BENTE PEDERSEN

POD OBCYM NIEBEM

1

Wszystko się skończyło. Wszystko.

Wszystko przepadło w chwili, w której Mikkal wydał ostatnie tchnienie w jej

ramionach.

Wokół tej chwili krążyła każda myśl Raiji.

To koniec.

Tamta kula jej była przeznaczona, ją powinna trafić. Gdyby tak się stało, ominąłby ją

wielki ból. Nie zostałaby skazana na życie, które straciło już sens.

Szczęście...

Każdą sekundę życia Raiji przenikała nadzieja na szczęście. Każdy kolejny oddech brała

z przekonaniem, że nie czyni tego nadaremnie. Elle obiecała to kiedyś szczupłej dziewczynce.

Na dziecięcej wówczas dłoni dojrzała szczęście, o które Raija miała zawzięcie walczyć.

Niebo świadkiem, iż walczyła. Zawzięcie.

A jej szczęściu było na imię Mikkal. Teraz Mikkal nie żyje. Tylko żyjący mogą być

szczęśliwi.

Wszystkie łzy, tęsknoty i marzenia okazały się nadaremne. A przecież od

najwcześniejszej młodości płakała, tęskniła i marzyła. O Mikkalu.

Wierzyła, że mają przed sobą wspólną przyszłość, i oczekiwała jej.

Wszystkie nadzieje Raiji wiązały się z ową przepowiednią, która była jednym ze

wspomnień z dzieciństwa.

Wydawało jej się, że ma prawo oczekiwać spełnienia tej mglistej obietnicy

wypowiedzianej ustami starej kobiety.

Wydawało jej się, że ma prawo do szczęścia. Jeśli ktokolwiek ma prawo do szczęścia, to

właśnie ona.

A tymczasem wszystko przepadło.

Wszystko przepadło w mgnieniu oka, w chwili gdy Mikkal zginął od kuli mordercy na

zaśnieżonym targowisku pośród pokrzywionych przez wiatry straganów.

Bezsensowny koniec życia.

Przerażająco bezsensowny koniec życia Mikkala.

Koniec jej życia.

Trudno to było wytłumaczyć Jewgienijowi.

- Jeśli tego nie rozumiesz - mówiła mu Raija - to znaczy, że nigdy nie kochałeś.

Wciąż miała zapłakane oczy. Odbili od brzegu już trzy dni temu, a ona bez przerwy

płakała.

Podążali na wschód. Po raz kolejny. Raija była pewna, że tym razem dotrze do celu. Nie

zamierzała znów stać samotnie na nagim wybrzeżu i patrzeć na znikającą na horyzoncie szkutę.

Nadeszła pora, by udać się w tę podróż. Raija postanowiła uciec z Ruiji. Uciec przed

władzą państwową i przed człowiekiem, który pragnął jej śmierci.

Opuściła kraj, który obdarował ją prawie wszystkim, by później odebrać to, co

najważniejsze.

Wolność mogła odzyskać tylko w kraju nieskończenie wielkim. I bardziej obcym niż

można to sobie wyobrazić.

W Rosji.

Przyszłość Raiji zależała od Jewgienija. Nie znała nikogo innego. Tylko z nim mogła

porozmawiać.

Ale Jewgienij nie potrafił jej zrozumieć.

- Chciałbym, żebyś się wreszcie wypłakała, wyżaliła i zostawiła to wszystko za sobą.

Raz na zawsze.. Krzycz. Wściekaj się. Wyrzuć to z siebie, Raiju. Nie ma sensu, byś skazywała

się na śmierć za życia. Dla niego nie ma to żadnego znaczenia. On umarł. I nie przywrócisz mu

życia, niszcząc własną przyszłość.

- Jesteś największym barbarzyńcą, jakiego kiedykolwiek spotkałam - mruknęła Raija.

Było to jedno z ulubionych słów Aleksieja. Raija kolekcjonowała różne słowa. Przyswajała je

po to, by ich używać. Nawet w takiej chwili potrafiła odnaleźć właściwy zwrot.

- Nie jestem większym barbarzyńcą niż ty, moja droga. Widzę tylko, że sama sobie

szkodzisz. Jeśli twoje życie już się skończyło, to dlaczego uciekasz? - zapytał wyzywająco. -

Dlaczego wsiadłaś na pokład mojego statku, jeśli naprawdę masz dość życia? Nie byłoby

prościej zostać tam i pozwolić, by cię zabili? Zdaje się, że znalazłaś się tu całkiem dobrowolnie.

Reijo nie przyprowadził cię siłą. Coś trzyma cię przy życiu, Raiju. A więc w twoim zachowaniu

jest trochę obłudy. Żałoba jest rzeczą ludzką. Pozwolę ci go opłakiwać. Ale nie mów mi, że

twoje życie się skończyło tylko dlatego, że on umarł.

- Kochałam go - powiedziała Raija buńczucznie. - Kochałam go bardziej, niż możesz

sobie wyobrazić. Do szaleństwa. Tego nie da się z niczym porównać. Z żadnym innym

uczuciem. On był sensem mojego życia. On był moim życiem, Jewgienij.

Jewgienij słuchał uważnie. Był to przystojny mężczyzna o melancholijnym spojrzeniu

brązowych oczu, z blizną na brodzie, która uwydatniała się wówczas, gdy zagryzał zęby z bólu.

Raija wcale tego nie zauważyła. Była całkiem zaślepiona własnym nieszczęściem. Na

Jewgienija Dymitrowicza Bykowa nie zwracała uwagi i on świetnie o tym wiedział.

- Żaden człowiek nie może być życiem kogoś innego, Raiju - tłumaczył Rosjanin

łagodnie swym głębokim głosem. - Nie wolno nikogo kochać w ten sposób. Nie wolno żyć

wyłącznie życiem tego drugiego. Traci się wówczas własne, policzone przecież godziny i dni...

- Jewgienij mówił długo i miał nadzieję, że Raija nie słyszy tej dziwnej nuty w jego głosie.

Mówił bowiem tyleż do niej, co i do siebie. Słowa te w równym stopniu dotyczyły tego, co sam

robił ze swoim życiem, z przypisanym sobie czasem.

- Życie, moja droga, to nie to, o czym marzysz. Nie to, czego pragniesz, by się zdarzyło

jutro czy w przyszłym roku. Albo za dziesięć lat. Życie to nie to, co może się wydarzyć, jeśli

tylko... Życie jest tu i teraz. Na przekór wszystkim twoim „jeśli” i „może”, które nigdy się nie

spełnią. Życie toczy się niezależnie od twoich marzeń. Niezależnie od twoich tęsknot. I takie

właśnie jest: pełne goryczy. Ale twoje. Masz je we własnych rękach w każdej chwili. Życie nie

zacznie się z dniem jutrzejszym, choć wierzysz, że on będzie jaśniejszy. Powtarzam: życie jest

tu i teraz. I dopiero wtedy, gdy to rozumiesz, zaczynasz naprawdę żyć.

Raija milczała. Jewgienij wiedział, że ona nie może się pogodzić z jego słowami.

Jeszcze nie teraz.

Ale powiedział jej prawdę. Prawdę, której sam nie potrafił udźwignąć.

Rosjanin był takim samym marzycielem jak Raija. Strumień życia płynął obok niego jak

fala przypływu, jak fale, które obmywały burty jego statku.

Miał zamiar zacząć żyć zgodnie z tą prawdą. W teraźniejszości. Postanowił jednak

poczekać, aż i Raija to pojmie. Na razie karmił się marzeniami i bolesnymi tęsknotami.

Raija tego jednak nie dostrzegała.

- Jesteś zbyt młoda, by pozwolić, aby ból zawładnął twoim życiem.

- Czy to zależy od wieku? - zapytała.

- Spójrz w przyszłość! - wykrzyknął.

- Widzę mrok. Przede mną jest tylko mrok, Jewgienij! - Raija zamrugała powiekami i na

chwilę wróciła do teraźniejszości, muskając swą drobną dłonią ogorzały, wysmagany wiatrem

policzek mężczyzny siedzącego koło niej. Jewgienij był przystojny. Nigdy dotąd nie myślała o

nim w ten sposób, ale w tej chwili przyszło jej do głowy, że to słowo nad wyraz do niego

pasuje.

- Wiem, że robisz dla mnie, co możesz, mój drogi przyjacielu - ciągnęła. - Wiem, że

pragniesz mojego dobra, ale zdaje się, że nikt nie może mnie uleczyć. Wcale nie chcę tonąć we

łzach. Wcale tego nie chcę. Niczego nie gram. Wolałabym umieć znosić cierpienie z większą

godnością. On zresztą najprawdopodobniej życzyłby sobie tego... - głos Raiji zadrżał

niebezpiecznie. Z trudem przełykała ślinę, ocierając łzy z oczu. - Nie potrafię wymówić jego

imienia, Jewgienij. Ono wzbiera we mnie jak wiosenna powódź. Ale nie potrafię go wymówić.

Nie potrafię znieść tej pustki z godnością.

Jewgienij chwycił się mocno krawędzi stołu. Odwrócił się do niej plecami.

Zapadła ciężka cisza. Raija podniosła oczy, by spojrzeć na Rosjanina, by spojrzeć na

jego szerokie plecy skryte pod cieniutką koszulą. Koszula była tak bardzo znoszona, że bez

trudu można było zobaczyć mięśnie pracujące pod tkaniną. Jewgienij pochylił głowę. Raija

słyszała jego ciężki, przyspieszony oddech. Rwący się oddech cierpiącego człowieka.

Na kark spływały mu długie, wijące się włosy. Właśnie to spostrzegła Raija. Spostrzegła

to, co nie miało żadnego znaczenia.

- Mówisz o miłości, Raiju - powiedział Jewgienij po chwili. Wyprostował silne ramiona

oparte o stół, tak jakby chciał przepchnąć go przez ścianę. - Musisz wiedzieć, że nie ty jedna

kochałaś. Cały świat cierpi na tę samą chorobę. Mówisz, że kochałaś do szaleństwa. Że nie

potrafisz tego wyrazić. Obawiam się, że to również nic niezwykłego. - Jego oddech wciąż był

przyspieszony. - Nie mówiłem ci jeszcze o tym. Nie rozmawiałem o tym z nikim. Nawet z

Aleksiejem, choć w owym czasie był mi bardzo bliski. Gdybym cokolwiek zdradził, byłoby mu

to ciężarem. Musiałem dźwigać to sam.

Jewgienij obrócił się gwałtownie. Spojrzał na Raiję płonącymi oczami.

- Ja również kochałem do szaleństwa. Byłem gotów umrzeć dla niej. W wyobraźni

namalowałem już całe swoje życie, a ona była na każdym obrazie. Patrzyłem w przyszłość,

tylko w przyszłość. Widziałem szczęście, śmiech i miłość. Widziałem pięcioro, sześcioro

dzieci, widziałem ją...

W Raiji ożyło jakieś na poły zatarte wspomnienie. Aleksiej mówił jej kiedyś o tym.

Dawno, dawno temu. Z pewnością już to kiedyś słyszała.

- Ona umarła - powiedział Jewgienij. - Umarła, a moje życie się skończyło. Tak mi się

wydawało. Ja również chciałem umrzeć. Nie pamiętam nawet, ile razy przykładałem nóż do

przegubu. Upijałem się do nieprzytomności co najmniej tyle samo razy. Sądziłem, że to jest

jakieś rozwiązanie. Że po pijanemu łatwiej mi będzie skończyć ze sobą... Jewgienij pokręcił

głową.

- Ale to nie było żadne rozwiązanie. Nic mi się nie układało aż do chwili, w której

zdołałem na nowo podnieść głowę. Dopóki nie nauczyłem się patrzeć życiu prosto w oczy.

Dopóki nie nauczyłem się żyć z godnością.

- Ona miała na imię Walda, prawda? - zapytała cichutko Raija.

Jewgienij zmarszczył brwi.

- Aleksiej ci o tym opowiadał? - zdziwił się. Raija skinęła głową.

- Miał poczucie, że to była jego wina - dodała. Jewgienij wykrzywił się nieco.

- To nie ułatwiło mi sprawy, prawda? Ona była nim zafascynowana, a ja nie mogłem na

to patrzeć. Wydawało mi się jednak, że to przejdzie. Wszystkie kobiety zachowywały się tak

samo na początku znajomości z Aleksiejem. Był zbyt przystojny. Ale jej nie przeszło. I nie

zdołała tego znieść. Wybrała więc śmierć. Straciłem kobietę, która miała zostać moją żoną, i

niewiele brakowało, a straciłbym brata, który z upodobaniem nurzał się we własnym poczuciu

winy. Nie było już miejsca dla mnie i dla mojego bólu. Ja także kochałem, Raiju. Kochałem i

cierpiałem. - Jewgienij uśmiechnął się blado. - Wówczas miałem niewiele więcej lat niż ty

dzisiaj.

- A teraz? - zagadnęła Raija. - Wcale nie jesteś taki stary, Jewgienij.

- Mam trzydzieści pięć lat, czy to niemało? A może trzydzieści sześć. Nie liczyłem

dokładnie. Ale tragiczna miłość nie oznacza wcale, że nie można pokochać jeszcze raz. Życie

toczy się dalej.

- Ale ty wciąż jesteś sam - przypomniała mu Raija, zmęczona już jego pouczeniami.

- Tak, jestem sam - przyznał ze smutkiem, a w jego przepastnych brunatnych oczach

błysnął dziwny płomień. - Ale żyję. I znowu kocham. Nie chciałbym jednak o tym mówić. Nie

teraz.

Raija skinęła głową. Wcale nie była ciekawa jego zwierzeń. Nawet przez chwilę nie

zastanawiała się, dla kogo bije serce Jewgienija. Obchodził ją tylko jej własny ból.

A poza tym przecież to tylko słowa.

Kochać... miłość...

Wcale nie wiadomo, czy ona i Jewgienij mieli to samo na myśli, wypowiadając te

słowa. Raija wiedziała doskonale, że sama używała tych określeń wiele razy - nie tylko w

stosunku do Mikkala. I nigdy nie kłamała. Zawsze chodziło o pewien rodzaj miłości. Przynaj-

mniej częściowo. Zawsze chodziło o związek, w który angażowała swoje serce.

Owo uczucie przypominało wątły kwiatek, gdy tak młodo wychodziła za mąż za Karla.

Oboje, choć bardzo różni, po omacku zbudowali wówczas coś w rodzaju wspólnoty. Związek

pełen ciepła. Łączyło ich coś, co wcale nie było brzydkie. Nawet dziś z rozczuleniem

wspominała tego bladego młodzieńca, który był jej pierwszym mężem.

Cień prawdziwie wielkiego uczucia pojawił się między Raiją a Aleksiejem, młodszym

bratem Jewgienija. Aleksiej był bez wątpienia najprzystojniejszym mężczyzną, jakiego

kiedykolwiek spotkała. Za sprawą jakiegoś błogosławieństwa albo przekleństwa oboje mieli w

sobie dar przyciągania innych ludzi - i właśnie to ich połączyło. Ów niezwykły dar rzadko

kiedy przynosił szczęście innym. Nie przyniósł też wielkiego szczęścia żadnemu z tych dwojga.

Raija zapatrzyła się w czarną pustkę, którą nazwała przyszłością. Aleksiej pozwolił, by

zawładnęło nim szaleństwo, i zginął w tragicznym wypadku. Przekroczył granice nicości w

czasie bójki z Jewgienijem. Zarówno Raija, jak i Jewgienij dręczyli się poczuciem winy.

Łączyła ich tylko piękna przyjaźń, ale Aleksiej podejrzewał, że chodzi o coś więcej. A przecież

Raija miała wyruszyć z Aleksiejem do Rosji, tak daleko zaszły sprawy między nimi. I nie były

to tylko czcze słowa. Mimo wszystko Raija wiedziała dobrze, że w tym związku nie chodziło o

prawdziwie wielką miłość.

Za sprawą ironii losu zmuszona była ruszyć na wschód z Jewgienijem. Miało to w sobie

szczyptę goryczy, której Raija wolała na razie nie smakować.

Dobrze, że ona i Jewgienij są tylko przyjaciółmi...

Raija skierowała swe myśli ku trzem następnym mężczyznom, którzy zakradli się do jej

serca.

Aleksanteri. Dziki, niepochwytny Santeri, który potrafił stopić jej serce tak, jak

pierwsze promienie wiosennego słońca topią zimowe śniegi. Pełen pożądania, pełen tęsknoty.

Ale z tego wszystkiego zostało mniej więcej tyle, co z zimowego śniegu. Słodka pustka. Coś w

rodzaju przyjaźni. Najbardziej płynnej z możliwych. Czy można ją nazwać miłością? Raija nie

była tego pewna. Ale ceniła to piękne doświadczenie. Chwile nasycone słońcem.

Santeri był niczym wiosenny wiatr, który porywał jej serce. Dlatego, że zjawił się

wiosną, dlatego, że był równie nieobliczalny jak wiatr.

Petri. Skała. I jak skała niewzruszony. W jego oczach odbijały się wody Zatoki

Botnickiej, jego dłonie dotykały złocistych zbóż z Tornedalen, a jego ciało wiło się z głodu, gdy

mróz niszczył uprawy. Pochodził z tej samej ziemi, co i Raija. Patrzył na ten sam skrawek

nieba. W jego żyłach płynęła ta sama krew. Gdyby nie było Mikkala, gdyby Mikkal się nigdy

nie narodził, wówczas Raija mogłaby przeżyć życie z Petrim i wierzyć, że na tym polega

szczęście. Sądzić, że to właśnie jest miłość.

Jeszcze Reijo...

Dobry, drogi Reijo. Ten, który ciągle trwał przy niej. I nigdy jej nie zdradził. Ten, który

uwielbiał ją z młodzieńczą konsekwencją, który dał jej czułość i ciepło, który ofiarował swoje

życie. Choć kochał ją inaczej...

Reijo był jej jedynym prawdziwym przyjacielem. Jedynym prawdziwym przyjacielem,

który w razie potrzeby zawsze stał u jej boku. Raija początkowo sądziła, że ta część

przepowiedni starej Elle dotyczyła Mikkala, ale potem zrozumiała, że nie chodziło o niego,

tylko o Reijo.

Raija wiedziała, że Reijo gotów byłby oddać za nią życie, i wydawało jej się, że ona

zrobiłaby dla niego to samo. Taką postać przybrało ich uczucie. Raija kochała go - za tę

przyjaźń. Za jego wierność, za to, że nigdy jej nie zdradził, za jego cudowny charakter, który

czynił z Reijo jednego z najwspanialszych ludzi, jakich znała. Za to, że był sobą. Ale nie miało

to nic wspólnego z uczuciem, które łączyło ją z Mikkalem. Między nią a Mikkalem był

spieniony ocean namiętności. I choć Raija nie przepadała za morzem, nie potrafiła znaleźć

lepszego porównania.

Ocean albo niebo.

Uczucie, które się zrodziło między nią a Mikkalem, nie miało żadnych granic. Było

równie nieskończone jak ocean czy niebo.

Gotujące się do burzy niebo pomieściłoby zaledwie cząstkę tego, co Raija przeżyła.

Ani czas, ani odległość nie zdołały ich rozdzielić. Myśl potrafiła pokonać ograniczenia

ciał. Każde z nich było w stanie dotrzeć do tego drugiego, choćby nawet w rzeczywistości nie

mogli się dotknąć. Ich miłość unieważniła wszelkie ziemskie przeszkody.

Tego uczucia nie można z niczym porównać.

Raija nie sądziła, by inni ludzie doświadczali tak wielkiej i głębokiej miłości. Wydawało

jej się, że tylko ona i Mikkal przeżyli coś takiego. Gdyby to dotyczyło wszystkich, zwykli

ludzie nie mogliby znieść miłości. Było w niej bowiem tyle samo cierpienia, co i

wszechogarniającej radości. A może cierpienia więcej. Płacili drogo za każdą radosną chwilę,

ale każda z nich była warta tej ceny.

Raija rozumiała, że ten ostatni ból również został wliczony w cenę. W bardzo wysoką

cenę...

Ale nawet teraz nie pozwoliłaby sobie tego odebrać. Jeśli tyle miała kosztować ta

miłość, to Raija była gotowa płacić za nią każdą gorzką minutą swego życia.

To właśnie miała na myśli, mówiąc „miłość”. Mówiąc o kochaniu.

Niemożliwe, by Jewgienij rozumiał tak samo te słowa. Raija nie mogła w to uwierzyć.

To, co połączyło ją i Mikkala, nie mogło się przydarzyć nikomu innemu. Było wyjątkowe.

I nigdy się już nie powtórzy. Raija dobrze znała ból, który był ceną takiej miłości.

Gdy Raija po raz pierwszy weszła na pokład „Sankt Nikołaja”, nie mogła opanować

ciekawości. Obejrzała dokładnie każdy kąt, do którego udało jej się dostać. Oglądała wszystko,

pozwalała sobie zaimponować, pozwoliła się nawet przestraszyć i rozzłościć. Z wielkim

respektem myślała o tym, że ten niezgrabny, niezbyt urodziwy stateczek potrafił odbyć tak

długą podróż z ogromnego kraju na wschodzie aż do najdalszych przystani rybackich w głębi

pięknych fiordów w północnej Norwegii. Rosyjskie szkuty były nie tyle pięknymi damami

morza, co jego wiernymi służebnicami. Tak przynajmniej sądziła Raija. Rzetelnie wykonywały

swoje zadania.

Raija wiedziała też, jak ważną rolę odgrywają rosyjskie statki w życiu mieszkańców

wybrzeża Ruiji. Z własnego doświadczenia znała kłopoty z utrzymaniem rodziny. Pamiętała,

jak wytrwale muszą oszczędzać ubodzy, by móc płacić podatki i spłacać swe długi, które jakoś

nigdy się nie zmniejszały.

Prości ludzie wiecznie byli coś winni wielkim panom. A to pieniądze, a to dziesięcinę, a

to własną duszę...

Dlatego traktowali Rosjan jak dar niebios. Nie znali niczego piękniejszego niż widok

niezgrabnych rosyjskich żaglowców na morskich falach. Mąka była dla nich zbyt droga. Ziarno

też kosztowało zbyt wiele. Tylko handel z Rosjanami ratował biedaków. Przybysze ze wschodu

chętnie zamieniali towar na towar. A przy tym nie byli drobiazgowi, nawet jeśli trafiała się im

trochę nadpsuta ryba.

Ludzie ze wschodu obchodzili tyle świąt, podczas których nie mogli jeść mięsa, że

zapotrzebowanie na rybę było ogromne. Niezależnie od jakości.

Raija dobrze o tym wszystkim wiedziała.

Zobaczyła jednak również rzeczy, od których cierpła jej skóra. Bo czuła się bezsilna.

Marynarze żyli w fatalnych warunkach. Mieli do dyspozycji tylko jedną wspólną kajutę,

a w niej niewiele miejsca. Mniej niż potrzebowali. Raija widywała w swym życiu zwierzęta

traktowane lepiej niż ci marynarze. Widok mężczyzn śpiących na zmianę rozdziera! jej serce.

Ich ubrania były w opłakanym stanie. Chyba że wybierali się na ląd. Wówczas zakładali strój

odświętny. Jedyny, jaki posiadali.

Odżywiali się kiepsko, rybą i żytnim chlebem. Gotowali na pokładzie. Raija zawsze

zastanawiała się, jakim cudem przetrzymują tak trudne podróże. Jak mogą tak pracować o takim

pożywieniu. Nie było to jedzenie, od którego ciężko pracujący człowiek mógłby nabrać sił.

Zarabiali niewiele. To zależało zresztą od kapitana. Jewgienij nie był pod tym względem

najgorszy. Miał zbyt miękkie serce, w każdym ze swych marynarzy widział człowieka. A

jednak ich zarobki nie były wysokie. Raija zapytała Jewgienija, dlaczego ci ludzie godzą się na

takie warunki. Jewgienij popatrzył na nią trochę dłużej. W jego spojrzeniu pojawił się cień

melancholii. Odpowiedział jej bardzo cicho, jakby miał nieczyste sumienie:

- W moim kraju żyje bardzo wielu ludzi, Raiju. Gdyby ci chłopcy nie zgodzili się na

takie warunki, znalazłoby się mnóstwo innych chętnych. Zawsze jest ktoś, kto głoduje jeszcze

bardziej niż ty...

Raija doświadczyła tego na własnej skórze. Miała przy tym świadomość, że w Rosji

również niewiele się zmieniło. Tam także nigdy nie zabraknie biedaków. Ludzi, którzy

potrzebują chleba.

Różnica pomiędzy dobrze, a nawet przesadnie dostatnio wyposażoną kajutą kapitana a

ciemną i ciasną norą zwykłych marynarzy zawsze będzie uderzająca.

Raija nie była tym zachwycona. Ale jej własny żal, jej własny przejmujący ból

wygrywał ze współczuciem dla innych.

Pogodziła się więc z tym, co powiedział Jewgienij. Uspokoiła ją myśl, że tak już musi

być. Że taki już jest ten świat. Że zawsze znajdzie się ktoś głodniejszy niż ty...

Jej ciało pokryło się gęsią skórką na samą myśl o jedzeniu. Nie jadła jeszcze obiadu. Na

sam widok ryby, choć z pewnością była przyrządzona lepiej niż ta, którą jedli marynarze,

dostała torsji. Do tej pory ogarniały ją mdłości, ledwo pomyślała o jedzeniu.

Powinna była wiedzieć, że choroba morska nie przechodzi tak łatwo!

Raija zachwiała się. Jewgienij przyskoczył do niej w mgnieniu oka. Delikatne ręce

objęły jej talię. Rosjanin podparł ją, podtrzymując za łokieć.

- Źle się czujesz? - zapytał. W jego głosie słychać było niepokój. Mówił jak człowiek

zatroskany, ale zarazem bardzo zdecydowany. - Mówiłem ci już, że powinnaś jeść - ciągnął

prawie rozkazującym tonem. - To wszystko z głodu. Nie zwalczysz żadnej choroby, jeśli

będziesz żyć tylko o wodzie. Jesteś chuda jak szczapa i nie życzę sobie, byś jeszcze chudła.

Rozumiesz?

Raija skinęła głową. Znów poczuła mdłości. Skuliła się w sobie i osłoniła usta. Gdy

próbowała powstrzymać się od wymiotów, miała takie wrażenie, jakby jej klatkę piersiową i

żołądek wypełniły kamienie. Do gardła podeszła fala letniego płynu. Obrzydliwego płynu. W

uszach jej szumiało, gdy zbliżał się kolejny atak torsji.

- Jewgienij, pomóż mi wyjść na pokład - wydusiła Raija.

Jewgienij trochę ciągnął ją za sobą, trochę zaś niósł. Gdy już wydostali się na pokład,

oparł Raiję o burtę, wciąż ją podtrzymując. Pochylona Raija czuła, jak gładkie drewno uciska

jej przeponę, i wymiotowała tak długo, aż w ustach pozostał już tylko nieprzyjemny smak.

Dopiero wtedy otworzyła oczy i popatrzyła na szarozieloną wodę pokrytą żółtobiałą pianą.

Zdawało jej się, że sama jest równie zielona jak ta woda.

Wciągała łapczywie powietrze. Jednocześnie grzbietem dłoni osuszyła oczy.

- Gdybyś jadła cokolwiek, nie chwytałyby cię takie mdłości - powiedział Jewgienij z

łagodnością starszego brata. W kąciku jego ust czaił się uśmiech, choć Rosjanin dobrze

wiedział, jak źle Raija znosi podróż. Jako rasowy wilk morski nie mógł się jednak powstrzymać

od uśmiechu, gdy widział ludzi karmiących ryby w ten sposób.

- Gdybym cokolwiek zjadła - odparła z trudem Raija - wymiotowałabym jeszcze więcej.

Trwałoby to dłużej. Czułabym się gorzej.

Jewgienij pokręcił głową. Miał ochotę pogłaskać ją po włosach rozwianych przez wiatr,

ale zrezygnował. Z zadowoleniem skonstatował, że panuje nad sobą. Ze wciąż jeszcze się

kontroluje. Że potrafi okiełznać swoją namiętność. Dzięki temu czuł się silniejszym i

dumniejszym mężczyzną.

- Nie chcesz się niczego nauczyć, Raiju. Dziś wieczorem zatroszczę się osobiście, byś

coś zjadła. Choćbym nawet miał ci siedzieć na głowie.

Raija wyobraziła sobie przez moment taką scenę i prawie się uśmiechnęła.

- Będę ci siedział na głowie i opowiadał o rosyjskich » carach.

- Nie dziś - mruknęła. W jej głosie pojawiła się nutka ożywienia. Pierwsza od chwili, w

której Reijo wprowadził ją na pokład. - Nie o carach. Dziś zaczniesz mnie uczyć twojego

języka, Jewgienij. Spędzę w twoim kraju ładnych parę miesięcy. Czułabym się beznadziejnie,

gdyby przez ten czas nikt mnie nie rozumiał i gdybym ja nikogo nie rozumiała. Szybko się

uczę. Wystarczy krótka lekcja codziennie podczas podróży na wschód. I parę lekcji na miejscu,

o ile znajdziesz dla mnie czas. Nauczę się twojego języka, Jewgienij.

Rosjanin poczuł, jak ogarnia go fala niewytłumaczalnej radości. Miał ochotę wziąć

Raiję w ramiona i puścić się w tany po pokładzie. Ale ona była w żałobie. A i jemu, kapitanowi,

nie wypadało robić takich rzeczy na oczach załogi.

Jewgienij wyprostował się. Spojrzał jej prosto w oczy.

- To wielki honor dla mnie, Raiju. Będziesz mówiła po rosyjsku jak rodowita Rosjanka.

Jewgienij nie przypuszczał nawet, że to iście prorocze słowa.

2

Reijo szybko się zorientował, że podjął się zadania z góry skazanego na niepowodzenie.

Troje dorosłych, pięcioro dzieci i ciało Mikkala. Podróżowali jak Lapończycy, przygotowani na

wszelkie niespodzianki natury, ale i tak nie szło im najlepiej.

Przed sobą mieli najzimniejszą porę roku. Aleksanteri wcale nie był tak silny, jak

twierdził. Podczas podróży na północ mróz niemal odebrał mu życie. Nabawił się wielu

odmrożeń. Reijo wiedział doskonale, że odmrożenia lubią się odnawiać, gdy tylko nadarza się

okazja.

Sam był przyzwyczajony do mrozu. Nie przejmował się pogodą. Podczas wielu zim

spędzonych na połowach czy na wędrówkach przekonał się, ile może wytrzymać. Nauczył się

troszczyć o siebie i szanować siły przyrody. Potrafił przewidzieć niepogodę. Potrafił czytać w

księdze natury.

Podróżowali razem z innymi wędrowcami, wmieszali się w wielką gromadę, co dało im

poczucie bezpieczeństwa. Jemu, Santeriemu, Mattiemu, którego zaliczył już do dorosłych,

Elise, Mai, Knutowi, Idzie i Ailo.

Gromada topniała jednak, w miarę jak posuwali się na wschód. Tu trzeba było dobrze

znać kierunek wędrówki, bo wiatr od morza, którego zresztą wcale nie było widać, starł

wszystkie ślady z puszystego śniegu, pokrywającego lodową skorupę.

W tej śnieżnej krainie, w której wszystko wyglądało podobnie, łatwo było zbłądzić.

