Niillas nie rozumiał, dlaczego to powtarza.

Nigdy nie słyszał, by rozmawiano z upiorami, które chciano odegnać.

Słyszał już wcześniej powtarzane szeptem wersy, zaklęcia czytane przez szamanów,

które powinny odesłać umarłych tam, skąd przyszli. Słyszał słowa, których używali, by

zwabić pozbawione spokoju dusze, błąkające się poza swoimi grobami. Dusze unoszące się

pomiędzy niebem a ziemią, między niebem a piekłem, bo tylko takie można było przywołać.

Umarli, którzy odnaleźli spokój, spoczywali tam, gdzie ich złożono. Na nich nie

można było ćwiczyć czarnej magii.

- Ten, który wam to polecił, nie daje wam nic w zamian - mówiła Biret.

Ona jakby targowała się z tymi cieniami, które ledwo dostrzegał. Podchodziły bliżej

ku niej. Biret siedziała nieporuszona.

- Nie daje wam nic poza tym, że wrócicie tam, skąd przyszliście - powiedziała

przyjaznym tonem. Siedziała swobodnie, ze skrzyżowanymi nogami. - Ja mogę ofiarować

wam więcej. Mam większą moc niż on. Mogłabym was zmusić do odwrotu. Siłowalibyśmy

się, lecz to ja bym wygrała.

Zamilkła.

Cienie na tle jurty nie poruszały się.

Dlaczego nie chciała ich zmuszać? Dlaczego ich nie odgania, skoro mówi, że umie?

Niillas spojrzał na Olega. Też się poruszył. Z jego oczu spływała krew.

Biret mówiła o jego ślepocie... Jakie życie go czeka?

- Proszę was, byście wrócili tam, skąd przyszliście! Obiecuję wam, że spoczniecie w

poświęconej ziemi. Mam do tego moc.

Niillas nie odważył się mrugnąć. O tym nie pomyślał. Nie domyślił się ze słów Biret.

Ukrywała swoje przesłanie aż do teraz. I dopiero teraz uderzyła.

Rozumiała tęsknotę błąkających się, pozbawionych spokoju dusz. Domyślała się ich

największego pragnienia.

Spocząć w poświęconej ziemi.

Niillas zastanawiał się, skąd Biret czerpała swoją moc. Wątpił, by wpłynął na nią

Chrystus białego człowieka. Wątpił, czy księża z Danii i Szwecji natchnęli ją wiarą w krzyż i

w Boga cierpliwego i osądzającego. Tego Boga, dla którego budowano kościoły, palono

inskrypcje runiczne i ścinano szamanów. Do tego rodzaju ofiary raczej nie przekonali Biret.

Ale ona nie przejmowała się tym. Jeśli mogła używać wiary Norwegów dla siebie,

robiła to. Jeśli mogła się posłużyć nią, by coś osiągnąć, robiła to. Jak teraz.

Cienie zgęstniały. To już nie tylko dym z paleniska.

Coś tu było.

Biret wpatrywała się w to. Czekała. Miała swoją moc w pogotowiu.

Czekała bez lęku, gotowa na użycie swojej mocy. Ale najpierw ofiarowywała ugodę.

Cienie były gęste, niemal tworzyły kształty.

Kształty postaci.

Cienie pochyliły się nad Olegiem Jurkowem, nad rosyjskim kolosem, który dał Linie

dwoje dzieci.

Ciemny wiatr przeleciał nad Nillasem.

Jewgienij poruszył się we śnie, mamrocząc coś niewyraźnie.

Chłopak spał spokojnie.

Biret utkwiła spojrzenie w wejściu do jurty. Czekała nieporuszona.

Na zewnątrz uspokoiło się. Wiatry zawróciły, wiał teraz łagodny wiaterek z głębi lądu.

Wiał ku morzu.

Zabrał ze sobą zapachy morskich fal.

Zabrał cienie.

Ogień odżył na palenisku. Skwierczał, rzucał iskry.

Biret odetchnęła, przekonując Niillasa, że coś się zmieniło wewnątrz ich namiotu.

Podniosła nóż z ziemi. Wytarła go o spódnicę i włożyła do pochewki. Splunęła na

kciuk i otarła krew spod oczu Olega. Uniosła jego powieki. Znów splunęła, ocierając mu

same oczy.

Na jej ustach zagościł lekki uśmiech.

- Możesz schować nóż, Niillas - powiedziała. Słowami, nie myślami. - Byłeś dobrym

pomocnikiem - dodała, nie wyjaśniając więcej. Nie dziękowała. Ale te słowa z jej ust

starczyły za najcieplejsze podziękowanie. - W każdym razie poszły sobie - rzuciła, kładąc się

na posłanie. Pod głowę podłożyła zgiętą w łokciu rękę i otuliła się derką. - Nie trzeba już

czuwać, Niillas. Nie sądzę, żeby wiatry powróciły. Ale moje reny zatrzymam jeszcze na ich

soczystych pastwiskach aż do jutra. Jakoś tego lata wyrósł tu słaby mech. A jak u was na

Soroya?

- Dobrze - odparł Niillas z uśmiechem. Nie sądził, by udało mu się zasnąć.

Mylił się.

Nastał nowy dzień. Słońce oświetlało płaskowyż, karłowate brzozy, mchy, podmokłe

bagna, kamienie i skałki. Łagodne niebo miało błękitne oblicze, niezmącone nawet

najmniejszą chmurką. Wzrok sięgał najdalej, jak mógł.

Biret sprowadziła swoje renifery z ich soczystych pastwisk, które tylko ona znała.

Białoskóre stado pasło się spokojnie koło skały.

Staruszka siedziała przed jurtą, patrząc w niebo. Niillas dostrzegał w jej twarzy ślady

niegdysiejszej urody. Ludzie mówili, że miała najpiękniejsze rude włosy, jakie można sobie

wyobrazić. Teraz wyblakły, już od kilkudziesięciu lat były niemal siwe, ale nadal nosiły

poświatę ognia.

Rzadko spotykało się taki kolor włosów wśród jego ludu.

Pamiętał ją jako chłopiec. Teraz patrzył na nią jako mężczyzna. Musiała być

pięknością. I tak jak on została sama.

Zastanawiał się, czy to był jej wybór, czy ktoś za nią postanowił.

Wewnątrz namiotu budziło się życie. Senne głosy mówiły coś po rosyjsku, mówiły

coraz szybciej. Słowa toczyły się niczym lawina.

- Jewgienij, ja nie mam nawet śladów na dłoni. Ja widzę! Już mnie nic nie boli.

Widzę!

Oleg usiadł na posłaniu. Nie mógł się napatrzeć do syta.

Jewgienij też usiadł. Już od pewnego czasu nie spał. Bał się przerwać ciszę. Bał się tej

ciszy.

- Myślałem, że oślepniesz na zawsze - powiedział. - Krew leciała ci z oczu.

Zachowywałeś się jak opętany.

Oleg otworzył szeroko oczy. Dotknął ich palcami. Popatrzył na swoje dłonie.

- Widzę! - upewnił się.

- Nie ma nawet śladu krwi - stwierdził Jewgienij. Miał wrażenie, że powrócił z innego

ś

wiata. Świata, który nie należał do rzeczywistości. Najchętniej pobiegłby od razu na statek i

popłynął na wschód, do domu.

- Co się stało? - spytał Oleg.

Jewgienij nie wiedział, czy on powinien mu opowiedzieć o wszystkim.

- Porozmawiaj z Lapończykiem. On to rozumie. Ja zasnąłem. Myślę, że miałem

zasnąć, Misza też. Nie wiem, co się tu działo.

Zamilkł na chwilę.

- Miałem jednak najgorsze sny. Może były prawdziwe. Nie wiem, Oleg. Nie wiem.

Byłem w najczarniejszym piekle i nie wiedziałem, czy się stamtąd wydostanę. To był

koszmar...

- Ja też miałem koszmary. Straszliwe koszmary - przyznał Oleg.

Wymienili spojrzenia. Nie mogli więcej o tym mówić. Wystarczyło, że pamiętali.

Misza nada] spał. Twarz miał pogodną, uśmiechał się leciutko.

Wyszli z jurty. Napotkali Niillasa i Biret. Oleg rozglądał się wokół z

niedowierzaniem. Wciąż otwierał lewą dłoń i patrzył na nią, jakby chciał sprawdzić, czy się

nie myli. Ale wnętrze dłoni pokrywała cienka, nowa skóra. Bez pęcherzy. Bez krwi.

- Co się wydarzyło? - spytał Oleg. Przenosił spojrzenie z Niillasa na staruszkę.

Wiedział, że właśnie jej winien wdzięczność.

- Jak się czujesz? - spytała. - Widzisz? Pokiwał głową. Pokazał jej swoją dłoń.

- Dziękuję ci - powiedział. Biret potrząsnęła głową.

- Nie dziękuj mi. Nie sądzę, by cię jeszcze prześladowały. Nie byłeś jedyny, prawda?

- Jeszcze jest jeden na Soroya - odparł Oleg.

- One dotarły jeszcze dalej - oznajmiła. - Przybyły z daleka.

- Morze Białe - rzucił Oleg. - Archangielsk. Rosja. A więc trafiły i do nas...

- Może - odparła stara. Znała te nazwy, choć nie wiedziała dokładnie, gdzie leżą

miejsca, które oznaczają. Gdzieś daleko. To jej nie interesowało.

- Wróciły do siebie - stwierdziła. - Nie pojawią się już, nie tak. Tego z wyspy weźcie

ze sobą, tak dla niego najlepiej.

Oleg nie pytał, skąd staruszka to wie. Czuł wobec niej respekt.

- Noc mieliście niespokojną - rzuciła. - Nie mogłam temu zapobiec. Już to się nie

zdarzy. - Spojrzała w oczy Olegowi. - Uważałam, że najważniejsze, by chłopak znalazł się

poza tym wszystkim.

Oleg pokiwał głową.

- Miał silną opiekę - powiedziała Biret. - Wokół niego był krąg.

Jej oczy spojrzały pytająco, choć może sama nie chciała pytać. Leżało to poniżej jej

godności.

- Zadaję sobie pytanie - mówiła jednak dalej - zadaję sobie pytanie, dlaczego jego

matka znalazła się tam, na wschodzie. Dlaczego tak daleko od domu.

Oleg przełknął ślinę.

- Uciekła przed oskarżeniem o czary. Biret pokiwała głową, uśmiechnięta.

- A więc to tak było - westchnęła, zadowolona, że rozumie. Niewiedza ją męczyła.

- Ona jest niezwykłą kobietą - rzekł z podziwem Oleg, gdy wracali już na Soroya.

Otaczający ich krajobraz uśmiechał się do nich przyjaźnie. Dobrze było wędrować

wieczorem, choć nieco się ochłodziło. Za to nie męczyło ich tyle owadów.

Teraz odpoczywali. No i osiągnęli to, po co przybyli. Nieśli lekkie serca.

- Nie sądziłem, że kobiety mogą mieć taką moc - dodał Oleg.

- Tak, Biret jest obdarzona taką mocą - uśmiechnął się Niillas. - Zauważyłeś, że miała

kiedyś rude włosy?

Oleg uniósł brwi pytająco.

- U nas rzadko zdarzają się rudowłosi. Mówi się, że kiedyś pewien chłopak wziął

sobie za żonę dziewczynę z podziemnego świata, no i doczekał się rudowłosych dzieci.

Później w obozowiskach pojawiło się wiele obcych dziewczynek i chłopców. Mówiono, że

przybyły z innych obozowisk, ale trudno było odnaleźć ich krewnych, a nawet kogoś, kto by

ich znał. - Zamilkł wymownie. - Matka Biret była jedną z tych obcych dziewczynek, których

nikt nie znał. Wyszła za mąż za ojca Biret. Nie pożyła długo, a jej ojciec ponownie się ożenił.

Ż

adne z jego dziesięciorga dzieci nie miało rudych włosów. Ale jego nowa żona pochodziła z

jego własnego obozowiska. Oczywiste było, kim są jej krewni.

- To brzmi niewiarygodnie - zauważył Oleg. Przetłumaczył opowieść Lapończyka

towarzyszom.

- Słyszałem jeszcze bardziej niewiarygodne historie - zapewnił go Niillas. - Widziałeś

stado białych reniferów Biret?

Oleg pokiwał głową.

- Tak, piękne zwierzęta - potwierdził. - Nie wiedziałem, że mogą być białe latem!

Niillas zaśmiał się.

- Tak, to nie jest normalne - powiedział. - Tylko szamani mają białe reny.

- A więc Biret jest szamanką? - spytał Oleg. Na tyle długo mieszkał w Norwegii, że

znał to słowo.

- Pewnie jest - odparł Niillas. - Białe reny nie pochodzą z tego świata. Szamani

sprowadzają je z tamtego świata. Tam renifery są białe.

Oleg przetłumaczył. Rosjanie przetrawili nowe wiadomości. Nie wiedzieli, czy w nie

wierzyć, ale nie mieli podstaw, by wątpić.

- Dlaczego powiedziała, byśmy poczekali z odpłynięciem? - spytał Oleg. - Dlaczego

kazała zaczekać na przypływ?

- Na pewno miała swoje powody - stwierdził Niillas z nieporuszoną twarzą.

10

Gdy dotarli do statku, nadal był odpływ. Na pokładzie panował nerwowy nastrój.

- Działy się tu dziwne rzeczy, kapitanie - mówili Jewgienijowi. Unikali jego

spojrzenia, dopóki nie przypomnieli sobie, kto jest jego żoną. - Powinieneś ją wziąć ze sobą,

kapitanie!

Opowiadali o pęcherzach na ciele, które pojawiły się i zniknęły. O słodkiej wodzie,

która wydawała się zepsuta wieczorem, a całkiem dobra rano. O koszmarach sennych, które

ich męczyły do tego stopnia, że dwóch najmłodszych marynarzy rzuciło się do morza.

- Ledwo ich uratowaliśmy, kapitanie!

- Co to było, kapitanie? Dlaczego odjechaliście? Kim on jest?

Ich spojrzenia powędrowały w stronę Niillasa. Obcego. Różnił się od nich i, o ile

wiedzieli, także od Norwegów. Był synem tego dziwnego narodu, który przenosił się z

miejsca na miejsce ze swoimi jurtami i stadami reniferów. To wśród nich byli tacy, którzy

potrafili rzucać zaklęcia.

- Działy się naprawdę dziwne rzeczy, kapitanie! Jakaś czarna magia!

Jewgienij podjął decyzję sam. Już dosyć Oleg decydował. Teraz jego kolej.

- Tak, to była czarna magia - potwierdził, gdy wszyscy zebrali się na pokładzie. - Nasi

ludzie zostali wypędzeni z Soroya czarami.

Przez zebranych przeleciało westchnienie. Obawy, które żywili, potwierdziły się, ale

to ich nie uspokoiło.

- Wiemy o tym, co tu się działo. Kola nam opowiedział. Nie wiemy, co się stało z

tymi, którzy odpłynęli. - Nabrał oddechu. - Ale mamy podstawy sądzić, że dotarli do domu.

Słowa Biret o tym, że nocni goście przybyli z daleka... Jewgienij nie mówił więcej. To

i tak było niepewne.

Jeżeli to prawda, Wasilij był w Archangielsku.

Raija też...

- Co z Kolą?

- To dla niego poszliśmy w głąb lądu - odezwał się Oleg. Wypchnął przed siebie

Niillasa. Lapończykowi nie spodobało się to, wolał stać w cieniu i obserwować, niż być

oglądanym. - Ten oto Niillas znal kogoś o większej mocy niż ten, który użył swoich prze-

ciwko naszym, przeciwko Koli i nam.