Reijo nie znał tej okolicy zbyt dobrze. Dlatego powoli ogarniał go strach.

Tym razem nie mógł sobie pozwolić na pomyłkę. Nadciągała mroczna pora roku,

zbliżała się noc polarna i nie wolno im było zmitrężyć ani chwili. Reijo nie mógł odstąpić od

planu, bo przecież musieli uciekać. Powinien jednak przede wszystkim mieć wzgląd na dzieci.

Nie miał zamiaru narażać ich zdrowia, choć wiedział, że nie będzie to łatwe.

Rozłożyli obozowisko, by nieco odpocząć. Zafundowali sobie dwa dni słodkiego

lenistwa. Od dwóch dni się nie posunęli, choć Reijo wiedział, że szkoda takiej pogody na

odpoczynek. Miał świadomość, że nadejdą dni o wiele gorsze, kiedy będą musieli wędrować

bez względu na pogodę. Nie mogli sobie pozwolić na taką stratę czasu. Ale dzieci były u kresu

sił. Podobnie zresztą jak Santeri. Santeri marzł tak szybko. Zamieniał się w roztrzęsiony

tłumoczek, który sam potrzebował opieki, zamiast ofiarować ją innym.

Dlatego Reijo zadecydował, że odpoczną.

Matti zastawił sidła. Chłopak, który większą część swego życia spędził na

gospodarstwie pod znacznie łaskawszym niebem, przystosował się do warunków panujących na

północy, do koczowniczego trybu życia. Reijo cieszył się z tego i był dumny z Mattiego. Trak-

tował Mattiego jak brata, choć w rzeczywistości chłopak był przecież bratem Raiji.

Piętnastolatek udowodnił, że jest dorosły.

Reijo był w niezłym humorze. Narzucił na siebie ciepłe ubranie, wsunął dłonie w grube

rękawice i wyszedł na dwór, by się rozejrzeć za Mattim. Nie zapadły jeszcze całkowite

ciemności i dało się dostrzec tańczące cienie i zarysy krajobrazu, które pobudzały wyobraźnię.

Mattiego nigdzie nie było.

Reijo wydobył swoje narty i wsunął nogę między skórzane rzemienie. Spostrzegł dwa

zagłębienia w śniegu na drodze, którą najprawdopodobniej poszedł chłopak. Reijo nie potrafił

usiedzieć spokojnie w jurcie. Kusiła go biała równina. Musiał posłuchać jej wezwania. Musiał

się w nią zagłębić, stać się częścią tej bieli. Reijo uległ pokusie, nie przyznając się do tego sam

przed sobą. Twierdził, że zamierza tylko poszukać Mattiego. Dzieci pilnował Santeri.

Reijo z przyjemnością mknął po powierzchni śnieżnego oceanu. Nawet wiatr, który

smagał mu policzki, miał w sobie coś przyjaznego. Reijo odpychał się kijkiem, by nabrać

prędkości. Ciało, które zaczął już trawić niepokój spowodowany bezczynnością, wypełniło się

znów rozkoszą działania. Dobry Boże, jak cudownie! Reijo całą duszą należał do tej ziemi i

kochał ją do szaleństwa, niezależnie od tego, jak nieprzyjemne i niegościnne oblicze mu

pokazywała. Kochał Raiję!

Z głębin ciemniejącego granatowego wieczoru zbliżała się ku niemu jakaś postać,

poruszająca się równie energicznie i radośnie.

Matti zatrzymał się w obłoczku śnieżnego puchu, uśmiechnął się do szwagra.

- Potrzebowałeś się przewietrzyć, prawda? Reijo oparł się o kij. Pokiwał głową.

- Zrobiło mi się za ciepło. Złapałeś coś?

- Dziesięć pardw - odparł Matti. Nie potrafił ukryć swego zadowolenia. - Nie

zastawiłem nowych sideł - dodał. W powietrzu zawisły jakieś nie dopowiedziane słowa.

Reijo wykrzywił się nieco:

- Musimy ruszać w drogę, nie możemy tak często się zatrzymywać. Pogoda nam na

razie dopisuje, zwłaszcza w porównaniu z tym, co nas może czekać.

- Wiem o tym - uśmiechnął się Matti. - Santeri również to wie, ale woli o tym nie

mówić. Czuje, że to jego wina. Że to on nas wstrzymuje.

- W pewnym sensie ma rację - stwierdził Reijo. - Ale z drugiej strony, dobrze, że jest z

nami. Potrzebny mi ktoś, z kim mogę dzielić odpowiedzialność. Mam jego. I ciebie.

Matti poczuł, że jest ważny. Jego imię padło wśród imion dorosłych mężczyzn. Od tej

chwili myślał o Reijo z jeszcze większym szacunkiem.

- Wszystko się może zdarzyć - ciągnął Reijo. - Niepogoda, brak jedzenia, atak dzikich

zwierząt... Możemy zabłądzić...

- Czy wiesz, gdzie jesteśmy?

- Gdzieś na północy - odrzekł Reijo z gorzkim uśmiechem. - Tylko z taką dokładnością

mogę to określić. Wiem jednak, że zmierzamy w dobrym kierunku. Ale nie dodam wiele

więcej. Mogę obliczyć, ile uszliśmy w ciągu dnia. Czasem uda mi się rozpoznać jakąś odnogę

fiordu, gdy się zbliżymy do wybrzeża. Mogę powiedzieć co nieco na podstawie położenia

gwiazd. I nic więcej. Właśnie dlatego tak bardzo się boję, Matti, mój chłopcze.

- Mikkal znałby drogę... - rzucił chłopak prawie bezgłośnie.

- Tak. Bardzo przydałby się nam tu żywy Mikkal - westchnął Reijo. I dodał

natychmiast: - Ale gdyby Mikkal był żywy, nie musielibyśmy wcale wędrować. Boże,

chciałbym cofnąć czas i znów ujrzeć go żywego, sprawić, by uniknął swego losu...

Matti pokiwał głową. On również lubił Mikkala.

- Gdzie teraz jest Raija, jak sądzisz? Reijo spojrzał w ciemne oczy chłopca, które do złu-

dzenia przypominały oczy Raiji.

- Nie wiem. Na pewno nie dotarła jeszcze na miejsce. To o wiele dłuższa podróż...

Mikkal i ja byliśmy tam kiedyś, płynęliśmy wiele tygodni.

- Ona jest taka samotna - powiedział Matti, pochylając głowę. - Nie chcę nawet o tym

myśleć. To niesprawiedliwe, bo przecież Raija jest taka dobra. Najlepsza na świecie.

Reijo uśmiechnął się nieznacznie. W słowach chłopca tkwiła pewna przesada, ale Reijo

ich nie sprostował.

- To niesprawiedliwe, ale to jej własne życie. Raija jest silniejsza, niż ci się wydaje.

Silniejsza, niż możesz sobie wyobrazić. Jeśli ktokolwiek potrafi znieść takie życie, taki los, to

tylko twoja siostra.

Matti nie zapytał, jak Reijo to wszystko znosi. Nie rozumiał związku Raiji i Reijo, ale

pogodził się z tym. Pewnie zrozumie, gdy dorośnie. Świat dorosłych wciąż przerażał go ilością

zagadek i zatrzaśniętych drzwi, przez które nie dało się wślizgnąć. Matti był dopiero częściowo

dorosły. Przyznawał się do tego w duchu, ale głośno nie powiedziałby tego nigdy.

- Tam jest jakaś rzeczka - Matti wskazał głową kierunek, z którego nadszedł. - Albo

niewielki fiord. Nigdy nie mieszkałem nad morzem, nie znam się na tym.

- I dopiero teraz mi to mówisz? - Reijo popędził naprzód śladem pozostawionym

wcześniej przez Mattiego.

Zorientował się, że chłopak jedzie za nim. Słyszał narty ślizgające się po śniegu i

chrzęst pękającej skorupy tam, gdzie Matti wbijał swój kij.

- Widziałem też jakieś domki! - krzyknął Matti. - Nie za wiele. Kilka. I darniowe chaty.

- Boże - mruknął Reijo. - I ten chłopak wspomina o tym ot, tak sobie!

Obaj jechali po śladach chłopaka, choć granatowe do niedawna niebo zrobiło się

ciemnoszare. Matti wyszedł z jurty znacznie wcześniej, niż sądził Reijo.

- Gdzieś tu niedaleko jest niewielkie urwisko - przestrzegł Matti, ale Reijo już dawno

zwolnił.

Nawet w ciemnościach to zauważył.

Odpiął narty i podszedł na skraj urwiska. Zapadł się w śnieg aż po uda, ale nie zwracał

na to uwagi.

Stał w milczeniu, wpatrując się w ciemność. Dojrzał zarysy pagórków i niewielki fiord.

Odgadł, że ciemniejsze plamy to domki. Spostrzegł również łodzie, zacumowane przy brzegu.

Matti stanął koło niego. On również odpiął narty. Był wyższy niż Reijo, zapadł się więc

tylko po kolana.

- Będziesz mógł wyznaczyć kierunek marszu jeszcze dokładniej - uśmiechnął się

chłopak. - Nieźle się spisałem, prawda?

- Lepiej, niż sobie możesz wyobrazić - przyznał Reijo. - Na pewno zdołam wyznaczyć

kierunek marszu, Matti. Mieszkałem tu kiedyś. Trzy spośród zacumowanych tam łodzi należały

do mnie.

- To jest osada rybacka, w której mieszkaliście? Reijo skinął głową.

Wskazał jedną z ciemnych plam, położoną najbliżej wzgórza.

- W tym domu. Raija zwała go „domem nad morzem”. Przez pewien czas była tu

szczęśliwa. Ale ani ja, ani ona nie potrafimy zapuścić korzeni. Nie wiem, czy któreś z nas

byłoby w stanie przebywać dłużej w jednym miejscu. Oboje o tym marzymy, ale pewnie nigdy

nam się to nie uda. To coś w rodzaju przekleństwa.

- Zejdziemy tam? - zagadnął Matti. - Pewnie masz tam znajomych...

Reijo świsnął przez zęby.

- Owszem, mam znajomych, ale nie mam ochoty spotykać się z nimi właśnie teraz.

Rozstaliśmy się z tą osadą mniej przyjaźnie, niż zamierzaliśmy. Obawiam się, że ci ludzie nie

mają o mnie zbyt wysokiego mniemania. Zostawiłem tu Raiję, gdy się spodziewała Idy. Nie

powiedziała mi o tym. Pozwoliła, bym odszedł. Kiedy wróciłem, było za późno. Ona już

wyruszyła na wschód... Ludzie obwiniali mnie o wszystkie nieszczęścia, które przypadły jej w

udziale. I w pewnym sensie mieli rację.

- Tak czy inaczej, wiesz, gdzie jesteśmy. Reijo kilkakrotnie kiwnął głową.

- Wiem. Wiem także, jak będziemy dalej podróżować, by nie zabłądzić, Matti, mój

staruszku.

- Wzdłuż wybrzeża? Reijo roześmiał się. Jego śmiech odbił się echem między

pagórkami.

- Owszem, Matti. Te łodzie należały do mnie. Kiepską dostałem za nie zapłatę. W

pewnym sensie zostałem okradziony. Odbiorę więc sobie jedną z nich.

Reijo nie wyjaśnił, jak to zrobi. A Matti powstrzymał się od jakichkolwiek uwag.

Obaj patrzyli na pogrążoną w ciszy osadę rybacką, na łodzie zacumowane przy brzegu i

nie dzielili się swymi myślami.

Wreszcie Reijo ruszył z powrotem po swoich głębokich śladach.

- Pora wracać, prawda? - zagadnął niefrasobliwie, jakby nie mówił nic na temat łodzi.

Nieco skonfundowany Matti przytaknął. Miał nadzieję, że Reijo tylko żartował.

Ale nie dałby sobie za to ręki uciąć.

Reijo zdradził swoje plany dopiero wtedy, gdy zapadła głęboka noc. Trzej mężczyźni

siedzieli razem przy palenisku. Słyszeli równe oddechy pięciorga dzieci. „Wszyscy

znieruchomieli, gdy jeden z maluchów obrócił się przez sen. Nie chcieli ich obudzić.

Dzieci potrzebowały snu.

- W dalszą drogę wyruszymy łodzią - oznajmił Reijo. Spojrzał na Aleksanteriego: -

Mam nadzieję, że nie zapomniałeś sztuki żeglowania.

Santeri uniósł swe wąskie brwi.

- Niczego nie zapomniałem, Reijo. Ale nie mamy żadnej łodzi.

Matti uznał, że i on powinien coś powiedzieć:

- Reijo zamierza ukraść łódź. Na wybrzeżu, niedaleko stąd jest osada...

- Nie zamierzam nic ukraść - poprawił go Reijo. - Zamierzam jedynie odzyskać moją

własną łódź. To było tylko coś w rodzaju pożyczki. Nils nie potrzebuje tylu łodzi. Dostał

więcej, niż powinien...

Aleksanteri nic a nic nie rozumiał.

- Chcesz odzyskać swoją łódź?

Reijo przeczesał włosy silną dłonią. Dawno już ich nie obcinał.

- Matti natknął się przypadkiem na osadę, w której mieszkałem kiedyś z Raiją. Raija

zajmowała się wtedy handlem. Nie szło jej najlepiej. A ja miałem łódź o sześciu przedziałach

wiosłowych i trzy łodzie towarowe. Mnie również nie szło dobrze. Oddałem łodzie, ale to w

gruncie rzeczy było oszustwo, które popełnił ktoś, kogo uważałem za przyjaciela... - Reijo

wzruszył ramionami i zacisnął pięść. Powolnym ruchem uderzył pięścią w drugą dłoń. - Ale

Nils miał dobrą rękę do łodzi, więc sądzę, że dbał o nie jak trzeba. Zamierzam teraz odebrać...

dług.

Santeri popatrzył uważnie na Reijo. W jego zielonych oczach dojrzał zdecydowanie i

powagę. Spostrzegł znamionujące upór linie wokół ust, usłyszał stanowczość w jego glosie.

Z uśmiechem potrząsnął głową:

- A mówią, że to ja jestem nieobliczalny i nieodpowiedzialny. Przecież to szaleństwo!

- Być może - Reijo skłonny był się zgodzić nawet na takie określenie. - Ale drogą

wodną będziemy podróżować znacznie szybciej niż lądem. Płynąłem już tędy. Bez trudu znajdę

drogę. Wiem, gdzie jestem, i wiem, dokąd zmierzam. Nie mam tej samej pewności, siedząc w

saniach. Płaskowyż to nie to samo co morze.

- A czy oni nie będą nas ścigać? - Matti nie był zachwycony taką perspektywą.

- Oczywiście, że będą - potwierdził jego przypuszczenia Reijo. - Ale nie zgadną, dokąd

popłynęliśmy. Skąd mogliby to wiedzieć. Wyruszymy nocą. Jutro.

Nie domyśla się nawet, że mają do czynienia z ludźmi, którym nieobce jest morze...

- Ale ja nigdy nie byłem na morzu. Pływałem tylko po rzece Torne! - wykrzyknął Matti.

- Santeri i ja płynęliśmy kiedyś łodzią, mając żołnierzy z twierdzy Vardohus na karku -

zaczął opowiadać Reijo. - Oni mieli broń, my nie. A jednak daliśmy sobie radę. No więc

poradzimy sobie ze zwyczajnymi rybakami.

Santeri uśmiechnął się, w jego oczach pojawił się diabelski błysk. Już od dawna czuł się

jak trup. Spoważniał tak bardzo, że z trudem rozpoznawał samego siebie. W oczach Raiji nie

różniłby się teraz od innych.

W tej chwili nie miało to żadnego znaczenia. Santeri zrozumiał, że takie spokojne życie

to nie dla niego. Miał świadomość, że nic nie zdoła zmienić Aleksanteriego Kilpi.

Pomysł Reijo przypadł mu do gustu.

- Wydaje mi się, że damy sobie radę, Reijo - potwierdził.

Radosne podniecenie ogarniało już całe jego ciało.

- Trochę nas mało, ale jakoś damy sobie radę na morzu. Jeśli coś się musi udać, to

przeważnie się udaje. Nie może się nam przytrafić nic gorszego niż wędrówka pośród tej bieli.

Jestem za.

Reijo spojrzał pytająco na Mattiego. Chłopak wziął głęboki oddech. Wiedział, że nie

może jeszcze uważać się za ich partnera, że pytają go tylko z grzeczności...

Ostrożnie pokiwał głową.

Skoro Santeri i Reijo sądzą, że wszystko pójdzie dobrze... Ale Matti nie był

zachwycony.

- Jutro - powiedział zadowolony Reijo - jutro ruszamy w dalszą drogę.

Następnego popołudnia podczas pakowania Reijo milczał. Na nim ciążyła

odpowiedzialność... Był tego świadom aż za dobrze. Odpowiedzialność za los całej ósemki. To

istne szaleństwo wciągać ich wszystkich w coś, co nieoczekiwanie przyszło mu do głowy w

chwili, w której rozpoznał osadę, stojąc na wzgórzu.

Dzięki temu pomysłowi podróż będzie krótsza. Szybciej dotrą na miejsce. Będzie mógł

złożyć część odpowiedzialności na barki Ravny...

Reijo chętnie by z nią porozmawiał w tej chwili. Zapytałby, czy postępuje słusznie. Ailo

i Maja to jej wnuczęta. Miałaby chyba coś do powiedzenia w tej sprawie...

Mądra, rozsądna Ravna. Mała, mądra matka Mikkala. Reijo darzył ją wielkim

szacunkiem. Poczułby się znacznie lepiej, gdyby mógł dzielić z nią odpowiedzialność.

- Długo będziemy jechać? - dopytywała się Maja. Zawsze trzymała się niedaleko Reijo.

A w jej cieniu dreptał Ailo. Reijo nie był pewien, czy darzą się sympatią, ale zauważył, że łączy

ich coś, czego nie potrafią zlekceważyć.

- Niezbyt długo - odrzekł Reijo. - Jeszcze chwilkę pociągną nas renifery. A potem

przesiądziemy się na łódź.

Maja podskoczyła do góry z radości.

- Popłyniemy łodzią! Popłyniemy łodzią! Popłyniemy łodzią! - wrzeszczała na całe

gardło.

Ailo przyłączył się do niej natychmiast. Chórek zabrzmiał jeszcze doskonalej, gdy Knut

również poszedł w ich ślady i także zaczął tańczyć po śniegu. Elise uśmiechnęła się wprawdzie,

ale nie wstała z miejsca. Delikatny rumieniec przemknął przez jej policzki. Przez chwilę ujrzała

w wyobraźni samą siebie w tym radośnie roztańczonym i rozśpiewanym chórku. To

wystarczyło, by nieśmiałe dziecko się zawstydziło. Matti wywrócił oczami.

- Do szczęścia trzeba nam tylko, by ktoś to usłyszał - jęknął ponuro. Prześladowało go

coraz silniejsze przeczucie, że cała historia źle się skończy. W wyobraźni widział już siebie w

lochu wójta.

Santeri jednak rzucił z uśmiechem:

- Wszystko pójdzie jak z płatka, Matti. Gdybyś miał moje lata i moje doświadczenie, nie

dałbyś się ponieść nerwom.

Ale nawet Santeri nie potrafił się powstrzymać od zadawania pytań, gdy Reijo kazał im

ruszyć w kierunku, z którego tu przyszli parę dni temu.

- Nie zamierzam kwestionować twoich decyzji, Reijo, ale coś mi mówi, że tam już

byliśmy.

- Masz całkowitą rację, Aleksanteri Kilpi - odparł Reijo, uśmiechając się tajemniczo.

- To dlaczego, u diabła, wracamy?

- Ponieważ właśnie tam leży śliczna, niewielka zatoczka, Santeri. Nie twierdziłem

wcale, że będziemy ładować dzieciaki i rzeczy na pokład w samym środku osady. Wystarczy,

że musimy świsnąć stamtąd łódź...

- Ale w takim razie będziemy musieli popłynąć do tej twojej zatoczki, a potem jeszcze

raz wydostać się na wody fiordu, ryzykując, że ktoś nas zauważy...

- Masz słuszność - przytaknął Reijo. - Ale to jedyny sposób. Mało kto zagląda do tej

zatoki zimą. Leży na tyle daleko, że dzieciaki się w to miejsce nie zapuszczają. A przystań w

osadzie jest całkiem niezła. Rybacy nie muszą zawijać do zatoki. O tej porze roku nie natrafimy

tam także na rosyjski statek, choć Rosjanie często tam cumują.

- Nie moglibyśmy pójść w przeciwnym kierunku?

- zapytał Matti.

- Następna zatoka leży za daleko - wyjaśnił Reijo.

- Znam dobrze tę okolicę. Pamiętajcie o tym. Znam ten skrawek wybrzeża jak swoją

własną kieszeń.

Nikt nie miał już nic do dodania.

Matti zdziwił się, widząc, jak niewiele śniegu leży nad samym morzem. W głębi

płaskowyżu zapadali się niemal po pas, nad brzegiem natomiast dostrzegł tylko tu i ówdzie

białe płaty.

- Na razie jest tu niewiele śniegu - wytłumaczył mu Santeri. - Ale poczekaj tylko do

lutego albo do marca. Gdy w naszych stronach zaczyna się wiosna, tu pada śnieg.

Santeri przez wiele lat zajmował się rybołówstwem u wybrzeża Finnmarku, wiedział

więc dobrze, o czym mówi.

Reijo w milczeniu ustawiał jurtę. Pracował szybko, ale nie tak starannie jak zazwyczaj.

- Nie zabawimy tu długo - uspokoił Ailo, gdy chłopiec bez ogródek wyraził swoje

zdanie na temat takiego partactwa.

Był pogodny dzień. Niebo nieco zbladło, jakby lodowaty błękit wstrzymał oddech nad

górami i morzem. Krajobraz mienił się innymi, znacznie wyrazistszymi, bardziej ponurymi i

dzikimi odcieniami błękitu. Moc, przysługująca przedtem zimowemu niebu, objawiła się w

naturze, nad którą owo niebo królowało.

Reijo stanął między kamieniami i zapatrzył się na zatokę. Podniósł wzrok na tak dobrze

znajome skały!

W tej właśnie zatoce w ich życie wkroczył Aleksiej. Na tych skalach Reijo ryzykował

wszystko, by uratować Maję. Na szczęście ani Maja, ani Elise nie pamiętały owych bolesnych

doświadczeń.

Rany się zabliźniają. Na szczęście.

Minęła już najjaśniejsza część dnia. Zmrok czaił się nieopodal.

Reijo wydobył nóż. Musnął ostrze kciukiem i stwierdził, że jest wystarczająco ostre.

- Co u licha? - zapytał Santeri, ale po chwili umilkł. Zrozumiał. I wydobył swój własny

nóż.

- Nie potrzebujemy już reniferów - powiedział Reijo, spoglądając na Mattiego. - Dalej

popłyniemy łodzią. Potrzebujemy natomiast jedzenia. Musimy zarżnąć renifery. Nauczyłeś się

chyba tego od Mikkala, chłopcze?

Matti skinął głową. W gardle mu całkiem zaschło. Ociągając się, poszedł za swymi

towarzyszami. Nogi ciążyły mu niczym kamienie. Nie bał się zabijania. Nie o to chodziło.

Szlachtował już renifery. I nie to go tak poruszyło.

- Co będzie, jeśli nie zdołamy zdobyć łodzi?

Reijo stanął już okrakiem nad jednym z renów. Santeri pomagał mu go trzymać.

Wielkie ostrze noża dotknęło szyi przerażonego zwierzęcia.

Reijo napotkał spojrzenie Mattiego i nie mrugnął nawet okiem. Stalowym głosem

powiedział:

- Musi nam się udać. Nie mamy wyjścia. Każdy z nas powinien zrobić wszystko, co w

jego mocy. W żaden inny sposób się stąd nie wydostaniemy.

Reijo użył całej swej siły i zadał cios nożem. Parująca krew trysnęła gwałtownie,

barwiąc na czerwono dłoń i nóż Reijo oraz leżące na ziemi kamienie.

Reijo i Santeri ruszyli w stronę następnego zwierzęcia.

Matti w milczeniu podążył za nimi.

Gdzieś za plecami mężczyzn rozległ się przeraźliwy krzyk Mai:

- Nie, Reijo! Nie możesz zabić renifera! Reijo podniósł się. Jego roziskrzone zazwyczaj

oczy zachmurzyły się. Matti zrozumiał, że Reijo najchętniej wziąłby Maję w ramiona.

Mężczyzna obrzucił czułym spojrzeniem dziewczynkę i pozostałe dzieci, które stanęły

szeregiem między wybrzeżem a jurtą.

- Wejdźcie do namiotu, jeśli nie możecie na to patrzeć - powiedział, siląc się na spokój.

- Potrzebujemy mięsa. A renifery tylko by się pochorowały na morzu.

Maja zacisnęła wargi. Skryła się w bezpiecznym półmroku jurty, za nią podążyła reszta

maluchów, z wyjątkiem Ailo. Chłopiec podszedł do Reijo i dźwięcznym głosem oświadczył, że

może pomóc trzymać zwierzę.

Uśmiech, który Reijo posłał małemu, mógłby roztopić lód.

Zapadł wieczorny niebieskawy półmrok, zanim zdołali poćwiartować mięso.

- Pomyślą pewnie, że ktoś zaszlachtował ukradzione zwierzę i uciekł na morze - orzekł

Santeri, uśmiechając się na tę myśl.

- To bez sensu - stwierdził Matti. Ręce miał pokrwawione aż po łokcie i czuł się nie

najlepiej, choć wydawało mu się, że świetnie zna się na takiej robocie. - Nie zdążymy wysuszyć

mięsa. Zgnije, nie zdołamy go wykorzystać.

- Mięso zamarznie i będzie twarde jak kamień, zanim wypłyniemy na wody fiordu -

uspokoił go Reijo. - Nie powinieneś widzieć wszystkiego w czarnych barwach, chłopcze!

Zaczęli pakować mięso. Skóry postanowili zostawić. Podczas podróży nie mogliby ich

wyprawić. Mieli zresztą dość skór ze sobą. Reijo wziął do ręki kilka kawałków mięsa.

- Z tego zrobimy dziś obiad - powiedział. - Jesteśmy tak głodni, że z pewnością będzie

nam bardzo smakowało. Głowę dam sobie uciąć, że spałaszujecie wszystko z apetytem.

- Ty się niczym nie przejmujesz - mruknął Matti. - Kiedy podejmiemy próbę zdobycia

łodzi?

Reijo zrzucił czapkę z głowy Mattiego.

- Najpierw musimy zjeść. To konieczne. A poza tym najlepiej będzie, jeśli zabierzemy

się do dzieła dopiero w całkowitych ciemnościach. To przecież ciemne sprawki.

- Jestem za młody na przestępcę!

Dzieciaki nie miały wcale ochoty zostać same w jurcie. Bały się samotności. Bały się

obcego miejsca, nocy i tego, co się mogło czaić w mroku...

- A jeśli ktoś przyjdzie! - Elise pobladła na samą myśl o tym.

- Nikt nie przyjdzie. Kto mógłby się tu zjawić? - Reijo wiedział dobrze, że Elise

pamiętała zbyt wiele. Gdy była maleńka, często pojawiali się źli ludzie - zawsze wtedy, gdy się

ich nikt nie spodziewał. Jasnoniebieskie oczy tej dziewczynki widziały tyle zła.

- Chcemy iść z wami! - powiedział Knut, wypinając pierś do przodu. Starał się

naśladować Reijo we wszystkim.

- Przyjedziemy tu po was - powtórzył Reijo tysięczny raz. - Teraz nie możecie iść z

nami. Czeka nas zbyt długa droga. Na dworze jest zimno. Ciemno. Któreś z was mogłoby się

przewrócić, skaleczyć.

- A dlaczego wy musicie tam iść po ciemku? - Maja zadała pytanie, którego Reijo tak

się bał. Trudno wszak wyjawić gromadce dzieci, że ich opiekun zamierza coś ukraść. - Nawet

nie obejrzycie tej łodzi, Reijo. Na pewno dadzą wam jakąś dziurawą, która spadnie na dno

morza.

- Utonie - poprawił ją machinalnie Reijo. - Ten człowiek jest w domu tylko wtedy, gdy

na dworze jest ciemno - zaczął wyjaśniać, unikając dziecięcych spojrzeń.

- Musicie szybko wrócić. - Tym razem odezwał się Ailo. - Ruszajcie. Ja się nimi

wszystkimi zaopiekuję.

Tego Maja się zupełnie nie spodziewała. To przecież ona była zawsze najodważniejsza.

To ona miała najwięcej śmiałości.

Ściągnęła ciemne brwi. Zmarszczyła nos i w zamyśleniu przygryzła dolną wargę. I

odrzuciła głowę do tyłu. Reijo znał ten gest. Wiedział, po kim mała go odziedziczyła i co on

oznacza.

- Sama się sobą zaopiekuję - rzuciła. - Idźcie sobie. Wcale się nie boimy. Wcale a wcale.

Mężczyźni poszli.

Reijo czuł się podle. Zdawało mu się, że nie jest godzien zajmować się dziećmi.

Ani własnym, ani cudzymi.

Dopiero po pewnym czasie Reijo odnalazł właściwą ścieżkę, która powiodła ich poprzez

wzgórza do osady. Matti i Santeri kpili z niego:

- Znasz tę okolicę jak własną kieszeń, prawda? Całe szczęście, że nie musimy

podróżować po twojej kieszeni.

Gdy wreszcie natrafił na ścieżkę, wydało mu się, że pamięta każdy leżący na niej

kamień. Prowadził ich całkiem pewnie, choć panowały nieprzeniknione ciemności.

Dotarli do domu położonego na skraju osady. Reijo ominął go szerokim łukiem. Gdyby

w dalszym ciągu szli ścieżką, wpadliby na ścianę tego domu.

- Mieszkaliście tu? - szepnął Matti. - O rany, wy chyba całkiem zwariowaliście! Jak

można zrezygnować z takiego domu! I wplątać się w taką kabałę, w jaką ty i Raija się

wplątaliście.

Reijo mruknął coś pod nosem. Zarówno Matti, jak i Santeri usłyszeli:

- Można tak powiedzieć...

Posuwali się dalej, przez cały czas trzymając się z dala od zabudowań. Poruszali się

najciszej, jak potrafili. Tak, by nikt ich nie spostrzegł. Pojawienie się obcego było w tej okolicy

wielkim wydarzeniem. A gdyby ktoś ich zobaczył tej nocy, mogłaby z tego wyniknąć praw-

dziwa awantura.

W milczeniu dotarli do brzegu. Zejście do morza było tu łagodne. Płycizna ciągnęła się

dość daleko. Byli już bardzo blisko łodzi.

- Czy nadeszła już pora wypraw na południe? - zaczął się zastanawiać Santeri.

- Nie - odparł Reijo szeptem. Wydawało im się, że ich głosy odbijają się echem, że

wszyscy ich słyszą. - Mamy wyjątkowe szczęście, że Nils trzyma jedną z łodzi towarowych na

wodzie. Nie wiadomo dlaczego. Uważam, że to prawdziwe zrządzenie losu. Żebym mógł ją

sobie odebrać. Dwie pozostałe zimują przecież na lądzie. Nils nieprędko wybierze się znów na

południe, do Bergen.

Matti miał mokre stopy. Mokre i przemarznięte.

- W jaki sposób dostaniemy się do łodzi? - zapytał. - Ja nie zamierzam tam płynąć!

- Możesz tam dojść, jeśli chcesz - zadrwił z niego Santeri. - Nie sądzę, by woda sięgała

wyżej niż jakieś dwa czy trzy cale ponad twoją głową, zważywszy na twój wzrost...

Reijo przeciął cumę jednej z mniejszych łódek.

- Na razie się niczego nie boją - powiedział, szukając czegoś na dnie łódki. Wydobył

stamtąd parę wioseł. - Od tej pory nie będą tak zostawiać wioseł. Ale dziś nie będziesz musiał

zanurzać się w morzu, Matti.

Wszyscy trzej pospiesznie wsiedli do łódki.

- Czy nie powinniśmy obwiązać czymś wioseł? - Santeri rozejrzał się wokół, otaczały

ich jednak zupełne ciemności. - Żeby nikt nas nie usłyszał. To stłumiłoby pluskanie.

- Na razie jesteśmy po prostu trzema mężczyznami, którzy płyną łodzią - powiedział

Reijo lodowatym, spokojnym tonem. - Wyglądalibyśmy dziwnie dopiero wtedy, gdybyśmy

płynęli łodzią bez plusku wioseł. Na razie wcale nie wyglądamy szczególnie podejrzanie.

Santeri zaakceptował tę odpowiedź. Mattiego oblewały zimne poty. Na razie wszystko

szło gładko. Zbyt gładko. Na pewno zdarzy się jakaś wpadka. Matti wyraźnie to przeczuwał.

Coś się wydarzy. Na razie mają za wiele szczęścia.

Z ciemności wyłoniła się już burta innej łodzi. Podpłynęli do niej z zacienionej strony.

Reijo wiedział, że jest za niski, ale wstał z nadzieją, że znajdzie jakiś punkt zaczepienia na

burcie. Wsparłszy o coś jedną stopę, zaczął obmacywać burtę. Cal po calu. Serce w nim niemal

zamarło, gdy wreszcie dotknął palcami kawałka liny. Chwycił ją czym prędzej, wiedząc, że nie

wypuści jej z ręki za żadne skarby świata. Spłynęło na niego poczucie ulgi. Tylko po to, by po

chwili zniknąć, ktoś bowiem pociągnął za linę z drugiej strony.

- Co się dzieje, u diabła? - Reijo usłyszał swój własny głos. Chwycił się mocno

okrężnicy. Jakieś silne dłonie chwyciły go za ramiona i wrzuciły na pokład. Zapłonęła latarnia.

Światło go oślepiło na tyle, że zamknął oczy.

Bez trudu jednak rozpoznał głos.

- Do diaska. Nie sądziłem, że kiedykolwiek cię jeszcze zobaczę, Reijo Kesaniemi!

Chcesz ukraść moją łódź? Chyba ci się noga powinęła.

To był Nils.

3

Reijo powoli odzyskiwał rezon. W pierwszej chwili pomyślał o zaszlachtowanych

reniferach. Potem o tym, że Matti ma jednak najwięcej rozumu z nich wszystkich. Tyle że teraz

wszyscy razem są pod wozem.

- Witaj, Nils - powiedział, sadowiąc się trochę wygodniej. - Nieźle mnie wystraszyłeś.

- Jakie to ma znaczenie, skoro jesteś zwykłym złodziejem. - Nils oparł się plecami o

burtę. Wystarczyło jedno spojrzenie w dół, by zdemaskować współwinnych.

- Wydaje się wam, że we trójkę dacie sobie radę z tą łajbą? Ona ma wprawdzie tylko

dziesięć wioseł, ale...

- Dobra załoga dałaby sobie radę. - Ponieważ do żeglowania dużą łodzią handlową

trzeba przynajmniej siedmiu osób, Reijo pragnął zdobyć nieco mniejszą. Łodzi na dziesięć

wioseł używano przeważnie tylko do transportu różnych przyrządów rybackich do osad albo do

przewożenia ryb z mniejszych wiosek rybackich porozrzucanych po wybrzeżu.

Nils zaśmiał się ironicznie.

- Tak czy inaczej, mógłbyś wpuścić moich przyjaciół na pokład - odezwał się Reijo.

- Żebyście mnie wrzucili do morza? Za kogo ty mnie masz, Reijo?

Reijo wzruszył ramionami.

- Gdybym miał zamiar to zrobić, sam dałbym sobie radę.

- Przyszedłeś zabrać dziesięciowiosłową łódź? Reijo skinął głową. Nie było sensu

zaprzeczać. Został wszak przyłapany na gorącym uczynku.

- Jest z tobą Raija? - Nie.

- Znalazłeś ją? Reijo ponownie przytaknął. Teraz wiedział trochę więcej o Nilsie niż

przed paru laty. Nils zawsze miał słabość do Raiji. A on niegdyś ślepo mu ufał!

- Nic dziwnego, że nie chciała mieć z tobą do czynienia. Po tym, jak ją potraktowałeś.

- Raiji już nie ma - rzekł Reijo. Tylko na takie kłamstwo było go stać. Nie potrafiłby

powiedzieć, że umarła. Lękał się, że kłamstwo mogłoby stać się prawdą, gdyby je

wypowiedział.

- Nie żyje? - szepnął Nils z przerażeniem.

- Już jej nie ma - powtórzył Reijo, spoglądając na własne dłonie. Dobry Boże, wybacz

mi to, modlił się po cichu.

- Jak to się stało? Kiedy?

- Podczas jarmarku - rzekł Reijo. - A zresztą nie chcę teraz o tym mówić.

- A ty włóczysz się po okolicy i kradniesz łodzie? Reijo westchnął ciężko.

- Nils, opiekuję się piątką dzieci. Jest ze mną jeszcze brat Raiji i nasz przyjaciel, jedyny

dorosły oprócz mnie. Muszę zawieźć martwe ciało tam, gdzie powinno spocząć, i nie mogę

sobie pozwolić na błądzenie po płaskowyżu. Nie znam płaskowyżu, za to dobrze znam morze i

wybrzeże. Owszem, próbowałem ukraść twoją łódź, Nils. A właściwie moją łódź, jeśli się nad

tym dobrze zastanowić. Zrobiłeś wówczas bardzo dobry interes.

- Wieziesz... ją? Nils źle go zrozumiał. Wydawało mu się, że Raija nie żyje i że to jej

ciało wiezie Reijo.

Reijo nie starał się nawet wyjaśnić nieporozumienia. Wiedział, że Santeri i Matti słyszą

każde słowo wypowiadane na pokładzie. Wiedział też, że żaden z nich nie zdradzi prawdy, jeśli

to nieporozumienie ma do czegoś doprowadzić.

- Potrzebuję łodzi - powiedział Reijo zmęczonym głosem. - Ta bardzo nam pasowała.

Myślałem sobie, że zadaszenie bardzo by się przydało ze względu na maluchy.

- I że trzech mężczyzn wystarczy za załogę?

- Nie mogłem przecież sprawić, by było nas więcej, prawda?

- Mam także łódź na osiem wioseł - powiedział z ociąganiem Nils. - Nic

nadzwyczajnego. Jest dość stara, ale nie przecieka. Żagiel jest jeszcze całkiem dobry. Połatany,

ale całkiem niezły. Tylko że przydałby się wam czwarty człowiek do załogi...

- Biorę - zadecydował Reijo. - Biorę wszystko, czym da się wypłynąć na morze.

Reijo spojrzał na Nilsa. Pamiętał, że niegdyś traktował tego człowieka jak najbliższego

przyjaciela. Czas jednak oddala nas od ludzi, choćby nawet wydawało nam się, że ich dobrze

znamy.

- Jesteś mi co nieco winien, Nils. A przede wszystkim jesteś coś winien Raiji. - To była

ryzykowna gra. Ale Reijo patrzył Nil sowi prosto w twarz. Nie miał przecież nic do stracenia.

Zarżnął renifery. Za wszelką cenę potrzebował łodzi. Nie istniało żadne inne wyjście. Nils

spoglądał gdzieś w bok.

- Nie mieszkam w tym domu - powiedział wymijająco. - Nie potrafiłbym tam mieszkać.

Jeśli chcesz wrócić...

- Nie zamierzam wracać - odrzekł Reijo ostro. - Potrzebna mi łódź, Nils. Chcę się stąd

jak najszybciej wydostać.

- ...mógłbyś odzyskać swój dom - dokończył Nils. - Nigdy się tam dobrze nie czułem. Z

tym domem jest coś nie w porządku. Ludzie mówią, że to przez kobietę, która tam kiedyś

mieszkała. Że w tym domu mogą żyć jedynie kobiety. Że tylko Raija mogłaby tam mieszkać...

A skoro ona... - Nilsowi głos się załamał.

- No więc jak będzie z łodzią? - zapytał Reijo bez ogródek. Lękał się, że mu się nie uda,

że prawda wyjdzie na jaw.

Nils podniósł wzrok. Reijo mógłby przysiąc, że na policzkach tamtego zalśniły łzy, Nils

zadbał jednak o to, by przygasić płomień lampy i odsunąć ją od siebie na tyle, by nic nie

zdradzić.

- Dostaniesz tę przeklętą łódź. Nils odwrócił się plecami do Reijo i spuścił z burty

sznurową drabinkę. Reijo czuł, że nogi się pod nim uginają. W okamgnieniu stanął tuż obok

Nilsa. Uśmiechnął się z wysiłkiem i pomachał do Santeriego i Mattiego.

Udało im się szczęśliwie utrzymać mniejszą łódkę tuż przy burcie większej. Na ich

twarzach odmalował się wyraz ulgi, gdy ujrzeli Reijo u boku tego obcego.

Słyszeli większą część rozmowy. Niektóre słowa utonęły wprawdzie w szumie fal i

plusku wody, najważniejsze fragmenty dotarły jednak do ich uszu.

Obaj wstrzymali oddech.

- Do licha, ten to potrafi zachować zimną krew! - mruknął Matti, gdy Reijo schodził po

sznurowej drabince przed Nilsem. - Już myślałem, że związani wylądujemy u najbliższego

lensmana.

- To znaczy w Alcie - oświecił go Santeri. - Wygląda na to, że nasz Kesaniemi wie, o

czym mówi. Zna słabe strony tych, z którymi walczy. Dobrze mieć kogoś takiego po swojej

stronie. Ale ja wciąż jestem zlany potem, Matti, staruszku. I chyba mi nie przejdzie aż do

chwili, w której dostaniemy wreszcie tę nieszczęsną łajbę.

Reijo usiadł, zanim Nils zszedł na pokład. Siedzieli zwróceni twarzami do siebie.

Santeri chwycił za wiosła.

- Steruj, ja będę wiosłował - powiedział Santeri swym śpiewnym norweskim.

Nils wydał lakoniczne komendy, nie odwracając się nawet w stronę Santeriego. Patrzył

przez cały czas na Reijo.

Ośmiowiosłowa łódź nie była jeszcze zwodowana. Nie zobaczyli zbyt wiele w

ciemnościach. Reijo obejrzał jednak łódź, pożyczywszy lampę od Nilsa. Santeri szedł tuż za

nim. Rozmawiali ze sobą szeptem po fińsku. Ku zaskoczeniu Mattiego wcale nie rozmawiali o

łodzi. Pletli jakieś bzdury. Reijo powiedział:

- Mów. Mów, co ci ślina na język przyniesie. Nils nie zna fińskiego. A ja chciałbym

napędzić mu trochę strachu. Zachowuje się jak łaskawca, choć wciska nam tego przeżartego

przez robaki grata. Z pewnością ta stara łajba jest tak kiepska, że sam boi się do niej wsiąść. I

ma nadzieję, że pójdziemy na dno. Niech się przynajmniej trochę spoci, nic mu nie będzie.

- Sądziłem, że jesteś przyzwoitym człowiekiem - powiedział Santeri z wielce poważnym

wyrazem twarzy. - Kto by przypuszczał, ile demonów kryje się za twoim pozornie

dobrodusznym uśmieszkiem, Reijo.

- Łódź jest całkiem w porządku. - Nils sądził, że to zapewnienie wystarczy. Wyrwał

lampę z rąk Reijo. - Wracam do domu. Nie mam czasu na pogaduszki ze złodziejami.

Nils wsiadł do łódki, którą przypłynęli Reijo, Santeri i Matti.

- Bierz, co ci daję, Reijo. Jeśli jutro zniknie łódź handlowa, to twoje życie nie będzie

warte funta kłaków. Będę cię ścigał razem ze wszystkimi mężczyznami z osady. Nie będziemy

pytać wójta o pozwolenie. I nie będziemy zwracać uwagi na prawo. Załatwimy to po swojemu.

I wówczas już nic nie utargujesz.

- Wspaniała! - Reijo poklepał dłonią maszt łodzi podarowanej mu przez Nilsa. - Nie

widziałem takiego cacka od dawna - ironizował. - Gdybym ją zauważył wcześniej, od razu bym

się do niej zabrał.

- Możesz sobie drwić ile wlezie! - uśmiechnął się pogardliwie Nils. - Jak się czujesz,

stojąc znów za sterem, Kesaniemi? Jak się czujesz znów w roli kapitana?

Reijo musnął ster, patrząc w ślad za odpływającą od nich łódką. Poczekał, aż plecy

Nilsa oddalą się na tyle, by ich właściciel nie usłyszał jego słów.

Wtedy się uśmiechnął:

- Dziękuję, całkiem nieźle się czuję w roli kapitana. Całkiem nieźle.

Także Santeri uśmiechnął się od ucha do ucha. Białe zęby błysnęły pośród nocy.

- Rozdzielamy stanowiska? W takim razie ja, Aleksanteri Kilpi, obwołuję się

dziobowym. Będę marynarzem „na oku”. To prawdziwy zaszczyt płynąć z samym kapitanem

Kesaniemi.

- A co ze mną? - chciał wiedzieć Matti, któremu udzielił się zapał towarzyszy. - Czy ja

też nie mógłbym być kimś?

- Możesz być majtkiem pokładowym - powiedział zadowolony Santeri. - Czyli

chłopcem na posyłki. Szczury lądowe nie mogą zajmować wyższego stanowiska.

- Możesz być rufowym - złagodził wyrok Reijo. - Zresztą to nie ma żadnego znaczenia.

I tak nie będziesz wiedział, co robić. Musimy cię wszystkiego nauczyć.

- Ale po tej wyprawie staniesz się marynarzem pełną gębą, mój chłopcze - dorzucił

Santeri.

- Jeśli wrócimy cało z tej wycieczki - stwierdził Matti. Wciąż nie był przekonany, że ich

plan się powiedzie. Niezależnie od tego, co o nim myśleli. - Powinniśmy wziąć tamtą większą

łódź. Podobała mi się o wiele bardziej.

- Patrzcie go - zaśmiał się Reijo. - To ten sam, który na początku nie chciał żadnej łodzi.

A teraz najchętniej żeglowałby prawdziwą łodzią handlową, i to w pojedynkę!

Reijo poklepał chłopca po ramieniu.

- Nils miał rację co do jednego: rzeczywiście jest nas za mało, byśmy dali sobie radę z

łodzią na dziesięć wioseł. Powinno nas być co najmniej pięciu. Pięciu mężczyzn, którzy znają

się na żeglowaniu. Z tą łajbą damy sobie radę, o ile jesteś równie pojętny jak twoja siostra.

Brakuje nam jednego członka załogi. A że ty nie masz pojęcia o marynarskiej robocie, można

powiedzieć, że brakuje aż dwóch. To może być niebezpieczne. A nam naprawdę nie wolno

ryzykować. Dlatego ufam ci ślepo, mój chłopcze. Ufam, że będziesz chciał się uczyć i że się

nauczysz. Matti poczuł, że spociły mu się ręce.

- Postaram się. Najlepiej jak potrafię. Co teraz zrobimy?

- Postawimy żagiel - powiedział Santeri. - Tylko nie wyobrażaj sobie, że to łatwa

sprawa. Choć to jedno z łatwiejszych zadań, które tu cię czekają. Może się zdarzyć, że będziesz

klęczał w lodowatej wodzie i wylewał wodę czerpakiem z dna łodzi, żebyśmy nie zatonęli. Rę-

ce ci będą mdlały i całkiem opadniesz z sił, ale będziesz musiał wylewać wodę. I wiele czasu

upłynie, zanim nadarzy się okazja, by trochę odpocząć i zejść na ląd...

- Nie strasz chłopaka! - poprosił Reijo. - To będzie ciężka praca, Matti, ale dzięki temu

staniesz się mężczyzną. Po tej wyprawie nikt już nie nazwie cię dzieckiem.

Wiał dość porywisty wiatr, więc gdy po wielu wysiłkach udało im się postawić żagiel,

nie mieli żadnych kłopotów z wydostaniem się z osady. Nie musieli wiosłować.

Przedsięwzięcie było doprawdy ryzykowne, bo choć Reijo znał tu każdą skałę wystającą

z wody i każdą mieliznę, panowały nieprzeniknione ciemności. Ich oczy przyzwyczaiły się

wprawdzie do mroku, ale i tak nie widzieli nic przed sobą.

- Przypuszczam, że nieco dalej jest występ skalny - rzucił Reijo.

- Czułbym się znacznie pewniej, gdybyś wiedział, a nie przypuszczał - zauważył

Santeri.

Reijo nic mu nie odrzekł. Na poły stał, na poły siedział na ławeczce szypra na rufie.

Uważnie wpatrywał się w mrok, przez który płynęli. Polegał jednak głównie na swych

wspomnieniach i doświadczeniach i częściej domyślał się, niż widział, co się przed nimi znaj-

duje. W prawej ręce trzymał drążek steru, połączony z płetwą sterową umieszczoną na stewie

rufowej.

- Nie ma chyba żadnego powodu, żeby żeglować po nocy - denerwował się Matti. -

Siedział na tylnej ławce, zwrócony twarzą w stronę Reijo. Nie miał pojęcia, dlaczego ma

siedzieć właśnie w ten sposób. Nie wiedział, co należy do obowiązków rufowego. Nie odrywał

oczu od pełnej napięcia twarzy Reijo i modlił się w duchu do swego Stwórcy o szczęśliwe

zakończenie tej wyprawy. - Przecież on wie, że mamy łódź - ciągnął Matti, gdy nikt mu nie

odpowiedział. - Nie ukradliśmy jej przecież, tylko dostaliśmy. Nie mamy nic do ukrycia. To

przecież bardzo niebezpiecznie płynąć nocą.

Santeri wisiał niemal na dziobie, wypatrując niebezpieczeństw, o których Reijo mógł

zapomnieć. Pełnił wprawdzie odpowiedzialną funkcję marynarza „na oku”, który był prawą

ręką kapitana, ale wiązała się ona z wieloma niedogodnościami. Właśnie na dziób najpierw

wdzierały się fale i dlatego właśnie członek załogi pełniący tę funkcję bywał najczęściej

przemoczony do suchej nitki.

- Nie byłbym taki pewien, że Nils będzie równie hojny jutro rano, gdy się obudzi - rzekł

ze złością Reijo. - Dziwne, że w ogóle zdecydował się dać nam tę łódź. Przyznam, że trochę się

wystraszyłem. Ale wygląda na to, że nie jest uszkodzona. Sprawia wrażenie całkiem niezłej

łajby...

- Czy to znaczy, że wypłyniemy już tej nocy? Reijo odpowiedział mu krótko i

stanowczo:

- Właśnie. Nie miałbym odwagi tu zostać. Bałbym się tego o wiele bardziej niż żeglugi

w ciemnościach.

Rozumiesz? Ale gdy już wypłyniemy z fiordu i popłyniemy czas jakiś wzdłuż lądu,

natrafimy na maleńką zatoczkę, do której powinniśmy zdołać wpłynąć nawet po ciemku. Tam

możemy zaczekać, aż zaświta.

- O ile światło dzienne nie zaskoczy nas w drodze. - Santeri podzielał wprawdzie obawy

Reijo, nie oznaczało to jednak, że zachwycała go perspektywa nocnej żeglugi. Nie był

tchórzem, ale też nie grzeszył taką lekkomyślnością, o jaką go wielu posądzało. Zbyt cenił

sobie życie.

Było już bardzo późno, gdy dotarli do jurty. Mężczyźni sądzili, że dzieciaki dawno

zasnęły, ale się pomylili.

Reijo z uśmiechem zgodził się z Santerim, że nie zaszkodzi im odrobina gorącego

rosołu z renifera z kawałkiem kości do obgryzienia. Na nic więcej nie mieli jednak czasu.

Przepuścił Mattiego i Santeriego przed sobą i nie mógł zrozumieć, dlaczego zatrzymali

się nagle, tarasując mu wejście. Musiał się więc przecisnąć między nimi.

Elise płakała. Oczy miała czerwone od łez i przytulała do siebie maleńką Idę. Knut

pobladł bardzo, ale wciąż trzymał się dzielnie. Wpatrywał się w Reijo tak, jak wierni wpatrują

się w swego Pana.

- Tak się boję - łkała Elise. - Mówiłam im, żeby nigdzie nie szli. Ale nie chcieli mnie

słuchać. A ja bałam się wyjść za nimi. I nie pozwoliłam na to Knutowi...

- Uderzyła mnie - poinformował ich Knut swym cienkim głosikiem. - Tutaj. - Paluszek

chłopca dotknął policzka.

Do Reij o dotarło wreszcie to, co zauważył, zanim Elise otworzyła usta. Maja i Ailo

zniknęli.

Reijo usiadł naprzeciwko Elise. Pogłaskał ją po włosach, po policzku i wziął od niej Idę.

Maleńka spała mocno. Reijo ułożył ją pomiędzy skórami, po czym obrócił się w stronę Elise.

- Dawno temu wyszli? Zastanów się, Elise. - Policzki dziewczynki drżały, łzy płynęły

ciurkiem. Pociągała nosem i ocierała oczy bez szczególnych rezultatów.

- Kłócili się - załkała. - Kto jest odważniejszy. Prawie się pobili. A potem Ailo się ubrał.

Powiedział, że on ma najwięcej odwagi, bo jest chłopcem. Maja też się ubrała i mówiła, że

wcale nie boi się bardziej niż on...

- I wyszli - dokończył Knut. Przysunął się tak, by być jak najbliżej Reijo. Poczuł się

znacznie lepiej, gdy dłoń opiekuna spoczęła na jego ramieniu. Dzięki temu nie było już tak

okropnie.

- Chcieli was odnaleźć. Tak długo was nie było. Mówili, że wcale się nie boją wyjść na

dwór, chociaż jest tak ciemno.

Matti zacisnął pięści. Czego te dzieciaki nie wymyślą!

- A więc długo już na nas czekaliście? - zapytał Santeri z obawą.

Knut i Elise pokiwali głowami.

- To nic nie znaczy - mruknął Reijo. - Dzieciakom zdaje się, że nie ma cię długo, gdy

idziesz po drewno. Czy to było strasznie dawno temu? Dużo o tym rozmawialiście? Ida spała

już, gdy wychodzili?

Elise pokręciła głową.

- Ida jeszcze nie spała. Reijo, oni wyszli strasznie dawno temu. Znaleźli wasze ślady na

śniegu. Myślę, że poszli w tym samym kierunku co wy... - Łzy znów popłynęły strumieniami. -

Wołałam za nimi, Reijo. Mówiłam, że nie wolno im tego robić, ale mnie nie słuchali. Pobiegli

sobie. Nie mogłam ich zatrzymać! Nie mogłam zostawić Knuta i Idy! Nie mogłam pozwolić,

żeby Knut poszedł za nimi!

- Bardzo dobrze zrobiłaś - pochwalił ją Reijo. - To nie twoja wina. Ani twoja, ani Knuta.

Reijo podniósł się. Popatrzył na Santeriego i Mattiego. Zatrzymał wzrok na tym

pierwszym.

- Dziś już nie powinieneś wychodzić na mróz. Elise za długo musiała sama opiekować

się dziećmi. Zostaniesz z nią. Ja i Matti pójdziemy szukać Mai i Ailo.

- Jest całkiem ciemno - powiedział Santeri cicho. - Zupełnie tak, jakbyście szukali w

czarnym worku. Reijo przygryzł wargę.

- Znajdę jakieś dłuższe drwa i potnę jedną z moich koszul. Mamy jeszcze trochę oleju.

Zrobimy więc sobie pochodnie. Noc nie trwa wiecznie. W każdym razie nie dla nas, nie dla

dorosłych. Ale gdzieś tam, na wzgórzu, siedzą dwa maluchy, którym noc wydaje się długa jak

wieczność. Oboje z pewnością nieźle przemarzli. Na szczęście ten mały ma sporo rozumu. Ma-

ja też, o ile nie jest w przekornym nastroju...

Reijo wyszedł na dwór. Matti podążył za nim bez słowa, ale czuł, że coś go zmroziło od

wewnątrz. Mimo że miał wciąż mokre nogi i ręce, nie marzł w nie tak, jak w środku.

Dzieciaki potrafią wymyślić najgłupszą rzecz pod słońcem!

Dwoje siedmiolatków spędza samotnie noc na dworze.

Reijo znalazł jakieś wilgotne drwa między nadbrzeżnymi kamieniami. Gdy owijał je

płótnem i nasączał olejem, Matti wykrzykiwał na całe gardło imiona dwojga odważnych

uciekinierów. Obszedł wszystkie pagórki otaczające zatoczkę, ale nikt mu nie odpowiedział...

Po kilku nieudanych próbach pochodnie zrobione przez Reijo wreszcie zapłonęły.

Płomyki drżały bardzo długo.

- Starczy na jakiś czas - stwierdził Reijo. - Zostały jeszcze dwie takie pochodnie i na

tym koniec. Miejmy nadzieję, że zdążymy ich odnaleźć.

- Dokąd mogli pójść?

- Gdzieś daleko - odparł Reijo. - Ta dwójka nie zatrzymałaby się za pierwszymi

napotkanymi kamieniami.

Rozglądali się uważnie w poszukiwaniu śladów na śniegu, nie dostrzegli jednak odbić

niewielkich nóżek. Reijo wypatrywał skrytej w śniegu ścieżki, którą sami nieco wcześniej

poszli.

- Maja prawdopodobnie zauważyła, gdzie zniknęliśmy. I postanowiła pójść za nami. To

w jej stylu.

- I w stylu Ailo - dorzucił Matti. - Nie na darmo są rodzeństwem.

Reijo i Matti ruszyli za dziećmi.

Światło rzucane przez pochodnie było dość nikłe, ale na tle nieprzeniknionych

ciemności przypominało blednące gwiazdy. Obaj mężczyźni co jakiś czas zbaczali ze ścieżki,

każdy po innej jej stronie. Rozświetlali ciemności pochodniami i wypatrywali dwóch nie-

wielkich, przyodzianych w skóry ciał. Nie dostrzegli jednak nic poza kamieniami i splątanymi

zaroślami.

Zatrzymywali się i wołali dzieci po imieniu. Nasłuchiwali. Cisza raniła ich uszy aż do

bólu. Nawoływali więc jeszcze raz.

Nadaremnie.

Dotarli już prawie do osady, gdy pochodnie się wypaliły, parząc ich w palce na samym

końcu. Najpierw pochodnia Reijo, potem Mattiego.

Reijo raz jeszcze zawołał dzieci. W odpowiedzi usłyszeli tylko cichy szum morza.

- Czy mogli wpaść do morza?

- Nie oboje - odparł Reijo. - Jedno z nich odpowiedziałoby na nasze nawoływania.

Reijo popatrzył w dół, na osadę. Wiedział, że słychać go doskonale nawet na drugim jej

krańcu. Krzyknął jeszcze raz. Obaj stanęli nieruchomo, nasłuchując. Potem zawołał Matti. I

znów żadnej odpowiedzi.

- Chyba tędy nie poszli - zastanawiał się Reijo. Nie mógł zagłuszyć wątpliwości, ale

musiał podjąć jakąś decyzję. Musiał zaryzykować. Zaufać swemu instynktowi. - A jeśli ruszyli

w złą stronę? Oba brzegi zatoki są bardzo do siebie podobne. Może nie zapamiętali, gdzie

poszliśmy.

- Może spierali się o to... - zamyślił się Matti.

- Mogli wybrać niewłaściwy kierunek.

Pobiegli z powrotem. Matti zajrzał do jurty. Nie zasnął jeszcze nikt oprócz Idy. Cała

trójka siedząca w namiocie przywitała go pełnymi napięcia spojrzeniami.

- Nie znaleźliśmy ich. Ale wydaje się nam, że nie poszli w stronę osady, tylko w

przeciwnym kierunku.

Znowu ruszyli na poszukiwania.

Reijo zaczął już wspinać się pod górę. Zgubił gdzieś rękawice, ale nie czuł zimna. Matti

zapalił drugą pochodnię jeszcze w jurcie. Reijo swoją oszczędzał.

- Dokąd tędy dojdziemy? - dopytywał się chłopiec.

- W góry - odparł Reijo. Jego usta na moment zacisnęły się, tworząc jedną linię. - I na

płaskowyż. Powinno tam być trochę śniegu. A na nim ślady dziecięcych butów, jeśli poszli

tędy.

Matti odniósł wrażenie, że Reijo wie, którędy iść. Prawie się nie zastanawiał, jakby była

tylko jedna droga. I nie potrzebował pochodni.

Śnieg sięgał im nieco powyżej kostek. Uszli ledwie kawałek, gdy Reijo padł na kolana i

poprosił Mattiego o pochodnię. Ogień roztopił tu i ówdzie cienką warstewkę śniegu, gdy Matti

pochylił płomień.

Okazało się, że intuicja nie zawiodła Reijo. Dwie pary niewielkich stopek odcisnęły się

na pokrytej śniegiem dzikiej równinie.

- Dzięki Bogu! - wyrwało się Reijo. Drżał cały, gdy się podnosił. Nie odrywał oczu od

łańcuszka małych śladów. - To musi wciąż w niej tkwić jak zadra - powiedział jakby do siebie.

- Nikt by nie przypuszczał, że może cokolwiek pamiętać, a jednak to jakoś w niej tkwi...

- Co takiego? - zapytał Matti. Zaczął już niemal przypuszczać, że Reijo majaczy.

- Wydaje mi się, że wiem, gdzie mogą być - stwierdził Reijo. - Idź za mną.

4

- Wcale nie wierzę, że tu kiedyś byłaś. - Głos Ailo drżał tak bardzo, że uleciała z niego

zwykła pewność siebie.

- Właśnie, że byłam - odrzekła Maja.

Siedzieli bardzo blisko, w ciemnościach i przenikliwym chłodzie spletli ręce. Żadne z

nich nie chciało puścić drugiego.

A mimo to się kłócili.

- Byłam w tej jaskini. Zapytaj Reijo. On też tu był. Tylko że ja byłam bardzo, bardzo

mała.

- Też coś - parsknął Ailo. - Wcale ci nie wierzę. W każdym razie to nie była ta jaskinia.

Nigdy przedtem tu nie byłaś. Nikt z nas tu nie był.

- Elise uważa, że mieszkaliśmy kiedyś w miejscu, które było bardzo podobne do tego -

oznajmiła Maja. - To mogło być tutaj. Nie możesz mówić, że nie. Mnie się wydaje, że to tu.

- Skąd ty to możesz wiedzieć? Jest tak ciemno, że nic nie widać. Wcale byśmy nie

znaleźli tej jaskini, gdybym nie potknął się o wejście. Nie ty je znalazłaś.