Potoczył wzrokiem po zebranych.

- Kola był umierający. Mogłem to przed wami ukryć i powiedzieć, że się źle czuł. Ale

mówię, jak jest. Wszyscy jesteśmy mężczyznami. Nawet Misza stał się mężczyzną. Kola był

umierający, gdy go odwiedziliśmy. Wyglądał jak szkielet obleczony skórą. Wielu z was zna

Kolę, wielu widziało go w tańcu, przy kielichu, śpiewającego. Wiecie, jak kochał życie.

Wiecie, że potrafił się bić. Gdy go widzieliśmy, jeszcze walczył. Jedyne, co pozostało w nim

ż

ywe, to oczy. Umierał. Teraz mamy nadzieję, że to zatrzymaliśmy.

Zacisnęli pięści. Pochylili głowy. Przełykali ślinę. Nikt nie spojrzał innemu w oczy,

zanim wiatr nie osuszył jego łez. Żaden by nie przyznał, że płakał.

Oleg nie opowiedział, co się jemu przydarzyło. Jewgienij też nie wspomniał ani

słowem. Nie chcieli przerażać załogi.

To wystarczało.

- Wracamy na wyspę - rzucił Jewgienij.

- Musimy? Rzadko sprzeciwiano się jego rozkazom.

- Musimy - potwierdził Jewgienij. - Już nic nam nie grozi. Jeżeli nadal nie wierzycie,

pamiętajcie, że zabieram ze sobą mojego syna. Jego życie znaczy dla mnie najwięcej.

Gdybym sądził, że to może być dla niego niebezpieczne, nie zawijałbym na Soroya.

Uznali jego racje. I wielu pomyślało o Koli. On był jednym z nich. Zrobią to dla

niego. Wciągnęli kotwicę. Rozwinęli żagle.

- Boisz się? - spytał Oleg Jewgienija. Stali ramię przy ramieniu.

- Strasznie się boję - odparł.

- Czy tam może być coś gorszego niż to, przez co przeszliśmy?

- Coś mi mówi, że może tak być - rzucił Jewgienij. - Ale nie sądzę, by nas to spotkało.

- Cały czas żałuję, że nie ma z nami Raiji! - westchnął Oleg. - Załoga też tak mówi.

Mają do niej więcej zaufania niż do świętego Nikołaja!

Jewgienij uśmiechnął się kwaśno.

- Ja też żałuję - powiedział. To była gorzka prawda. - Ale nawet Biret z jej białymi

reniferami nie sprowadzi jej tutaj. Raija jest i pozostanie w Archangielsku.

Wasilij też, pomyślał. Nie powiedział tego głośno, ale nie musiał. Był pewien, że Oleg

myśli o tym samym.

Tylko Jewgienij, Oleg i Niillas zeszli na ląd. Michaił chciał im towarzyszyć, ale ojciec

z miejsca mu odmówił. Żaden z marynarzy nawet o tym nie wspomniał. Najchętniej woleliby

zakotwiczyć jak najdalej możliwe. To, że jeszcze był odpływ, działało na ich korzyść.

Znajdowali się dalej od lądu niż podczas przypływu.

Nikt nie czekał na nich na brzegu, ani by się przywitać, ani by ich odgonić.

Niillas pierwszy zwrócił na to uwagę.

- To nie jest normalne... - zauważył.

Wreszcie nadbiegła jakaś kobieta. Walczyła z wiatrem szarpiącym jej spódnicę,

przytrzymując ją rękami, ale dała spokój. Dopiero gdy rzuciła się Olegowi na szyję,

rozpoznali w niej Ewę.

Ś

miała się i płakała, całując policzki Olega. Rzuciła się na szyję Niillasowi.

Pocałowała Jewgienija w policzek. Znów uczepiła się ramienia Niillasa.

- Wiedziałam, że to do ciebie trzeba się było zwrócić!

- Inni zrobili więcej - rzucił Lapończyk zażenowany.

- Chyba nie musimy pytać, jak się ma Kola, co? - spytał Oleg.

Ewa potrząsnęła głową, prowadząc ich w stronę domku, gdzie żyła ze swoim

Rosjaninem.

- To cud! - twierdziła stanowczo.

- Może nie cud - protestował Niillas. Jemu to słowo kojarzyło się z tymi, którzy

najchętniej uśmierciliby takie osoby jak Biret i umieścili jej głowę na drągu jako przestrogę

dla tych, którzy jeszcze chcieliby oddawać się pogaństwu.

- Nic mnie to nie obchodzi, jak to się stało! - rzuciła Ewa stanowczo. Nie było jej

łatwo trwać przy mężczyźnie, którego kochała i który umierał. Który tracił siły równie

nieubłaganie jak liść żółknący jesienią. - Dwa dni temu zniknęły pęcherze. Po prostu obudził

się bez nich! I bez ran. Miał apetyt. Zjadł. Nie musiałam nic w niego wmuszać. Pił. Zatrzymał

wszystko, nie zwrócił niczego ani jedną, ani drugą stroną, jak wcześniej. Spał! - zaśmiała się.

Łzy nadal płynęły jej z oczu, ale nawet ich nie ocierała. - Spał spokojnie. Nie rzucał się, nie

krzyczał w przerażeniu. Spał jak dziecko. Siedziałam i patrzyłam na niego. Był taki ładny,

gdy spał! Jego ostatnie zęby, które się ruszały, trzymają się już mocno. Nieważne, jak to

nazwiecie! Nie chcę wiedzieć, co się wydarzyło. Ale dla mnie to cud! Kola umierał.

Modliłam się, by już umarł i się nie męczył. A teraz żyje. Będzie żył. Dla mnie to cud!

Ś

miała się. Śmiała się i była piękna. Jeszcze cztery dni temu przypominała szary cień:

wyczerpana, zrezygnowana, płacząca... Wtedy się poddała. Oni stanowili ostatnią deskę

ratunku, której się uczepiła.

A teraz promieniała.

- Słyszycie to? - spytała Ewa z uśmiechem. Zaczęli nadsłuchiwać. Teraz to usłyszeli.

To nie był krzyk mew. To było coś nieludzkiego. Ewa, nadal z uśmiechem, skinęła głową w

stronę domu dziadka Liny.

- Teraz krzyczy on, Lars Olssen. Żaden z jego sposobów nie działa. Gnębią go jego

własne upiory. Leży, otoczony przez nie, pokryty pęcherzami i ranami, męczony

koszmarami... tym wszystkim, czego życzył innym! - zaśmiała się gorzko. - Wszystko wró-

ciło do niego, podłego starucha. Może ktoś mu współczuje, ale nie ja! - Wstrząsnęła głową. -

Wcale go nie żałuję. Dostaje to, na co zasłużył.

- Jest sam? - spytał Oleg. Teraz wyraźnie słyszał krzyki. Czasem wydawało mu się, że

rozpoznaje jakieś słowo, ale nie był pewien. To był tylko krzyk, krzyk udręczonej duszy.

- Któż by się odważył tam pójść? - Wzruszyła ramionami. - Zresztą dlaczego ktoś

miałby się nim przejmować? Sprowadził śmierć i udrękę na innych. Teraz sam tego

doświadczy. Spojrzy śmierci prosto w oczy, zanim ona zabierze jego nędzne szczątki.

- To długo trwa? - spytał Niillas.

- Dwa dni - odparła. - Pierwsi słyszeli jego krzyki poprzedniej nocy. Ale on często

awanturował się po pijanemu. Gdy w dzień nie przestał, poszło tam kilku mężczyzn. -

Spojrzała w stronę domu starego. Drzwi nie były domknięte, może dlatego tak wyraźnie

słyszeli krzyki. - Więcej tam nie pójdą, to pewne. Nie chcieli powiedzieć, kogo widzieli

wokół jego łóżka. Ale ja wiem. Kola niejeden raz mi to opisywał.

Larssen zasłużył na to. Nikt nie powinien mu współczuć! Niech cierpi!

- Twarda jesteś - rzucił Niillas.

Wstrząsnęła głową. Była jeszcze młoda. Nadal miała w sobie ogień. Umiała wszystko

dzielić tylko albo na złe, albo na dobre.

Nadal umiała nienawidzić.

- On to zrobił Koli. I pozostałym. Wiem, co się działo, bo byłam z nimi. Wiem.

Widziałam, jak Kola w oczach niknie. Płakałam i błagałam, ale żaden z nich nie chciał ruszyć

palcem, by nam pomóc! - nabrała oddechu, drżąc. - Tak, jestem twarda. Jak kamień. Równie

zimna. To przez niego. Nienawidzę go i mam nadzieję, że będzie się smażył w piekle na

wieki! Dla niego nie ma wybaczenia! To może nawet za mało...

Oleg i Niillas wymienili spojrzenia. Oni też kiedyś widzieli świat wyłącznie na czarno

lub na biało. Potem doszły tony szarości.

Niillas spojrzał w morze. Dostrzegł, że zaczyna się przypływ. Czuł wiatry wiejące

przy przypływie, zapach słonej wody. Zapach przypływu.

- To już niedługo - powiedział. Pamiętał słowa Biret. Opisała mu więcej niż Olegowi,

wytłumaczyła, czego się mają spodziewać.

- Też tam pójdę - zwrócił się do niego Oleg. - Ty idziesz, prawda?

Niillas pokiwał głową.

- Nikt nie może być aż tak sam - powiedział. - Nawet on.

Ewa potrząsnęła głową z niedowierzaniem.

- Ale przynajmniej zabieram Jewgienija! - rzuciła zdecydowanie i pociągnęła

pryncypała za sobą do domu.

Drzwi były uchylone. Krzyki dobiegające ze środka ulatywały ku niebu niczym czarne

skrzydła.

Domy w osadzie stały ciche, z zasłoniętymi otworami okiennymi. I zaryglowanymi

drzwiami, jak domyślał się Oleg.

Zamknęli się w strachu przed tym, co działo się z Larsem. Będą tak siedzieć, dopóki

on nie umilknie.

Chowają się wśród ścian, które na pewno by ich nie ochroniły przed siłami ciemności.

Oleg otworzył drzwi nogą. Pamiętał nadto dobrze, co stało się ostatnim razem, gdy

ujął klamkę.

Donośne krzyki przeszywały im boleśnie uszy.

Niillas przytrzymał Olega i wszedł pierwszy do izby. Nie bał się dotknąć klamki.

Dziadek Liny był więźniem we własnym łóżku. Stało w kącie izby i przylegało do

dwóch solidnych ścian z bali. Drewno przywędrowało tu z Rosji. Lars zbierał, co wyrzuciło

morze, aż wreszcie mógł wybudować ten dom. Wyrósł w lepiance, dorosłe lata spędził w

lepiance. Na starość miał dom z drewna.

Może w lepiance udałoby mu się przebić przez ścianę.

Tutaj próbował.

Ale bale były grubości męskiego ramienia. Rosły na rosyjskiej ziemi przez setki lat.

Na ścianie Niillas i Oleg dostrzegli ślady krwi.

Lars nie mógł uciec z własnego łóżka, przywiązany do niego niewidzialnymi więzami.

Dwa upiory stały wzdłuż boku. Jeden w nogach.

Wokół nich unosiła się lodowata mgła. Oleg i Niillas czuli zapach wodorostów, słonej

wody. Zapach śmierci...

Ciemne, bezkształtne postacie. Pochylone, czekające... Wydobyte z czarnej głębi

morza. Smród zgnilizny gęstniał w powietrzu.

Stały nieporuszone jak posągi. Stały, a błoto kapało z nich na podłogę.

Stary krzyczał, zaklinał. Używał wszelkich zaklęć, mieszał wersy, wynajdował nowe.

Jego słowa nie miały już mocy.

Jego twarz zmieniła się nie do poznania, pokryta pęcherzami, z których ciekła ropa i

krew. Za każdym razem, gdy krzyczał, otwierały się nowe rany. Jego dłonie i szyja pokryte

były ranami.

Krzyczał. Krzyczał głosem, który już ledwie się niósł.

Pierwszy ocknął się Niillas. Pociągnął Olega za sobą i jeszcze starczyło mu rozsądku,

by zamknąć za nimi drzwi.

Oleg padł na kolana i zaczął wymiotować. Płakał i wymiotował.

- On na to nie zasłużył! Niillas nie odpowiedział. Tego widoku tak prędko nie

zapomni. Może nawet nigdy.

Najbardziej przerażała go myśl, że te trzy postacie jeszcze dwie noce temu siedziały za

jego plecami...

- Nikt nie zasługuje na taką śmierć! - powtórzył Oleg. - Wejdę tam i zakłuję go

nożem! Okażę mu miłosierdzie!

- Wtedy pójdziesz do więzienia za zabójstwo sprzeciwił się Niillas. - Niedługo będzie

koniec. Biret nie mogła postąpić inaczej. Ona nie panuje nad siłami ciemności. Biret ma dobrą

moc. Nie chciała jego śmierci. Ale on nie może przecież żyć, prawda? Jeśli zrobił coś takiego

jeden raz, zrobiłby i drugi. Wiedział, że to potrafi. Oszołomiła go jego własna moc. To zły

przykład także dla młodych.

- Nie zasłużył na to - powtórzył Oleg uparcie. Nadal był blady.

Słyszeli ochrypłe krzyki.

- On już nic nie czuje - stwierdził Niillas. - Jest nieprzytomny. Krzyczy, bo nie może

przestać. Biret musiała obrócić jego życzenia ku niemu samemu. To, co się dzieje z nim, jest

dokładnie tym, co sprowadził na innych. Nie zapominaj o tym, Oleg!

Oleg nic nie odpowiedział. Odszedł stamtąd najszybciej, jak mógł.

- Już wkrótce koniec - zapewnił Niillas. - Niedługo przypływ.

Kola żył. Już nie tylko oczy w nim żyły. Nie mógł powstrzymać łez, choć na początku

próbował.

- Byłem w piekle - powiedział. - Byłem tam wiele miesięcy i chętniej bym umarł, niż

to znów przeżył. - Spojrzał na nich. - Naprawdę.

Spojrzał na Ewę. Wzrokiem prosił o wybaczenie, ale był zdecydowany. Podjął

ostateczną decyzję.

- Nie zostanę na tej wyspie ani nocy dłużej.

- To już minęło - zapewnił Jewgienij.

Trudno im było nie słuchać krzyków. Nadal rozbrzmiewały głośniej od wrzasków

mew. Równie przenikliwie.

- To nieważne - odparł Kola. - Ta wyspa nie jest dla mnie. Tutaj poznałem, co to

piekło. Nie zostanę tu. Nie mogę jeszcze sam iść, ale chyba twoi marynarze mnie doniosą do

łódki. Owiążecie mnie liną pod pachami i wciągniecie na statek. Nie zostanę tu! Nic na całym

ś

wiecie mnie tu nie zatrzyma!

- Ewa? - rzucił Oleg.

Kobieta powoli pokręciła głową. Twarz miała nieruchomą, bez śladu uśmiechu. Nie

płakała. Już zabrakło jej łez.

- To życie Koli - powiedziała, jakby nie miała w nim żadnego udziału. Stała oparta o

framugę i pozwalała, by wymazywał ją ze swojego życia. Nawet go nie prosiła o

zastanowienie.

- Wyruszymy, gdy będzie przypływ - stwierdził Oleg.

Biret nakazała im czekać. Niillas mówił, że coś się wtedy wydarzy.

Oleg wierzył obojgu na tyle, by ich posłuchać.

No i czekali. Zamknęli otwory okienne jak wszyscy inni. Ukryli się za ścianami z bali.

Zaryglowali drzwi, przekręcili klucz dwa razy, choć wiedzieli dobrze, że to wcale nie chroni.

Ukryli się w tym samym tchórzostwie co reszta osady. W tym samym strachu.

Może weszli w to głębiej niż pozostali i dlatego bali się bardziej.

- Nie wiem, na co czekamy - rzucił Oleg niecierpliwie.

Nie przywykł do siedzenia w zamknięciu. Nawet nie umiał wytrzymać zbyt długo w

jednym miejscu.

Miał zbyt niespokojną krew. Jego myśli zawsze wybiegały w przyszłość.

Wyszedł na dwór. Wpatrzył się w morze. Wrócił i spojrzał na zebranych.

- Woda doszła do najwyższego punktu - obwieścił. - Czy już czekaliśmy

wystarczająco długo?

Stanowili dziwny pochód. Jewgienij, jednoręki kapitan, olbrzym Oleg o plecach

szerokich jak dwuskrzydłowe drzwi w domach bogaczy, niewysoki Niillas w skórzanych

spodniach i kaftanie. No i Ewa, z potarganymi włosami i smutkiem ukrytym w oczach.

To ona zatrzymała się pierwsza. Byli w połowie drogi do brzegu, daleko od domów.

Pomiędzy nimi a morzem nie było nic. Tylko resztki spalonych domów Rosjan.

- Słyszycie?! - spytała z takim napięciem w głosie, że aż przeszedł ich dreszcz.

Nad Soroya krzyczały mewy.

- Ucichł - powiedział Oleg, nie mając na myśli wiatru.

Stali w ciszy i nadsłuchiwali. Pobledli. Ich oczy skierowały się ku domowi

oddalonemu od pozostałych.

Pojedyncze mewy krążyły nad jego dachem. Jakaś wrona. Mewy odgoniły ją, nie

potrzeba im konkurencji przy stole.

Nie tylko oni zauważyli różnicę. Inni też usłyszeli, że krzyki ucichły.

Drzwi lepianek i domów pootwierały się.

Ludzie wyjrzeli na świat.

Blade twarze, szybkie ruchy. Oczy podążające ku leżącemu na uboczu domowi.

Brat Liny, Samuel, podszedł do nich czworga z rękami w kieszeniach.

- Wygląda na to, że stary wykorkował - rzucił, pozostawiając na moment wpółotwarte

usta jako niby uśmiech. - Czy Ewa powiedziała wam, jakie piekło mieliśmy tu przez dwa dni i

noce?

Oleg pokiwał głową. Zwrócił uwagę, że Samuel od razu przybrał taki ton, jakby znów

byli jedną rodziną. Mówił do niego jak stary przyjaciel.

- Powiedzieli, że były u niego upiory.

Oleg mógł się łatwo domyślić, że Samuelowi zabrakło odwagi, by pójść do domu

Larsa, który był przecież jego rodzonym dziadkiem!

- No tak, on nigdy nie należał do grzecznych dzieci Boga - rzucił Samuel lekkim

tonem. Nie wydawał się być pogrążony w żałobie. Splunął przez lewe ramię. - Nie to, żebym

mówił źle o zmarłych. On był moim dziadkiem. Trudno będzie pochować go w zgodzie z

kościołem. Od dawno tam nie chodził. Zresztą zadarł kiedyś z księdzem. Mówią, że wywołał

burzę na morzu w pogodny dzień, gdy ksiądz właśnie tu płynął. Tylko on o tym wiedział. -

Westchnął. - No, ale może mimo wszystko nie zasłużył na coś takiego.

Oleg nie odpowiedział. Poszedł dalej za pozostałą trójką. Czuł, że Samuel za nim

idzie, ale na szczęście już nic nie mówił. Nie musiał słuchać jego bezmyślnego gadania.

Wydawało się, że po prostu szli w kierunku łódki.

Już wiedzieli, czemu Biret kazała im zaczekać na przypływ.

Nie mogli nie zauważyć.

- Dobry Boże! - zatchnął się Samuel. Oderwał się od grupy, podszedł bliżej i jeszcze

szybciej się cofnął. Odwaga nie zaliczała się do jego największych zalet.

Niillas i Oleg podeszli bliżej. Jewgienij przytrzymał Ewę, obracając jej twarz ku

swojej piersi.

- Nie patrz tam! - poprosił po rosyjsku. Ona i tak zrozumiała.

- To jego część brzegu - rzucił Oleg. - Czy to przypadek?

- Przestał krzyczeć przy przypływie - odparł Niillas. - Umarł. Może go wtedy

opuściły. - Przełknął ślinę. Przepełniała go wielka pustka. - Wtedy, w jurcie Biret, było ich

trzech - mówił dalej. - Nie widziałem ich, ale ona mi powiedziała. Trzech. No, widziałem

jakby cienie.

Nie mógł już patrzeć na to, co leżało na brzegu Larsa Olssena. Wzrok jego

powędrował na fale, na morze, poza horyzont...

- Ona ich nie przywołała - wspominał, czując suchość w ustach. - Rozmawiała tylko z

nimi. Targowała się. Widziałem, jak ich cienie zagęszczają się wokół niej, pochylają się nad

nią. Biret siedziała, nie mrugnąwszy nawet powieką. Chroniła cię, Oleg, tylko sobą i swoim

nożem.

Niillas wciągnął z drżeniem powietrze. To nie były jego najlepsze wspomnienia, a

wiedział, że będą prześladować go do końca jego dni.

Czegoś takiego się nie zapomina.

- Obiecała im, że spoczną w poświęconej ziemi - Niillas spojrzał w oczy Olegowi. -

Prosiła ich, by jej uwierzyli. Żeby odwrócili działanie ku temu, który im je zlecił. Biret

obiecała im grób.

Ż

ołądek Olega skurczył się nagle. Rozsądek mówił mu, że coś takiego nie jest

możliwe.

Ale przed nim na kamieniach leżały trzy ciała.

Bardziej szkielety niż ciała. Przegniłe, nie do rozpoznania.

Nie można było stwierdzić, do kogo należały.

Tylko że były ciałami błąkających się dusz.

Teraz mogły otrzymać miejsce spoczynku. Grób. Wieczny spokój.

11

- Nigdy nie sądziłam, że powiem ci coś takiego - zaśmiała się rozbrajająco Antonia.

Jednak powaga w jej oczach nie zdołała przegrać ze śmiechem. - Ludzie gadają, Raiju.

Raija wstrząsnęła głową. Pozwoliła, by wiatr porwał jej włosy, pogładził policzki,

wdarł się pod bluzkę.

Tonią przyjechała konno razem z Olgą.

Antonia siedziała nad samym brzegiem Dwiny. Pomiędzy brwiami miała zmarszczkę,

co u niej było rzadkością. Raija czegoś się spodziewała. Może właśnie tego.

- Co gadają ludzie? - spytała hardo Raija. Wmawiała sobie, że nie przejmie się tym

wcale.

Nieprawda. Przejmowała się.

- Droga Raiju - Raiso! Nie mów mi, że się nie domyślasz! Sądzisz, że noce są aż tak

ciemne? Czy nie odprowadzałaś Wasi za próg, gdy odjeżdżał? Nie zauważyłaś, jak wtedy jest

jasno? Zapomniałaś, jak wcześnie wstają ludzie?

Raija westchnęła.

Byli lekkomyślni. Żyli w oszołomieniu. Czerpali z niego pełnymi garściami. Żyli

pełniej, niż mieli do tego prawo. Czerpali z życia pełnymi garściami.

Zbytnia zachłanność bywała niebezpieczna. Była zła, nieważne, jak się na nią

patrzyło.

Raija nie wiedziała, czy mogła była przeżyć to lato inaczej.

Może mogła...

Ale nie chciała. Dokonała wyboru. Była w pełni świadoma swoich uczynków.

Wasia był szaleństwem, którego by się nie wyrzekła, choć to grzech tak myśleć.

Przecież miała wszystko.

Miała kogoś, kto ją kocha. Kogo teraz zrani.

Nie wiedziała, czy naprawdę sądziła, że to się utrzyma w tajemnicy.

Prawda była taka, że nie zastanawiała się nad tym zbytnio. On też. Wciąż jeszcze

trwali w oszołomieniu.

A ludzie gadali.

- Oni niedługo wrócą, Raiju. Antonia najmniej ze wszystkich poczuwała się do roli

strażniczki moralności. Nie mogła o nic prosić Raiji. Gdyby jej samej udzielono rad wtedy,

gdy porzuciła rodzinę, i tak by nie posłuchała.

Wybiera ten, do kogo należy życie.

Podejmuje własne decyzje. Ścieżki, którymi sam będzie szedł.

- Myślisz, że ja nie wiem? - westchnęła Raija. - Myślisz, że on nie wie?

- On cię już nie potrzebuje - stwierdziła Tonią brutalnie. - Nie ma już koszmarów. Od

dawna. Sam to mówi. On cię już tak nie potrzebuje, kochana Raiju! Nie niszcz więcej, niż

musisz!

Raija z uśmiechem napawała się późnym latem. Nie niszcz więcej, niż musisz... Wielu

powiedziałoby, że ona już zniszczyła wszystko.

- Powiedz mu, by już nie przychodził.

- Nigdy nie prosiłam go, by przychodził - odparła Raija. - On nigdy nie prosił mnie,

bym przyszła. Po prostu przychodziliśmy. Tak już jest pomiędzy nami. Unosi nas wiatr. Wiatr

wolności. Nie ma żadnego przymusu, żadnych wymagań. Tylko wolność.

- Teraz oszukujesz siebie - zauważyła Antonia. - Jak Jewgienij wróci, nie będziesz

miała żadnego wiatru wolności, kochana. Będziesz żoną Jewgienija Bykowa. Nie jesteś

wolnym ptakiem z wiatrem pod skrzydłami. Jesteś żoną i matką. Jesteś żoną pryncypała.

Matką spadkobiercy. Nie jesteś tylko Raiją. Nie tylko Raiją - Raisą. Nie tylko tą, którą kocha

Wasilij. Jesteś Bykowa. Raisa Bykowa. Twoja wolność to mrzonka. Jej nie ma. Wymyśliłaś

ją. Nie masz skrzydeł, podcięto ci je już dawno temu, moja śliczna. Bykowa nie ma skrzydeł.

Bykowa nie umie latać.

Raija znów wstrząsnęła dumnie głową. Ale nic nie odpowiedziała. Zdusiła w sobie

słowa.

- Chyba nie mogę latać - przyznała. - Masz rację. A statek niedługo wróci.

- Stanę po twojej stronie - obiecała Antonia. - Przysięgnę, że plotki są nieuzasadnione.

Mogę zaświadczyć, że pomiędzy tobą a Wasilijem tego lata nic nie było! - nabrała powietrza.

- Jeśli będzie potrzeba, Olga powie to samo. Jewgienij jej uwierzy.

- Ona będzie dla mnie kłamać?

- Olga jest już kobietą - odparła Tonią z dumą. - Ona cię kocha, Raiju. Doszły do niej

plotki, kiedyś mnie o nie spytała. Powiedziałam jej prawie całą prawdę. Trochę zniszczyłam

jej wyobrażenia o dorosłym życiu...

Antonia popatrzyła długo na przyjaciółkę.

- Tak, ona skłamie, by cię ochronić, Raiju.

- Olga nie będzie kłamała z mojego powodu - rzuciła Raija zdecydowanie. - Nikt nie

będzie dla mnie kłamał. Jestem na tyle silna, by za siebie odpowiadać. Dobrze czy źle, ale ja

to zrobiłam. I zapłacę za to sama.

Tonią zawołała Olgę, a sama odeszła w stronę domu.

- Kocham cię, Raiju - Raiso, niezależnie od tego, co ludzie mówią - przyznała Olga

cicho. Spojrzenie, które posłała w kierunku pleców matki, mówiło, że to wyznanie było

przeznaczone tylko dla uszu Raiji.

Podjęła decyzję. Nabrała głęboko powietrza i zadała Raiji pytanie, którego nawet

Antonia jej nie zadała:

- Bardziej kochasz Wasilija niż Jewgienija? Raija zapragnęła nagle znów mieć

czternaście lat.

Nie pamiętała siebie takiej, ale jej życie na pewno było wtedy prostsze.

- Sama bym chciała umieć odpowiedzieć na to pytanie, Olgo - odparła, gładząc

dziewczynę po policzku. Po chwili ciszy dodała: - Będziesz o tym rozmawiała z Misza?

- Nie wiem - odrzekła Olga wymijająco.

- Lubisz go, prawda?

- Jest jakby moim bratem. Raija pokiwała głową. Rodzeństwo rzadko ma przed sobą

tajemnice. Oczywiście, że Olga będzie o tym z nim rozmawiała. Ale Olga już rozumiała

sprawy, na które Misza był jeszcze zbyt niedojrzały. To będzie bolało...

- Nie chcę, żebyś milczała z mego powodu, Olgo. Ani kłamała.

Dziewczyna spojrzała na Raiję, przekrzywiając głowę. Loki jej zatańczyły.

- Jesteś taka ładna, Raiju - Raiso! - powiedziała. - Chciałabym być tak ładna, jak ty!

Rozumiem, dlaczego wszyscy mężczyźni cię wychwalają. Dlaczego cię pragną. Dlaczego

Wasia... Ale dlaczego ty to robisz? Przecież ciebie też to będzie bolało! - Zamilkła, opierając

podbródek na podciągniętych kolanach. - Widzę, że Wasia jest przystojny, chociaż stary. Ale

Jewgienij też jest przystojny, nawet bez jednej ręki. Ale przecież nie kocha się tylko za to, jak

kto wygląda? Można kochać kilku naraz? W ten sam sposób? Jednocześnie?

- Jakże bym chciała, żeby Misza okazał się tak mądry, jak ty... - uśmiechnęła się Raija.

Poczuła się stara. Stara jak świat. Co najmniej jak babka. Córka Toni siedziała z nią i

zasypywała trudnymi pytaniami. A ona nie miała tyle życiowej mądrości, by na nie

odpowiedzieć.

A może miała?

- Nie wystarczy, że sprawia ci przyjemność patrzenie na kogoś - powiedziała w końcu.

- Nie można spędzić życia, wpatrując się w kogoś, nieważne jak ładnego. Piękno przemija.

Ważniejsze, byś znalazła kogoś, kto jest piękny w twoich oczach.

Westchnęła. Zastanawiała się, jak ona sama mogła tak skomplikować swoje życie,

skoro umiała dać odpowiedź na trudne pytania młodej osoby.

- Nigdy nie kochałam dwóch osób w ten sam sposób - mówiła dalej. - Nigdy nie

spotkałam dwóch ludzi, którzy by byli tacy sami. A dzisiejsza Raija różni się od Raiji

wczorajszej albo jutrzejszej. Ja też się zmieniam. Ty też. Wszyscy się zmieniamy. Jest we

mnie Raija, która potrzebuje Jewgienija. Jewgienij oznacza bezpieczeństwo. Jest jak skała.

Nikt go nie skruszy. I ta Raija chce przy nim trwać. Ona lubi spokój, bezpieczeństwo, nawet

nudę. A druga Raija uwielbia szaleństwo, oszołomienie, nieprzewidywalność. Jest jak wiatr. I

ta Raija jest strasznie zakochana w Wasiliju.

Spojrzała na Olgę. Napotkała wejrzenie poważnych, ciemnych oczu. Dziewczyna ją

rozumiała, ale widziała też w jej oczach zawód. Ona miała zaledwie czternaście lat...

- Rozumiesz teraz trochę lepiej? Olga pokiwała głową.