- A jak tu dotarliśmy? To ja znałam drogę.

Ailo nic nie odpowiedział. Nie podobało mu się tutaj. Było ciemniej niż na dworze. Nie

pamiętał, którędy przyszli. Czy on szedł pierwszy, czy Maja. Czy to on siedział teraz przodem

do wyjścia, czy może ona. Maja też tego nie pamiętała.

Zgadzali się tylko co do jednego: muszą siedzieć. Żadne z nich nie miało odwagi ruszyć

w drogę w obawie, by nie pójść w niewłaściwym kierunku. Może ten korytarz się nigdy nie

skończy, może zaprowadzi ich w głąb góry, tam gdzie nikt ich już nie odnajdzie?

- Nie powinniśmy wychodzić - rzekł Ailo tak cicho, że ledwo go było słychać.

- To twoja wina - ostro zareagowała Maja. - To ty pierwszy wyszedłeś.

- Boisz się? - zapytał dziarskim tonem, choć wcale nie czuł się dziarsko. - Założę się, że

się boisz. Dziewczyny są tchórzami. Wystarczy tylko odrobina ciemności.

- Wcale się nie boję! - zaprotestowała Maja. - Wcale a wcale. Ale założę się, że ty masz

stracha. Nie oszukasz mnie, Ailo. Boisz się tak bardzo, że się o mało co nie posikasz.

Ailo postanowił to przemilczeć. Nie musi przecież z nią dyskutować. Jeśli się nie

odezwie, Maja zrozumie chyba, jaka jest głupia. Przecież on się niczego nie boi!

Choć tu jest dość okropnie...

- Czujesz coś w nogach? - zapytała Maja, przerywając ciszę, która trwała co najmniej

tysiąc lat.

- Czuję. - Ailo zdziwił się tym pytaniem. Tak beznadziejnie głupim pytaniem.

- A ja nie czuję - powiedziała Maja. Słyszała, że jej własny głos trochę drży. Bała się. -

Ruszam stopami, ale ich nie czuję.

Ailo odważył się puścić jej rękę. Szukał po omacku stóp siostry, aż wreszcie zacisnął

ręce na kumagach.

- Nic nie czuję - powtórzyła dziewczynka. - Musisz ścisnąć porządnie.

Ailo wymacał palcami wełnę wystającą spod sznurowania.

- Masz turzycę w kumagach?

- Fuj! - Maja skrzywiła się z obrzydzeniem. - Ona tak drapie. Coś okropnego. Mam

dwie pary pończoch. Chciałam założyć jeszcze trzecie, ale się nie zmieściły.

- Taka jesteś głupia, że wcale mi cię nie żal - skomentował Ailo i zabrał się do

rozsznurowywania wilgotnych rzemyków. - Wokół stopy musi być trochę powietrza. Wcale byś

nie zmarzła, gdybyś miała gołe nogi i turzycę w kumagach. Tylko smarkule uważają, że turzyca

drapie.

Maja powstrzymała się od komentarza. To okropne stracić czucie w nogach. Ailo był

Lapończykiem. Zawsze mieszkał w jurcie. Znał się na takich rzeczach...

Chłopiec ściągnął kumagi z jej stóp. Były przemoczone. Przypomniał sobie, że pod

Mają załamał się lód i wpadła do strumienia, zanim on potknął się o wejście do jaskini.

Ailo ściągnął Mai także przemoczone wełniane pończochy. Rzucił je na bok ze złością.

Jak można się zachowywać tak głupio! Położył dłonie na stopach dziewczynki. Były mokre i

zimne. Nie zdołał ich rozgrzać rękami. Sam od dawna marzł w ręce.

Pospiesznie rozpiął pas i wcisnął stopy Mai pod swoje ubranie. Pokryła go gęsia skórka,

gdy lodowate nogi dotknęły jego brzucha, zagryzł jednak zęby.

- Po co to robisz? - Maja nie była już taka pewna siebie jak wcześniej. Inaczej nigdy nie

zadałaby takiego pytania.

- Trzeba powoli rozgrzać twoje stopy. Ty nie możesz przyłożyć ich sobie do brzucha,

więc ja to muszę zrobić.

- Nie mogę ich po prostu rozetrzeć?

- Nie rozgrzeją się w ten sposób - powiedział Ailo. Miał na końcu języka, że przecież

każdy głupi to wie. Ale jakoś to przełknął. - Tak jest dużo lepiej. Trzymać je tuż przy ciele. W

ten sposób najlepiej się rozgrzeją.

Maja zaakceptowała jego wyjaśnienie. Była przemarznięta i przerażona. Ailo z

pewnością także się bał, choć w wielu sprawach orientował się lepiej.

- Myślisz, że przyjdą po nas niedługo? - zapytała. Ailo nie odpowiedział. Oboje

pomyśleli to samo:

jakże głupio postąpili, wychodząc z jurty.

Nikt nie wiedział, gdzie się znajdują. Na dworze było całkiem ciemno. Może zaczną ich

szukać dopiero rano. Może dopiero wtedy ktoś ich znajdzie.

Może wtedy będą już martwi.

Maja wbiła palce stóp w brzuch Ailo. Chłopiec zagryzł wargi, żeby nie krzyknąć.

Poczuł się jak mały dzieciak i zapragnął, by to się wcale nie wydarzyło, by wcale nie zaczęli się

kłócić. Gdyby przestali w porę, nie zabłądziliby.

Gdyby tylko tata był tu z nimi...

Kamień w gardle Ailo zrobił się tak wielki, że o mało go nie udusił. Robił się coraz

większy, sięgał już do żołądka, do miejsca, na którego wysokości Maja trzymała swoje stopy.

Chłopiec z trudem złapał oddech. Całe jego ciało drżało. Z zimna i z płaczu.

Miał przecież o tym nie myśleć... Miał o tym wcale nie myśleć...

Tato nie przyjdzie.

Tato nie żyje.

Rozpłakał się i musiał oddychać ustami, choć coś go kłuło w piersi. Nie potrafił

powstrzymać się od łez, mimo że bardzo tego pragnął. Nie chciał wszak, by Maja pomyślała, że

on się boi. Że płacze ze strachu. Zabrakło mu jednak siły, by tłumaczyć jej prawdziwą

przyczynę.

Maja nic nie mówiła. Na końcu języka miała wprawdzie ostry docinek, ale usta

odmówiły posłuszeństwa, gdy chciała go wypowiedzieć. Pochyliła głowę, splotła dłonie i ufała,

że Reijo nadejdzie wkrótce.

Była taka przerażona.

Zapalili już pochodnię Reijo. Ślady odbijały się wyraźnie od powierzchni śniegu. Słaby

wietrzyk nie zdołał ich zatrzeć.

- Wygląda na to, że się nie myliłem - rzucił Reijo przez ramię.

Pozostawało im jeszcze zejść w dół po stromym zboczu, by dotrzeć do niewielkiego

otworu. U podnóża sporego wzniesienia leżało mnóstwo kamieni, pomiędzy którymi widać

było maleńkie ślady.

Reijo ostatni odcinek drogi pokonał biegiem, pochylił się i zajrzał do otworu w skale.

- Jaskinia? Reijo skinął głową, odgarniając śnieg gołymi rękami.

- Mam nadzieję, że nie weszli za głęboko. Ten korytarz prowadzi do morza. Poziom

wody w jaskini zależy od przypływów i odpływów.

Matti pobladł.

- Skąd oni wiedzieli o tej jaskini? Reijo popatrzył na swego towarzysza.

- Sam chciałbym to wiedzieć, Matti. Maja tu kiedyś była, ale miała wtedy zaledwie dwa

lata. Przeżyła w tej jaskini coś przerażającego i nie powinna tego pamiętać. Nie rozumiem, jak

tu trafili. O ile nie był to zwyczajny przypadek. - Reijo spojrzał w głąb pieczary. - Wejdę do

środka. Ty czekaj tu z pochodnią.

- Idę z tobą. Reijo pokręcił głową.

- Tam jest ciasno. Trzeba się przeciskać. A teraz jest tam jeszcze ciemniej niż zwykle.

Byłem tam kiedyś...

- Reijo wpełzł do środka. Dłonie niemal mu zamarzały, gdy dotykał lodowatego,

nierównego podłoża, ale nie zwracał na to uwagi. Uderzył głową w wystającą skałę i musiał się

jeszcze bardziej schylić, by przedostać się dalej.

Po co wchodzili jeszcze głębiej? Oni także musieli tędy pełznąć. I muszą wciąż tu być.

Nie spostrzegł przecież śladów wychodzących z jaskini.

Reijo dotarł do miejsca, w którym musiał już położyć się na brzuchu, na boleśnie go

uwierających kamieniach. Przez dłuższą chwilę słyszał tylko swój własny przyspieszony

oddech. Leżał spokojnie i nasłuchiwał, aż w ciążącej mu ciszy rozległ się krzyk:

- Reijo? Reijo, tutaj jesteśmy. Usłyszał także łkanie. - Już idę! - krzyknął z ulgą. - Idę.

Jesteście tam oboje?

- Tak. Tak, Reijo. Ale Ailo płacze. Reijo w dalszym ciągu pełzł na kolanach i łokciach,

choć korytarz rozszerzył się i nie był już taki ciasny. Nie miał po prostu czasu się wyprostować,

a poza tym się bał, że nadepnie na dzieci.

Po chwili rzeczywiście natrafił na nie. Siedziały razem. Reijo przytulił je i zapłakał,

kryjąc twarz w ich mokrych włosach. Uczepiły się jego ramion, niemal go przewracając. Musiał

przygarniać je po wielekroć i uspokajać.

- Nie złość się na nas! - błagała Maja. - Nie możesz się na nas gniewać!

- Nie gniewam się. Ale musimy się stąd wydostać. W jurcie czekają na was ciepłe skóry.

Uszczęśliwiony Ailo pociągnął nosem.

- Maja ma gołe stopy - powiedział. - Nie wiem, gdzie są jej kumagi.

- Zdjęłaś kumagi?

- Teraz czuję własne nogi! - wykrzyknęła Maja. - Już je czuję.

- Zmarzły jej nogi - wyjaśnił Ailo. Chłopiec ukląkł i szukał po omacku. Nie pamiętał,

gdzie rzucił te przeklęte kumagi. - A ja rozgrzałem jej stopy. Ale nie mogę znaleźć kumagów.

- Obciągnij spodnie tak nisko, jak tylko zdołasz - polecił Reijo Mai. - Zrobiłaś to już?

- Tak. Zimno mi.

- Wiem. Ale nie przejmuj się tym. Pełznijcie przede mną. Tędy. Ailo pierwszy. Potem

Maja. Powiedz natychmiast, gdy cię zaczną boleć stopy. Na nic nie czekaj. Jasne?

- Tak, Reijo - odparła potulnie.

- Idziemy. Matti czeka na nas na zewnątrz. Mattiemu wydawało się, że czeka już całą

wieczność.

Pochodnia zmniejszała się coraz bardziej. Nie miał pojęcia, co zrobi, jeśli Reijo nie

wyjdzie z jaskini.

Nagle ich usłyszał.

Najpierw tylko niewyraźny szmer. Potem głos Reijo. Spokojny. Podtrzymujący na

duchu. Wreszcie w otworze pojawiły się dwie małe dłonie i poszarzała buzia. Matti z radości

omal nie upuścił pochodni. Opanował się jednak i umieściwszy pochodnię między dwoma

kamieniami, wyciągnął Ailo z jaskini i mocno go przytulił. Ramiona chłopca zacisnęły się

wokół szyi Mattiego. Po chwili Ailo pociągnął nosem i wydostał się z objęć chłopaka.

- Musisz wyciągnąć stamtąd Maję. Ona ma gołe nogi. Matti wziął na ręce dziewczynkę,

która ukazała się w otworze. Maja lała łzy strumieniami. Była tak przemarznięta, że Matti czym

prędzej ściągnął kurtkę i otulił nią dziewczynkę, ale nawet to nie powstrzymało drżenia jej

wątłego ciałka.

Na końcu z jaskini wydostał się Reijo. Stracił czapkę, ale na szczęście był cały i zdrowy.

Maja od razu wyciągnęła ku niemu ręce, a Reijo bez słowa wziął ją z ramion Mattiego i

przytulił.

- Pójdę sam - powiedział dziarsko Ailo. - To mnie najlepiej rozgrzeje. Weź tylko

pochodnię, Matti. Ja dam sobie radę.

Matti nie mógł powstrzymać się od uśmiechu. Chwycił pochodnię i przepuściwszy do

przodu Reijo z Mają, starał się oświetlać im drogę. Wyciągnął rękę do chłopca.

- Ale możesz chyba trzymać mnie za rękę, bracie? Na to odważny maluch przystał.

Dopiero późną nocą Reijo zdołał ściągnąć z siebie ubranie. Uciekinierzy potrzebowali

sporo czasu, by się uspokoić. Najpierw musieli opowiedzieć o wszystkim, wysuszyć się i

rozgrzać, zjeść coś. A gdy już wreszcie położyli się na skórach, wciąż nie mogli się opędzić od

niedobrych myśli.

Ailo poruszył Reijo prawie do łez. Chłopiec chwycił wielką dłoń opiekuna obiema

rączkami i spojrzał mu prosto w oczy.

- Lubię cię - powiedział, uśmiechając się zupełnie tak jak Mikkal, z prześwietloną

ciepłem twarzą. - Lubię cię prawie tak samo jak tatę.

Reijo w wielkiej ciszy trawił to wyznanie. Ailo jednak jeszcze nie skończył. Podciągnął

skórę, którą był przykryty, aż pod brodę. Wciąż patrzył prosto w oczy Reijo. I, szlochając,

zapytał:

- Teraz... gdy tato... nie żyje... może mógłbyś być moim tatą?

Reijo musiał zamrugać kilkakrotnie oczami i przełknąć ślinę, zanim zdołał coś

powiedzieć. Ścisnął chłopca za rękę, poczochrał jego niesforne włosy.

- Oczywiście, Ailo, mój chłopcze. Mogę być twoim tatą tak długo, jak długo będziesz

tego pragnął.

Ailo uśmiechnął się uszczęśliwiony i zasnął, trzymając opiekuna za rękę. Gdy Reijo

uwolnił swą dłoń z uścisku chłopca i ponownie przełknął ślinę, uświadomił sobie, że ta

obietnica nakłada na niego jeszcze większą odpowiedzialność. Chodziło tu o coś znacznie

poważniejszego niż o doraźne uspokojenie małego chłopca.

Obietnica złożona dziecku waży równie wiele, co obietnica złożona dorosłemu. A może

nawet więcej, bo przecież dziecko pokłada w niej znacznie większą nadzieję.

Takich słów nie rzuca się na wiatr.

- Wygląda na to, że od tej chwili masz syna - uśmiechnął się Santeri.

Rozmowa Reijo z Ailo wywarła na nim duże wrażenie. Po raz pierwszy w życiu zadał

sobie pytanie, jak to jest mieć dziecko. Jak to jest być ojcem.

- Nie wyruszymy w drogę tej nocy - powiedział Reijo sucho i wyciągnął gołe stopy

bliżej ciepłego paleniska. - Och, czegóż to dzieci nie potrafią!

Okrzyk wyrwał mu się prosto z serca. Był całkiem wyczerpany i roztrzęsiony ze

zmęczenia, głowa wprost mu pękała, a w oczach czuł piasek. Trwoga, która zawładnęła Reijo,

gdy wróciwszy do jurty nie zastali w niej Mai i Ailo, do tej pory go nie opuściła. Teraz

pomieszała się z radością i ulgą, którą poczuł, gdy odnaleźli dzieci. Wszystko to sprawiło, że

ogarnął go przedziwny nastrój.

Miał ochotę płakać i śmiać się, niewiele brakowało, a szalałby z wściekłości,

jednocześnie zaś był bliski wybuchnięcia niepohamowanym śmiechem, miał ochotę tańczyć z

twarzą zwróconą ku niebu, czuł się wolny i szczęśliwy, a jednocześnie paraliżowała go trwoga,

która przecież powinna była już ustąpić.

Potrzebował przede wszystkim snu. Sen jednak nie nadchodził.

- Jak długa podróż nas jeszcze czeka? - zapytał Santeri. - Kiedy dotrzemy do miejsca, w

którym zimują krewni Mikkala?

- Mniej więcej za tydzień. A jeśli wiatry nam będą sprzyjać, to jeszcze szybciej.

Gdybyśmy dalej podróżowali lądem, potrzebowalibyśmy co najmniej dwóch tygodni. I kto wie,

co mogłoby się wydarzyć...

Wszyscy rozumieli, co Reijo ma na myśli.

- Powinieneś się przespać - powiedział Matti. - Jesteś najważniejszy. Bez ciebie nigdzie

nie dotrzemy.

Reijo dobrze o tym wiedział.

- Jesteś zmęczony? - spytał Mattiego.

- Zmęczony, ale nie śpiący - chłopak uśmiechnął się krzywo. - Czuję się tak, jakbym

zaraz miał zemdleć. Ale zasnąć nie potrafię.

- Właśnie - westchnął Reijo. Ułożył się tak, że stopami sięgał niemalże rozżarzonych

kamieni, które otaczały palenisko.

W końcu jednak zasnął w takiej właśnie pozycji. Obudził się dopiero wtedy, gdy ogień

już całkiem wygasł. Zmarzły mu stopy.

Wszystkie mięśnie mu zdrętwiały, mimo to zmusił się, by usiąść i rozbudzić całkowicie.

Przez otwór w dachu dojrzał, że niebo przybrało nieco jaśniejszą, szarawą barwę.

Po cichutku, by nie obudzić pozostałych, rozniecił ogień, wykorzystując resztę drew.

Potem ubrał się i wyszedł powitać budzący się dzień.

Całe ciało bolało go przy każdym ruchu, ale Reijo się przemógł. Pociągnął sanie bliżej

brzegu i zaczął je rozładowywać. Nie mogli sobie pozwolić na pozostawienie czegokolwiek, co

ze sobą wzięli.

Dwie pary sań wniósł na pokład. Sanie, na których leżało ciało zmarłego, i te, które

opróżnił w pierwszej kolejności.

Na dnie łodzi mogła pojawić się woda, dzięki saniom zaś maluchy będą w stanie

przetrwać suche i zdrowe. Trzeba będzie usadzić je nieco wyżej i opatulić. Nic innego nie da się

wymyślić.

Dlaczego nikt nie wpadł na pomysł, by również na mniejszych łodziach budować

zadaszenie? pomyślał. Wiedział jednak, że zazwyczaj nikt nie zabiera dzieci w podróż taką

łajbą.

Reijo ładował bagaże na pokład równie starannie i ostrożnie jak wówczas, gdy wyruszał

na połów. Równie porządnie.

Na lądzie pozostało tylko to, co znajdowało się w jurcie. Niebo przybrało już barwę

dymu.

Santeri uchylił zasłony namiotu i wyszedł na dwór. Pokręcił rudą głową.

- Musisz robić to sam? Mogłeś nas przecież obudzić.

- Może i tak. Ale potrzebowałem trochę samotności. Czasami muszę być sam. A w

najbliższych dniach nie będę miał raczej okazji. Można powiedzieć, że już jesteśmy w drodze.

Santeri zapatrzył się w punkt, w którym fiord spotykał się z otwartym morzem.

Ogarnęło go podniecenie. Morze nie powinno w ten sposób kusić człowieka urodzonego

w głębi lądu, a jednak kusiło go.

- Jesteśmy w drodze - potwierdził.

5

Raija również była w drodze. Zacisnąwszy dłoń na relingu sterburty „Sankt Nikołaja”,

spoglądała na ostatni widoczny fragment wybrzeża Ruiji, której miała nie oglądać przez długi

czas.

A wszystko mogło się potoczyć inaczej. Raija wiedziała o tym doskonale i zagryzając

zęby, starała się nie wspominać ostatnich wydarzeń.

Krajobraz wyglądał równie mało pociągająco jak ostatnim razem, gdy Raija opuszczała

te strony.

Zmusiła się, by spojrzeć na kamienne wzgórze, na którym leżała twierdza Vardohus.

Zdołała to uczynić tylko dlatego, że doświadczyła znacznie większego bólu niż ten,

który jej zadano w tamtym miejscu.

Utrata Mikkala bolała ją bardziej niż to, co przeżyła w Vardohus. Koszmarne sny o

lochach więziennych nie miały jednak jej opuścić tylko dlatego, że znów ujrzała twierdzę. Raija

rozumiała, że to nie stanie się tak łatwo.

Poczuła się jednak silniejsza, gdy spojrzała w stronę Vardohus z podniesionym czołem i

szeroko otwartymi oczami.

Mdłości, które mogły powrócić wraz ze wspomnieniami, nie powróciły. Tym razem

zdołała je pokonać. Nadejdzie dzień, gdy będzie na tyle silna, by przywoływać wspomnienie po

wspomnieniu i długo je rozpamiętywać, by wreszcie się od nich uwolnić. Nie tyle zapomnieć,

ile doprowadzić do tego, by nie sprawiały jej za każdym razem tyle bólu.

Na razie uczyniła jeden krok w tym kierunku.

Nadejdzie dzień, w którym w ten sam sposób będzie umiała wspominać Mikkala. Stanąć

w miejscu, w którym z nim była, i odtwarzać sekundę po sekundzie z podniesionym czołem.

Będzie to o wiele trudniejsze. I nie nastąpi zbyt prędko.

Do tego trzeba bowiem znacznie więcej. Na to jej teraz nie stać.

Raija zadrżała na wietrze. Próbowała spojrzeć w głąb fiordu Varanger, choć wiedziała,

że czyni to nadaremnie.

Mikkala tam przecież nie było.

Reijo nie wyruszyłby tak pospiesznie, nie w środku zimy. Zaczekałby do wiosny. Taki

jest przecież rozsądny.

Mikkal z pewnością w dalszym ciągu pozostaje na półwyspie. Daleko, daleko na

zachodzie...

Mikkal...

Nie. Tylko jego ciało. Skorupka, która go otaczała. Która otaczała jej Mikkala...

Jej Mikkal nie żyje.

Nie ma go.

Zamknęła oczy z bólu. Znów zaatakowały ją nudności. Nudności i ból. Nie!

To był krzyk z głębi duszy.

On nie mógł odejść. Nie mógł odejść na zawsze. Raija nie potrafiła tego znieść. Sama

myśl o tym była nie do wytrzymania. Natychmiast ją dławiła.

Pochyliła się nad wodą, trzymając się mocno relingu. Paznokcie wbiła w drewno, jak

tyle razy przedtem.

Wymiotowała tak długo, aż nic w niej już nie pozostało.

Mikkal odszedł, ale ona nie straciła go na zawsze. Kusiły ją kojące myśli o życiu po

życiu. O życiu po śmierci.

Nigdy przedtem nie potrzebowała tego tak bardzo jak teraz.

Nie potrafiła jednak o tym myśleć. Nawet jej wyobraźnia nie sięgała tak daleko.

O wiele łatwiej przychodziło jej wplatanie Mikkala w piękne wizje. Wizje równie

mgliste i podobne do snu jak teraz jej myśli. Raija chciała wierzyć, że to, co żyło w Mikkalu, to,

czym on w istocie był, wciąż żyje. I że może wciąż przynosić jej radość, choćby poprzez polne

kwiaty, które tak kochała, poprzez letni wiatr...

Pragnęła wierzyć, że Mikkal jest częścią zorzy polarnej.

To było jej najgorętsze pragnienie.

Pewnego dnia, gdy i po niej zostanie na ziemi tylko pusta skorupka, spotkają się znów

na niebiańskim moście światła. Nie jako ludzie, lecz jako duchy. W postaci, której na razie nie

da się nazwać. Nie przywykła jeszcze do tych myśli. Nigdy przedtem nie rozmyślała o śmierci.

Śmierć była czymś niezmiernie odległym.

Bardzo pragnęła, by te marzenia się spełniły. By śmierć nie odebrała jej Mikkala na

zawsze. By ich ponowne połączenie było tylko kwestią czasu.

I cierpliwości. Takie myśli inni mogli uznać za szaleństwo, Raija więc nie dzieliła się

nimi z nikim.

Tym „nikim” był oczywiście Jewgienij. Tylko z nim mogła w ogóle rozmawiać. Bała

się jednak, by nie zaczął się z niej śmiać.

A ona musiała w coś wierzyć. Gdyby ktoś zniszczył tę osnowę, którą sobie stworzyła,

nie pozostałoby jej zupełnie nic.

Zostałaby sam na sam z żałobą, której nie umiałaby znieść bez osnowy tych marzeń.

Raija splunęła prosto do morza.

Barentsewo Morie, tak je nazywał Jewgienij. Morze Barentsa. Po fińsku Jaameri.

Barentsewo Morie, powtórzyła Raija. Nie zabrzmiało to dokładnie tak samo, jak w ustach

Jewgienija, zabrakło rytmu i śpiewności.

Raija obawiała się, że zanim zacznie rozmawiać w języku Jewgienija, będzie

potrzebowała wielu godzin nauki. Znała nazwy wszystkich części i przyrządów okrętowych.

Nauczyła się zwrotów grzecznościowych. Zachwycało ją brzmienie i melodia rosyjskiego.

Bardzo pragnęła, by ten język stał się jej własnym, i wkładała wiele wysiłku w to, by słowa w

jej ustach brzmiały tak samo, jak wymawiał je jej nauczyciel.

- Nie powinnaś tu stać. - Jewgienij zszedł już z mostku kapitańskiego. Objął ją

ramieniem, ona zaś dopiero wtedy uzmysłowiła sobie, że marznie. - Znów cię męczyły

nudności. - To nie było pytanie, ale stwierdzenie. - Widziałem, moja droga. Mówiłem przecież,

że nie powinnaś się wysilać. Nie powinnaś wychodzić na pokład. Kiepsko to znosisz.

- Nie jestem taka wątła, jak ci się wydaje - zaprotestowała. Odgarnęła włosy z twarzy. -

Musiałam tu przyjść, Jewgienij. Musiałam popatrzeć...

Raija wskazała głową oddalający się ląd.

Jewgienij zrozumiał. Ostatni skrawek Ruiji. Vardo.

- Już sobie popatrzyłaś, mój aniele. - Pieszczotliwe określenie, którym nazywał ją w

myślach, wyrwało mu się całkiem bezwiednie. Wypowiedział je tak naturalnie, że Raija nie

zwróciła na nie uwagi. Stosunki między nimi były tak ciepłe i przyjacielskie, że odczytała to

zupełnie inaczej, niż powinna.

Jewgienij napomniał sam siebie w duchu.

- Teraz możesz wejść do kajuty - powiedział swobodnie. - Nie mogę jednocześnie

prowadzić statku i martwić się o ciebie. Zejdź z pokładu i zajmij się lekcjami!

- Rozkaz kapitana? - zapytała. Jewgienij przytaknął z powagą:

- Rozkaz. - Popatrzył na nią nieco dłużej, niż powinien. - Raiju, dziecko moje, jesteś

szczuplejsza niż wtedy, gdy wsiadałaś na pokład. A dobrze wiemy, że i wtedy byłaś bardzo

chuda.

- Nie zniknę tak prędko - Raija uśmiechnęła się blado. - Nie jestem taka chuda...

- Nie straciłem jeszcze oczu - przerwał jej Rosjanin. - Zwłaszcza gdy w grę wchodzi

piękna dziewczyna...

Raija i Jewgienij mieszkali w tej samej kajucie. Nie było innego wyjścia. Marynarze

mieli całkiem fałszywe przekonanie o tym, co łączyło tych dwoje.

- Gdy się zabiera na pokład taką kobietę jak ty z mężczyznami, którzy od dawna nie

widzieli żadnej dziewczyny, nie wystarczy im przykazać, by trzymali ręce z dala od niej -

tłumaczył jej Jewgienij. - Żaden z nich nie tknie jednak kobiety kapitana.

Raija i Jewgienij rozmawiali o najróżniejszych sprawach. Raija wiedziała, że niewiele

zdoła ukryć przed Rosjaninem.

- Będę wyglądać trochę lepiej, gdy zsiądę na ląd. - Na jej twarzy pojawił się cień

uśmiechu. - Ludzie tacy jak ja nie są stworzeni do życia na morzu. Chorujemy od tego.

- Cierpisz na wyjątkowo paskudną chorobę morską - orzekł Jewgienij. - Zazwyczaj

objawy ustępują po pewnym czasie.

- Mnie przejdzie dopiero wtedy, gdy zsiądę na ląd - zapewniła go Raija. - Jak nazwałeś

następną krainę, którą zobaczymy?

Jewgienij nie mógł się powstrzymać od uśmiechu. Raija bardzo łaknęła wiedzy. Nie

było rzeczy, o którą by nie zapytała. Pytała tyle razy, ile potrzebowała, żeby zapamiętać.

- Połuostrow Rybaczij - powiedział Jewgienij. I znów się uśmiechnął, gdy Raija

powtórzyła jego słowa tak, jakby smakowała jakieś nowe danie, danie wyborne i smakowite. -

Zdaje się, że moja przepowiednia się spełni - stwierdził Rosjanin, otwierając jej drzwi do

kajuty.

- Jaka przepowiednia?

- Że będziesz mówić po rosyjsku jak rodowita Rosjanka.

Raija lubiła pochwały, ale nie przyjmowała ich bezkrytycznie.

- Może mam zdolnego nauczyciela? - spytała. - A może będzie mi to bardzo potrzebne,

może będę musiała mówić po rosyjsku tak, jakby to był mój język ojczysty.

Jewgienij rozłożył ramiona:

- Na to nie mogę ci odpowiedzieć, mój aniele. Nie codziennie snuję przepowiednie.

Całe popołudnie Raija spędziła w samotności. Większość dni tak właśnie wyglądała.

Jewgienij przebywał na pokładzie nieco dłużej, niż powinien. Należał do osób, które czują się

niezastąpione albo mają pracę we krwi.

Do Jewgienija pasowały oba określenia. Po śmierci Aleksieja pozwolił, by całkowicie

pochłonęła go praca.

Trudno mu było zmienić teraz ten rytm.

Raija wiedziała, że chętnie by to uczynił specjalnie dla niej. Zauważył przecież, że ona

nie czuje się najlepiej, spędzając tyle godzin samotnie. Okazywał jej zresztą tyle troski, że Raija

pragnęła wyrazić swoją wdzięczność jeszcze wyraźniej.

Jewgienij wskoczyłby dla niej w ogień.

Wieczorami miał trochę wolnego czasu. Wówczas rozmawiali. Jedli wspólnie kolację.

Milczeli razem. Wtedy też Jewgienij udzielał jej lekcji rosyjskiego.

Raija czekała na te lekcje. Stanowiły miłą odmianę w jej monotonnym trybie życia.

Jewgienij dość wcześnie chodził spać. Często brał wachtę o świcie. A że dzielili kajutę,

Raija nie mogła siedzieć przy zapalonej lampie, gdy on spał. Kładła się równie wcześnie,

wstawała zaś chwilę po nim. Dnie dłużyły się jej niemiłosiernie...

Gdy pewnego razu Rosjanin wsunął głowę przez drzwi kajuty nieco później niż

zazwyczaj, pomyślała, że wreszcie zamierza odpocząć już po pracy.

Myliła się jednak. Wyglądał na zmęczonego i z pewnością był zmęczony, ale ukrywał to

najlepiej, jak potrafił.