- Ale nie postąpiłabyś tak samo? Potrząsnęła głową.

- Mam nadzieję, że ci się uda - westchnęła Raija. - Nie życzę ci tego, co ja przeżywam,

moja Olgo.

Wasilij przybył o zmroku. Jak zwykle przypłynął łódką. Może sądził, że zniknie

pośród innych łódek.

Dwina była wodną drogą.

Może sądził, że ukryje się w najbardziej otwartym miejscu.

Mylił się.

Raija wiedziała, że wiele par oczu śledziło go także tego wieczora.

Wiedziała, że wielu liczyło, ile razy i jak długo u niej był. Ile razy ona była w jego

domku. Na pewno domyślali się, co robili.

I nie mylili się. W większości przypadków nie odbiegało to od prawdy.

Zamknął za sobą drzwi. To nie wystarczało. Raija czuła, że czas, by spojrzeli prawdzie

w oczy.

Wasilij złapał ją w pasie i okręcił wokół siebie. Tańczył z nią, nucąc swawolną

piosenkę. Nawet jego śmiech zawierał rytm, do którego mogli tańczyć.

Pocałował ją mocno, nie wypuszczając z silnych objęć. Pachniał wiatrem i wodą, ale

najbardziej wiatrem.

- Stęskniłem się za tobą - powiedział, pieszcząc ją spojrzeniem. Jego oczy przybrały

swój odcień zieleni. Raija nigdy wcześniej nie spotkała takiego spojrzenia, jak jego. Nawet,

gdy patrzył na innych, było w nich to, co ją tak urzekało. Długo trwało, zanim zrozumiała, co

to jest.

Teraz wiedziała: Wasilij miał w oczach ciekawość ludzi. Nikogo nie traktował jak

nudnego czy mało ważnego. W każdym czegoś szukał. I znajdował. Często coś, co tylko on

dostrzegał.

- Dobry Boże, jakże za tobą tęskniłem! - powtórzył. Zaśmiał się i oparł czoło o jej

czoło. - Ty też musiałaś za mną tęsknić. Przecież nikt nie mógł ci powiedzieć, jaka jesteś

piękna. Nikt ci nie powiedział, że masz najciemniejsze, najbardziej myślące oczy w całym

Archangielsku. Nikt nie wspomniał, że masz włosy niczym tkana sadza. Nikt, że masz usta,

które proszą o pocałunek. - Pocałował ją szybko. - Nikt ci nie powiedział, że za tobą tęskni i

ż

e tylko ty możesz to ukoić.

Raija roześmiała się. Wasilijowi zawsze udawało się obudzić w niej beztroskę: tę

część jej duszy, która była równie wolna i dzika jak on. Równie niedojrzała. Równie

dziecinnie zadufana w sobie. Równie lekkomyślna.

- Olga mi powiedziała, że jestem ładna - rzuciła, targając mu włosy. Też pragnęła

szaleństwa. Chciała mówić mu takie same głupstwa, jak on jej. Chciała się beztrosko śmiać i

być z nim wolna.

Tak łatwo było śmiać się z Wasilijem. Tak łatwo uśmiechać się do niego. Tak łatwo

przerzucać się niepoważnymi słowami.

Ż

artowali w sposób zrozumiały tylko dla siebie.

Dużo się śmiali.

Już od tak dawna Raija z Jewgienijem nie mieli powodów do śmiechu. Tak dawno nie

ś

miali się razem, tak dawno nie podśmiewali dobrodusznie z siebie.

- Zawsze się rozumieliśmy z Olgą - przyznał Wasilij.

- Ona powiedziała również, że jesteś ładny, chociaż stary - droczyła się z nim Raija. -

Chyba zaczynasz tracić swój wpływ na kobiety, Wasia Uskow!

Przeszedł tanecznym krokiem, nadal ją obejmując, i usiadł na ławie. Raiję posadził

sobie na kolanach. Popatrzył na nią z pełnią zaufania w oczach. Dołożył uwodzicielskie

spojrzenie, któremu się jeszcze żadna kobieta nie oparła. Uśmiechnął się tak melancholijnie,

ż

e każda kobieta poczułaby chęć pocieszania go.

- Ja tracę wpływ na kobiety? - spytał. - Ja? Słynny uwodziciel Uskow? Chyba coś ci

się pomyliło, Bykowa! Chyba mówisz o kimś innym! Wszyscy mi zazdroszczą, bo mogę

mieć każdą kobietę, jakiej zapragnę. Nawet nie muszę się starać. One błagają mnie, bym

przyszedł, wszystkie w wieku między piętnaście a pięćdziesiąt!

Raija śmiała się i śmiała.

- Ty zarozumiały błaźnie! Pozwolił, by pocałowała go w czoło. Uniósł ku niej usta i

niemo błagał o pocałunek. Otrzymał go. Uśmiechnął się smutno i przytulił policzkiem do jej

piersi.

- Tak, moja Raiju - powiedział - jestem zarozumiałym błaznem. Zawsze nim byłem.

Chyba się starzeję...

Mrugnął do niej. Nawet w takiej chwili nie mógł być całkiem poważny.

- Tak, moja Raiju. Wiek zaczyna ciążyć, chyba nam obojgu.

Westchnął.

- Zaczynam kończyć z kobietami. Wieloma kobietami. Już od jakiegoś czasu, dobrze o

tym wiesz. Miałem wiele kobiet, a jedyna, której naprawdę pragnę, nie chce mnie.

- Ona nie chce mieć tylko ciebie - poprawiła go Raija. - To jej przekleństwo.

Zaśmiał się głucho.

- Diabeł jeden wie, jak sobie z tym poradzę. Usta Wasilija wkradły się pomiędzy

guziki bluzki Raiji. Palce mu pomogły. Pocałował, polizał drażniąco. Nie chciał podniecać,

tylko posmakować.

- Powinienem cię udusić - stwierdził. - Jewgienij i ja powinniśmy cię udusić. Upić się

do nieprzytomności i zrobić to gołymi rękami.

Zastanowił się przez chwilę.

- Właściwie to będzie trudne dla Jewgienija, bo on ma przecież tylko jedną rękę.

Pewnie ja będę musiał cię udusić.

Raija śmiała się tak, że aż popłynęły jej łzy. W śmiechu utopiła płacz, który gniótł jej

piersi od czasu rozmowy z Antonią.

- Kobiety takie jak ty są niebezpieczne - mówił dalej Wasilij. Ustami pieścił jej szyję.

Raija przegięła się do tyłu, przyjmując te pieszczoty. Nie chciała, by przestał. On też nie.

Ludzie i tak już widzieli, że przyszedł. Już i tak pomyśleli swoje.

Gdyby poprosiła go teraz, by sobie poszedł, nie zrobiłoby to żadnej różnicy.

- Ty i takie jak ty doprowadzacie mężczyzn do samounicestwienia. Nie robicie nic, a

mężczyźni umierają dla was. Nawet nie uronicie łzy na żadnym z wielu grobów.

- Za to tacy jak ty, Wasilij, sprawiają, że mądre kobiety głupieją - odrzekła Raija

ochrypłym głosem. - Mężczyźni jak ty plączą losy prostych kobiet. Wywołują niebezpieczne

marzenia. Budzą tęsknoty za niebem w ich objęciach...

- Chodź - wyszeptał Wasilij. Całował ją. Całował. Całował. Okrywał całą skórę

pocałunkami.

- Pozwól mi obudzić twoje tęsknoty! Pozwól mi cię przekonać, że razem stworzymy

niebo! Ze moje ramiona są twoim niebem, że ty jesteś moim! Zamknij oczy, moja ukochana

Raiju, i zapomnij o rozsądku! Bądź tylko moja, tylko moja, choć na chwilę. Bądźmy Raiją i

Wasilijem w raju - choć na chwilę!

Nietrudno było ją przekonać.

Potem było tak dobrze. Spokój, poczucie pełni...

- Tak powinno być zawsze - powiedział Wasilij cicho. - Czego potrzeba, byś ze mną

ż

yła? Byś dzieliła swoje życie ze mną?

Raija wtuliła się mocniej w Wasię. Oparła głowę na jego ramieniu, czując przez

koszulę ciepło jego ciała.

O tym nie rozmawiali. To były niebezpieczne tematy.

- Nie wiem, czy bym mogła - odparła z trudem. Dużo ją to kosztowało, ale odpowiedź

była wynikiem długich przemyśleń. Nie sądziła, by istniało inne rozwiązanie.

- Czy to takie złe? - spytał Wasilij nieomal lekkim tonem. Pociągnął jeden z jej loków

i nawijał na palec. - Czy ty i ja nie jesteśmy dla siebie stworzeni? Nie sądzisz, byśmy mogli

być szczęśliwi przez resztę życia?

- Ty tego też nie wiesz - rzuciła Raija, całując jego szyję. - Ja też nie wiem. Dziś jest

wspaniale. Wczoraj też. Całe lato było wspaniałe. Ale nie było rzeczywiste, prawda?

- Nie było rzeczywiste? - Wasilij przycisnął ją do siebie tak mocno, jakby już nigdy

nie miał puścić. Albo właśnie dlatego, że wiedział, iż musi pozwolić jej odejść. - Czy ja nie

jestem rzeczywisty? Czy my nie istniejemy? Nie możesz tak myśleć! Kochaliśmy się przez

całe lato. Jeszcze nigdy nie byłem aż tak nagi przed żadną kobietą. Przed żadnym

człowiekiem. Nikt nie poznał mnie tak, jak ty tego lata! Nikt! I nie opowiadaj mi tu, że wielu

widziało taką Raiję, jak ja tego lata. Nie mów mi, że byłaś taką Raiją razem z Jewgienijem!

Nigdy nie byłem tak blisko żadnej kobiety, jak ciebie. Niewielu mężczyzn widziało cię taką,

jaką ja cię widziałem. Nigdy mnie nie przekonasz. Możesz mówić, co chcesz, ale nie to, że

nie byliśmy ze sobą naprawdę!

Raija położyła palec na ustach Wasilija, patrząc na niego z czułością.

- Nie słuchałeś mnie - rzuciła z wyrzutem. - Nie słyszałeś, co naprawdę powiedziałam,

tak?

- Słyszałem! Raija potrząsnęła głową. Poczuła ogarniający ją smutek. Przybliżała się

do rzeczywistości, tej, której Wasilij nie chciał dostrzec.

- Czy żyliśmy ze sobą otwarcie, Wasia? Czy napotykaliśmy nowy dzień jak inni? Czy

mieliśmy wokół nas dzieci? Sąsiadów? Czy kłóciliśmy się o drobnostki? Czy dzieliliśmy ze

sobą dom? Obowiązki, zmartwienia, strach, radość? Czy dzieliliśmy wszystko tak naprawdę?

Potrząsnęła głową. Znała odpowiedź.

- Nie było tak, Wasia. Oboje to wiemy. Żyliśmy poza tym wszystkim. Mieliśmy to, o

czym mówiłeś. Tak, nikt inny nie obejmował mnie równie ciasno jak ty. Nikt nie otwierał

przede mną swojej duszy jak ty. Widziałam głębię twojej duszy, a ty mojej. Poznaliśmy się

tak dokładnie - tak szybko. Stało się to możliwe jedynie dlatego, że mieliśmy tylko siebie. Nie

musieliśmy się nikim przejmować, najukochańszy.

- Tylko siebie - odparł Wasia. - To też wiele. Pokiwała głową. Jakże dziwnie będzie

nie czuć jego zapachu. Jego ciepła. Jego dłoni.

Będzie za tym tęskniła. Za nim. Stali się sobie tak bliscy, że czuła się jego częścią. I

wiedziała, że to jest niebezpieczne. Przecież nie może wierzyć, że można stać się jednością z

innym człowiekiem. Jeszcze umiała liczyć. Zawsze dostrzegała cztery nogi, cztery ręce, dwa

ciała.

Ona i Wasia to dwie osoby.

Byli rozdzieleni, nigdy całkiem razem. Dwoje. Nie jedno, mimo że często się do tego

niebezpiecznie zbliżali.

Jak teraz.

- To nie wystarcza - powiedziała. Patrzyła rozsądkowi w oczy i miała ochotę tylko na

ucieczkę. Ucieczkę w nowe lato. Lato z Wasilijem. Nie chciała być tylko Śnieżynką.

Wspomnienia na zawsze zwiążą ich z tym latem. Słoneczne pasma pomieszane z

ognistymi, niebezpiecznie czerwonymi - które były nimi, ich namiętnością, zabronioną

namiętnością.

- To nie wystarczy, Wasilij. Istnieją jeszcze inni ludzie. Zapomnieliśmy o nich.

Byliśmy głupi.

Westchnął. Policzek trzymał przy jej czole. Wzrok wbił w belki sufitu. Szaleństwo.

- Ludzie gadają - powiedział. - Nie musisz tego mówić. Ja wiem.

- Gadają - powtórzyła za nim.

- Wkrótce wróci statek - dodał Wasilij. - Wiedzieliśmy, że to się kiedyś skończy.

Raija pokiwała głową. Wpatrzyła się w inną rzeczywistość, którą dzielili, ale której

nie dotykali słowami. Teraz też nie.

Wiedzieli, że nie powinni nawet próbować.

12

- Mogę zostać na noc? - spytał Wasilij. Jedli kolację. Był wcześniej w stajni i

dopatrzył jej koni. Zamknął za sobą drzwi.

- Już i tak widzieli moją łódkę - dodał. - Już i tak o nas myślą jak najgorzej, kochana.

Raija pokiwała głową. Nie chciała go wyrzucać, choć próbowała wyrwać go ze

swojego życia. A może to samą siebie próbowała wyrwać z jego życia?

- Pojadę, zanim się rozjaśni - obiecał, jakby to z jego winy poranek ubiegał go już tak

wiele razy. Ona też nie chciała go puścić.

Powinni dzielić winę.

- Po prostu muszę tu zostać na noc - dodał z takim żarem, jakby całe jego życie od

tego zależało.

Przełknął kilka łyżek zupy rybnej z kaszą.

- Może ty masz rację - mówił dalej. - Może nie moglibyśmy żyć razem na co dzień. Za

długo byliśmy w raju, by zadowolić się codziennością. To pewnie zada nam ból. Wcześniej o

tym nie myślałem. Pewnie byśmy się ranili nawzajem, nie tylko tych innych.

- Przejdzie ci - odparła Raija. Odpowiedział jej śmiech Wasilija. Sama też zaczęła się

ś

miać. To już był ich stały powód do żartów, bo oboje wiedzieli aż nadto dobrze, że tak łatwo

mu nie przejdzie. Ze ona też będzie cierpiała.

Ż

e pewnie nigdy im nie przejdzie.

- Ale nie będziemy o tym rozmawiać dzisiaj! - Wasilij spojrzał na nią z powagą w

oczach. Wymógł taką samą obietnicę z jej oczu. - Czy Jewgienij ma może kropelkę czegoś

mocniejszego? - spytał, pomagając Raiji posprzątać ze stołu. Postawił naczynia na miejsce,

gdy już je umyła. - Obiecuję, że po tej nocy nie będę próbował niczego, co należy do

Jewgienija, ale dziś potrzebuję likieru. Czuję po sobie, że to jest noc na likier. Nie na wódkę!

Wódkę piją mężczyźni w knajpach. Trzeba czegoś słodkiego, by obejmować kobietę. Rum też

nie pasuje, to dla mężczyzn. Daj nam dobrego, przywiezionego z Norwegii likieru!

Raija zaśmiała się.

- Chyba naprawdę chcesz coś uczcić!

Sięgnęła na najwyższą półkę. Za kubkami znalazła butelkę ze złocistym płynem.

- Zadowolony? Pokiwał głową.

- Nie czujesz, że to naprawdę jest jakaś okazja? - spytał. - Czy nie czujesz, moja

najdroższa Raiju, że to jest noc, która już nigdy nie wróci?

- Żadna noc się nie powtarza - odparła Raija. Starała się zachować rozsądek i umiar,

bo bała się tego podniecenia Wasilija. Obawiała się zielonego ognia, który palił się w jego

oczach. Tego grymasu ust. Bala się jego żaru.

Wasilij kochał za bardzo.

- Rozpalimy na palenisku - powiedział. - Rozpalimy bardzo mocno. Znajdziemy skórę,

którą nigdy nie okrywaliście się z Jewgienijem. - Przytrzymał ją spojrzeniem. - Już zbyt długo

się poniżałem. Jego też. Dziś w nocy nie będę cię obejmował w jego łóżku. Dziś w nocy będę

się z tobą kochał na skórze przed paleniskiem. Na podłodze, którą ty wyszorowałaś do

białości. Dlatego jest bardziej twoja niż jego. On nigdy nie szorował jej wodą i żwirem.

- Jeżeli chcesz rozpalić na palenisku, Wasia, to nanieś drewna! - rzuciła Raija,

zdejmując fartuch.

Podobał jej się obraz, jaki przed nią roztoczył. Pobudził jej wyobraźnię.

Mieli noce, które były zgodne z jej marzeniami. Noce, które tworzyli razem, bez

planowania.

Które przeżywali razem, wsłuchani w siebie nawzajem.

Ta noc miała należeć do Wasilija.

Raija znalazła całkiem nową skórę. Nieużywaną. Pachniała skórą i futrem, niczym

innym. Nie miała zapachu ani jej, ani Jewgienija.

Położyła ją na podłodze przed paleniskiem. Uklękła, gładząc futro i dochodząc dłońmi

aż do podłogi.

Wasia miał rację. Podłoga należała do niej. Za każdym razem, gdy klęcząc szorowała

ją, brała ją na własność.

Mogła dać im miejsce na namiętność.

Raija patrzyła, jak Wasia rozpala na palenisku. Patrzyła na jego dłonie. Czuła, że je

kocha. Kocha ich dotyk, lekki albo mocny, szukający albo wymagający. Kochała je.

Szybko się rozebrała, drżąc nieco, gdyż powietrze się jeszcze nie ogrzało.

Rozpuściła włosy. Lekko pofalowane od więzów warkoczy opadły jej na plecy aż do

pasa. Okryły piersi, biodra... Ubrały ją na nowo.

Wasilij odwrócił się od ognia. Uśmiechnął się do niej. Poczekał, aż ogień dobrze się

rozpalił i strawił pierwsze szczapy. Dołożył wtedy stos grubszych polan. Płomienie odbijały

mu się w oczach.

Miękkimi ruchami zdjął swoje ubranie. Nie krępowali się siebie. Znali się dobrze.

Znane krajobrazy.

Budzili w sobie znane sobie uczucia.

Znali się. Nie można wstydzić się kogoś, komu dało się tak wiele i od kogo otrzymało

się równie wiele.

Ich ubrania przypominały wyspy na białej podłodze morza.

Stanęli na największej wyspie. Stali, z dłońmi szukającymi dłoni, z ramionami, które

obejmowały, nie wiążąc. Z ustami szukającymi ust, z językami igrającymi ze sobą.

Razem.

Ze skórą pod stopami.

Razem.

Ze skórą pod kolanami.

Razem.

Ze skórą pod ciałami oplatanymi rękami i nogami. Razem.

Razem.

Noc okryła ich półmrokiem. Ogień na palenisku nasycił się na chwilę, zmienił w stos

ż

arzących się głowni. Niechętnie przyjął jeszcze dwa polana i napoczął je z pewną

ostrożnością.

Raija przyniosła jeden z wełnianych pledów, których używała Jelizawieta. Wasilij

widział, skąd go wzięła, więc nie musiała tłumaczyć. Zrozumiał. Z uśmiechem okryła ich

oboje.

- Gdyby to była zima, źle byłoby z nami - stwierdziła Raija i zachichotała. Poczuła się

młoda i głupia, cudownie, cudownie młoda.

To nieprawda, że ma dorastającego syna! To nieprawda, że jej przeszłość spowijały

mroczne cienie.

To nie była prawda. To był...

- Przeciąg - stwierdziła, unosząc się na łokciach i wpatrując się w Wasilija. - Wiesz, że

zimą drętwieje mi krzyż? Nigdy ci chyba nie mówiłam, prawda? Jewgienij tego nie zauważył,

zresztą zimą ma swoje kłopoty z ramieniem. A ja zaciskam zęby i udaję, że wszystko jest w

porządku. On pewnie sądzi, że po prostu mam zły humor. Czasem rano prawie nie mogę

wstać, muszę zsuwać się z łóżka. Zauważyłbyś coś takiego?

- Zauważyłbym - odparł Wasilij. Leżał na plecach z rękami splecionymi pod karkiem.

Nie dotykali się, lecz jednak dawali sobie nawzajem ciepło. Przepływało pomiędzy nimi

niczym prąd tak silny, jakby się naprawdę dotykali.

- Masz rzęsy jak dziewczyna - zauważyła nagle Raija. - Długie i gęste. I ciemne, choć

przecież nie masz ciemnych włosów. Nawet nie zimą. Tylko te rzęsy. Twoja matka miała

ciemne włosy?

Pokiwał głową, ale nie chciał mówić o rodzicach. To był trudny temat. Raija i tak

wiedziała więcej o jego dzieciństwie niż ktokolwiek inny.

Ukrywało się za nowymi czasami. Najlepiej, by pozostało zapomniane.

Wasilij złapał butelkę z likierem i wypił prosto z niej duży łyk złocistego płynu.

Grzało w przełyku, grzało całą drogę do żołądka. Może nie musiał pić ognia, wystarczająco

dużo było w nim gorących uczuć.

Wystarczająco dużo.

- Gdybyś tak był zwyczajnym mężczyzną, prowadzącym zwyczajne życie...

- ...ze zwyczajną żoną? - dokończył za nią gorzkim tonem.

Raija pokiwała głową. Nie poddała się. Chciała poznać go jeszcze bardziej. Chciała

zajrzeć w kolejne zakamarki zasłony, za którą się chronił.

- Jak wyglądałoby twoje życie?

- Gdybyśmy ty i ja mieli coś razem? - spytał zmęczonym tonem, zamykając oczy.

Oczywiście, że marzył na ten temat. Miał wystarczająco dużo marzeń na ich oboje.

Nie brakowało mu ich. Może to Raija odznaczała się niezwykłą wyobraźnią i umiała

opisywać ją wyszukanymi słowami, ale w końcu i on umiał marzyć.

- Nie, nigdy się nie dowiesz, jakby to było z nami - poprawił. - Spytałaś, jak wiodłoby

się zwyczajnemu Wasilijowi Uskowowi. Temu, który nie kochałby tak szaleńczo.

Westchnął. Zamyślił się. Takich marzeń chyba nigdy nie miał.

Wszystkie jego marzenia związane były tylko z nią, z Raiją. Z nikim innym.

- Ten Wasilij żyłby spokojnie i cicho. Nie wiem, co by robił. Może byłby rybakiem

albo marynarzem, siedzącym po uszy w długach. A przecież teraz całkiem nieźle mi idzie! -

zaśmiał się. Nawet na ten temat umiał żartować. - Byłby dziwny, bo wracałby jak najszybciej

do domu. Nie wymachiwałby kuflami w gospodach. Nie przepijałby swojej wypłaty.

Kupowałby piękne materiały na suknie dla żony. A ona pewnie byłaby rozsądna i szyła z nich

ubrania dla dzieci.

Wasilij niemal oczekiwał, że Raija zaprzeczy mu i powie, że wcale nie byłaby taka

rozsądna, ale ona na tyle nie dała się porwać jego wizji.

- Ten zwyczajny Wasia - mówił dalej - miałby całą armię dzieci, bo nie umiałby

trzymać łap z dala od żony. Za każdym razem, gdy wracałby z rejsu, robiłby jej dziecko. Co

roku rodziłby się mały Wasilijewicz lub mała Wasilijewna. Jakaś Natasza czy Natalia,

Walerij, Anatolij, Stiepan... - westchnął. - Może i mała Raisa? Kto wie? Przecież nie on sam

wybierałby dla nich imiona? Żona też pewnie miałaby coś w tej sprawie do powiedzenia. W

końcu to ona by je wszystkie rodziła.

Raija uśmiechnęła się. Przesunęła palcem wskazującym od nasady jego włosów przez

czoło, nos, usta, podbródek, szyję aż do piersi. Tam spoczęła jej dłoń.

- Chyba także lubiłabym tego zwyczajnego Wasilija - powiedziała. - Ale nie sądzę, że

naprawdę mógłbyś być zwyczajny.

- Przecież sama o niego spytałaś! - twierdził Wasilij. - Sam nie wiem, jaki on mógłby

być. Sądzisz, że naprawdę ktoś taki istnieje?

- Na pewno. Raija przysunęła się bliżej niego. Leżała na brzuchu i oparła łokcie o jego

pierś, a głowę o swoje dłonie. Stopy wsunęła pod pled, trochę zaczynała marznąć.

- Opisałeś takiego mężczyznę, jakich może być wielu. Może też byłbyś taki. Z

właściwą kobietą.

Wasilij nic nie odpowiedział. Ale Raija i tak doskonale wiedziała, co on myśli.

Wiedziała, jak wygląda jego serce. Co może mieścić. To ona trzymała je w swoich

dłoniach.

- Ale ta kobieta nie byłaby taka, jaką ją opisałeś - powiedziała.

- Nie - potwierdził. - To jeden z powodów, dla których on nie mógłby być zwyczajny.

Może nie urodziłaby więcej dzieci niż tylko Natalię albo Stiepana. Ten zwykły Wasia miałby

pełne ręce roboty z żoną bardziej niesforną niż całe stadko dzieci. Ten zwyczajny Wasia nie

miałby czasu być zwyczajny...

Raija nie rozumiała, dlaczego zbierało jej się na płacz. W końcu przecież przeżyli swój

czas. Było im dane to przeżyć. Całe lato grzechu.

- Nie zasłużyłeś na to wszystko... - powiedziała niezręcznie. Nie była w stanie dać mu

więcej niż dała, niż mogła dać tej nocy.

W jego śmiechu brzmiało odprężenie, ciepło. Przypominał jej ich wszystkie wspólne

letnie noce. Wspólną namiętność. Jego śmiech to malował.

- Sądzę, moja Raiju, przyjaciółko, ukochana, moja i nigdy nie moja kobieto... Sądzę,

Raiju, że nie ma takiego mężczyzny, który by zasługiwał na ciebie bardziej niż ja. Jakże bym

chciał być tak podły, by tego zażądać!

Pogładził ją lekko po ramieniu i obrócił na plecy.

Ś

ciągnął z niej pled. Widział ją tylko w delikatnym świetle z pieca.

Gdy już skóra przyzwyczaiła się do lekkiego chłodu, stał się on nawet przyjemny.

Przypominał chłód wiosny, pory nadziei. Zupełnie jakby nadal mieli przed sobą lato...

Wasilij otworzył drzwiczki pieca. Zrobiło się jaśniej, z odcieniem czerwieni, jak

rankiem wczesnym latem lub wczesną zimą.

Skóra Raiji przybrała czerwonawy odcień. Złocisty, żarzący się. Jej włosy wydawały

się niemal rude, choć Wasilij dobrze wiedział, że są koloru sadzy.

Opuszkami palców delikatnie dotknął jej blizn. Z nabożeństwem przesunął palcami po

każdej z nich.

Z miłością.

- Jakże bym chciał móc je usunąć - powiedział cicho, z melancholią. Pełen uczuć,

których aż bał się sobie uświadomić. - Chciałbym mieć moc, by sprawić, by nigdy nie

powstały.

- Ja tego nie pamiętam - odparła Raija wzruszona. Mruganiem odgoniła łzy.

Wasilij powiedział to w sposób tak oczywisty. Coś jej mówiło, że on kocha ją jeszcze

bardziej właśnie z powodu tych blizn. Że jeszcze potęgowały jego uczucia. One stanowiły jej

część. On to widział i stawał się częścią tego bólu, którego nie pamiętała, a który musiał

gdzieś w niej się kryć.

On go czuł.

Pocałował jej blizny. Każdą z osobna. Te na piersiach. Na brzuchu. Na udach.

Całował je tak, jakby chciał je zetrzeć, wymazać, wygładzić znów do gładkiej skóry.

To było równie niemożliwe, jak wszystko pomiędzy nimi. Ale było piękne. Raija

zapłakała. Wasilij ucałował jej oczy. Jej łzy. Spijał jej łzy.

- Kocham cię, Raiju - rzekł. - Będziesz zawsze w to wierzyła? Będziesz pamiętała?

- Jak mogłabym zapomnieć?

Raija usiadła i objęła mocno Wasilija. Siedzieli twarzą w twarz. Czoło w czoło.

Pomiędzy czubkami ich nosów pozostała tylko niewielka przestrzeń. Świat skurczył

się do powietrza między nimi. Był tak dobry, bliski. Należał do nich.

Nagle go zapragnęli. Należał do nich dwojga.

Usta szukały ust. Nawlekali sznury pocałunków kosztowniejszych niż perły. Bardziej

migoczących w tym czerwonawym świetle niż cała biżuteria carycy.

Nawet caryca Elżbieta pozazdrościłaby im takich klejnotów.

Raija owinęła się wokół Wasilija, przesunęła stopami po jego udach, odchyliła w tył i

zaprosiła go.

Przyszedł.

Ich ciała mówiły własnym językiem, oświetlone czerwonym blaskiem ognia.

Ich pot tworzył muzykę.

Ogień i pot.

W ekstazie byli samotni. Stanowiła jedyną chwilę, której nie dzielili ze sobą. Jedyną

chwilę, gdy nurzali się we własnej rozkoszy, chwilę, gdy znikała nawet ta druga osoba.

Wtedy byli Raiją i Wasilijem, osobno. Ale potem znów byli razem. Znów dzielili się ze sobą,

pełni czci.

Dzięki każdemu „potem” jeszcze bardziej zbliżali się do siebie. Każde „potem”

utrudniało im rozstanie. Wiązało ich mocniej.

Wasilij otulił ich oboje w pled. Utkany przez nią z nitek, które przędła, farbowała,

wplatała. Pełnych znaczenia ponad to, że zajmowała się tym z praktycznej potrzeby. W pracy

Raiji każda nitka miała znaczenie.

Wasilij o tym wiedział. Owinięty jej pledem, czuł się otoczony jej miłością.

Wełna wchłaniała wilgoć z ich ciał, ślady ich miłości, ich namiętności.

Pochłaniała ich oboje.

Wasilij myślał o tym. Dobrze, że tak się. działo.

Dobrze.

Powinni zostawiać po sobie takie ślady.

- Jesteś teraz zmęczona? - spytał z ustami przy jej czole. Czuł zapach jej włosów, ich

jedwabisty dotyk na swojej skórze.

- Mmmm - zamruczała tylko. Była nim nasycona, ale nie chciała go puścić. Jej

ramiona stanowiły miękkie okowy.

- Nie musisz leżeć tak niewygodnie - powiedział. Raija pokręciła głową. Jej policzek

był nadal wilgotny. Wtuliła się nim w jego szyję.