- Strasznie wieje - rzekł, przekładając przez próg kajuty jedną tylko nogę i

przytrzymując drzwi ręką. - Zdaje się, że zmierzamy prosto w obszar, na którym panuje sztorm.

Próbujemy zmienić kurs, może to poprawi naszą sytuację. Niewykluczone, że będziemy się

trzymać bliżej brzegu.

- Nie powinieneś się przemęczać - zauważyła Raija, choć wiedziała, że robi to

nadaremnie. Jakby rzucała grochem o ścianę.

- Poradzę sobie - uspokoił ją. - Chciałem tylko powiedzieć, że nie powinnaś stąd

wychodzić. Jeśli zacznie jeszcze silniej wiać, to pod żadnym pozorem nie wolno ci wychodzić

na pokład. Nie chciałbym, żeby cię stamtąd zmiotło. Jeśli będziesz wymiotować, rób to

gdziekolwiek. Na przykład do samowara!

Raija uśmiechnęła się.

- Zrozumiałam polecenie, kapitanie. Pod żadnym pozorem nie wyjdę na pokład podczas

sztormu.

- Nikt tu nie mówił o sztormie - próbował ją uspokoić.

- Nie przyszedłbyś tu przecież, gdyby chodziło tylko o trochę silniejszy wiatr -

zauważyła Raija trzeźwo. - Wystraszyłeś mnie wystarczająco. Wracaj na swój kapitański

mostek, zmień kurs i popłyń ze mną na spokojniejsze wody!

- Działasz na mnie równie orzeźwiająco jak sztorm z północnego zachodu, Raiju! -

Jewgienij puścił do niej oko i zniknął.

Raija nie była tego taka pewna. Nie czuła się najlepiej. Po paru godzinach komplement

nabrał w jej oczach innego sensu.

Wcale nie uważała, że sztorm z północnego zachodu jest orzeźwiający.

Był okropny.

Siedziała na koi, otulona kocem, opierając plecy o schowek, a nogi o brzeg koi. Oczy

miała mocno zaciśnięte, wolała bowiem tylko czuć, jak wszystko się kołysze i przechyla

gwałtownie, niż patrzeć na to.

Są w życiu chwile, gdy mrok jest błogosławieństwem.

Cały czas słyszała morze. Ryk, który ranił jej uszy. I złowieszcze skrzypienie. Raija

przyłapała się na rozmyślaniach o solidności „ Sankt Nikołaja”.

Podczas wielu lat spędzonych w Ruiji nie słyszała o zatonięciu rosyjskiego statku, choć

przecież musiało się to czasem zdarzać. „Sankt Nikołaj” nie był z pewnością najnowszym i

najlepiej wyposażonym statkiem, który przemierzał trasę między Norwegią a Rosją.

Raija czuła każdy cios, który morze zadawało jego burtom, on zaś za każdym razem

jakby coraz bardziej kapitulował. Wystarczy dostateczna liczba takich ciosów...

Wszystko to jednak było grą żywej wyobraźni Raiji. Żaglowce takie jak „Sankt Nikołaj”

budowano przecież z myślą o tej trasie. Ma się rozumieć, że były solidne. Czy Jewgienij

ryzykowałby własne życie i życie załogi?

A zresztą to pewnie nie jest prawdziwy sztorm. Raija nigdy nie przeżyła sztormu na

morzu. Nie płynęła też przy porywistym wietrze, nie miała więc żadnej możliwości

porównania.

Wrodzony lęk przed wielką wodą sprawiał zapewne, iż wyolbrzymiała zjawiska, które

były całkiem normalne.

Jewgienij będzie się później nieźle bawił jej opowieścią o tym, co sobie wyobrażała, i o

tym, jak bardzo pobladła... Przez jakiś czas wszystko wydawało jej się nawet do zniesienia.

Raija siedziała i nasłuchiwała.

Rzeczywiście zrobiło się całkiem cicho. Dał się słyszeć tylko całkiem przyjazny plusk

wody o burty.

Już po wszystkim?

To zbyt piękne, by mogło być prawdziwe. Trudno to w ogóle nazwać sztormem. Jeśli

już jest po wszystkim, to niepotrzebnie się bała.

Odpowiedź nadeszła nader szybko.

Raija nie zdołała nawet odetchnąć z ulgą.

Po chwili ogarnęło ją poczucie, że toną. I że będą tak tonąć przez całe wieki.

Cisza była wręcz nie do zniesienia.

Raija skrzyżowała ramiona, jakby chciała utulić samą siebie. Rozejrzała się po kajucie.

Lampa zamrugała i zgasła.

Czy właśnie tak się idzie na dno? Czy o to chodzi? Czy statek zawsze tonie w ciszy?

Raija nie znała odpowiedzi na te pytania.

Jewgienij prosił, by została w kajucie, by nie opuszczała jej pod żadnym pozorem.

Nie chciał chyba jednak, by siedziała pod pokładem, jeśli statek rzeczywiście idzie na

dno?

Dlaczego nie słychać żadnych głosów?

Dlaczego nikt nie krzyczy? Czy nie ma tam już nikogo żywego?

Do kajuty jak dotąd nie zaczęła się wdzierać woda. Może jednak trzeba trochę czasu, by

to się stało.

Raija wiedziała doprawdy niewiele na temat morza i statków.

Wydawało jej się, że „Sankt Nikołaj” tonie już całą wieczność.

Wtedy zaczęło się wszystko od nowa.

Raija spadła z koi. W szafce zabrzęczało szkło, choć przecież każda szklanka stała w

osobnym otworze.

Raija poczuła się tak, jakby miała uszy zalepione watą. Tylko pogłos tego wielkiego

huku dźwięczał w jej głowie.

Najprawdopodobniej leżą już na dnie.

Ale wszystko w dalszym ciągu się kołysało. Unosiło się po to, by spadać i spadać

równie długo jak poprzednim razem.

Raiją rzucało od ścianki do ścianki i czuła, że jest posiniaczona na całym ciele. Nie

oberwała w ten sposób od czasów, gdy Hans Fredrik Feldt zaszczycił ją swą wizytą w lochu

czarownic w twierdzy Vardohus!

Czy istnieją fale zdolne spowodować coś takiego?

Najwyraźniej tak!

Między dwiema następnymi falami Raija próbowała wysunąć szufladę z komody. Przed

kolejnym uderzeniem zdołała tylko zaczepić o coś palce.

Tym razem rzuciło ją na komodę.

Przywarła do tego mebla z całej siły. Nie wątpiła, że teraz walczy o życie.

Czegoś takiego nie da się przeżyć. To zbyt straszne, zbyt przerażające.

Nigdy nie przypuszczała, że siły natury mogą być tak potężne. Przetrwała niejedną

zimową burzę na płaskowyżu, gdy śnieg i wiatr jednoczyły swe siły, by rozpętać istne białe

piekło.

Nie sądziła, że może być coś jeszcze gorszego.

Teraz zmieniła zdanie, choć przecież ona siedziała pod pokładem.

Wolała nawet nie zastanawiać się nad tym, co też się dzieje tam na górze.

Czy Jewgienij i jego marynarze wciąż są na pokładzie?

Może została całkiem sama na tym statku...

Nie wolno tak myśleć!

Płakała i modliła się, gryzła palce aż do krwi, by nie krzyczeć, gdy „Sankt Nikołaj”

mierzył się z kolejną falą.

Fale nie wydawały się jej już tak niesamowicie wysokie, ale dla Raiji, która potwornie

się bała, nie miało to już żadnego znaczenia.

Nawet łagodne kołysanie przyprawiłoby ją o drżenie serca.

Raija wczepiła się w komodę resztką sił. Znów zacisnęła powieki i płakała z

przerażenia.

Nagle nieoczekiwanie statek prawie znieruchomiał. Zapanowała wielka cisza, jakby

sztorm rozegrał się tylko w wyobraźni Raiji.

Raija przez dłuższą chwilę leżała nieruchomo, nim ośmieliła się uwierzyć, że jest już po

wszystkim. Podejrzliwie czekała na następną falę, która rzuci ją na ściankę komody.

Nic takiego się jednak nie wydarzyło.

„Sankt Nikołaj” z Archangielska kołysał się w normalnym rytmie. Raija zwilżyła wargi

językiem i poczuła smak krwi. Usta były spuchnięte tam, gdzie się sama ugryzła.

Oczy zaczęły ją swędzieć. Potarła je. Zdawało jej się, że twarz również ma spuchniętą.

Z wielką ostrożnością wstała. Dobry Boże, ależ oberwała!

Zaczęła szukać lampy, znalazła jednak tylko odłamki szkła. Poza tym i tak nie miała

pojęcia, gdzie jest oliwa. Może i dobrze, że nie zobaczy, jakie szkody sztorm wyrządził w tej

kajucie i jak poturbował jej ciało. Raija czuła, że wygląda potwornie.

To jednak nie miało znaczenia.

Jewgienij nie pozwolił jej opuszczać kajuty. Raija jednak uznała, że ma prawo się

dowiedzieć, co się stało z nim i z jego załogą.

Naciągnęła jedną z kurtek Jewgienija, zarzuciła na nią własną pelerynę. Potem

otworzyła drzwi i po omacku szukała drogi przez ciemny korytarz. Znalazła drabinę i zaczęła

się wspinać.

Luk był zamknięty, a ona nie miała siły go otworzyć.

Stukała więc, sprawiając jeszcze więcej bólu swym obolałym dłoniom. Niemal straciła

głos, nim wreszcie ktoś ją usłyszał.

Jeden z marynarzy odsunął pokrywę luku.

Przemoczony do suchej nitki człowiek powiedział coś do niej w locie. Raija nic nie

zrozumiała, a on zniknął, zanim zdołała znaleźć odpowiednie słowa i poprosić go, by powtórzył

to powoli i wyraźnie.

Wdrapała się na pokład.

Wszystko wyglądało znacznie lepiej, niż sobie wyobrażała. Oczami duszy widziała już

połamane maszty, poszarpane na strzępy żagle i ładunek porozrzucany po pokładzie.

Panował tu wprawdzie chaos, ale wedle jej oceny sytuacja powinna wrócić do normy.

Rosyjskie statki są zatem znacznie solidniejsze, niż przypuszczałam, stwierdziła Raija,

stawiając parę chwiejnych kroków w stronę relingu.

Dopiero wówczas dotarło do niej, że większość marynarzy zebrała się w jednym

miejscu.

Chłopak, który pomógł jej otworzyć pokrywę, opuścił na chwilę tę grupkę, po czym

natychmiast do niej wrócił.

Na pokładzie panowała zastanawiająca cisza. Marynarze mówili niewiele.

Jewgienij.

Gdzie jest Jewgienij?

Raija rzuciła okiem w stronę mostka, ale tam stał sternik, przemoczony do suchej nitki,

blady i posępny.

Co ten marynarz powiedział? Dlaczego nie nauczyła się lepiej rosyjskiego?

Raija nerwowo przełykała ślinę, podchodząc do gromadki mężczyzn. Marynarze

rozsunęli się, gdy się zbliżyła, zupełnie tak, jakby roztaczała wokół siebie jakiś magiczny czar.

Raija wreszcie zrozumiała, co marynarz chciał jej powiedzieć. Nie znała wprawdzie

jego języka, ale teraz zrozumiała go doskonale.

Jewgienij leżał nieruchomo na pokładzie. Po jego prawej stronie powiększała się ciągle

kałuża krwi.

Gdy Raija uklękła koło rannego, zorientowała się, skąd płynie ta krew.

Jewgienij miał prawie oderwane ramię. Umierał.

Raija, nie zastanawiając się, przystąpiła do działania. Zacisnęła obie ręce na tym

ramieniu i dzikim spojrzeniem ogarnęła stojących dokoła mężczyzn.

- Macie zamiar tak stać? - krzyknęła gniewnie. - Macie zamiar stać i patrzeć, jak się

wykrwawia na śmierć?

Uzmysłowiła sobie natychmiast, że oni nie rozumieją fińskiego. Zaczęła szperać w

pamięci. Znalazła kilka potrzebnych słów.

- Pomóżcie mu! Pomóżcie mu! Jewgienij żyć! Jewgienij nie mógł umrzeć! Tylko w nim

była jej nadzieja!

6

Raija robiła to już przedtem. Zdarzyło się jej już zatrzymywać krwotok.

Boże, niech się uda jeszcze raz!

Nigdy nie zrozumiała do końca, co się właściwie stało. Nie posłużyła się żadnymi

zaklęciami ani słowami. Wyłącznie dłońmi. Dłońmi i przedziwną mocą, której te dłonie stały

się narzędziem. Mocą, z którą ona sama nie miała nic wspólnego. Raija nie pojmowała, skąd się

ta moc wzięła. Nie wiedziała, jak nazwać to, co wstępowało w jej dłonie od czasu do czasu,

czyniąc ją zdolną do ratowania ludzkiego życia. Nie wiedziała też, czy można ową moc

przywołać.

Teraz jednak bardzo chciała, by się pojawiła.

- Dobry Boże - modliła się, gdy jej dłonie pokrywały się krwią Jewgienija. - Dobry

Boże, niech ta moc na mnie spłynie! Nieważne, czy to przekleństwo, czy błogosławieństwo.

Nieważne, co się ze mną później stanie. Pozwól mi tylko uratować życie Jewgienija! Pozwól mi

zatrzymać ten krwotok! Zatrzymać! Zatrzymać! Pozwól mu przeżyć!

Raija zamknęła oczy i powtarzała bez przerwy tę samą prośbę, z której w końcu

pozostało tylko: „Pozwól mu żyć, pozwól mu żyć, pozwól mu żyć...”

I wydawało się jej, iż tonie w głębinie co najmniej równie groźnej jak ta, którą wzburzył

sztorm.

Tonęła coraz bardziej i bardziej, aż wreszcie całkowicie straciła świadomość. Aż

zaczęła płynąć przez cudowną nicość, nie ważąc ani grama. Aż zjednoczyła się z zorzą polarną,

w którą chciała się wtopić po śmierci, aż zaczęła wirować za sprawą sił potężniejszych i

dziwniejszych niż to, co była w stanie pojąć.

Zapadała się coraz głębiej i głębiej. Aż wreszcie zamknęła się nad nią łagodna, wełnista

ciemność.

Załoga pogodziła się już z myślą o śmierci kapitana. Każdy z marynarzy wiedział

doskonale, że z takim krwotokiem niewiele da się zrobić. Krew tryskała strumieniem.

Wtedy zjawiła się ta kobieta.

Niewysoka i drobna, prawie przezroczysta zdaniem mężczyzn, którzy woleli

postawniejsze niewiasty. Spódnicą zamiatała pokład. Tkanina nasiąkła wodą i stała się jeszcze

cięższa. Wielka kurtka Jewgienija sięgała jej prawie do kolan. Musiała podwinąć rękawy, by

nie utonąć w niej bez reszty.

Twarz miała zapłakaną i bladą, jeden policzek opuchnięty. Sztorm rzucał nią

najprawdopodobniej po kajucie. Nieliczne porywy wiatru, które kołysały od czasu do czasu

statkiem, wzburzyły jej czarne włosy i czarną znoszoną pelerynę. Wyglądała tak, jakby stała w

czarnej chmurze.

Najbardziej przesądni członkowie załogi często później wspominali tę chwilę. Wtedy

wszystko się zaczęło, mówili. Wtedy jej twarz się rozświetliła. I choć była opuchnięta, choć

miała zaczerwienione oczy, to stała się piękniejsza niż wszystko, co w swoim życiu widzieli.

To był znak, że coś się wydarzy.

Ci marynarze, którzy mocniej stąpali po ziemi, nie zobaczyli nic poza drobną kobietą

spowitą w czerń, o tym jednak nie wspominali. Rosjanie uwielbiają piękne opowieści. Po latach

historia ocalenia Jewgienija stała się jedną z najpiękniejszych, jakie znali.

Biało - czarna kobieta zbliżyła się do kapitana, który leżał bez czucia na pokładzie.

Opadła przy nim na kolana. Jej dłonie dotknęły nieznacznie twarzy rannego, musnęły jego

zamknięte oczy.

Krew wciąż z niego tryskała, wciąż zalewała wilgotny, śliski pokład.

Wtedy kobieta rzuciła się na niego. Wszyscy spodziewali się histerycznych, babskich

łez, gradu pocałunków na twarzy umarłego... Ale ona zacisnęła obie dłonie na jego ramieniu.

Przycisnęła je całym ciężarem swego ciała, leżała prawie na nim, z pełną rozpaczy twarzą,

zwróconą ku marynarzom. Wykrzykiwała słowa, których nie rozumieli. Przekleństwa, a może

oskarżenia skierowane przeciwko nim. Po chwili jednak ucichła i zaczęła szeptać modlitwę.

Wreszcie padły słowa, które mogli zrozumieć. Słowa urwane, bo przecież mówiła w

obcym języku:

- Pomóżcie mu! Pomóżcie mu! Jewgienij żyć!

Pomóc mu?

Najświętsza Panienka wie najlepiej, że niczego bardziej nie pragnęli.

Ale jak przywrócić życie komuś, kto leży w kałuży własnej krwi?

Stracił za wiele krwi. Ramię było prawie oderwane.

Od samego początku wiedzieli, że to szaleństwo. Kapitan nie miał nic do roboty na

maszcie. Nie do niego należało spuszczanie żagli!

Ale Byków nigdy nie był zwyczajnym kapitanem. Wykonywał wszelkie prace na

pokładzie.

Lina zacisnęła się na jego barku, ogromna fala uderzyła w statek, kapitan stracił punkt

oparcia... i zawisł na ramieniu.

To był przerażający widok, gdy ramię odrywało się coraz bardziej, aż wreszcie przetarła

się lina i kapitan spadł na pokład.

Ale ta kobieta tego nie widziała. Nie widziała, jak został skazany na śmierć, i nie chciała

tego przyjąć do wiadomości.

Wciąż ściskała nieszczęsne ramię. Patrzyli na poruszające się usta Raiji, ale nie słyszeli

ani nie rozumieli jej słów.

Leżała na ciele kapitana z zamkniętymi oczami. Jej usta poruszały się bez ustanku.

Widzieli, jak ciało kobiety napina się niczym cięciwa luku i jak opada na Jewgienija.

Dopiero wtedy oprzytomnieli. Każdy z osobna był skłonny to przyznać. Do tej chwili

nie byli w stanie działać. Teraz pospiesznie odciągnęli Raiję od kapitana. Nie ważyła prawie

nic, więc nie wymagało to wielkiego wysiłku.

Oddychała bardzo powoli, ale na jej twarzy malował się spokój. Mimo to obawiali się

trochę o jej zdrowie. Jeden z marynarzy wziął ją na ręce i zaniósł do kajuty kapitana.

Jewgienijowi nie poświęcili wiele uwagi. W ich oczach był już martwy.

- Przestał krwawić - zauważył nagle jeden z marynarzy.

Natychmiast skupili się wokół kapitana.

- Już po wszystkim - powiedział inny, czyniąc znak krzyża.

Ten, który stał najbliżej, pochylił się nad Jewgienijem, przyłożył dłoń do jego ust i

zamarł z niedowierzania.

- On oddycha - szepnął, spoglądając na otaczających go towarzyszy. - On naprawdę

oddycha! Żyje!

- Ale przecież nie krwawi...

Wszyscy po kolei zaczęli przyklękać przy swym kapitanie. Wszyscy przykładali mu

dłoń do ust i wszyscy czuli to samo. Słaby, spokojny, ciepły oddech.

Spoglądali na siebie nawzajem. Żaden nie miał odwagi uwierzyć w to, co zobaczył.

Żaden nie ważył się odezwać.

Wszyscy wiedzieli, że kapitan żyje, choć przecież powinien był wyzionąć ducha.

Czuli się zbyt mali i słabi, by postawić sobie pytanie, jak to się stało, jakie siły się za

tym kryją. Woleli zająć się sprawami praktycznymi.

- Z tego na pewno będzie gangrena - powiedział jeden z nich.

Nie było nikogo, kogo można by się poradzić. Nikt nie mógł zdjąć z nich

odpowiedzialności. Byli prostymi marynarzami, którzy wiedli nieskomplikowane życie, i

jedyny cud, jaki znali, to przyjazny wyraz twarzy kobiety kupionej za pieniądze.

W cudzie, który tu się wydarzył, nie brali udziału. Wydarzył się jednak w ich

przytomności. Postanowili zadbać więc o to, by kapitan zachował życie.

- Przestał krwawić. A tego ramienia i tak nie da się uratować. Wisi całkiem

bezwładnie...

Ciągnęli losy, by wyznaczyć tego, który to zrobi.

Nieszczęśnik, na którego wypadło, dostał szklaneczkę gorzałki. Potem zanurzył ostrze

siekiery w tej samej gorzałce i odciął nim rękę do końca.

Ramię kapitana zniknęło za burtą. Resztką alkoholu zdezynfekowali ranę, po czym

przewiązali prawie czystą niedzielną koszulą.

Potem dwaj marynarze podnieśli kapitana i zataszczyli do kajuty.

Byków wciąż żył i krwawił bardzo nieznacznie.

Dwaj członkowie załogi zostali w kajucie, by czuwać nad kapitanem i jego kobietą. W

powietrzu czuć było cud.

Następnego ranka zaczęła dyżur następna dwójka. Ani kapitan, ani jego kobieta nie

obudzili się z długiego, dziwnego snu.

Załoga szeptała o tym z lekkim przerażeniem. Nie wiedzieli, co począć. Odpłynęli

daleko od lądu. Od zamieszkanych obszarów Rosji dzieliło ich co najmniej parę dni żeglugi.

Mruczeli między sobą coś na temat lekarza, ale nikt nie wspomniał głośno o możliwości

powrotu do Norwegii. Czy znaleźliby tam jakiegoś doktora? Może noaidę, ale przecież kobieta

kapitana umiała tyle samo, co on.

Woleli nie wtajemniczać nikogo w to, co się wydarzyło na pokładzie. W każdym razie

nie wcześniej niż w chwili, gdy będzie wiadomo, jak się to wszystko zakończy.

Dopóki kapitan i jego kobieta leżą bez czucia, lepiej trzymać całą sprawę w tajemnicy.

Raija wróciła do świadomości w równie dziwny sposób, jak ją straciła. Niosła ją ta sama

fala, tyle że tym razem w górę. W uszach jej szumiało, palce drętwiały, cale ciało pulsowało...

Ciepło rozlewało się z wolna po wszystkich jej członkach. Tak długo marzła. Wydawało się jej

już, że nie wyrwie się z mroźnego uścisku...

Raija ostrożnie otworzyła oczy, lękając się tego, co ujrzy. Nie pamiętała chwili, w której

pochłonęła ją ta fala wieczności. Wiedziała tylko, że było to ważne, bardzo ważne.

Widziała sama siebie.

Jak w szalonym śnie widziała własne ciało, skulone na koi. U jej stóp leżał zwinięty

koc. Ubranie było w wielkim nieładzie. Nie rozumiała, jak mogła położyć się do łóżka w kurtce

Jewgienija i własnej pelerynie.

Nie było chyba aż tak zimno...

Raija uczepiła się tej myśli, jakby to było dziwniejsze niż fakt, że widzi sama siebie. Że

patrzy we własne, szeroko otwarte oczy i wie, że to właśnie ona... Spróbowała zmienić pozycję.

Ciało, na które patrzyła, poruszyło jednym ramieniem, ale Raija nie czuła nic a nic. Słyszała

męskie głosy mówiące po rosyjsku. Nic nie rozumiała. To nie był Jewgienij...

Gdy pomyślała o nim, przeszył ją potworny ból...

Wiedziała, że fala, która poniosła ją w nicość, miała związek z Jewgienijem...

Cierpiała tak, że aż zamknęła oczy. Wydawało jej się, że tonie. Powieki ciążyły jej tak

bardzo, iż obawiała się, że nie zdoła ich unieść. Wreszcie odzyskała czucie w ramieniu.

Wiedziała, że unosi je i rusza palcami. A gdy ponownie otworzyła oczy, ujrzała sufit, a nie

samą siebie.

Ujrzała sufit i dwie zmartwione twarze. Gdy marynarze dostrzegli, że Raija próbuje

wstać, rzucili się na pomoc. Ich uśmiechy wypełniły pole widzenia Raiji.

Kręciło się jej w głowie, gdy próbowała ją unieść. Było to na tyle nieprzyjemne, że

położyła się ponownie.

Marynarze cofnęli się zawstydzeni, zupełnie jakby przyznawali, że to ich wina.

Raija usiłowała dać im do zrozumienia uśmiechem, że wszystko jest w porządku. Nawet

w pewnym stopniu jej się to udało.

- Jewgienij? - zapytała.

Spojrzenia, które wymienili, przyprawiły ją o dreszcze. Przepełniał ich wstyd, poczucie

winy i coś, czego nie potrafiła nazwać. Gdzie jest Jewgienij?

Przypomniała sobie sztorm.

Ale co było potem? Coś się zdarzyło, ale nie pamiętała co.

Dlaczego coś przesłaniało jej pamięć, gdy próbowała przywołać obraz tego, co się

zdarzyło po sztormie? Co się z nią właściwie stało? Dlaczego ci marynarze tutaj stoją?

Raija wiedziała, że statek płynie. Docierały do niej odgłosy morza. Czuła kołysanie. A

zatem są w drodze.

Czy Jewgienij mógłby kazać aż dwóm marynarzom jej pilnować? To nie do wiary.

Jewgienij troszczył się o nią, robił dla niej wszystko, ale nawet on uznałby, że w najgorszym

razie wystarczy jeden.

Raija była niemal pewna, że to nie Jewgienij dowodzi teraz statkiem.

- On nie żyje? - zapytała. Wolała już wiedzieć, nawet jeśli to miałaby być prawda. Do

szaleństwa doprowadzało ją to, że musiała mówić, używając zaledwie słowa czy dwóch. Nigdy

przedtem nie doświadczyła tak wielkiego ograniczenia. Do tej pory zawsze znała język, którego

potrzebowała.

Teraz uświadomiła sobie z całą mocą, że świat jest o wiele większy, niż jej się zdawało.

I że ona sama jest zaledwie pionkiem w wielkiej, nieogarnionej grze. Jewgienij nie mógł

umrzeć.

Obaj marynarze pokręcili głowami.

Nawet gdyby to było kłamstwo, nie zorientowałaby się.

Przez ułamek sekundy ujrzała Jewgienija leżącego na pokładzie w kałuży krwi.

Widziała jego prawe ramię, ułożone nienaturalnie wysoko w stosunku do całej reszty ciała.

Widziała jego bladą twarz i zamknięte oczy...

- On nie żyje!

Raija z trudem usiadła. Zachwiała się, ale nie upadła. Wczepiła się dłońmi w brzeg koi,

spuszczając w dół nogi, jedną po drugiej.

Marynarze wciąż wszystko jej zasłaniali. Raija zrozumiała nagle, dlaczego jest ich

dwóch. Dlaczego nie pozwalają jej zobaczyć koi Jewgienija...

Jewgienij nie żyje. Nie żyje, a oni nie chcą, by się o tym dowiedziała. Chcą to przed nią

ukryć.

Raija puściła brzeg koi i chwiejnym krokiem ruszyła w głąb kajuty. Jeszcze jeden krok.

Dobrze by było mieć coś do podparcia! Raija próbowała się czegoś chwycić, próbowała złapać

jednego z marynarzy za ramię, ale nie udało się jej. Chłopak się cofnął. Jej dłoń zacisnęła się w

powietrzu i Raija runęła na podłogę.

Dopiero wtedy znalazły się czyjeś ręce. Wtedy chcieli jej pomóc się podnieść, ale Raija

machnęła na nich gniewnie. Próbowała przedrzeć się do przodu, przedostać się przez coś

wełnistego i szarego, choć wiedziała, że to coś istnieje tylko w jej wyobraźni, bo skąd by się

wziął dym w kapitańskiej kajucie.

Spływała potem, gdy wreszcie dotarła do celu. Czas się zatrzymał. Gdy się znalazła koło

koi Jewgienija, uniosła głowę. Oddychała nierówno, oczy zachodziły mgłą. Jakaś jej cząstka

wcale tego nie pragnęła, ale silna Raija dążyła do prawdy za wszelką cenę. Chciała mieć

pewność.

Twarz Jewgienija, widziana z profilu, była wciąż biała. Oczy miał zamknięte, zwróciła

uwagę na jego nieprawdopodobnie długie rzęsy. Nigdy przedtem tego nie zauważyła. Nie

przyglądała mu się w ten sposób. Wygląd zewnętrzny znaczył dla niej tak niewiele. Zawsze tak

było... zawsze więcej wagi przykładała do ludzkiego wnętrza.

Usta Jewgienija były lekko rozchylone.

Raija zmusiła się do tego, by unieść jedną rękę, przyłożyć ją do ust Rosjanina i poczuć,

że nie została okłamana. On rzeczywiście żył.

Świadczył o tym słabiutki oddech. Raija wciąż nie miała pojęcia, jaką rolę odegrała w

tym, co się zdarzyło, nie pamiętała, że to przede wszystkim dzięki niej udało się uratować

Jewgienija.

Leżał zwrócony prawą stroną do ściany. Raija patrzyła na jego lewe ramię i nie mogła

wiedzieć, co się kryje pod kocem naciągniętym aż pod brodę leżącego.

Chciała się podnieść, ale w połowie drogi nogi odmówiły jej posłuszeństwa.

Wtedy przyskoczył jeden z marynarzy. Złapał ją i wsparł o własną pierś, podtrzymując

tak długo, aż wreszcie kajuta przestała tańczyć w jej oczach.

Raija przełknęła ślinę i dała znak, że chce wrócić na swoją koję. To było

najrozsądniejsze wyjście. Stan Jewgienija był bardzo poważny. Tyle rozumiała. Nie miała

pojęcia, co może dla niego zrobić, ale wiedziała, że nie pozwoli mu umrzeć.

Bardziej niż kiedykolwiek potrzebowała swej własnej siły.

Marynarz, który jej pomagał, zatrzymał się pierwszy. Raija nie rozumiała, skąd jego

wahanie. Czyżby nie pojął, o co jej chodzi?

Wówczas to zobaczyła.

Jej własna koja była zalana krwią.

Nie zastanawiając się wiele, pochyliła się, a w głowie zawirowało jej tak, że upadłaby

na podłogę, gdyby marynarz nie przytrzymał jej w porę. Z trudem chwytała powietrze, ale tym

razem nie pozwoliła sobie pomóc.

Wszystkie elementy układanki zaczęły nagle pasować do siebie.

Na Boga, dlaczego się nie domyśliła?

Nie była przecież wstydliwym podlotkiem, powinna była zrozumieć wszystkie znaki...

Podciągnęła w górę brzeg spódnicy i zobaczyła, że krew spływa jej po nogach.

Nie miała siły na to patrzeć.

Obaj młodzieńcy obserwowali ją z przerażeniem. Bali się z pewnością znacznie bardziej

niż ona. Musiała zacząć działać, choć w głowie huczało jej tak, iż prawie nie słyszała własnych

myśli.

Skinęła dłonią w stronę fotela, który przykręcony był do podłogi. Jeden z marynarzy

podprowadził ją tam i posadził. Jego wzrok wędrował nieustannie w stronę zalanej krwią koi.

- Wody - poprosiła Raija cichym głosem. - Dużo wody.