- Ja chcę leżeć niewygodnie - odrzekła cicho, łaskocząc go ustami. - Chcę leżeć tak

cudownie niewygodnie. Możesz być moją poduszką?

Mógłby być i jej materacem, gdyby tylko chciała. Mógłby stać całą noc, trzymając ją

na rękach, gdyby tak życzyła sobie spać.

Otulił ją jeszcze dokładniej, tak by nawet skrawek skóry poniżej brody nie był

wystawiony na chłód.

Obejmował ją i czul, jak jej ciało się odpręża. Jak ona mu się oddaje, w takim stopniu,

jak może.

Nigdy bardziej niż tak.

Nigdy nie bardziej niż jak teraz. Raija nie była w stanie ofiarować mu więcej ze swego

ż

ycia.

Była to gorzka prawda.

Wasilij czuł, jak Raija usypia. Jak odpływa w sen, w nieznane marzenia, w noc.

Obejmował ją i sam nie mógł zasnąć. Zresztą nie chciał.

Wystarczało mu to, że trzymał ją w objęciach. Większego szczęścia nie mógł zaznać

na tej ziemi.

Może nie było dla niego większego szczęścia? Nie był przecież zwyczajnym

Wasilijem. Nigdy nie będzie zwyczajnym Wasilijem.

Nie taki los mu przeznaczono.

Trzymał ją w objęciach aż do schyłku nocy. Miał ją w ramionach, we krwi, w sercu.

Czuł, jak bardzo ją kocha.

Gdy poranek szepnął, że zaraz nadejdzie, Wasilij niechętnie ją puścił.

Wysunął się z jej ramion, spod pledu. Opuścił posłanie, które dzielili.

Nie było bardzo zimno. Ale i nie ciepło. Nic zresztą nie mogło wydawać mu się ciepłe

po jej objęciach.

Ś

wiat bez niej był zimny.

Wasilij ubrał się szybko. Przeczesał palcami włosy. Nie miał innego grzebienia, a

poza tym nie przejmował się swoim wyglądem. Gdy od niej odchodził, nie było nikogo, dla

kogo chciałby być schludny.

Zdanie innych się dla niego nie liczyło.

Jakaż ona była ładna we śnie! Wydawała się młodsza, delikatniejsza. Nie można było

zapomnieć jej twarzy. Gdy miała otwarte oczy, była Kobietą. Gdy zamknięte, była Aniołem.

Wszystko w jednej osobie.

Wasilij uniósł ją ostrożnie, nadal owiniętą w pled. Ucałował w czoło. Długo na nią

patrzył. Cieszył się, że nadal śpi. Nic by jej nie umiał teraz powiedzieć. Zupełnie nic, a wtedy

może źle by to zrozumiała.

Pomiędzy nimi nie powinno być miejsca na wątpliwość. Ta noc powinna wymazać

wszystko, co nie było ładne. To, co pozostanie, powinno być dobre.

Także dla Raiji.

Przeniósł ją na łóżko i położył na skórach. Poprawił okrycie ich pledem. Delikatnie

ucałował usta.

Raija uśmiechnęła się lekko przez sen.

Wasilij cicho wyszedł na zewnątrz. Poszedł w kierunku Dwiny, do łódki, która miała

go zawieźć do Archangielska.

Wstawał ranek.

A więc ludzie znów będą mogli o czymś gadać.

13

Wasilij nie przejmował się spojrzeniami tych kilkorga ludzi, których spotkał w porcie.

Oni dokładnie wiedzieli, gdzie był. On wiedział, że oni wiedzieli. Ale nie chciało mu

się do nich odzywać. Nawet pozdrowić. Niech sobie myślą swoje.

To i tak nie miało znaczenia.

Poszedł do domu. W izbie było chłodno, ale nie rozpalał w piecu. Nastawał dzień,

więc nie zmarznie.

Zdjął kurtkę i powiesił na miejsce. Zawsze był porządny, to jedna z jego pozytywnych

cech.

Dziwne, że o nich teraz pomyślał.

Przygotowanie wszystkiego nie trwało długo. Wydawać by się mogło, że coś takiego

wymaga zaplanowania, przemyślenia.

Nigdy nie sądził o sobie, że działa pod wpływem impulsów.

Ale myśl nie była całkiem nowa.

Po prostu była tego rodzaju, którego unikał.

Mimo to była jego własna. Jego dzieckiem, nikogo innego.

Wasilij uśmiechnął się, gdy już był gotów. Dzień dopiero się zaczynał. Robiło się

cieplej. Słońce rozpoczynało swoją grę.

To będzie ładny dzień. Ale późne lato nigdy nie było jego porą roku. Nie przychodziło

dla niego.

Wkrótce przypłynie statek z zachodu.

Zastanawiał się, czy Raija już się obudziła. Wolałby, by jeszcze spała. Powinna być

pogrążona w niewinnym śnie, w tym stanie, kiedy nic nie można zrobić.

Wasilij wyobraził sobie ukochaną. Nadal czuł jej zapach na swoich ramionach. Na

każdym skrawku swojej skóry jej zapach.

Nadal czuł jej smak na swoich ustach. Nadal była razem z nim.

Zawsze z nim.

Takie to proste.

Przez sekundę żałował, że to nie będzie ładne. Ale takiego dokonał wyboru.

Raija zrozumie.

Raija miała piękne wspomnienia. Raija mogła przypomnieć sobie piękno za

zamkniętymi powiekami. Raija mogła wydostać ich czas ze schowków jej pamięci.

Mogła.

Sznur był sztywny, nasiąknięty wodą. Zimny w dotyku. Ostatnia pieszczota...

Wasilij zrobił krok w przód.

- Chcę go zobaczyć - powiedziała Raija z naciskiem.

Antonia płakała. Płakała od chwili, gdy po nią przyszli. Ona już go widziała.

- To nie jest ładny widok. Powinnaś pamiętać go jako Wasię, a nie jako...

- To jest Wasia - upierała się Raija.

Zanim Antonia przyjechała, nastał już wieczór. Zanim Raija się dowiedziała.

Nie mogła tego zrozumieć. Nie przypuszczała, że mógł być do tego zdolny. Ale wiele

rzeczy nabrało znaczenia.

Ich noc nabrała znaczenia.

Była jego pożegnaniem. Piękniej by tego nie wyraził słowami. Raija była mu za to

wdzięczna.

- Chcę go zobaczyć - powtórzyła. Nie umiała podnieść głosu. Płacz czaił się za

każdym słowem.

Wysłuchała opowieści Antonii.

Ktoś spostrzegł go przez okno. Drzwi nie były zamknięte. Odcięli go i pobiegli po

Antonię. Zanieśli jej klucz.

- Gdybyś mieszkała w mieście, pewnie tobie by go dali - stwierdziła Tonią. - Mogę ci

go dać.

- A dlaczego? - zaprotestowała Raija. - Nigdy nie miałam jego klucza. Teraz też nie

potrzebuję.

Wysłuchała opowieści Antonii. Słyszała, jak wypowiada to słowo wiele razy.

Słyszała, jak mówi, że wszystko, co było Wasilijem, już nie istnieje.

Ze pozostało tylko ciało. Powłoka bez życia.

- Muszę go zobaczyć, Toniu. Jadę do Archangielska. Mogę spać u ciebie na podłodze.

Muszę go zobaczyć. Rozumiesz? Nie boję się jego wyglądu. I tak zapamiętam go takim, jaki

był. Ale ja muszę go zobaczyć!

Antonia już nie powstrzymywała Raiji. W końcu nie była dzieckiem. Nie wszystko w

jej życiu przypominało wiosenne kwiaty.

Może właśnie dla niej śmierć nie była tym, czym dla wszystkich innych.

A Wasilij był jej...

- Zniesiesz ludzi? - spytała tylko. - Gadają o tym. I na pewno nie przestaną, gdy ty

przyjedziesz...

- Co mnie to obchodzi? - spytała Raija obojętnie. - Ja chcę zobaczyć Wasilija.

Ludzie wiedzieli. Myśleli swoje. Ale nie byli nieprzyjaźni. Raija poczuła silny

przepływ ciepła, gdy napotkała grupkę pod domem Wasilija. W spojrzeniach ludzi nie było

potępienia.

Rozsunęli się na boki, gdy przyjechały.

Dłonie wyciągnęły się w stronę zeskakującej z konia Raiji, przyjęły lejce i uspokoiły

zwierzę.

W sercach ludzi nie było potępienia.

Nikt jej nic nie powiedział. Ale patrzyli na nią tak, jakby patrzyli na wdowę...

Antonia otworzyła drzwi kluczem. Wepchnęła Raiję do środka i sama wśliznęła się za

nią. Znów przekręciła klucz.

Raija nie zdjęła płaszcza. Kilkoma krokami przemierzyła małą przestrzeń izby.

Położyli go na łóżku.

Raija uklękła przy nim i schwyciła jego sztywną, bladą dłoń.

Antonia miała rację. To nie był ładny widok. Śmierć nie była ładna. Nie taka jak ta.

Zauważyła ślad po linie. Odcięta, leżała na ziemi przy łóżku.

Widziała stołek. Postawili go na miejsce, które on wybrał. Zobaczyła belkę ponad

nim. Wasilijowi udało się przepchnąć pod nią linę.

Zrobił krok do przodu, a nie odepchnął stołek. To stanowiło dla niej różnicę.

Nie umiała tego wytłumaczyć ani nazwać. Ale to było tak w jego duchu!

Raija długo klęczała z dłonią Wasilija w swoich. Już nie było w tej dłoni siły. A tyle

jej miał. Tyle ciepła, współczucia, tyle odwagi, śmiechu...

Tyle do ofiarowania.

Raija milczała i pragnęła, by nigdy nie wkroczyła w jego życie. Wiedziała, że

przyniosła mu szczęście. Wiedziała, że była powodem tak silnego uczucia, które nie każdemu

jest przeznaczone. Dla Wasilija miłość do niej była czymś największym, najważniejszym w

jego życiu. Jedyną rzeczą, nad którą nie umiał zapanować.

Raija nie pragnęła takiego końca.

Coś w niej tego nie przyjmowało. Patrzyła na niego i czuła, że to właściwie nie jest jej

Wasilij. To, co było nim, uleciało wraz z nocą. Nie musiała wiedzieć dokładnie.

Pewna była jedynie tego, że go tu nie ma.

Jego pozbawione życia ciało leżało przed nią. Dowód na to, że go już nie ma. Już nie

był żywym człowiekiem. Dla nikogo.

Ż

ył kiedyś dla niej. Dał jej wszystko, co mógł. Chciał ofiarować jej życie. Przyszłość.

Ona nie mogła tego przyjąć.

Dlatego nastąpiło to.

Gorzka to prawda.

Raija ucałowała jego dłoń i położyła na jego piersiach. Ucałowała usta.

Wstała i spojrzała jeszcze raz na jego ciało.

To był Wasilij. A jednocześnie nie on.

Nie mogła płakać. Nie teraz. Jeszcze nie. Nie teraz, gdy na niego patrzyła.

Tak się starał, by to ładnie zakończyć. Pięknie się pożegnać. Sprawił jej takie

pożegnanie, które znaczyło więcej niż same słowa.

Pokazał jej swoją miłość. Szczodrze nią ją obdarował.

Nadal czuła jego zapach na swojej skórze. Jeszcze go nie zmyła.

Teraz cieszyło ją to.

Mógł być razem z nią jeszcze przez chwilę.

Może też o tym tak pomyślał.

Zawsze się dobrze rozumieli. To stanowiło jeszcze jedną z łączących ich więzi.

Wasilij na pewno by nie chciał, by płakała. Dał jej w zamian najpiękniejsze

wspomnienia, jakie można mieć.

Może nawet nie chciał, by tu przyszła i go widziała...

Ale musiał ją na tyle znać, by wiedzieć, że to zrobi.

To wymagało odwagi.

- Już? - spytała Antonia. Raija wzdrygnęła się. Czuła, że jest sam na sam z Wasilijem.

Zapomniała o obecności Toni. Istniał tylko Wasilij i ona.

Jak zawsze, gdy byli razem. Istnieli tylko oni.

- Kochałam go - powiedziała Raija. On też o tym wiedział. - Gdy byliśmy razem,

zawsze go kochałam.

Antonia milczała.

- Gdzie teraz jestem? - spytała Raija. - Dlaczego jestem taka? Nie mogłam opuścić

Jewgienija dla niego. Na swój sposób kocham i Jewgienija. Ale kochałam Wasilija. Kochałam

go!

Antonii zaschło w ustach. Zamknęła za nimi drzwi na klucz.

Raija nie spała tej nocy. Siedziała przy stole kuchennym Antonii, dokładając od czasu

do czasu polano do ognia.

Antonia i Olga położyły się. Raija nie wiedziała, czy śpią. Tonią na pewno

zrozumiała, że Raija potrzebuje samotności.

Dobra była świadomość, że one ją wspierają. Że myślą o niej.

Wiedziała też, że one także opłakują Wasilija.

To stało się tak nagle, że trudno było nazwać to żałobą.

Raija nadal czuła, że coś w niej nadal odmawia uznania, że Wasilij nie żyje. Że

odszedł na zawsze.

Widziała jego ciało. Słyszała, jak nazywają go umarłym.

Ale w niej nadal żył jego śmiech. Nadal słyszała jego głos, widziała błysk w oku,

czuła dotyk jego palców na skórze, na włosach... Słyszała, jak on oddycha!

Raija powąchała swoje ramiona. Wiedziała, że to jego zapach pomieszany z jej.

Nadal dla niej istniał.

A kilka ulic dalej leżało jego ciało.

Wasilij sam dokonał wyboru. To nie była nagła decyzja podjęta po wódce. Nic

takiego, co się stało spontanicznie.

On się z nią pożegnał.

Raija była blisko niego. Czuła, że on jest z nią. Dla niej, obok niej, blisko...

Nie żył, ale jednak nie odszedł.

Gorycz...

Dokonał wyboru.

Może mogła na niego wpłynąć... Ale teraz było już za późno.

Trzymała się dumnie wyprostowana. Można było zgadnąć, że było jej ciężko, ale nie

pozwalała nikomu sobie ulżyć. Kroczyła po ziemi i samotnie niosła ból.

Nikogo do siebie nie dopuszczała. Swój ból zamknęła w sobie i ciasno otuliła.

Chciała kupić milczenie. Chciała zapłacić za milczenie o tym, jak umarł Wasilij.

Tylko lekarz przyjął pieniądze.

Biedni ludzie mieli swoją dumę. Po śmierci Wasilij Uskow znów stał się jednym z

nich.

Oczywiście, że nie powiedzą, że targnął się na swoje życie. Po prostu umarł.

Został pochowany jak inni, bez zbędnych uroczystości. Raija wiedziała, że nie

chciałby ich. Ale zadbała o trumnę z heblowanych desek, o to, by był ładnie ubrany, by miał

miękko. By wziął ze sobą lok jej włosów.

Nic więcej nie mogła zrobić.

Szła, milcząca, ubrana na czarno, za jego trumną. Wspierała się na ramieniu Antonii.

Była wdową po nim.

Pochowała go. I pojechała sama do domu nad Dwiną. Nie została na stypie, by piciem

zaprowadzić go na drugą stronę.

Nie wiedziała, czy w to wierzy. Nie wiedziała, gdzie on jest poza jej myślami.

Widziała, jak opuścili jego trumnę do ziemi. Sama go myła i ubierała. Czesała jego

włosy, gdy już leżał w trumnie.

Wiedziała, gdzie spoczywa jego ciało.

Zamknęła dokładnie w sobie to, co z niego zachowała. Siedziała owinięta w pled,

który dawał im ciepło ostatniej nocy, gdy Wasilij się z nią żegnał. Był wtedy tak blisko...