Obaj rzucili się w stronę drzwi.

Raija doskonale ich rozumiała.

Skrzyżowała dłonie na brzuchu. Chciała się pomodlić, choć nie robiła tego za często.

Słowa nie układały się, tak jak tego chciała. Ale przecież także uczucie może być modlitwą...

niemy krzyk zbolałej duszy...

To był początek życia.

Powinna była zrozumieć...

Nudności, brak łaknienia, zmęczenie...

Zaślepiła ją żałoba.

Teraz nie chciała, by Mikkal dojrzał to ze swego miejsca w zorzy polarnej. Nie chciała,

by się o tym dowiedział.

To było dziecko. Dziecko jej i Mikkala, poczęte najprawdopodobniej owej przeraźliwie

zimnej nocy pod rozjarzonym polarnym niebem...

A teraz pozostała po nim tylko krew zmieszana ze śluzem.

Sztorm i morze odebrały jej to dziecko.

Złożone dłonie zacisnęły się w pięści. Zaczęła bębnić nimi w oparcie fotela, w swoje

łono, którego nienawidziła za to, że jest puste. Poczuła się oszukana, okradziona z czegoś, do

czego miała prawo.

Straciła Mikkala. Straciła dzieci. Czy nie zasłużyła przynajmniej na to maleństwo?

Jeden z marynarzy przyniósł wiadro wody. Raija spostrzegła, że nad wiadrem unosi się

para, a więc ktoś zatroszczył się o to, by ją zagrzać. Nie miała pojęcia, czy zdoła się umyć,

wiedziała jednak, że musi to zrobić.

Dała marynarzowi znak, by wyszedł, co też on skwapliwie uczynił, czerwieniąc się przy

tym.

Raija została sama z Jewgienijem, który przebywał gdzieś w krainie pomiędzy życiem a

śmiercią. I z własnymi myślami, z marzeniem o dziecku, które nigdy się nie urodzi.

Straciła poczucie czasu, gdy zaczęła się rozbierać i obmywać z krwi.

Czas nic już nie znaczył.

Zmagała się z nudnościami, z każdą sekundą opadała z sił.

To ja powinnam umrzeć, myślała, siedząc otulona wełnianym kocem w fotelu

Jewgienija.

Nie miała zbyt wielu ubrań, a poza tym zabrakło jej siły, by szukać czegokolwiek.

Każdy inny człowiek, któremu by przypadło w udziale takie życie, już dawno by się

poddał, myślała. Dlaczego ja muszę znieść tyle ciosów i dalej żyć?

Doznała już wielu cierpień. Ostatni cios był szczególnie bolesny. Z dzieckiem Mikkala

zrodziłaby się w niej nadzieja. Mogłaby patrzeć w przyszłość z podniesionym czołem.

To byłoby szczęście. Szczęście, które Elle dojrzała na jej dłoni wiele lat temu.

Tymczasem straciła wszystko. Zupełnie wszystko.

Nawet żałoba minie.

A teraz trzeba odzyskać siły. Raija nie wiedziała, jak to osiągnąć. Nigdy tego nie

wiedziała, ale zawsze potrafiła to zrobić, jeśli dostatecznie się starała.

Jewgienij miał być jej skałą, ale ta skała się rozkruszyła. Teraz on kogoś potrzebował.

Raija wiedziała, że to ona musi być tym kimś.

Jewgienij zrobiłby dla niej to samo. Zrobiłby wszystko, i to bezwarunkowo.

Raija nigdy nie odmówiłaby przyjacielowi, który potrzebuje pomocy. Potrafiłaby

wskoczyć w ogień dla tych, na których jej zależało.

Postanowiła więc, że będzie skałą dla Jewgienija.

7

Na początku pogoda sprzyjała ósemce podróżującej łodzią Nilsa. Wiatr wydymał żagiel,

zimowe niebo uśmiechało się nad nimi. Każdy, kto raz ujrzał takie niebo, pragnął mieć je

zawsze nad głową.

Matti nie posmakował katorżniczej pracy i niebezpieczeństw, którymi straszyli go

Santeri i Reijo. Po paru dniach zaczął uważać się za prawie marynarza. Rzeczywiście nieźle

poruszał się po pokładzie. A i choroba morska go nie dręczyła. Niewiele pożytku miały z niego

wodne stworzenia.

Ma się rozumieć, że było zimno. Trudno nazwać tę wyprawę podróżą dla przyjemności.

Zimą wybrzeże Finnmarku było srogie i jałowe. Przez dziesiątki tysięcy lat szalejące zimowe

wichry smagały linię brzegową, a jednak nie zdołały jej wyrównać. Nie znały spoczynku, wciąż

atakowały ląd, który bronił się jak tylko potrafił.

Biedna łódź, wydana na łaskę morza, wiatru i natury, nie miała czym się osłonić.

Musiała tańczyć, jak jej morze zagrało, wsłuchiwać się w życzenia wiatru i cieszyć wydętym

żaglem.

Załodze nie pozostawało więc nic innego, jak rozgrzewać jakoś dłonie i stopy i

przetrzymać to wszystko.

Taki już był ten kraj. W ten sposób się uśmiechała jego zimowa twarz.

Powinni złożyć przemarznięte ręce do modlitwy i dziękować swemu Stwórcy za to, że

nie odwrócił się od nich i nie pozwolił, by wichry i morze tak do końca igrały z nimi, jak im się

podoba.

Reijo martwił się pierwszego dnia. Wiedział, że z Santeriego będzie miał pożytek. Nie

miał jednak pojęcia, jak to będzie z Mattim. Nie wiedział też, czy łódź zda egzamin. Bał się

również, że dzieci przemarzną i przemokną w czasie tej podróży.

Stan łodzi mile ich zaskoczył - był lepszy, niż można by się spodziewać. Nils przesadził

chyba w jej krytyce. Reijo przypomniał sobie słowa Nilsa o tym, że jakoś nie mógł mieszkać w

odziedziczonym po nim i Raiji domu. Reijo zastanawiał się, czy ta łódź nie miała być formą

zwrotu długu, który ciążył Nilsowi, a którego nie dało się spłacić otwarcie. Ciekawe, czy teraz

Nils śpi już spokojnie w domu nad morzem.

Santeri sprawdził się. Ludzie jego pokroju zawsze dają sobie radę, zawsze spadną na

cztery łapy. Santeri okazał się lepszym marynarzem, niż Reijo przypuszczał. Na morzu nawet

mróz nie dokuczał mu tak bardzo, choć właśnie on najczęściej był przemoczony i przemarznię-

ty. Wilgotne morskie powietrze działało jednak na Santeriego całkiem inaczej niż lodowate

powietrze na płaskowyżu. W inny sposób nie można tego wytłumaczyć.

A dzieci?

Z ich powodu Reijo wybrał drogę morską. To dla nich podjął to ryzyko.

Nie nadawał się na przewodnika przeprawy przez płaskowyż: wolał nawet nie myśleć,

jak mogła się skończyć.

Nie mógł jednak udawać ślepego. Widział doskonale, że dzieci nie mają w tej podróży

odpowiednich warunków. Jednak tylko Ida wrzeszczała jak opętana i okazywała swoje

niezadowolenie na wszelkie sposoby. Widać było, że jej maleńkie ciałko bardzo się męczy, że

chętnie poraczkowałaby sobie swobodnie, zamiast leżeć nieruchomo, opatulona w ubrania i

skóry, przez większą część dnia - jak więzień umieszczony w niewielkiej drewnianej łodzi.

Pozostałe dzieci milczały. Okazywały zrozumienie.

Dzieci nie powinny zachowywać się w ten sposób. Reijo wcale nie chciał, by milczały,

wolałby, żeby się buntowały przeciwko temu, co je boli.

Nie zachowywały się naturalnie. Sam nigdy nie był takim dzieckiem. Tym bardziej

Raija - to Reijo mógłby zeznać pod przysięgą. Żadne z nich nie potrafiłoby też wychować

dzieci do takiego posłuszeństwa.

Tymczasem nawet Maja ukrywała, że szczęka z zimna zębami.

Reijo nienawidził sam siebie.

Czuł też nienawiść w stosunku do tego poszarpanego, surowego wybrzeża. Nienawidził

wiatru, który ranił skórę, wdzierał się między ubrania i z radością kłuł ludzi najboleśniej, jak

potrafił.

Czuł nienawiść wobec kraju, który kochał. Nie lubił samego siebie.

Gdy tylko miał czas, by myśleć, snuł marzenia o rozżarzonych paleniskach, o ścianach

chroniących przed wiatrem. W fantazji widział się otulonego w skóry przed ogniem, w

marzeniach czuł ciepło rozlewające się po ciele i błogość, podsycaną świadomością, że na

zewnątrz króluje surowa zima.

Czwartego dnia powietrze zaczęło się zagęszczać. Niebo zasnuło się szarzyzną. Zbliżyło

się do morza, skryło gdzieś horyzont, uciszyło wiatr...

Zaczęli dryfować, zamiast żeglować. Niosły ich nieznane prądy.

Zarysy lądu były coraz mniej widoczne, spowijała je szaroczarna mgła. Gęsta, lepka i

nieprzyjazna...

- Nie damy rady przybić do brzegu - zameldował Santeri ze swego posterunku na

dziobie. - Tylko kruk albo mewa mogą się tam przedostać.

Reijo dawno już to zrozumiał. Po prawej stronie wznosiły się strome skały - widzieli to

wyraźnie, zanim zasnuła je mgła. Teraz z trudem mogli dojrzeć siebie nawzajem.

- Uważaj! - krzyknął Reijo. - W tej mgle możemy w coś uderzyć.

- Gdzieś trochę dalej musi być przecież jakieś miejsce, w którym możemy przybić do

brzegu. - Głos Mattiego drżał nieznacznie.

Reijo wzruszył ramionami. Wystarczy, że Santeri i on wiedzą, że w tej chwili wcale nie

mogą być pewni, czy trzymają właściwy kurs. Teraz, gdy nie widzieli ani linii brzegowej, ani

horyzontu, gdy niebo zlało się w wełnistą masę ze wszystkim innym, nie mieli żadnego punktu

odniesienia.

Pozostawało mieć nadzieję, że prąd płynie wzdłuż lądu. Pozostawało zaufać intuicji.

Wierzyć, że mają rację w sprawach, w których powinni byli mieć pewność.

Reijo rozumiał, że to istne szaleństwo, ale nie miał wyboru.

Może pogoda się zmieni, nim osiądą na jakiejś mieliźnie.

Trzeba zachować spokój, myślał. Wiedział przecież, że wszyscy inni są przerażeni. Tak

samo jak i on.

- To jest niebezpieczne, prawda? - dopytywała się Elise.

- Skąd wiesz, gdzie jest ląd? - zastanawiała się Maja, trzeźwo jak zawsze. Jej pytanie

obudziło czujność Mattiego. Reijo zauważył, ze chłopak wyraźnie pobladł.

On zaś nie był w stanie kłamać.

- Nie wiem, gdzie jest ląd, Maju. Przypuszczam, gdzie jest, ale nie jestem tego pewien.

Mam nadzieję, że Santeri coś widzi. Że zobaczy niebezpieczeństwo, nim na nie...

W łodzi zapadła cisza.

Elise przytuliła małą Idę z całej siły. Przysunęła się bliżej Knuta. Kiedy siedzieli tak

blisko siebie, czuli się troszkę bezpieczniej. Maja i Ailo też się do siebie przybliżyli. I tak jak w

tej mrocznej jaskini, chwycili się za ręce.

- Mgła nas zaskoczyła - wyjaśnił Reijo Mattiemu. - Ani ja, ani Santeri nie

potraktowaliśmy zapowiadających ją znaków wystarczająco poważnie. To przede wszystkim

moja wina. Nie przypuszczałem, że ten wiatr ucichnie. Dlaczego miałby to zrobić? Wiał prze-

cież cały czas. Ale pomyliłem się. Sam to widziałeś. Byliśmy za daleko od lądu, brzeg był zbyt

skalisty i mgła dopadła nas szybciej, niż się spodziewaliśmy.

Matti wysłuchał tego wyjaśnienia, ale wciąż się bal.

Dryfowali...

Reijo zastanawiał się, czy powinni zacząć wiosłować, ale nikomu o tym nie powiedział.

We mgle zamajaczył jakiś prześwit, zwinięty żagiel zaczął furkotać nieco bardziej.

Reijo nie odważył się jednak skorzystać z tego słabiutkiego wiatru, pozwolił, by łódź wciąż

dryfowała. Nie ośmielił się postawić żagla, skoro nie wiedzieli, co się znajduje przed nimi.

Mógłby ryzykować na znanych sobie wodach, ale teraz zupełnie stracił orientację.

Wolał więc zachować rozwagę.

Mglista ściana nie będzie przecież otaczać ich wiecznie. Nie na tych wodach. Pogoda

zmieniała się tu zazwyczaj tak szybko, że człowiek nie miał czasu się do niej przyzwyczaić.

Dzień dłużył się w nieskończoność.

Wszyscy milczeli. Reijo był pod tym względem surowy. Przedtem rozmawiali za dużo i

za głośno.

To mogło być niebezpieczne. Gdyby tak załoga nie dosłyszała jakiegoś rozkazu?

Rezultaty byłyby doprawdy opłakane.

Reijo lubił ich wszystkich, ale na pokładzie, gdy stał za sterem, był przede wszystkim

kapitanem. Odpowiadał za ich bezpieczeństwo i traktował to bardzo poważnie.

Morze zachowywało się zawsze kapryśnie. Potrafiło zaskakiwać co chwila. Mgła była

najlepszym tego dowodem.

Podczas żeglugi na pokładzie mógł rozbrzmiewać tylko, głos kapitana. Wszyscy

powinni wykonywać jego rozkazy. Los całej ósemki zależał od tego, czy załoga błyskawicznie,

bez zastanowienia wykona polecenie. Chodziło o zaufanie, o spokój, o to, by każdy znał swoje

miejsce i zadania. Przede wszystkim zaś o to, by każdy usłyszał wydany rozkaz.

Reijo przyzwolił na krótkie, ciche pogaduszki, zabronił jednak niepotrzebnego głośnego

gadania. Gdy zaś sytuacja zrobiła się trudna, zażądał całkowitej ciszy.

- Ster w prawo! - krzyknął nagle Santeri, rzucając się na przeciwległą burtę, by

przywrócić równowagę łodzi, gdy przechyliła się niebezpiecznie. Matti skoczył w ślad za nim,

a Reijo szybko zrobił to, co do niego należało.

Przy tej pogodzie nie widział zupełnie, co się dzieje przed dziobem. Musiał zawierzyć

Santeriemu.

Reijo zauważył jakiś nieco ciemniejszy kształt za lewą burtą. Santeri i Matti przestali

wisieć na relingu.

- Spora wysepka - orzekł Santeri. - Zaryzykujemy?

- Jasne - powiedział Reijo. Wiedział równie dobrze jak Santeri, że to o wiele bardziej

bezpieczne niż dalsza żegluga we mgle. Gdyby nie natrafili na tę wysepkę, musieliby zarzucić

kotwicę i mieć nadzieję, że nie zdryfują zanadto w tej szarej zasłonie.

Powoli posuwali się w stronę lądu. Cień stal się wyraźniejszy, nabrał bardziej

zdecydowanego kształtu. Reijo domyślał się, że znajdą tam tylko skały, w najlepszym razie

trochę mchu, ale tak czy inaczej postawią nogę na stałym gruncie. Północne wybrzeże nie

należało do najurodzajniejszych krain, zwłaszcza że mróz codziennie szarpał tę ziemię swymi

pazurami.

- Długo tu zostaniemy? - dopytywała się Maja. - Tu jest okropnie.

Widok zbyt dużej ilości skał przyprawiał ją zawsze o dreszcze. Była to pamiątka po

przeżyciach w jaskini.

- Rozstawimy jurtę - obiecał Reijo. - Wtedy będzie trochę lepiej.

Doskwierał im chłód.

Wysepka okazała się niewielka, Reijo mógł z powodzeniem ogarnąć wzrokiem oba jej

końce albo rozmawiać z kimś stojącym na drugim krańcu.

Na szczęście na samym środku skalisto - kamiennej wysepki wznosił się pagórek, który

ich osłonił przed wiatrem od morza.

Znaleźli nawet całkiem płaski kawałek terenu, na którym udało się rozstawić jurtę.

Wyłożyli podłoże skórami, zasłonili wszystkie szpary tak starannie jak się dało. Paleniska nie

budowali, bo brakło im drew na podpałkę.

Między wydanymi na siły natury śliskimi kamieniami nie rosło zupełnie nic. Nawet

mech nie zdołał wczepić się w nieliczne, jałowe grudki ziemi.

- Zrobimy, co się da - powiedział Reijo pogodnie, tonem, który nie oddawał jego

prawdziwego nastroju. - Jeśli przytulimy się do siebie, będzie nam cieplej.

Pospiesznie zmienili mokre ubrania na suche i skupili się w bezładną gromadkę wokół

Reijo. Wszystkie dzieci chciały siedzieć jak najbliżej niego. Wszystkie chciały czuć jego ciepło

i siłę.

Reijo wziął Idę na kolana. Była najmniejsza. Jego malutka dziewczynka. Potrzebowała

najwięcej ciepła. Maja nie dała jednak za wygraną. Wślizgnęła się pod jego ramię i zasnęła, nim

zdołała przeżuć suszone mięso, które dał im Reijo. Wcześniej z zazdrością patrzyła na Idę,

która dostała odrobinę chleba i roztartych w dłoni jagód.

Pozostałe dzieci musiały się zadowolić przytuleniem do części ramienia czy nogi Reijo.

I nie wymagały wcale, by ktokolwiek poświęcał im uwagę.

Matti i Santeri dołączyli do tej gromadki.

Z zewnątrz otulili się sporą ilością skór.

Ścianki jurty osłaniały ludzi przed najgorszym wiatrem i wilgocią, a jednak chłód zdołał

się zakraść pomiędzy nich.

Ida zasnęła. Reijo ułożył ją pod kurtką, na cienkiej koszuli, tak by mogła grzać się

ciepłem jego ciała. Jego mała dziewczynka nie powinna marznąć.

Miarowy, spokojny oddech dziecka przyniósł i jemu odrobię wytchnienia. Nikomu

innemu nie było dane odpoczywać tak wygodnie, jak jej. Wszyscy wprawdzie zasnęli i spali

przez jakiś czas, ale obudzili się, zanim ich umysły i ciała zdołały odzyskać sprawność.

Reijo nawet nie próbował zasnąć. Wiedział dobrze, że nie zazna spokoju, póki nie

zniknie mgła, póki nie ruszą w dalszą drogę.

Z jakiegoś niejasnego powodu wysepka nie wydała mu się bezpieczna.

Uśmiechnął się sam do siebie, gdy to pomyślał. Gdyby tylko powiedział coś takiego

Raiji! Przecież to on zawsze śmiał się z jej przeczuć.

Raija... co też się z nią dzieje?

Jakże często zadawał sobie to pytanie. Wiele razy chciał je wypowiedzieć na głos,

zawsze jednak się od tego powstrzymywał.

Reijo tęsknił za nią. Tęsknił za nią przez cały czas, nie mógł jednak o tym mówić, bo ani

Santeri, ani Matti nie zrozumieliby go.

Nie tęsknił za Raiją jako swoją żoną. Nie za kochanką.

A wszyscy podejrzewaliby go właśnie o to.

On tymczasem tęsknił za inną Raiją. Za tym, kim ona dla niego była. Za przyjacielem i

człowiekiem. Przede wszystkim za najbliższym mu człowiekiem. Za kimś, kogo dobrze

rozumiał i kto rozumiał jego bez niepotrzebnego gadania. Za najwspanialszym towarzyszem,

jakiego można sobie wyobrazić.

Mało kto uwierzyłby w jego zapewnienia. Dla innych była piękną, atrakcyjną kobietą,

kobietą nieosiągalną.

Reijo wcale im się nie dziwił. Przez wiele lat dla niego również była taką kobietą, lecz z

czasem przygasa nawet największa namiętność. Pojął to dopiero po fakcie.

Dziś nie potrafiłby trzymać jej w ramionach tak jak niegdyś.

Jako przyjaciel - i owszem. Ale nie jako kochanek.

Brakowało mu tej przyjaźni. Bliskości, intymności, istniejącej pomiędzy przyjaciółmi,

którzy wiedzą o sobie prawie wszystko, którzy mogą sobie zaufać w każdej sytuacji i są w

stanie wiele dla siebie poświęcić, którzy są gotowi oddać za siebie życie.

Raija zawsze była mu takim przyjacielem. Od czasów, gdy był niezręcznym chłopcem,

który ją uwielbiał.

W swym wieku męskim nie miał już takich przyjaciół.

- Czy nie powinniśmy zabrać tu trochę więcej jedzenia? - zastanawiał się Matti. - Nie

przemoknie w łodzi?

Matti był młody. Pięty go swędziały. Nie potrafił usiedzieć w miejscu bezczynnie.

Nie znosił chwil, w których nie było nic do zrobienia. Takie chwile nie miały dla niego

sensu.

- Nie - odpowiedział mu Reijo. To on był kapitanem. Przywódcą. Nie musiał mówić nic

więcej. Ale wziąwszy pod uwagę fakt, iż pytanie zadał Matti, dodał: - Jedzenie jest porządnie

zapakowane. Mięso nie zepsuje się od wilgoci. Łódź jest dobrze zacumowana.

To wyjaśnienie uspokoiło chłopca.

Santeri i Matti wymienili spojrzenia. Nie zdradzili się jednak z tym, że w pewnym

sensie obaj czują podobny niepokój. Obaj przecież byli jeszcze młodzi.

Reijo wyglądał od czasu do czasu przez otwór w dachu. Mgła wciąż była gęsta. Gdy

wreszcie zdołał dojrzeć niebo, stało się już czarne.

Nadeszła noc.

Okazało się, że mgła stanowiła zaledwie zapowiedź zmiany pogody.

Nocą nadszedł prawdziwy wiatr. Gradobicie. I sztorm.

Porywy wiatru szarpały jurtą. Reijo żałował, że rozstawili ją na chybcika. Pagórek

wznoszący się na wysepce osłaniał ich trochę przed wichrem, ale Reijo nie dałby sobie głowy

uciąć za to, że ich schronienie przetrzyma tę niepogodę.

- Powinienem był to przewidzieć - mruknął do siebie. - Pomyśleć przynajmniej, że to się

może zdarzyć. A ja uspokoiłem się, sądząc, że to tylko mgła. I że będzie po kłopocie, gdy się

rozrzedzi.

- Nie jesteś Panem Bogiem - stwierdził Matti. - Nikt nie oczekuje, że przewidzisz

wszystko.

- Ja tego od siebie oczekuję.

Matti nie wiedział, co na to odpowiedzieć.

Wiało coraz bardziej. Grad wielkości jajek bombardował ściany jurty. Dzieci się

przestraszyły, szukały u Reijo ciepła i schronienia. Musiał pomieścić w objęciach całą piątkę.

Powinien dać im poczucie bezpieczeństwa, a tymczasem i jego ogarnęła wyjątkowa trwoga.

Jeśli wiatr porwie jurtę znad ich głów, nie pozostanie im żadna nadzieja. Wówczas ich

przyszłość będzie można określić tylko jednym słowem: straceni.

- Muszę wyjść - powiedział, gdy wydało mu się, że wichura trochę ucichła. Wyglądało

na to, że tylko on ma takie wrażenie, bo wszyscy próbowali odwieść go od tego zamiaru.

- Lepiej będzie, jeśli ja wyjdę - oświadczył Santeri. - Dzieci czują się bezpieczniej przy

tobie.

- I zdołasz wzmocnić jurtę, nic nie widząc? Będziesz w stanie pracować gołymi rękami?

Santeri spuścił oczy. Rzeczywiście nie był zbyt odporny na zimno...

- Stawiałem tyle samo jurt, co i ty - powiedział Matti. Wreszcie pojawiło się zadanie,

które potrafił wykonać po mistrzowsku. Przydały się doświadczenia z czasu spędzonego z Raiją

i Mikkalem.

- Ale to ja jestem kapitanem - uciął dyskusję Reijo. - I dlatego wyjdę. Wy musicie grzać

dzieci. Zrobię, co trzeba. Bywałem już na dworze przy takiej pogodzie. Podczas pierwszej

wyprawy do Finnmarku przy takiej pogodzie klęczałem w łodzi i wybierałem wodę całymi

godzinami. Zdawało mi się, że umrę, trzymając czerpak w rękach. Jeśli nie stało się to

wówczas, to nie stanie się i teraz. Wtedy odpowiadałem tylko za siebie. Dzisiaj ciąży na ranie

znacznie większa odpowiedzialność. Sądzę, że ten, który pociąga za sznurki, też o tym

pamięta...

Reijo dobrze nasunął skórzaną czapkę na czoło i wymknął się na dwór między dwoma

uderzeniami szkwału. To była jedyna możliwość. Szalejący wicher prawie uniemożliwiał

wyjście na zewnątrz.

Reijo musiał się mocno pochylić, aby utrzymać się na nogach.

Kiedy udało mu się wykonać połowę roboty, jurta o mało co się nie zawaliła. Musiał za

wszelką cenę zamocować jedną z lin między kamieniami. Ale najpierw powinien ich poszukać.

Z trudem czołgał się po wysepce, zbierając odpowiednie kamienie, które transportował

potem w tej samej pozycji. Wiele razy zawracał. Należało też zamocować solidniej skórzaną

płachtę. Dłonie odmawiały mu posłuszeństwa, nie był w stanie rozprostować palców. Jedna

ręka krwawiła, skaleczył ją bowiem, usiłując rozbić kamień, potrzebny do umocnienia jurty.

Gdy wreszcie uznał, że namiot stoi dość pewnie i że nic więcej nie zdoła zrobić, był

naprawdę wycieńczony. Czołgał się po lodowatym, kamienistym zboczu, raniąc się jeszcze

bardziej. Nie mógł wstać, by nie dać się porwać wichurze.

Reijo rzucił okiem na łódź. Była lepsza, niż się zdawało Nilsowi. Szkoda tylko, że nie

zabezpieczył jej lepiej. Gdy ją przywiązywał, nie spodziewał się sztormu.

Matti miał też trochę racji, lękając się o jedzenie. Poza tym pozostawili na pokładzie

mnóstwo sprzętu.

Reijo nie miał już jednak na nic siły.

Takie burze nie trwają wiecznie nawet w Finnmarku. Gdy nastanie ranek, będzie po

burzy. I ruszą w dalszą drogę.

Trzeba jakoś przetrzymać tę noc. Pokonać chłód i wszystkie niepotrzebne, zdradliwe

myśli.

Reijo uchylił zasłonę jurty. Dzięki wysiłkowi rozgrzał ręce na tyle, że wróciło mu

czucie w koniuszkach palców - zorientował się też, że ma połamane paznokcie.

- Boże - jęknął Matti. - Co, u diabła, się tam dzieje? Wyglądasz tak, jakbyś wracał z

bijatyki podczas jarmarku!

Reijo nie zrozumiał, o co mu chodzi. I wtedy napotkał spojrzenie Mai. Spojrzenie

brązowo - żółtych oczu.

- Reijo, masz zakrwawioną buzię. Reijo uniósł dłonie i przyłożył je do policzków. Nie

czuł zupełnie nic, ani w dłoniach, ani w policzkach. Ale gdy spojrzał na swoje ręce, zobaczył,

że są zakrwawione. Teraz zrozumiał.

- To grad - powiedział i osunął się w sam środek kręgu, który stworzyli. Pozwolił, by

otoczyli go. Teraz on ich potrzebował, potrzebował ciepła, bliskości i siły. Sam nie był w stanie

nic im dać.

- Grad wielkości jajek. O ostrych brzegach... - pokręcił głową. - Nic nie czułem. Przy

takim gradobiciu człowiek traci czucie. Mróz całkowicie uśmierza ból. Mam jednak nadzieję,

że jurta nie zwali się nam na głowy tej nocy.

Elise przyłożyła obie ręce do policzków Reijo. Trzymała je tak długo, aż jego skóra się

zagrzała. Ucieszyła się, że może zrobić coś dla swego opiekuna, któremu tyle zawdzięczała.

Elise zapragnęła, by była z nimi Raija. Wówczas wszystko byłoby w porządku. Tak jak

przedtem. Tworzyli rodzinę, choć przez całe życie byli w drodze. To, że wciąż skądś

odchodzili, nie bolało nawet po części tak, jak rozstanie z Raiją.

- Czy kiedykolwiek się stąd wydostaniemy? - zapytała Elise po cichu.

- Obiecuję wam to - powiedział Reijo. - Oczywiście, że się stąd wydostaniemy. Co za

pytanie?

Elise uśmiechnęła się blado. Nie umiała się zdobyć na prawdziwy uśmiech.

- Tak się boję, Reijo.

- Ja też - zdradził jej, choć widział, że wcale mu nie uwierzyła. Dzieci nie potrafiły sobie

wyobrazić, że Reijo może się czegoś bać. Gdyby tak było, wystraszyłyby się jeszcze bardziej i

dlatego nie przyjmowały tego do wiadomości.

Mówił tak tylko, żeby się nie wstydziły swojego strachu. Reijo nie może się bać!

- Będziemy trzymać się za ręce - zaproponował Reijo. - Wyobrazimy sobie, że jest

ciepło, i zaśpiewamy coś.

Noc jakoś minęła. Burza ustała równie niespodziewanie, jak się zaczęła. Ranek

przyniósł całkowitą ciszę. Nie słychać było ani jednego podmuchu wiatru.

Zupełnie zesztywniali Reijo i Santeri jakoś zdołali wstać. Matti wciąż spał, obejmując

ramionami Elise i Knuta. Maja i Ailo leżeli mu prawie na kolanach. Ida spędziła noc w

ramionach Reijo. Otulił ją ostrożnie skórami, zanim się podniósł.

- No, nareszcie się stąd ruszymy! - westchnął Aleksanteri. - Nie czułem się tak fatalnie

od czasu, gdy ostatnio oberwałem.

Reijo stał już przed jurtą.

- Nie ruszymy się stąd - powiedział martwym głosem. Santeri wypadł na dwór.

Zobaczył to samo, co Reijo. Łódź zniknęła. Nie widać było nawet jej szczątków. Nigdzie jej nie

było. Otaczało ich morze. Nad sobą mieli tylko niebo. Kamienna wysepka stała się ich całym

światem.

- Mieliśmy nieboszczyka na pokładzie - wyrwało się Santeriemu.

Reijo spojrzał na niego surowo bez słowa.

8

- Mam ochotę przekląć samego siebie - mruknął Reijo. - Co za cholerna bezmyślność!

Moja własna głupota...

- Nie bądź takim obłudnikiem! - Santeri kopnął jakiś kamień. Kamień nie ruszył się z

miejsca i ucierpiała tylko noga Santeriego. - To nie twoja wina. Robiłeś, co mogłeś. Licho wie,

gdzie bylibyśmy teraz, gdybyś się nie zdecydował na podróż łodzią.

- Licho wie, gdzie teraz jesteśmy - odparł Reijo cierpko. W oddali majaczył zarys lądu,

ale poza tym otaczało ich tylko morze i niebo. - Nie przypuszczałem, że oddaliliśmy się aż tak

bardzo od brzegu. Płyną tu chyba jakieś przedziwne i wartkie prądy. Inaczej nie można tego

wytłumaczyć. Miałem nadzieję, że prądy płyną wzdłuż lądu. Pomyliłem się.