Gdy nastał poranek, złożyła porządnie pled i włożyła go do swojej skrzyni.

Zagrzała wodę. Była jeszcze niemal wrząca, gdy Raija weszła do cebrzyka. Szorowała

skórę aż do czerwoności. Wyganiała go ze swojej skóry, włosów...

Została sama Raija.

Sama.

Raija - Raisa.

Bykowa.

Już nie ten wolny ptak, jakim była tego lata. Nie ten ptak, który latał po niebie razem z

Wasilijem.

Dla niej też nadchodziła jesień.

Raija wyniosła wodę po kąpieli. Wyszorowała dom, nawet ściany. Uprała swoje

ubranie. Uprała wszystko, co miała na sobie, gdy była razem z nim.

Uprała pościel. Wytrzepała materace, poduszki i kołdry. Wietrzyła i wietrzyła. Myła.

Szorowała.

Przez jej palce przepłynęło morze wody, gdy zmywała lato.

Raiji już nic się nie śniło. Jej noce przynosiły tylko sen. Była tak zmęczona, gdy się

kładła spać, że jedynym jej marzeniem był sen.

Nie umiała przyjąć nic innego.

Ale chciała śnić Wasilija. Chciała. Chciała czuć, że do niej przychodzi.

Ale tak się nie stało.

On nie żył.

Naprawdę nie żył.

Ale dopiero po kilku tygodniach była w stanie pójść na jego grób i popatrzeć na krzyż,

tak obcy i jednocześnie znajomy. Długo trwało, zanim mogła uklęknąć i powiedzieć sobie, że

on tam jest. Zanim mogła coś do niego powiedzieć.

Czuła ból. Cały czas. Cichy, ciężki ból, który nie kończył się wraz z granicami jej

ciała. Sięgał poza nią.

Ona była bólem.

Ż

ałobą.

Ale budziła się co rano.

Ż

yła.

Zaczynała myśleć o nim w czasie przeszłym. Zaczynała mówić, że Wasilij „był”. Że

coś zrobił. Kiedyś.

I Żal wtapiał się w nią. Zajął jakieś miejsce gdzieś w głębi.

Współistniał.

Ale ona żyła. Dniem codziennym. Słyszała samą siebie, jak się śmieje. Dziwnie było

zwłaszcza za pierwszym razem po jego śmierci.

Potem śmiała się częściej.

Przypominała sobie powiedzonka, które ze sobą przynosił. Te, które ją bawiły.

Uśmiechała się do wspomnień o nim.

Odkryła potem, że była w stanie czuć coś innego niż smutek i żal.

Nie to, by go zapomniała. Raija nigdy nie zapomni Wasilija. Ale gdy się obudziła

pewnego ranka, pomyślała o Miszy.

Nie pomyślała o Wasiliju aż do wieczora, gdy słońce przedarło się przez chmury,

pogłaskało ją po twarzy i rozgoniło chmury po wieczornym niebie.

Wasilijowi też by się spodobał ten widok, pomyślała.

To nie wzbudziło w niej smutku, tylko spokój. Zastanawiała się, czy on gdzieś tam

mógł dzielić jej radość.

Tyle było radości w Wasiliju. Nie mogła tego zapomnieć. Musiała to przekazać dalej.

I musiała żyć dalej.

Musiała iść w przyszłość z otwartymi oczami. Z otwartym umysłem. Z radością.

Wkrótce przypłynie statek.

Statek przypłynął.

Pojawił się na błękitnym morzu, pod błękitnym niebem. Wokół nich świat był

czerwony. Złoty. Przejrzysty.

Powietrze było przejrzyste. Niebieskie. Na niebie ani jednej chmurki.

Przypłynęli o świcie. Na początku dnia. Na początku jesieni. Tej pory roku, gdy

ziemia zbiera plony tego, co zostało posiane, by przygotować się na przetrwanie.

Jesień odsłaniała.

Jesień była szczera.

Raija stała na łagodnym wietrze i czekała. Czekała.

Rozpoznawała postacie na pokładzie. Rozpoznała Jewgienija. Misze.

Nie było ich tutaj latem. Długo ich nie było.

Byli na zachodzie.

Poza jej zasięgiem. Poza jej spojrzeniem. Daleko.

Trochę marzła. Bała się. Nie tego, że się dowiedzą, bo musieli się dowiedzieć.

Przeżyła swoją letnią przygodę, nie mając do niej prawa. To była jej przygoda.

Wszystko ma swoją cenę.

Nadal ją płaciła. Bała się. Nie chciała, by Jewgienij usłyszał o tym od kogoś innego

niż ona.

Raija patrzyła, jak opuszczają łódkę na wodę. Patrzyła, jak Misza do niej wchodzi.

Wracali do domu. Do niej.

Jesień ją odsłaniała.

14

Jesień była szczera. Miała w sobie ogień i mróz. Była ciepłem i przenikającym

chłodem.

Jewgienij objął ją ramieniem trochę z oczekiwaniem, trochę z rezerwą. Nie umiał przy

wszystkich okazywać swoich uczuć.

Misza też odsunął się nieznacznie, gdy Raija go objęła. Widać było zmieszanie na

jego twarzy, gdy go przytuliła i ucałowała w oba policzki.

Jewgienij to przewidział. Nie chciała wtedy uwierzyć, ale teraz sama to zobaczyła.

Jej syn dorósł. Stał się wyższy, jego głos załamywał się. To lato zabrało go jej.

Zauważyła, że się zmienił. Rysy jego twarzy były niby takie same, a jednak inne. Inne niż

wtedy, wiosną, gdy odpływali.

Kilka miesięcy życia to wiele, gdy się jest w wieku Michaiła.

Policzki miał ogorzałe. Nigdy wcześniej nie wyglądał bardziej zdrowo. Nadal była w

nim miękkość, pewnie nigdy nie będzie w jego twarzy surowości i zawziętości - ale teraz był

bardziej mężczyzną niż chłopcem.

Jak to trudno przyznać, oddalić go od siebie...

- Nie masz, mamo, pojęcia, przez co przeszliśmy! - wykrzyknął przejęty Michaił.

Końcówka wypowiedzi przeszła w wysokie tony. Raiję ogarnęło wzruszenie.

- Sądzę, że mama wie - rzucił Jewgienij. Pokiwała głową.

Jak to jej się wydało teraz odległe! Niezwykle odległe. Dopiero oni jej to

przypomnieli.

- Chyba wiem - odparła - ale opowiecie mi. Mamy czas. Jesień się jeszcze nie zaczęła,

a zima jest długa.

- Czy tamci przypłynęli? Rybacy? Wasia?

Raija znów pokiwała głową.

Boże, jaki ból sprawiło jego imię! Poczuła, że wokół niej ludzie wymienili spojrzenia.

Zrobiło się bardzo cicho. Raija zrozumiała. Poczuła ciepło, to samo ciepło, którym ją

otoczyli, traktując jako wdowę po Wasiliju.

Wspierali ją.

Jewgienij miał rację: z wielu względów Raija w Archangielsku była bardziej u siebie

niż on. Ona nigdy nie byłaby samotna w tym mieście.

Ludzie przejmowali się jej losem.

Dla niej będą milczeć. Wszyscy jak jeden mąż.

- Oni wrócili - powiedziała. - Wszystko z nimi dobrze. Na pewno ci opowiedzą, co się

tam działo. Ja wiem tylko to, co się działo tu, potem.

- Chcę rozmawiać z Wasilijem! - zażądał stanowczym tonem Jewgienij.

- Nie możesz - odparła Raija, patrząc mu w oczy. Nieważne, że dostrzegł jej ból. Jej

smutek. Były jej częścią i nie chciała tego ukrywać. - Wasilij nie żyje - Raija uświadomiła

sobie, że po raz pierwszy powiedziała te słowa na glos.

To też był mur do zburzenia.

Musiała przejść przez jego ruiny. Musiała rozpocząć nowy czas. - Powiesił się.

To sprawiało ból. Na pewno żadne z nich nie wyobrażało sobie tak tego dnia. Nie tak

wyobrażali sobie tam, na zachodzie, dzień powrotu. Raija nie tak miała ich przyjąć.

Ale ona sama to przygotowała. Jak kto sobie pościele, tak się wyśpi...

Miasto stanęło za nią. To poczucie wzruszało ją, budziło miłość do tych ludzi.

Była przecież obca. A oni ją przyjęli jak jedną ze swoich.

Otoczyli ją lojalnie milczącym kręgiem. Nikt jej nie potępił. Nikogo nie zaświerzbił

język.

Tylko Raija nie mogła milczeć. Tylko ona musiała wszystko wyprostować.

To bolało. Słowa raniły, rozdrapywały aż do krwi.

To ona zawiodła.

Opowiadała, wyłamując sobie palce. Nie dotykała już żadnego z nich: ani męża, ani

syna. Mając słowa za żagle, dryfowała daleko od nich, dalej niż kiedykolwiek wcześniej

dotarła.

Zupełnie jakby to ona była w dalekiej podróży, podczas której przeżyła przygody i

odnalazła coś wspaniałego.

Nic nie ubarwiała. Opowiadała, jak było. O ogniu, namiętności, szaleństwie. O

myślach o zdradzie, o sumieniu drącym duszę na strzępy, o wątpliwościach, o pogardzie, jaką

do siebie czuła.

Opowiadała, że Wasilij jej potrzebował.

Przekazała jego opowieść z Finnmarku. O tym, co zrobiła dla załogi.

Opowiedziała o nocy, gdy Wasilij uciekł do niej, goniony przez upiory z czarnego

morza. Że jej potrzebował. Opowiadała, że przejmowała się nim. Ze poczuła coś do niego.

- Kochałaś go - przerwał jej Jewgienij. - Nazwij to właściwym słowem. Nic nie

zmieni, jeśli tego nie nazwiesz. Kochałaś Wasię.

- Tak - pokiwała głową Raija. Zdziwiona, że mąż mówi o tym z takim spokojem.

Oczekiwała gniewu. Zasługiwała na gniew. - Rodzajem miłości.

Jewgienij uciekł wzrokiem w bok. Takich słów użył Reijo. Reijo pewnie znał ją lepiej

niż on. Przecież ona w Norwegii była tą samą osobą.

Nie mogła się zmienić.

W końcu tylko to pozostanie: rodzaj miłości. Może tylko tak umiała odpłacić tym,

którzy ją kochali.

To bolało.

Ale Jewgienij nadal miał świadomość, że nosi w sobie coś, czego jej nie może

powiedzieć. Wiele widział w Lyngen, wiele usłyszał. Wiedział to, za co ona oddałaby życie.

Wiedział, co się dzieje z jej dziećmi. I o tym musiał milczeć.

- Wasia umarł... powiesił się... dlatego, że się w tobie zakochał? - Misza spojrzał na

Raiję z niedowierzaniem malującym się na twarzy. - Powiesił się, bo ty i on... całe lato? Jak

mogłaś, mamo? Jak mogłaś?!

Wpatrywał się w nią z rosnącym gniewem i z głębokim rozczarowaniem.

Zerwał się zza stołu tak gwałtownie, że przewrócił krzesło. Nie zauważył tego. Cofał

się, nie spuszczając z matki oczu.

Pobladł. Zawód w jego oczach był większy od gniewu. Czuł się zdradzony.

Wypadł za drzwi.

Dłoń Jewgienija przytrzymała Raiję. Ona już wstała, chciała biec za synem,

tłumaczyć...

- Niech biegnie - powiedział Jewgienij. - Niech to z siebie wybiega, Raiju. On jest

nadal dzieckiem. Nie rozumie tego. Ale przeżyje to i ci wybaczy...

Raija opadła z powrotem na krzesło. Dłoń męża nadal spoczywała na jej dłoni. Nie

zasługiwała na takie traktowanie. Na wiele już nie zasługiwała.

- A ty możesz wybaczyć? - spytała. - Zrozumieć?

Dwie pary ciemnych oczu spotkały się na długo.

Wiele przemilczeli wobec tego drugiego. Wiele nigdy nie powiedzą. Nigdy nie

otworzą wszystkich drzwi przed tym drugim. Jeszcze czuli wiele winy.

- Zrozumieć? - Jewgienij potrząsnął głową. - Nie sądzę, bym kiedykolwiek mógł cię

zrozumieć. Ofiarowałem ci wszystko. Tak to widzę. Nie wiem, czego ci mogło brakować. Nie

rozumiem, co kobiety widziały w Wasi. Nie rozumiem, bo on nie był mężczyzną, którego

bym wybrał dla własnej siostry. Wiem, że dla niego kobiety traciły głowę. Nie umiały mu się

oprzeć. Ale nie rozumiem tego. Nie rozumiem, czemu on mógł tyle dla ciebie znaczyć. -

Westchnął, nawet jakby się uśmiechnął. - Zresztą nie wiem, czy chcę to wiedzieć. Chyba nie.

A jeśli chodzi o wybaczenie... Tak, mogę wybaczyć. Będę na tyle mężczyzną. Ale ty chyba

nie chcesz za nim pójść?

Raija pokręciła głową. Taka myśl przemknęła jej przez głowę, to prawda. Ale nie

zrobiłaby tego. Wasilij by tego nie chciał. Wasilij chciał, by żyła. Ona też tego chciała.

- Umarli nie mogą przesłonić żyjących - mówił dalej. - Żywe kobiety nie wybierają

umarłych na kochanków, prawda? Nawet takie kobiety jak ty, Raiju.

Uśmiechnęła się blado.

Co ta wyprawa zrobiła z Jewgienijem? Nigdy wcześniej nie widziała go takim

spokojnym. Nigdy wcześniej nie okazywał tyle zrozumienia...

Ale nie odmówiła. Teraz ona kogoś potrzebowała. Potrzebowała Jewgienija. Nie

zasługiwała na to, ale potrzebowała jego uczucia.

Uścisnął jej dłoń. Był z nią.

- Kocham cię, Raiju - powiedział ciężko. - Taki mój los. Nie jestem Wasilijem. Nie o

mnie marzą kobiety, nie do mnie wzdychają. Ale jestem tu dla ciebie, Raiju. Jestem twoim

mężem. Nadal nim będę.

Raija pochyliła głowę.

Nie zasługiwała na Jewgienija. Nie była pewna. Ale na swój sposób pragnęła i jego.

Michaił wiosłował. Wiosłował ile sił. Z całych sił zacisnął dłonie na wiosłach.

A tak się cieszył na powrót do domu! A teraz wszystko było nie tak. Było brzydko.

Tak za nią tęsknił!

A teraz nawet nie miał ochoty mówić na nią „mama”. Nawet myśleć, że ona jest jego

matką.

Matki nie są takie!

Nie robią czegoś takiego...

Przecież ona jest stara.

Wasilij i ona...

Nie pomagało zamknięcie oczu. I tak widział ich wyraźnie pod powiekami.

Gorycz.

I ona powiedziała, że kochała Wasilija!

To było ohydne. Takie rzeczy mogły się dziać tylko między mamą i tatą. Wszystko

inne było - złe.

Nie mógł sobie nawet wyobrazić, że ona mogła się uśmiechać do Wasilija...

A przecież go lubił!

To było najgorsze. Wszyscy lubili Wasilija. Może z wyjątkiem taty. Ale tata przecież

jest mężczyzną.

Nawet Olga powiedziała, że Wasia jest ładny. Misza nie był pewien. Nie wiedział, jak

trzeba wyglądać, by być uznanym za ładnego. Nie to, żeby się tym przejmował. Mężczyźni

nie muszą był ładni. To takie dziewczyńskie...