Reijo zapatrzył się w cieniutki pasek ziemi. Nigdzie nie dostrzegł dymu. Żadnego domu.

Nikogo, kto mógłby ich zobaczyć. Skoro są tu tak silne prądy, to zapewne nie ma żadnej osady.

Ugrzęźli na dobre.

- Powinienem był posłuchać Mattiego, gdy mówił o jedzeniu.

- Skąd mogłeś wiedzieć - pocieszał go Santeri. - Ja też się z niego śmiałem. Żaden z nas

nie potraktował tego poważnie. Chyba nie powiesimy się z tego powodu.

Reijo spojrzał na niego.

- Nie mamy na czym.

Santeri musiał się uśmiechnąć w tej powodzi nieszczęść.

- Gdybym to wiedział, raczej spaliłbym łódź. - Reijo nie mógł oderwać wzroku od

horyzontu. - Straciłem łódź. Większość zapasów. Prace Mikkala. Dobry Boże, Raija nigdy mi

tego nie wybaczy: straciłem Mikkala...

- Jego martwe ciało - sprecyzował bezlitośnie Santeri. - To było tylko martwe ciało,

Reijo. Mikkal odszedł dawno temu. Nie potrzebował już tego ciała. Może zresztą taki pogrzeb

jest równie dobry jak każdy inny.

- Raija chciała go pochować - powiedział Reijo. - On tak kochał płaskowyż. To był jego

świat, jego ziemia. Płaskowyż był ich życiem. Myślę, że chciała go tam pochować dla Ailo i

Mai.

- Grób to tylko odrobina ziemi - uściślił Santeri. Nigdy przedtem nie zastanawiał się nad

tymi sprawami, ale te słowa przyszły mu na myśl tak, jakby przygotowywał się do tego przez

całe życie. - A morze jest wszędzie.

Reijo rozumiał, co chce przez to powiedzieć, ale nic nie mogło pomniejszyć jego

rozpaczy. On, Reijo, zawiódł Raiję. Nie miał pojęcia, w jaki sposób jej to kiedyś wyjaśni.

- Tak czy inaczej musimy odnaleźć Ravnę - westchnął. - Ona ma prawo wiedzieć.

Mikkal był jej jedynym synem. Teraz zostali jej tylko Maja i Ailo.

- Ale najpierw ktoś musi nas odnaleźć. - Santeri przypatrywał się każdej morskiej fali,

ale to nie zmieniło faktu, że znajdowali się na samym środku morza.

Powrót do jurty był bardzo trudny. Ciężko im było spojrzeć w pełne nadziei oczy.

Wszyscy oczekiwali na wieść o tym, że odpłyną stąd. A tu padły straszne słowa:

- Straciliśmy łódź. Roztrzaskała się. Musimy tu czekać, aż ktoś nas odnajdzie.

Olai Mikkelsen mieszkał samotnie od czasu, gdy żona go odumarła zeszłego lata.

Daleko miał do sąsiadów, ale lubił takie życie. Nigdy nie przepadał za ludźmi. Jego zdaniem

morze, niebo i góry z powodzeniem starczały za towarzystwo. Poza tym były jeszcze ptaki, a

nawet renifery, które czasem docierały na brzeg, gdzie postawił swój domek o krzywych

oknach. Zbudował go własnymi rękami - z rosyjskich bali i z pozostałości rozbitych statków,

które dryfowały po morzu. Gdy człowiek mieszka niedaleko zdradliwej Trupiej Wysepki, nie

może narzekać na brak czegokolwiek. Mikkelsen miał wszystko, czego potrzebował. I spało mu

się całkiem nieźle, nawet nocami, choć żył z plądrowania wraków. Brał przecież tylko to, co

było mu potrzebne. I gdy tylko mógł, ratował rozbitków. Nie robił interesów na cudzym

nieszczęściu. Alina zarzuciła mu to wprawdzie kiedyś, ale nigdy więcej tego nie powtórzyła, a

przecież przeżyli razem czterdzieści lat. To były dobre lata.

Nie mieli dzieci. Bóg tak chciał. Olai myślał sobie zawsze, że mieli przynajmniej siebie

nawzajem, choć wiedział, że to nie była prawda.

On miał tylko siebie. Dlatego bez trudu pogodził się ze śmiercią Aliny. Zupełnie jakby

wyszła, żeby nigdy już nie wrócić.

Olai widział, że nadciąga burza. Miał tę pewność, zanim pojawiła się mgła.

Cale życie spędzone nad morzem wiele go nauczyło. Za jego niebieskim,

nieprzeniknionym spojrzeniem kryło się sporo doświadczenia.

Tego ranka, gdy wiatr jeszcze nie ustał, zobaczył łódź.

Wiatr zmienił nagle kierunek. Wspomagany przez prąd, pochwycił łódź i pognał ją na

podwodne skały nieopodal wysepki.

Olai stał i patrzył, jak łódź tonie. Poszła na dno natychmiast i Olai wiedział, że jest

stracona już na zawsze. W tym miejscu podwodny prąd był tak silny, że wciągał wszystko i nic

nie dało się uratować. Gdyby na pokładzie byli ludzie, nie pozwoliliby jednak porwać łodzi tak

łatwo.

Olai czuł niepokój. Z niecierpliwością czekał chwili, gdy wiatr ucichnie na tyle, by

można było wypłynąć na morze.

Mówił do siebie, że potrzebuje ryby na obiad, ale to był tylko pretekst.

Ciągnęła go ta wysepka. Wiedział, że nic dla siebie tam nie znajdzie. Ale pamiętał oczy

Aliny. Nigdy nie spojrzała na niego z dumą.

Teraz było już za późno, by tego doświadczyć, ale Olai wierzył, że jego żona tak czy

inaczej patrzy na niego.

Nie chciał, by się wstydziła za męża.

Jego wprawne ręce chwyciły za wiosła. Płynął wzdłuż brzegu aż do chwili, gdy znalazł

się na wysokości wysepki. Znał dobrze bezpieczne i niebezpieczne miejsca.

Kiedy ujrzał lapońską jurtę, chciał zawrócić.

Uratowanie Lapończyków nie wydawało mu się czynem wielkim i bohaterskim.

Olai nie przepadał za Lapończykami. Włóczyli się z miejsca na miejsce i korzystali z

tego, czego akurat potrzebowali, nie zwracając uwagi na prawowitych właścicieli tej ziemi.

Ale i Olai przez całe życie jadł mięso cudzych zwierząt. Nie dręczyły go z tego powodu

żadne wyrzuty sumienia.

Mimo wszystko nie zawrócił.

Oczy żony śledziły przecież jego ruchy.

Co robili Lapończycy w łodzi na tym wybrzeżu?

Olai nie miał pojęcia. Zapytam ich, pomyślał. Jego zdaniem wciąż był tam ktoś, kogo

można spytać.

Znalazł przetartą cumę. Wystarczył mu rzut oka, by stwierdzić, że cumowaniem

zajmowała się wprawna ręka. Ręka obcego. Nie mógł wiedzieć, że przywiązuje łódź w miejscu,

w którym płynie zdradliwy prąd. Nie mógł wiedzieć, że wiatr wiejący od lądu dopełni dzieła

zniszczenia.

Mikkelsen wciągnął swoją łódkę na brzeg. Odgłosy zwabiły ludzi. Z namiotu wyłonili

się dwaj mężczyźni. Ich widok wprawił Olaia w zadziwienie. Żaden bowiem nie był

Lapończykiem.

Jeden niewysoki, dobrze zbudowany, jasnowłosy i zielonooki.

Drugi niewiele wyższy, ale szczuplejszy. Z rudą grzywką i niespokojnymi oczami.

- Co za niespodzianka! - zawołał Reijo. - A ja sądziłem, że będziemy tu tkwić ładnych

parę dni.

Olai zmarszczył brwi. Obcy mówił po norwesku z dziwnym akcentem. Finowie?

Ale przecież o tej porze roku nie ma tu żadnych ryb...

- Jest was tylko dwóch?

- I jeszcze jeden chłopak - wyjaśnił Reijo. - Oraz pięcioro dzieci.

Mikkelsen wytrzeszczył oczy.

- Dzieci? - zapytał. Przekroczył siedemdziesiątkę i nie słyszał już tak dobrze jak

dawniej.

Reijo przytaknął.

Olai nic nie powiedział, ale ciągle kręcił głową.

- To nie była wielka łódź. - Wskazał głową kierunek. - Poszła na dno. Tu jest strasznie

głęboko. Widziałem, jak tonęła.

Reijo westchnął. Tego właśnie się spodziewał, skoro nigdzie nie było widać łodzi.

- Najpierw zabiorę dzieci, dobrze? Reijo się zgodził. Wszedł do jurty i, nie dowierzając

własnym słowom, oznajmił, że zostali uratowani.

Niewiele czasu potrzebowali na złożenie namiotu. Rzeczy, które im pozostały, nie

zajmowały wiele miejsca.

Olai śledził ich wzrokiem. Przyglądał się zwłaszcza hałasującym dzieciom. Potem

zaczął się przypatrywać Reijo. On był tu z pewnością najważniejszy. Młody, ale rozsądny.

Urodzony przywódca. Tyle zobaczył Olai.

- Niemożliwe, żeby wszystkie były twoje? Reijo uśmiechnął się. Objął ramionami

maluchy.

- Moje - oświadczył zdecydowanie. - Wszystkie są moje.

- Młodo zacząłeś - skomentował Olai.

- Można tak powiedzieć - odparł Reijo. - Można tak śmiało powiedzieć.

Reijo najpierw wysłał ze staruszkiem Mattiego z dziećmi - z wyjątkiem Idy. Polecił

Mattiemu po fińsku, by chłopak pomógł staremu wiosłować.

Olai odrzucił jednak tę propozycję z prychnięciem.

- Jestem wprawdzie stary, ale nie ułomny!

- Dziwny człowiek - orzekł Santeri, gdy czekali na powrót staruszka.

- Uratował nas - powiedział Reijo, choć w zasadzie był skłonny zgodzić się z Santerim.

Namiot i skóry nie zmieściły się w łodzi. Reijo nie miał jednak ochoty ich tu zostawiać.

- Nikt nie przybije do tej wysepki - uspokoił go staruszek - zabierzesz to kiedy indziej.

Teraz wszyscy musicie się zagrzać. Tam za wzgórzem jest mój dom. - Wskazał głową kierunek

północny.

Reijo przystał na tę propozycję.

Udało mu się także przekonać mężczyznę, by oddał mu wiosła. Olai zgodził się w

końcu, acz nie bez oporu.

Domyślał się, że ten Fin jest starym wygą morskim. Chłopaka zaś o to nie podejrzewał.

- Nazywam się Olai - rzekł. - Olai Mikkelsen. Co was tu przywiodło? Jesteście Finami?

Reijo przytaknął. Widział, którędy przypłynął do nich staruszek. Teraz nie musiał więc

go o nic pytać.

- Reijo Kesaniemi - przedstawił się. - A to Aleksanteri Kilpi. Santeri. Mieszkałem w

Ruiji, w Norwegii, przez prawie całe życie. Głównie w Lyngen. Santeri dołączył do nas tej

zimy. Przedtem zajmował się rybactwem na wybrzeżu. Chłopak jest moim szwagrem. Matti.

Matti Alatalo. Żona... odeszła.

Znów to samo kłamstwo. Reijo nie lubił się do niego uciekać, ale te słowa jakoś same

mu się wyrwały. I zostały zrozumiane tak, że nie trzeba było już nic wyjaśniać.

Reijo czuł jednak, że im częściej używa tego kłamstwa, tym szybciej może stać się ono

prawdą.

- Jej przybrana rodzina mieszka na półwyspie Varanger - kontynuował Reijo. - Właśnie

tam zmierzamy. Straciliśmy coś więcej niż łódź...

Olai wlepił wzrok w Reijo. Potrzebował trochę czasu, by te słowa do niego dotarły.

Czyżby ci ludzie wypłynęli na morze ze zwłokami? Aż z Lyngen?

- Ona tak kochała płaskowyż - kontynuował Reijo. Santeri spojrzał w stronę lądu.

Uznał, że tym razem Reijo posunął się za daleko. Jemu również nie podobało się to kłamstwo.

Nie lubił tego wyjaśnienia. Podobnie jak Reijo wiedział, że dzięki niemu mogą sporo osiągnąć.

Ale nie lubił go.

Raija żyła.

Raija była najbardziej żywotną istotą, jaką znał.

Olai splunął za burtę. Nic nie powiedział, ale pomyślał swoje.

Mężczyzna nie powinien za bardzo kochać swojej żony. Bo mogło się to skończyć

właśnie w ten sposób. Olai nie rozumiał tego człowieka. Lubił swoją Alinę. Przez te

czterdzieści lat nie kłócili się za wiele. Dlatego tak dobrze pamiętał wszystkie złe słowa, które

między nimi padły.

Ale przecież nigdy nie zrobiłby czegoś takiego...

- Daleka droga do Varanger - powiedział po chwili. - A przed nami najgorszy okres

zimy!

Jakby Reijo nie był tego aż nadto świadomy!

Olai chrząknął kilka razy. Splunął czarną śliną i spojrzał na obcego...

Może i dorobił się gromadki dzieciaków, ale sam miał jeszcze mleko pod nosem. Musiał

być strasznie młody, gdy urodziło mu się pierwsze dziecko. Najstarszy niemal dorównywał

wzrostem ojcu. No i trzeba mieć nie po kolei w głowie, żeby się wybierać na morze w takim

towarzystwie...

A jednak Olai go polubił.

Za otwarte spojrzenie. Za sposób mówienia. Za sposób, w jaki wiosłował. Za spokój...

Nie potrafił wskazać konkretnej przyczyny. Ale polubił tego obcego. Tak po prostu.

- Mój dom nie jest zbyt wielki - powiedział. - Ale jest w nim ciepło. Pusto się tam

zrobiło, kiedy mnie żona odumarła. - Olai musiał o tym wspomnieć, choć bał się, że to nie

najlepiej podziała na tego młodego. - Jestem sam. A miejsca starczy dla wielu. W morzu nie

brakuje jedzenia Ten, kto potrafi pracować, nie będzie głodował.

- Proponujesz, żebyśmy zostali? Żebyśmy przezimowali u ciebie?

Olai przytaknął. Ten obcy człowiek nie lubił owijać spraw w bawełnę. To też przypadło

staruszkowi do gustu.

- Santeri? - zapytał Reijo. Santeri wzruszył ramionami. Ta kamienista kraina nie podbiła

jego serca. Ale równie dobrze jak Reijo wiedział, że ich wyprawa ma w zimie nikłe szanse po-

wodzenia.

Zarżnęli renifery. Stracili łódź. Pieniądze się im skończyły. Nie mieli prawie nic na

wymianę. A zaczynała się właśnie najgorsza pora roku.

- Niezła propozycja - uznał Santeri. - Ja się pracy nie boję.

- Powinienem zapytać też Mattiego. Jest już na tyle dorosły, że mógłby uczestniczyć w

podejmowaniu decyzji. Ale tu chodzi o moje dzieci... - Spojrzał spokojnie na Olaia. Na chwilę

przestał wiosłować. - Skorzystamy z zaproszenia - zadecydował. - To bardzo miło z twojej

strony, Olai. Chętnie zostaniemy. Mam nadzieję, że tego nie pożałujesz.

Olai nic nie odpowiedział. Uśmiechnął się do siebie i spojrzał w niebo, jakby chciał

zerknąć na chmury. Tak naprawdę uśmiechał się do Aliny.

W naszym domu są dzieci, powiedział jej w myślach. Nasz dom jest pełen dzieci, Alina.

Co ty na to?

Alina mu nie odpowiedziała.

Jej obraz zatarł się w jego pamięci na tyle, że nie potrafił sobie wyobrazić jej pełnego

podziwu spojrzenia.

Dom był za mały dla nich wszystkich, ale nikt się tym nie przejmował. Przybyszom

wystarczyła na razie odrobina ciepła. Olai nie wiedział, co powinien zrobić dla gości. Ustąpił

swe małżeńskie łóżko dzieciom.

- Ja go nie potrzebuję - powiedział zwyczajnie. - Jestem już stary. Nie potrzebuję tyle

miejsca. Kiedyś zresztą też nie byłem do tego przyzwyczajony. Dzieciom należy się wszystko,

co najlepsze.

Byli mu bardzo wdzięczni. A parę godzin później przybyło im jeszcze więcej powodów

do wdzięczności.

Kiedy nastał wieczór, staruszek zrobił się rozmowniejszy.

Mówił powoli, starannie ważył słowa. Najwyraźniej nie miał wielu okazji, by

rozmawiać z ludźmi. Często ociągał się z odpowiedzią. Długo przeżuwał swoje myśli, nim je

wypowiedział na głos.

Widać jednak było, że cieszy go obecność ludzi. Odtajał nieco. Jego pomarszczona,

okrągła twarz pojaśniała. Przygarbione ciało jakby się wyprostowało.

- Nie wy pierwsi utknęliście na tej wysepce - rzekł. - Wiele łodzi się tam roztrzaskało. I

nie wszyscy mieli tyle szczęścia.

Zarówno Santeri, jak i Reijo dziwili się ilości rzeczy, jakie leżały w tym niewielkim

domu.

Zwyczajne, znane przedmioty mieszały się z rzeczami dziwnymi, których żaden z nich

nie potrafił nazwać.

A więc to Trupia Wysepka jest źródłem tego wszystkiego.

Santeri i Reijo wymienili spojrzenia. Sądzili, że starzec tego nie spostrzeże.

- Nie zrobiłem nic złego! - Jego głos się zaostrzył, gdy zauważył tę wymianę spojrzeń. -

Mieszkałem tu całe życie. Żywiłem się tym, co mi dało morze. Łowiłem ryby jak wszyscy inni.

I wyławiałem z morza to, czego potrzebowałem. Niczego nie kradłem, brałem to, co należało

do umarłych. To Bóg umieścił tu tę wysepkę i sądzę, że miał w tym jakiś cel. Ratowałem tych,

których się dało uratować. Często narażałem swoje życie, żeby ocalić nieznajomych. I nie

brałem za to pieniędzy. Brałem tylko to, czego potrzebowałem. Nigdy nikogo nie okradłem.

- Wcale tak nie sądziliśmy - powiedział Reijo. - To musi być straszne, mieszkać blisko

takiego miejsca.

Olai uspokoił się, słysząc te słowa.

- Ja zawsze tu mieszkałem. Gorzej było z Aliną. Z moją żoną. Ona się tu przeprowadziła

z wioski w głębi lądu. I nigdy się do tego nie przyzwyczaiła. Mówiła, że mieszkamy w

przedsionku śmierci. Kobiety nie powinny myśleć za dużo. Ale ona miała tyle czasu...

- A co z dziećmi? - zapytał Reijo. Olai pokręcił głową.

- Bóg nas nie pobłogosławił w ten sposób. Alina miała za dużo czasu. Za mało zajęć. Za

wiele myślała.

Reijo zaczął lepiej rozumieć tego człowieka.

Trzej dorośli goście mieli spać w największej izbie. Znać było w niej wciąż kobiecą

rękę. Na stołach leżały serwety ze zwykłego, niebieskiego samodziału.

Reijo nie pamiętał nawet, kiedy po raz ostatni widział coś takiego.

- Dziwny człowieczyna - stwierdził Santeri. - Sam nie wiem, co o nim myśleć. Nie

wiem, czy go lubię.

- Pirat - syknął Matti przez zęby. - Ciekawe, czy nie zwabił paru łodzi na mieliznę. Na

przykład za pomocą latarni...

- Nie masz prawa go o to posądzać! - Głos Reijo był bardzo ostry. - Wiemy tylko, że jest

starym, samotnym człowiekiem, który stracił żonę. Musimy mu wierzyć. Mówił, że robił tylko

to, co uważał za stosowne, i musimy mu wierzyć.

- To była bez wątpienia mowa obrończa - zaczął się zastanawiać Santeri. - Sam

mówiłbym takim tonem, gdybym miał nieczyste sumienie.

Reijo odniósł podobne wrażenie.

- Tak czy inaczej, wiele mu zawdzięczamy - stwierdził. - Siedział w samej koszuli i miał

świadomość, gdzie by się teraz znajdowali, gdyby nie ten człowiek. - Nie wiadomo, kim byśmy

byli, gdybyśmy mieszkali koło tej wysepki... Łatwo kogoś osądzić, jeśli się nie przeżyło tego

samego, co on.

Żaden z jego towarzyszy nie odpowiedział.

- A nawet jeśli naprawdę to robił? Zwabiał statki na mieliznę, a potem rabował, co się

dało... Przecież może teraz tego żałować. Czy człowiek, który czegoś żałuje, nie zasługuje na

szansę? Może właśnie w ten sposób próbuje spłacić dług. Mógł nas tam przecież zostawić.

Widział, jak łódź tonie. Wiedział dobrze, że nie możemy mieć przy sobie wiele rzeczy. A

jednak przypłynął na wyspę, choć jest staruszkiem. Wcale nie musiał tego robić. Mógłby udać,

że nie miał pojęcia, że żyjemy. Jesteśmy obcy. Tylu marynarzy przed nami zakończyło życie na

tej wysepce. Jej nazwa nie jest zapewne przypadkowa.

Matti wzniósł oczy do nieba.

- Zaraz powiesz jeszcze, że on tak lubi dzieci!

- Może. - Reijo uważał, że to wcale niewykluczone. - Nie dotrzemy do Varanger o tej

porze roku. Dobrze o tym wiemy. Mamy szczęście, że go spotkaliśmy. Będziemy okazywać mu

szacunek tak długo, jak jesteśmy pod jego dachem.

Ani Matti, ani Santeri nie mieli nic do dodania. Ale myśleli swoje. Podobnie jak Reijo.

Trupia Wysepka nie zostawiła im jednak żadnego wyboru.

9

Raija musiała długo odpoczywać, nim poczuła się dość silna, by zmienić ubranie.

Odszukała jedną z koszul Jewgienija i jego znoszone, ale czyste spodnie. Postanowiła się obejść

bez bielizny.

Koszula sięgała jej do kolan, spodnie musiała podwinąć, ale zupełnie się tym nie

przejmowała.

Jewgienij w dalszym ciągu się nie ruszał.

To było przerażające.

Gdy wpatrywała się w niego wystarczająco długo, widziała, że Rosjanin oddycha.

Oddech był jednak tak słaby, że bardziej martwił ją, niż pocieszał. Raija nie pojmowała,

dlaczego nic nie pamięta. Była tam przecież. Dowodził tego ułamek obrazu, który sobie przy-

pomniała. Poza tym jej pamięć przesłaniał mrok. Bez najmniejszego prześwitu. Raija na próbę

stanęła na bosych stopach. Wciąż kręciło jej się w głowie. Czuła się gorzej niż powinna, nawet

jeśli utraciła sporo krwi.

Musiał istnieć jakiś związek pomiędzy jej samopoczuciem i tym brakiem pamięci.

Ostrożnie postąpiła parę kroków. Zdołała utrzymać się na nogach, nie musiała się

nigdzie podpierać.

Zagryzła zęby i przekonywała samą siebie, że ma więcej siły, niż się jej wydaje. Że to

tylko kwestia woli.

Koje były wpuszczone w ścianę, tworząc coś w rodzaju dziupli czy nisz.

Raija oparła się o brzeg koi Rosjanina.

Wielkie nieba, ależ on blady!

Wcześniej zwracała uwagę tylko na różnice między nim a Aleksiejem.

Najprawdopodobniej dlatego, że bardzo pragnęła, by się od siebie różnili.

Teraz spostrzegła podobieństwa.

Nie były uderzające, ale istniały. Jewgienij miał o wiele ciekawszą twarz niż Aleksiej.

Raija zastanawiała się, dlaczego kobiety tego nie zauważały. Cóż, najłatwiej zobaczyć to, co

samo rzuca się w oczy, choćby to były tylko pozory. Tak łatwo ulec czarowi urody. Tak łatwo

dać się zaślepić zewnętrznemu pięknu i odrzucić całą resztę.

Trzeba trochę wysiłku, by zajrzeć głębiej. Dostrzec wartość tego, co nie błyszczy i nie

przyciąga wszystkich spojrzeń.

Po raz pierwszy Raija zaczęła się zastanawiać, kim była dziewczyna, która sprawiła, że

Jewgienij miał tak nieobecne spojrzenie. O kim myślał, mówiąc, że jego serce do kogoś należy.

Powiedział przecież, że można wyleczyć się z miłości, znajdując inną, która wcale nie jest

gorsza niż poprzednia.

Raija zastanawiała się, dzięki komu posiadł tę wiedzę.

Miała nadzieję, że Jewgienij spotka tamtą znowu. Że będzie ją trzymał w ramionach,

niezależnie od tego, kim ona jest. Skoro ją kocha, musi być warta jego miłości. Raija delikatnie

musnęła palcem wygiętą w ostry łuk brew rannego. Leciutko dotknęła nieprawdopodobnie

długich rzęs. Nie zdając sobie z tego sprawy, pieszczotliwie pogłaskała wychudzony, blady po-

liczek.

Skóra, którą był przykryty, leżała tak, że futerko zaczęłoby go łaskotać, gdyby głowa

mu trochę opadła.

Raija pochyliła się, żeby to poprawić.

Gdy otulała skórą ramiona Jewgienija, jedna z jej dłoni trafiła w pustkę.

Raija zesztywniała z przerażenia.

Musiała to sprawdzić.

Po jednej stronie znalazła ramię i rękę.

Po drugiej tylko ramię.

Strwożona odkryła chorego. Zobaczyła kompletnie zakrwawiony bandaż.

Z trudem przełknęła ślinę.

Przykryła na powrót Jewgienija, zamknęła oczy, po czym podniosła się chwiejnie i

odeszła tyłem od jego koi. Pod powiekami miała wciąż ten straszny obraz.

Rozpłakała się. Nie szlochała nawet, ale łzy płynęły po jej policzkach strumieniami.

Wypełnił ją ból silniejszy niż cokolwiek innego.

Otworzyła oczy i wybiegła. Chciała uciec przed tym obrazem. Uciec przed prawdą.

Oślepiona łzami wspięła się po drabince na pokład, wpadła między marynarzy i zaczęła

ich przeklinać.

Przeklinała ich we wszystkich trzech językach, które znała. Próbowała to zrobić również

po rosyjsku.

To oni go skrzywdzili.

Pamięć wciąż jej nie wracała, ale Raija miała pewność, że sama nie byłaby zdolna do

takiej potworności.

Powstrzymał ją w końcu sternik, Oleg. Ten potężny mężczyzna pochwycił ją w swoje

niedźwiedzie ramiona i nie puścił, póki gniew z niej nie wyparował.

Wreszcie pozostał tylko płacz.

- On żyje - rzekł sternik.

- Tak, ale jak długo jeszcze?

Olbrzym milczał.

Raija wiedziała, że Oleg nie może jej odpowiedzieć na to pytanie. Ona sama też nie jest

w stanie tego przewiedzieć.

- Ty zrobiłaś swoje - wyjaśnił Oleg - a my... swoje.

Raija nie zapytała, co takiego ona zrobiła. Nie znała aż tylu rosyjskich słów.

Dowiedziała się jednak, że rzeczywiście miała w tym wszystkim swój udział.

- Nie przeżyje - wykrztusiła, walcząc ze łzami. - To niemożliwe. Krew. Wykrwawi się.

Umrze...

Milczeli.

Wszyscy marynarze przerwali pracę. W ich spojrzeniach czaiło się milczące

oczekiwanie. Jakby ona mogła zrobić to, czego nikt inny nie potrafił.

Jewgienij umrze.

Dopiero wtedy zauważyli, że Raija jest bosa.

Ona tego nie spostrzegła. Nie czuła chłodu. Nie czuła, że marznie.

Oleg pokręcił głową i wziął ją na ręce. Raija nie rozumiała, dlaczego, dopóki nie

spojrzała na swoje stopy. Były sine, ale ona nic nie czuła.

Sternik zniósł ją na dół, do kajuty.

Marynarze uprzedzili go, co tam zobaczy, ale i tak na widok zakrwawionej koi poczuł

mdłości.

Pospiesznie posadził Raiję w fotelu, po czym zebrał brudną pościel i ubrania w jeden

tobołek, który wyrzucił z kajuty. Wyniósł też wiadro z wodą, w której myła się Raija.

Wciąż jednak czuł zapach krwi. Potrzebował trochę czasu, by zrozumieć, że ten zapach

dochodzi z koi kapitana. Raija powiedziała przecież, że on wciąż krwawi.

Oleg zmusił się, by rzucić okiem na ranę. Kobieta miała rację. Podszedł do drzwi i coś

krzyknął, a po chwili marynarze przynieśli ciepłą wodę, buteleczkę alkoholu i parę czystych

koszul.

Raija rozpłakała się znowu, ale wstała z fotela i chwiejnym krokiem podeszła do koi

rannego. Łagodnym, ale zdecydowanym ruchem odepchnęła sternika.

Nie miała wątpliwości, że to jej obowiązkiem jest opiekować się Jewgienijem.

Powinien krwawić jeszcze mocniej, pomyślała, usuwając zaplamiony opatrunek. Rana

jest tak rozległa, że krwi powinno być znacznie więcej. A jednak...

Czy to jej zasługa?

Raija nie chciała o tym myśleć, wiedziała przecież, że są sprawy, nad którymi nie

panuje. Żyła w niej tajemna moc, ale to nie Raija decydowała o tym, czy może jej użyć.

To się po prostu zdarzało albo nie.

Raija zwilżyła skórę wokół rany, zmyła zaschniętą krew.

Oleg podał jej spirytus. Raija tylko pokręciła głową. Nie była w stanie go użyć. Nie

chciała przysparzać Jewgienijowi cierpienia.

Sternik pobladł i na jego twarzy pojawiły się kropelki potu, choć w kajucie wcale nie

było gorąco.

Jego silne ramię zadrżało, gdy zwilżył czystą koszulę zawartością buteleczki i przyłożył

ją do otwartej rany.

Raija odwróciła się, nie mogła na to patrzeć.

Kapitan jęknął cicho.

Raija oparła się o ścianę. Jej paznokcie zostawiły ślad w drewnie. Ledwie trzymała się

na nogach. Przed omdleniem uratowało ją to, że ściana była zimna.

Gdy wreszcie odważyła się podnieść wzrok, Oleg nakładał już na ranę kolejną warstwę

płótna.

Raija z wdzięcznością śledziła jego ruchy. Nie od razu ośmieliła się spojrzeć na

Jewgienija, na jego ściągniętą bólem twarz.

Czuła swą bezsilność.

Gdyby miała dostęp do ziół, mogłaby mu prawdopodobnie pomóc. Nie była jednak tego

pewna, bo nigdy przedtem nie widziała tak rozległej rany.

Uratowała kiedyś Santeriego, ale on sam miał w tym równie wielki udział.

Ale skąd wziąć zioła? Wokół królowała zima. Ziemia zamieniła się w twardą skorupę, a

poza tym od lądu dzieliła ich cała wieczność.

Na twarzy Olega również malowała się bezradność. Długo wpatrywał się w kapitana,

nim wreszcie podjął decyzję. Położył swą wielką dłoń na ramieniu Raiji, ze spokojem spotkał

jej spojrzenie.