Nie wiedział też, czy to dobrze, żeby dziewczyna była ładna. To mogło być

niebezpieczne.

Tak, jak z mamą...

Pozwolił łódce płynąć z prądem, czasem tylko sterując wiosłem.

Dopłynął na ląd poza miastem. Przemykał się bocznymi uliczkami. Nie chciał, by

ktokolwiek go zauważył. Wszyscy przecież wiedzieli!

Wszyscy myśleli o tym samym: o jego matce i o Wasiliju.

Michaił wiedział, co sobie myśleli.

To było ohydne!

Szedł, nie pilnując kierunku, jak łódka unoszona prądem, ale zaszedł tam, dokąd

chciał.

Grób Wasilija.

Czy ona też tu przychodziła? O czym myślała, gdy tu była? Jak o nim myślała?

Czy czuła, że to wszystko jej wina?

Czy to była jej wina?

Czy Wasilij powiesił się, bo ją kochał, a nie mógł żyć razem z nią?

Czy tak się robi?

Czy istnieją takie uczucia?

Ogarnął go strach. Wszystko to, co się działo w Norwegii, nauczyło go strachu.

Czy istnieją równie silne uczucia? Dobre uczucia, które jednak tak mogą opętać, że

człowiek woli umrzeć?

Jak można wybrać śmierć?

To wszystko było takie trudne. Tyle nie rozumiał. Nie był pewien, czy chce

dorosnąć...

To było najgorsze.

- Tak myślałam, że tu będziesz. - Olga uklękła obok Michaiła.

Rzucił na nią pełne irytacji spojrzenie. Żałował, że nie może jej odpędzić, choć ona na

pewno go rozumiała. Rozumiała także to, że nie chce, by tu była. Ale Olga nie należała do

tych, których dałoby się po prostu odpędzić.

- Zobaczyłam twoją łódkę - wytłumaczyła i na tym samym oddechu dodała: - On był

odważny.

- Zabicie siebie nie jest odważne! Olga pokręciła głową.

- Jest. Ty byś się odważył? Na to pytanie nie odpowiedział.

- W każdym razie bohaterowie tego nie robią - rzucił. Chciał mieć rację. Chciał, by

Olga mu ją przyznała. Chciał odnaleźć coś w Wasiliju, co potępiał. Wolał myśleć o nim jako

o tchórzu.

Ale Olga nie uważała go za tchórza.

Wyrywał kępki mchu, ugniatał w kulki i rzucał przed siebie w złości.

- Nienawidzę jej! - krzyknął. - Nienawidzę!

- Ona ciebie przez to nie kocha mniej - odparła Olga niemal po dorosłemu. Zirytowała

go tym. - Mama mówi, że matki też mają prawo do popełnienia błędu.

Olga nawijała włosy na palec i gryzła je w zamyśleniu.

Michaiłowi wydawało się to okropne. Ona była równie okropna, jak jego matka.

- Wiedziałaś o nich? - spytał, nie spuszczając z niej spojrzenia.

Olga pokiwała głową. Policzki jej się zaróżowiły, ale wysunęła dumnie podbródek i

potwierdziła.

Michaił pamiętał ten gest od swojej matki. Ciekawe, czy Olga ją naśladuje?

- To jest ohydne - wymknęło mu się. Olga z tym też się nie zgodziła. Pokręciła głową i

poklepała ziemię na grobie Wasilija.

- Nie jest ohydne, że ktoś kogoś kocha. Wasilij ją kochał. Mama mówi, że kochał ją,

od kiedy ją spotkał po raz pierwszy. Nie każdy mógłby to tak długo ukrywać. Ale nie odebrał

wam jej, prawda? Ona od was nie odeszła.

- Jego kochała bardziej?

To tu siedział jego lęk, zatruwając go niczym kwasem.

- Bardziej niż kogo? Nie chciał, by Olga go o to pytała. Michaił nie chciał się przed

nią tłumaczyć. Nie chciał nazywać swego strachu. Nie chciał, by go rozumiała. Ale jed-

nocześnie chciał, by wiedziała.

Olga była bystra. Wiele zauważała. I lepiej rozumiała kobiety niż on...

- Bardziej niż tatę... niż mnie?

- Raija - Raisa jest właściwie dziwna - odparła Olga po chwili namysłu. - Ona także

kocha Jewgienija. Chyba mnie rozumiesz. Nie sądzę, by to sama jakoś mierzyła. Mama

mówi, że Raija ma w sobie wiele ciepła. Ze w jej sercu jest tyle miejsca, że potrafi kochać

wielu jednocześnie i na różne sposoby. - Wzruszyła ramionami. - Sama chciałabym wiedzieć,

co to znaczy. Jak tak można. To trudne do pojęcia, prawda? W każdym razie Raija bardzo za

tobą tęskniła. Wspominała cię codziennie. I naprawdę się o ciebie bała. Mama i Wasilij

rozmawiali o tym, gdy sądzili, że ja nie słyszę. - Olga rozejrzała się wokół, mimo że byli sami

na cmentarzu, i zniżyła głos. - Mówili, że wtedy, gdy tak zachorowała, no wiesz, jak...

Mówili, że użyła czegoś ze swojej duszy, by cię ochronić. Tak, jak ona umie. Wasilij mówił,

ż

e się o nią bał.

- Tamci mówili, że ktoś mnie chronił - powiedział Misza zamyślony. - Wiele się tam

wydarzyło. Nie chcę teraz o tym mówić, może później...

Olga pokiwała głową. Była strasznie ciekawa, ale wiedziała, że on na pewno jej

opowie. Zresztą tata już trochę mówił. Wystarczająco wiele, by poczuła zimne dreszcze na

plecach. I by niecierpliwie czekała na opowieść Miszy. Tata potrafił z najciekawszej historii

zrobić nudną czytankę.

Misza przesadzał bardziej niż ona, więc jeśli zmiesza jego wersję z wersją taty, pewnie

otrzyma coś odpowiadającego prawdzie.

- Widziałeś te upiory morskie? - Olga jednak nie mogła się powstrzymać.

Michaił uśmiechnął się kątem ust. Ależ ta Olga jest niemożliwa!

- Nie - odparł. - I bardzo się z tego cieszę... Olga westchnęła. Ona żałowała, że Misza

ich nie widział. Byłoby wspaniale słuchać jego opowieści zimą i czuć dreszcze przechodzące

po plecach...

- A czy norweskie dziewczęta były ładniejsze ode mnie? - spytała zaczepnie, unosząc

ciemne brwi.

- Ech! - prychnął Michaił. - Nie widziałem wielu - próbował się wykręcać. - W

każdym razie były niższe niż ty. A musiałyby być naprawdę brzydkie, byś ty była od nich

ładniejsza!

Misza zaśmiał się z własnego konceptu. Olga nic nie odpowiedziała. Myślała, jak to

łatwo oszukiwać chłopców. Jak łatwo odwracać tok ich myśli.

- Idziesz do domu? - spytała, podnosząc się. Dzień chylił się ku końcowi. Wieczór

przybierał niebieskawy odcień.

Michaił poszedł za nią z rękami w kieszeniach. Na twarzy miał udawaną obojętność.

- Zostanę pryncypałem, gdy dorosnę - obwieścił, kopiąc przydrożne kamienie. - Będę

pływał na statkach daleko, daleko na zachód.

- To nie tylko twoje statki! - odcięła się Olga. - Ja też będę armatorem!

Misza uśmiechnął się do niej z wyższością.

- Możesz być armatorem na lądzie, Olga. Ale to mężczyźni zostają pryncypałami.

Wstrząsnęła głową. Co za głupota! Wszyscy są głupi. I to niesprawiedliwe!

- A może ja zostanę pryncypałem! - zacietrzewiła się. - W końcu pierwsza

wypłynęłam w rejs! Widziałam Norwegię przed tobą, Misza. I nie miałam choroby morskiej!

Trafiła w czuły punkt.

Misza wyszczerzył do niej zęby w grymasie złości. Zmienił zdanie. Nie idzie do niej.

- Jadę do domu - rzucił i poszedł w bok, ku Dwinie i swojej łódce.

Olga była paskudna i głupia. W końcu lepiej mu będzie w domu. Może sobie pójść

spać, jeśli rodzice nadal się będą kłócić.

Michaił zastał tylko ojca. Jewgienij zdjął buty i oparł stopy na stole, mimo że było to

surowo zakazane. Przed nim stała szklanka ze złocistym trunkiem, obok karafka. Michaił

zauważył jednak, że ojciec nie wypił zbyt dużo.

- Mama? - spytał. Ściągał kurtkę, stojąc twarzą do ściany. Nikt nie może się domyślić,

ż

e on się przejmował. Jeżeli ona nie myślała o nich, on nie musi już jej kochać.

- Poszła się przewietrzyć - odparł Jewgienij. Spojrzał przeciągle na syna, zmuszając go

do zajęcia miejsca za stołem. - Nie stało się tak, jak oczekiwaliśmy, prawda?

Michaił pokręcił głową. Ojciec na pewno nie przesadzał. Ale nie rozumiał, jak on

może siedzieć tak spokojnie, jakby nic się nie wydarzyło!

- Twoja matka nie jest taka jak inne matki - powiedział cicho Jewgienij. - Sam to

wiesz. Na tyle jesteś dorosły. Nie ma wiele kobiet takich jak Raija, i może to dobrze.

Kochanie jej często sprawia ból. Ale gorzej byłoby żyć bez niej. Ja to wiem. Wasilij też to

zrozumiał.

- Jak ona mogła? - spytał Misza, pobladły. Miał tak zacięty wyraz twarzy, że Jewgienij

widział teraz w nim więcej z siebie niż z Raiji.

- Mogła, ponieważ nie mogła tego nie zrobić - powiedział po dłuższej chwili ciszy. -

Nie powiem ci, że jesteś zbyt młody, by to zrozumieć. Można być starym i też tego nie

rozumieć. Ona po prostu taka jest, ta twoja matka.

- Wybaczasz jej? Nie jesteś na nią zły? - Michaił nie mógł uwierzyć. - Przecież

puszczała się z Wasią przez całe lato!

- Nie wolno ci używać tego słowa, mówiąc o matce! - rzucił Jewgienij ostro. -

Nieważne, co robiła, ale na pewno nie to!

Michaił milczał. Nie chciał wycofać swoich słów, ale już ich nie powtórzy.

Dobrze, że mógł je choć raz powiedzieć. Gorzej było myśleć i dusić je w sobie.

Lepiej, że ojciec tak zareagował.

Ulżyło mu.

Jewgienij spojrzał na syna. Zobaczył młodego mężczyznę, który nadal miał w sobie

wiele z dziecka.

Ś

wiat to kiepskie miejsce. Misza też się tego nauczy. Nauczy pochylać kark.

Wybaczać.

Ale miał w sobie zbyt dużo z Raiji, zbyt wiele uporu i dumy. To niebezpieczna

mieszanka. Sprawiała, że jest się twardym, ale nie zawsze szczęśliwym.

Widział po synu, że potępia Raiję. Nie miał pewności, czy ona to zniesie. Sam był

zawiedziony, ale nie mógł jej oskarżać.

- Pamiętasz fiord pomiędzy wysokimi górami, Misza? - spytał nagle ochrypłym

głosem, wpatrując się intensywnie w chłopaka. - Mały domek z bali na cyplu i mężczyznę o

imieniu tak podobnym do imienia mamy? Pamiętasz go, Misza? Pamiętasz tego mężczyznę?

- To ten, który powiedział, że chciałby mieć takiego syna, jak ja? - Misza nie

rozumiał, dlaczego ojciec go wspomniał akurat teraz.

Coś było w tym miejscu, sam to poczuł. Wróci tam, gdy będzie pryncypałem i gdy już

będzie sam decydował o wszystkim.

Coś go tam ciągnęło.

- Nie chcę, byś wspominał mamie o tym fiordzie ani o tej osadzie - powiedział z

naciskiem. - Nie chcę, byś mówił o tym mężczyźnie!

Brwi Michaiła ściągnęły się. Życie dorosłych było tak zawikłane!

- Dlaczego nie? Jewgienij spróbował się uśmiechnąć.

- Pytałeś, czy on znał mamę, pamiętasz? Nie musiał mu o tym przypominać! Michaił

pamiętał wszystko stamtąd bardzo dobrze.

- Jesteś już na tyle dorosły, synu, że możesz dowiedzieć się prawdy o nas. Ale nie

powiem ci ani słowa, dopóki nie przysięgniesz, że nic a nic nie powiesz mamie. Chcesz?

Michaił przełknął ślinę. To brzmiało poważnie, niemal przerażająco. Chciał być

odbierany jako dorosły. A teraz był tak bardzo zły na mamę, że i tak nie chce z nią rozmawiać

o czymkolwiek!

- Przysięgam.

- Ten mężczyzna, który mieszka nad tamtym fiordem w Norwegii, w Lyngen, Reijo,

dobrze znał twoją matkę. Jest jej mężem.

Michaił starał się przełknąć ślinę, ale gardło miał suche. Nic nie rozumiał!

Jewgienij patrzył na niego poważnie.

- Dlatego nie jest mi trudno wybaczyć twojej matce - powiedział. - Ona nic nie

pamięta. Zbudowałem wszystko, co mam, właśnie na tym. Wiem, skąd pochodzi, wiem, kim

jest, wiem, kogo opuściła i dlaczego. Wiem, kiedy. Ale nie powiem jej tego, jeśli nadal będę

mógł tego uniknąć. To długa historia i powinieneś ją poznać. Dotyczy także ciebie, Michaił.

Jewgienij zaczął opowiadać.

Cały świat Michaiła stanął na głowie. Cały świat zwariował. Sądził, że może ufać

dorosłym, a przynajmniej rodzicom.

Ale oboje kłamali.

Michaił nie rozumiał, bo przecież jemu się obrywało przy najniewinniejszym

kłamstewku!

Ojciec żył na kłamstwie. Matka bez zmrużenia oka zdradziła ojca.

Czy już na nikim nie może polegać?

Michaił szedł wzdłuż Dwiny. Panowała ciemność, chłodna i niebieskawa. W jego

duszy też..

Matka siedziała na brzegu, ciasno owinięta szalem. W mroku wyglądała na młodą i

bezbronną. Serce mu się ścisnęło.

Zrozumiał, że nadal ją kocha. Nic na to nie mógł poradzić. Nie mógł przestać jej

kochać, mimo że go zawiodła.

Znał ją teraz lepiej. Ojciec wtajemniczył go w kłamstwo. Sprawił, że czuł się

współwinny.

Nie usiadł i nie powiedział jej tego. Nie mógł. Opanował go ten sam strach, który

prześladował ojca. Też zaczął się bać, że ona odjedzie, jeśli się dowie.

- Kocham cię, mamo - powiedział. Słowa te z trudem przeszły mu przez gardło, ale

poczuł ulgę. I radość.

- Nawet, jeśli wyznam, że nie wiesz wszystkiego?

- Zawsze.

- Będę miała dziecko - rzuciła Raija.

- Wasi? - spytał oszołomiony. Jej dorosły syn. Jej dziecko.

- Wasi - potwierdziła.

- I tak cię kocham - zapewnił, siadając obok niej na brzegu. Objął ją.

Noc ich ukryła. Nikt nie widział, że Misza płacze. Tylko Raija.

- Powinnam była płynąć z wami - powiedziała. Michaił pokręcił głową.

- Tak miało być, mamo - odparł. - Powinnaś była tu zostać. Tu, nad Morzem Białym.

U nas. Nie powinnaś włóczyć się gdzieś tam, na zachodzie.