- Czekaj - powiedział i zniknął. Raija posłusznie czekała.

Wrócił, trzymając w wielkich dłoniach maleńki dzbanuszek. Podał go Raiji.

- Daj mu to.

Dzbanuszek był zrobiony z pięknego szkła.

Z porcelany.

Słowo „ porcelana” podobało jej się prawie tak samo jak materiał. Po raz pierwszy

usłyszała je od Olego - Edvarda.

Biała porcelana w niezwykłe niebiesko - żółte wzorki, namalowane delikatnymi

pociągnięciami pędzla. Faktura farby była ledwo wyczuwalna pod palcami.

Raija uniosła pokrywkę.

Dzbanuszek był napełniony do połowy białym proszkiem, drobniejszym niż mąka.

- Co to jest? - zapytała Raija, śliniąc palec, by posmakować proszku.

Oleg chwycił ją za rękę.

- Ostrożnie! - ostrzegł. - To lekarstwo. Ze wschodu. Nie będzie bólu. Będą piękne sny...

Oleg celowo szukał słów na tyle prostych, by Raija go zrozumiała.

Raija popatrzyła na proszek i nasypała sobie trochę na rękę. Zastanawiała się, w jaki

sposób poda go Jewgienijowi.

Oleg wziął szczyptę proszku z dłoni Raiji, otworzył kapitanowi usta i posypał

lekarstwem jego język.

- Tyle wystarczy? - zdziwiła się Raija. Sternik z powagą pokiwał głową.

- To bardzo silne - powiedział. - Można to także wdychać.

Zademonstrował jej, jak to się robi, nie używając specyfiku. Nie przyznał się, że ten

właśnie proszek dawał mu szczęście i doprowadzał do szaleństwa.

Dostał ów środek od przyjaciela, który handlował z cudzoziemcami ze wschodu. Tam

na wschodzie uznawano, że to świetne lekarstwo na wszelkie dolegliwości. A jeśli człowiek

chce o wszystkim zapomnieć albo po prostu się zabawić, jest o wiele skuteczniejsze niż

alkohol.

Przyjaciel miał rację.

Cudowne wizje, które wywoływał proszek, przewyższały wszystko, czego Oleg

doświadczył w swoim życiu.

Ale przerażało go, że zaczął odczuwać przemożną potrzebę używania tego środka.

Potrzebę silniejszą niż jego własna wola.

Zrozumiał, że to lekarstwo może być niebezpieczne, i zdołał pokonać w sobie

pragnienie wywoływania wizji.

Nie próbował białego proszku już od wielu lat. Nie używał go nawet wówczas, gdy był

ranny. Wytrzymywał jakoś ból i wiedział, że czyni słusznie.

Ale tu chodziło o coś więcej.

Raija miała rację. Niewykluczone, że kapitan umiera. Nie ma potrzeby, by męczył się

jeszcze bardziej.

Sternikowi zostało jeszcze trochę niezwykłego proszku. Wiele go kosztowało, by go

oddać Raiji. Ale gdy nauczył kobietę kapitana, jak go stosować, gdy napomknął, jakie mogą

być tego konsekwencje, poczuł, że już nie na nim spoczywa odpowiedzialność. Razem z małym

dzbanuszkiem pozbył się wielkiego ciężaru.

- Jak jest spokojny - powiedział - nie dawaj mu więcej. Jeśli zobaczysz, że go znów boli,

daj. Nie za często. Nie za dużo.

Raija pokiwała głową. Poczuła, jak jej dłonie, w których trzymała porcelanowy

dzbanuszek, lodowacieją.

- I... - Oleg zawahał się przez chwilę. - Zrób to samo, co na pokładzie.

Raija spojrzała na niego pytająco.

- Połóż na nim ręce - powiedział cicho, wyraźnie zakłopotany. - To mu nie zaszkodzi.

Trzeba spróbować wszystkiego.

Raija skinęła głową.

Oleg wyszedł. Bardziej przyda się na pokładzie niż tutaj.

„Połóż na nim ręce...”

A więc to właśnie zrobiła.

Raija postawiła dzbanuszek na stole, na którym Jewgienij zwykł uzupełniać dziennik

pokładowy. Uniosła ręce i spostrzegła, że drżą. I nic więcej.

Ale to jej dłonie zatrzymały krwotok. Marynarze byli tego świadkami.

Oleg nie chciał przyznać, że wierzy w skuteczność tego rodzaju zabiegów. Ale widział

to.

Całe wydarzenie kryło się głęboko w pamięci Raiji.

Nie miała pewności, czy odważy się ponownie położyć ręce na ciele rannego. Luka w

świadomości bardzo ją przeraziła.

Ale przecież tyle Jewgienijowi zawdzięcza. O wiele więcej, niż zdoła kiedykolwiek

spłacić...

Dłonie jej drżały, gdy na próbę przykładała je do wilgotnego bandaża. Teraz nie wolno

jej myśleć o niczym innym, jak tylko o tym, by Jewgienij wreszcie przestał krwawić...

Raiji wydawało się, że trzyma swe ręce w ten sposób przez całą wieczność. I nic się nie

wydarzyło.

Poczuła coś w rodzaju ulgi, gdy w końcu odjęła dłonie od jego ramienia i stwierdziła, że

wyglądają zupełnie normalnie. Dwie całkiem zwyczajne dłonie. Jej własne dłonie. Pozbawione

mocy, której Raija wcale nie pragnęła. Czyżby straciły już tę moc...?

Twarz Jewgienija wydała jej się mniej napięta.

Dziwny proszek prawdopodobnie zaczął działać.

Raija przysunęła fotel do koi Rosjanina. Sięgnęła po porcelanowy dzbanuszek i

usadowiła się w fotelu.

Chciała być blisko na wypadek, gdyby Jewgienij jej potrzebował.

Przez kilka następnych dni i nocy wszyscy odczuwali wielkie napięcie. Chodzili na

palcach.

Jewgienij leżał w kajucie, bliższy śmierci niż życia. Przestał jednak krwawić. Załoga u

znała to za kolejny cud.

Gdy to się stało, Raija pomyślała, że Jewgienij nie żyje.

Ale on wciąż oddychał. Cichutko. Spokojniej i wolniej niż należy, ale oddychał.

Twarz rannego się wygładziła. Z jego ust nie wydobył się ani jeden dźwięk. Proszek był

chyba silniejszy, niż Oleg sobie wyobrażał. Raija usiłowała się dowiedzieć, co to za specyfik.

Ale Oleg wiedział równie niewiele jak i ona, a chyba nawet wystraszył się skuteczności jego

działania.

- Zaczyna się goić - szepnęła Raija sama do siebie, zmieniając bandaż czwartego dnia.

Nie miała odwagi dotknąć delikatnego naskórka, który zaczął zarastać powierzchnię

rany, poczynając od brzegów... Namówiła sternika, by następnym razem to on zmienił

opatrunek. Chciała, by ktoś inny potwierdził tę wielką nowinę. Chciała mieć pewność, że nie

daje się ponieść fantazji.

Oleg zobaczył to samo co ona.

- Nie mogę w to uwierzyć - powiedział. - Nie mogę uwierzyć.

Raija stała tuż obok niego. Popatrzyli na siebie: ich spojrzenia były jak lustrzane odbicia

strachu i niedowierzania.

- Ja też tego nie rozumiem - przyznała. - Ale to prawda.

- Dajesz mu proszek? Raija skinęła głową. Oleg przełknął ślinę.

- Nie dawaj za dużo - rzekł po chwili zastanowienia. - Niech poczuje ból... Musi

odzyskać przytomność.

W Raiji również dziwny sen Jewgienija budził lęk. Przez te wszystkie dni ranny nie

poruszył się ani razu. Leżał tak, jak go położono. Wolałaby chyba, żeby odebrała go jej śmierć

niż ten dziwny stan.

Proszek musi się kiedyś skończyć, pocieszała się Raija. Z lękiem używała środka,

którego nie znała.

Czuwała przy koi Jewgienija. Kuliła się w kłębek w fotelu, spała w nim, jadła w nim - o

ile w ogóle coś jadła, i czuwała nad rannym. Dzień przestał się różnić od nocy. Spała od czasu

do czasu. Oleg zaglądał do niej, gdy tylko miał wolną chwilę. Marynarze rzucali w jej stronę

spojrzenia pełne przerażenia i czegoś jeszcze, czego Raija nie potrafiła nazwać.

Doby zlewały się ze sobą.

Siódmego dnia Jewgienij otworzył oczy i wypowiedział jej imię.

- Raija...

Przyspieszony oddech zdradzał ból. Raija starała się coraz rzadziej podawać mu

proszek. Ostatnią porcję dostał w środku nocy. Potem zdołała napoić go odrobiną wody.

Uniosła mu głowę i wlewała po parę kropel do jego ust. Większość ciekła mu po brodzie, ale

trochę połknął.

- Jestem tu, Jewgienij - powiedziała przerywanym głosem i natychmiast podbiegła. Nie

pozwoliła mu się podnieść. - Musisz odpoczywać. Leż, Jewgienij!

Nie miała pojęcia, czy ją słyszy. Patrzył gdzieś w dal. Jakby na kogoś, kto stał za jej

plecami, choć byli zupełnie sami.

- Raija! - Chciał jeszcze coś powiedzieć, ale słowa zawisły w powietrzu. Znów zapadł

się w siebie i pogrążył we śnie, którego Raija tak bardzo się lękała.

Padła na kolana koło jego koi. Oparła o jej brzeg złożone ręce i modliła się bez słów.

Dziękowała za poprawę jego stanu i błagała, by wyzdrowiał.

I wsypała następną maleńką porcję białego proszku na jego język.

Głos Jewgienija nabrzmiał tak wielkim bólem, że nie mogła znieść nawet wspomnienia

tego dźwięku.

Chwilę później zjawił się Oleg, ale nie powiedziała mu, co się zdarzyło. Wolała

zachować to dla siebie. Nie chciała przedwcześnie rozbudzać oczekiwań sternika i załogi.

- Za dzień będziemy na miejscu - powiedział Oleg. - W domu.

- Nie wolno nam go ruszyć.

- On ma dom, w którym będzie mu o wiele lepiej niż w tej kajucie.

- I ja będę za to odpowiadać? - zapytała Raija. W ciągu minionego tygodnia nauczyła się

nieprawdopodobnie wielu słów.

Oleg nie mógł rozpoznać sam siebie, gdy zaproponował:

- Mogę dzielić z tobą odpowiedzialność. Raija zaczerpnęła powietrza.

- Wolę na razie nie decydować... Zaczekajmy z tym, aż będziemy na miejscu.

Oleg kiwnął głową. Rozumiał to dobrze. Pamiętnej nocy w Lyngen na pokładzie „Sankt

Nikołaja” znalazła się naprawdę niezwykła kobieta. Ludzie mówili, że zastrzeliła kogoś

podczas jarmarku. Teraz Oleg był skłonny uwierzyć, że miałaby dość siły, by to zrobić. Gdy

zobaczył ją po raz pierwszy, zupełnie w to nie wierzył. Wtedy wydawało mu się, że to tylko

nałożnica kapitana. Była przecież dość ładna...

- Dlaczego tu jesteś? - zapytał nagle. To pytanie po prostu mu się wyrwało.

Raija aż drgnęła. Wydawało jej się, że tak strasznie dawno już nie myślała o sobie,

chociaż od tej pory minęło zaledwie parę dni. Przed nieledwie paru tygodniami jej życie legło w

gruzach.

Ostatnio nie miała czasu o tym myśleć. Nie myślała o Mikkalu od chwili, w której

obmyła się z krwi...

- Czy to ty strzelałaś? - zapytał Oleg. Pokręciła głową. Kruczoczarna grzywka opadła jej

na czoło, a ona zmęczonym ruchem odgarnęła ją do tyłu.

- To on strzelał do mnie - powiedziała cicho. - Człowiek, którego kochałam, zginął. A ja

musiałam uciekać.

- Dlaczego? - Oleg nie bardzo rozumiał. Czy władze mogły mieć coś przeciwko takiej

niepozornej kobiecie jak Raija?

Raija rozpięła swą zbyt obszerną koszulę. Oleg próbował odwrócić wzrok. Nie o to mu

przecież chodziło...

Ale ona wcale nie chciała mu się oddać. Pokazała tylko bliznę na piersi.

- Co to jest? - zapytał. - Kto ci to zrobił? Było to wypalone znamię.

- Nazwali mnie czarownicą - wyznała. - I chcieli spalić na stosie.

Oleg chwycił się krawędzi stołu.

Czarownica?

Bzdury. Każdy przecież wie, że czarownice nie istnieją. Ale ona zatamowała krwotok

Jewgienija... Utrzymała go przy życiu, chociaż wszyscy sądzili, że umrze... Oddała mu życie za

życie... Czarne włosy, błyszczące, ciemne oczy i ta tajemna wiedza...

A z drugiej strony: ciepło, współczucie, ofiarność... Oleg odrzucił myśl o tym, że Raija

mogłaby służyć siłom nieczystym.

- Pomylili się - powiedział. - Nie jesteś czarownicą, jesteś kobietą.

Poruszona Raija pochyliła głowę. Życzliwe słowa nie były jej chlebem powszednim.

Ten prosty człowiek uwierzył jej natychmiast. To ją podniosło na duchu. Pomyślała, że

może najmroczniejsze czasy już przemijają.

Jeśli zwyczajni ludzie myślą tak jak Oleg, to w przyszłości rzekome czarownice nie

będą już płonąć na stosach. Ludzie, którzy potrafią pomóc innym, nie będą musieli ukrywać

swego daru. Wiedza przestanie być niebezpieczna, gdy stanie się dostępna.

- Dzięki - rzekła Raija.

Nie było czasu na nic więcej.

Raija kazała przynieść na dół miskę zupy. Powiedziała, że to dla niej, ale wszyscy

domyślili się, że dla Jewgienija. Nikomu nie wspomniała o jego słowach i szeroko otwartych

oczach, ale marynarze i tak odgadli, że coś się musiało wydarzyć. Nie potrafiła tego ukryć.

Zdradzał to jej głos, jej spojrzenie, gesty...

Uznali, że stan kapitana najwyraźniej się poprawił.

Raija nie odważyła się mieć nadziei. Ale prośba o miskę zupy była dobrym znakiem.

Następnego ranka zupa stała nie ruszona. Wokół łyżki zastygła warstewka tłuszczu.

Raija przetarła oczy. Tej nocy wiele jej się śniło. Były to bezładne, pourywane sny bez

końca. Wszystkie wirowały wokół nadziei.

Oleg się nie poddawał. Raija spostrzegła, że sternik nie traci wiary w sytuacjach, w

których ona nie może się opędzić od wątpliwości. Modliła się, nie wierząc w skuteczność

swych próśb. I wtedy Jewgienij podniósł głowę. Zamrugał oczami, spoglądając w stronę lampy,

która przez cały czas się paliła.

- Raiju, Raiju, gdzie ja jestem? Jesteś tutaj? Czy ja śnię? - Mówił szeptem z wielkim

trudem. Nie używany od dawna głos niemal zgrzytał.

Raija wstrzymała oddech.

O Boże - to niemożliwe!

A jednak naprawdę słyszała jego głos. Jewgienij! Jewgienij odezwał się do niej. Wyrwał

się z tego strasznego snu, który tak ją przerażał.

Raija usiadła na brzegu jego łóżka. Położyła obie dłonie na jego twarzy. Jakże on

schudł! Policzki całkiem się zapadły. Raija się rozpłakała, nie zdołała się powstrzymać.

- Witaj w domu - szepnęła łamiącym się głosem.

- Jestem w niebie i w piekle jednocześnie, Raiju. Czy to prawda? Czy ja żyję? Jesteś tu

ze mną?

- Tak, tak - pokiwała głową. - Żyjesz. Żyjesz. Jestem przy tobie. - Raija spojrzała w

górę, jakby dziękowała komuś, kto jest gdzieś wysoko. Nie wiedziała, czy postępuje słusznie,

ale zrobiła to.

- Chce mi się pić. Raija zerwała się na równe nogi. Przyłożyła kubek do ust Jewgienija i

ostrożnie podtrzymywała jego brodę. Ranny przełykał wodę z wielką ostrożnością.

- Ależ to boli, Raiju - westchnął i znów opadł na poduszki. - Co mi jest, czemu wszystko

mnie tak cholernie boli?

Raija wzięła głęboki oddech. On nie może teraz odkryć prawdy. Wszystko, tylko nie to.

Szybko sięgnęła po dzbanuszek. Trzymała go w kieszeni. Drżącymi palcami nabrała

szczyptę proszku i wsypała go do wody.

- To twoje lekarstwo - powiedziała wymijająco. - Żebyś jak najszybciej wyzdrowiał.

Jewgienij wypił wodę i zapomniał o swoim pytaniu.

Był wycieńczony. Ból paraliżował jego zdolność do jasnego myślenia.

Po chwili cisza rozjarzyła się kolorami. Ból odpłynął, po wszystkich jego członkach

rozlała się błogość. Wiedział, że już od dawna doznaje takich chwil.

- Teraz znów jestem w niebie - rzekł niewyraźnie. - Teraz jest pięknie, Raiju. Bądź tam

ze mną! Bądź razem ze mną w tym niebie.

Raija musiała się oprzeć o ścianę. Tym razem się powiodło. Nie wiedziała jednak, jak

długo będzie ukrywać przed nim prawdę. Ale wszystko wskazywało na to, że cud się wydarzył.

Jewgienij był coraz bliższy życia. Powoli wracał do świata. Ale potrzebował jeszcze tyle

siły, by móc spojrzeć prawdzie prosto w oczy. Raija lękała się, że ranny może umrzeć, gdy

dowie się o swym kalectwie.

Nie miała pojęcia, co zrobi, gdy prawda wyjdzie na jaw.

Jewgienij wspominał o piekle, które zaczynało się wówczas, gdy proszek przestawał

działać. Do nieba prowadził go właśnie ten proszek.

Wkrótce nie będzie mogła zapewnić mu tego nieba.

- Jesteś przy mnie, Raiju?

- Tak, Jewgienij. Jestem przy tobie. Kapitan odetchnął z ulgą. Leżał z zamkniętymi

oczami. Na jego twarzy malował się zupełny spokój. I swoiste piękno, które nie rzucało się w

oczy, ale Raija dostrzegła je podczas minionych dni.

- Tak często o tym śniłem - powiedział szeptem. - Że jesteś przy mnie. Nie wiem nawet,

kiedy zacząłem o tym marzyć. Kiedyś byłaś marzeniem Aleksieja. Bez przerwy o tobie mówił.

O tej, której nie może zdobyć. Potem poddałaś się jego uczuciu, a ja cię polubiłem. Tak jak po-

winno się lubić kobietę, którą kocha brat. Mogłem cię wtedy dotykać, ale należałaś do

Aleksieja. A zresztą wcale o tym wówczas nie myślałem. Nie myślałem, że mogę to poczuć...

Raija przełknęła ślinę.

Dobry Boże, a więc to przed nią ukrywał? Nie chciała tego słuchać, ale nie mogła

przecież odejść. Musiała pozwolić mu mówić.

- Dla mnie byłaś jeszcze bardziej niedosiężna niż dla Aleksieja. Dwa razy bardziej.

Raiju, mój aniele, nie byłem wart, by o tobie marzyć. W każdej napotkanej kobiecie szukałem

ciebie. W każdej, którą obejmowałem, widziałem ciebie. Byłaś światłem mego życia i

przekleństwem mego życia. Nie znalazłem radości w ramionach żadnej kobiety od chwili, gdy

cię pokochałem... Raiju, jesteś tu?

Raija położyła dłoń na jego policzku. Był bardzo gorący. Jewgienij majaczył. Nie

powinna traktować jego słów poważnie. On wcale tak nie myśli...

- Jestem tu, Jewgienij.

- Znów mi się wydawało, że to tylko sen. Mam takie piękne sny, kiedy jestem w niebie.

- Jesteś na pokładzie „Sankt Nikołaja”. Wkrótce będziemy w Archangielsku.

Przeniesiemy cię do twojego domu... Musisz odpoczywać. Będę cię pielęgnować...

- Czy możesz mi coś obiecać? - jego głos zrobił się nagle przytomny.

- Co tylko chcesz.

- Zostań ze mną tak długo, jak długo cię będę potrzebował. Zostaniesz, Raiju?

- Obiecuję. Zasypiał z uśmiechem szczęścia na twarzy. To był już całkiem inny sen.

Raija usiadła w swym fotelu i rozpłakała się. Za niego.

10

Archangielsk

Miasto, którego nazwa rozbrzmiewa muzyką.

Raija powtarzała sobie to słowo tyle razy, że zamieniło się dla niej w melodię.

Inaczej wyobrażała sobie spotkanie z Archangielskiem.

Aleksiej tak bardzo kochał to miasto. Jewgienij miał tu swój dom. Nie ukrywał jednak,

że nie czuje się dobrze w żadnym mieście.

Musiał jednak tam mieszkać. Był przecież kapitanem. Jego życiem były statki. Nie mógł

więc mieszkać w żadnym innym miejscu niż Archangielsk, miasto założone w 1583 roku, które

było jedynym dużym rosyjskim portem do czasu, gdy dwadzieścia lat później powstał Sankt

Petersburg. Jewgienij opowiadał jej, że w 1712 roku car Piotr Wielki przeniósł stolicę do tego

nowego portu. Wówczas Archangielsk stracił swoje znaczenie.

Łatwiej było dotrzeć do Europy z miasta leżącego u wybrzeży Zatoki Fińskiej niż z

Archangielska, położonego tak blisko bieguna północnego.

Port leżący nad Morzem Białym stał się peryferyjnym miastem wielkiego kraju.

Dla ludzi, którzy mieszkali w tamtej okolicy, pozostał jednak najważniejszym

ośrodkiem. Właśnie stąd pochodziła znaczna większość statków handlowych, które docierały

do Norwegii. Stąd wyruszali ci, którzy zaopatrywali w zboże norweską biedotę mieszkającą na

wybrzeżu.

Raiję przeszedł dreszcz na samą myśl o tym.

Nie powinna stać u boku Olega w chwili, gdy „Sankt Nikołaj” zbliżał się do portu,

rozciągającego się w dorzeczu Dwiny.

Ale Jewgienij poprosił ją, by wyszła na pokład.

- Powinienem tam stać razem z tobą, Raiju - szepnął. - Ale nie mogę. Zrób to dla mnie,

moja droga. Zobacz i pozdrów moje miasto. Popatrz na katedrę świętego Michała. Popatrz na

statki w porcie, na żaglowce, na tratwy rzeczne, popatrz na Dwinę tam, gdzie wygładza się jej

nurt i gdzie łączy się w jedno z Morzem Białym...

Raija zrobiła to, o co ją poprosił.

Przywitała Archangielsk. Nie potrafiła jednak pozdrowić tego miasta, które miało na

jakiś czas stać się jej domem.

Było zbyt wielkie. Gdyby mogła wybierać, wolałaby zamieszkać w lesie albo w tundrze,

która rozciągała się tuż za granicami Archangielska.

- Mojemu losowi częściowo jest winien Piotr Wielki - powiedziała kiedyś Jewgienijowi.

Spojrzał na nią wówczas ze zdziwieniem i wyjaśnił, że car umarł w 1725 roku.

Raija nie wiedziała o tym. Wiedziała tylko, że Piotr Wielki zwyciężył w wielkiej wojnie

północnej. A gdyby nie ta wojna, nigdy nie ruszyłaby się z Tornedalen. Podatki, nałożone na

poddanych w związku z wojną, oraz rok nieurodzaju, który się z tym zbiegł, zmusiły Erkkiego

Alatalo do wysłania starszej córki do Ruiji.

Raija urodziła się w roku 1710. Do Ruiji przybyła zaś w 1718. Wojna skończyła się trzy

lata później, w 1721. Być może Erkki i Marja daliby sobie jakoś radę bez tej ofiary. Ale

wówczas, w 1718 roku, wszystkim się wydawało, że wojna potrwa znacznie dłużej.

- A kto teraz jest carem? - zapytała Raija Olega. - Jewgienij mówił, że Piotr Wielki nie

żyje.

Oleg zacisnął pięści. Przygotowywali się do wejścia do portu.

- Tak, on umarł. Po nim rządziła Katarzyna. Potem Piotr II. A teraz Anna. Wszyscy z

tego samego rodu. Romanowowie zrobili sobie zabawkę z wielkiej Rosji. Piotr Wielki był

wujem Anny.

- Kobieta carycą - Raija rozmarzyła się nieco. - To chyba dobrze.

- Czy ja wiem - mruknął sternik.

- Nie przypuszczałam, że jadę do takiego kraju - ciągnęła Raija. - W Ruiji wszyscy na

mnie krzywo patrzyli, bo zajmowałam się handlem, choć byłam kobietą.

- W Rosji byłoby tak samo - wyjaśnił jej Oleg cierpko. - To Piotr Wielki zdecydował, że

kobiety mogą dziedziczyć. Ale ludzie się tym nie przejmują. I takich ludzi jest najwięcej. A

Anna Iwanowna wcale nie przypomina księżniczek z bajek. Ludzie opowiadają niesamowite

historie o jej dworze. Nawet w Archangielsku się o tym mówi.

Marzenia Raiji od razu przyblakły.

- Wyobraziłam sobie prawdziwą księżniczkę - wyznała. - Piękną i dobrą. I wspaniały

zamek. I wspaniałego księcia.

- Ona ma ze czterdzieści lat - tłumaczył jej Oleg. - Prości ludzie, tacy jak ja, nigdy jej

nie widzieli. Tylko ci, co mieszkają w Sankt Petersburgu i są dobrze urodzeni. Ale słyszałem,

że jest potworem w kobiecej postaci. Że jest źle wychowana, że brak jej kultury, że jest bardziej

okrutna niż niejeden mężczyzna. Jej mąż zmarł po roku małżeństwa. Teraz ona rządzi, jak się

jej podoba. Rządzi żelazną ręką, a pomaga jej szlachcic kurlandzki, jej faworyt Biron.

- A więc nie ma nawet księcia z bajki - westchnęła Raija. - Z jakich cudownych

wyobrażeń będę musiała jeszcze zrezygnować?

- Są dwie Rosje - ciągnął Oleg, wpatrując się w dal. - Jedna dla szlachetnie urodzonych i

druga dla zwykłych ludzi.

- Tak jest we wszystkich krajach - zauważyła Raija.

- U nas jest gorzej. To przepaść bez dna. Głębsza niż piekło. - Oleg spojrzał na Raiję i

uśmiechnął się blado. - Nie powinienem narzekać. My, marynarze, nie mamy wcale tak źle. Pod

warunkiem, że trafimy na nie najgorszego kapitana. Jewgienij nie jest krwiopijcą. Jest raczej po

naszej stronie. Wychował się wśród zwykłych ludzi. Najciężej żyje się chłopom. Wielcy

panowie jak zawsze spijają śmietankę, nie przybywa ich tak szybko. Ten, kto zostaje

urzędnikiem państwowym, zostaje nobilitowany. Dzięki Piotrowi Wielkiemu. Wiedział, co

robi, kiedy mieszał się do wszystkiego. Teraz szlachta rządzi wszędzie, gdziekolwiek się

obrócisz. W państwie. W armii. Nawet kościół podlega carowi albo carycy. A z chłopów

wysysa się krew i odbiera im się wszystko, co zdołają zebrać czy uchować. Nie mają żadnych

praw. Panowie robią, co im się podoba, i to w majestacie prawa. Lepiej chyba umrzeć, niż być

biedakiem w tym kraju.

Raija nie zrozumiała wszystkich słów, ale pojęła to, co najważniejsze.

- I nikt przeciwko temu nie protestuje? - zapytała wielce poruszona. - Przecież taka

niesprawiedliwość nie może trwać wiecznie...

- Co ty mówisz? - zdziwił się Oleg. - Zapominasz, że car i państwo to jedno. Anna

Iwanowna ma całą władzę...

- Ale przecież zwykłych ludzi jest znacznie więcej!

- Czy chłopi zdołaliby sobie poradzić z wyszkoloną armią? Równie dobrze możesz ich

od razu powyrzynać.

- Ale nie można się godzić z taką niesprawiedliwością...

- Nie wszyscy się z tym godzą. - Nieoczekiwanie Oleg zanucił smętną melodię. Smutną

i piękną, zdaniem Raiji. - Słyszałaś o Stieńce Razinie, Raiju?

Nie słyszała.

- Czy to jakiś bohater z bajki? - zapytała. Znała słabość Rosjan do baśni i sag.

- Owszem. Ale on naprawdę istniał. Żył jakieś pięćdziesiąt, sześćdziesiąt lat temu.

Nazywał się Stiepan Timofiejewicz Razin i pochodził znad Donu, z południa. Był Kozakiem.

Chyba słyszałaś o Kozakach?

Raija skinęła głową. Jewgienij opowiadał jej o tym wolnym ludzie.

- To był człowiek, który by ci się spodobał - uśmiechnął się Oleg. - Dowodził

powstaniem przeciwko wielkim panom i carowi. Stworzył armię z chłopów i Kozaków.

Powstańcy zdobyli fortecę cara nad Wołgą, potem miasta Carycyn i Astrachań. I popłynęli dalej

w górę Wołgi. W ludziach obudziła się nadzieja. Chłopi nadwołżańscy i ci, którzy żyli nad

Donem, zaczęli się burzyć.

Ludzie mieszkający na obszarach wyzwolonych przez Stieńkę odzyskali godność. Mogli

decydować o swoim losie, bo Stieńka zniósł przywiązanie chłopów do ziemi. Ofiarował im

wolność.

- I co się z nim stało?

- Zginął - powiedział Oleg. - Car nie mógł przecież pozwolić, by Stieńka bez przeszkód

wtargnął do jego pałacu. Powstańcy zdobyli Saratów. Ale pod Symbirskiem ich wojska zostały

wyrżnięte. Sam Stieńka uciekł, ciężko ranny. Zdradzili go Kozacy, którzy trzymali stronę cara.

Zawieźli go do Moskwy. I tam został stracony. Tak kończą wszyscy buntownicy w tym kraju,

Raiju.

- Podoba mi się ten Stieńka - powiedziała Raija. - Jaka to była melodia?

Oleg pokiwał głową.

- Śpiewają o nim wiele różnych pieśni. I opowiadają mnóstwo historii.

- W takim razie nie zginął na darmo - powiedziała Raija. - Wciąż jest kimś więcej niż

tylko martwym bohaterem. Bohaterem, któremu się nie udało. Jest kimś, z kogo ludzie w twoim

kraju mogą być dumni. Dzięki niemu mają o czym marzyć. Mogą go naśladować. Mieć

nadzieję...

- Nie sądziłem, że kobieta jest w stanie to zrozumieć - wyznał Oleg. - Stieńka Razin

zawsze był moim bohaterem. Nie przypuszczałem jednak, że kobiety mogą mieć podobne

ideały... • Raija uśmiechnęła się nieznacznie.

- Mógłbyś jeszcze raz zaśpiewać tę piosenkę? Całą. Ze słowami. Nieważne, że nie

wszystko zrozumiem. Ona i tak jest piękna.

Raija zwlekała aż do chwili, w której przybili do kei. Wówczas znów zeszła na dół, do

Jewgienija. Dała mu trochę tego białego pudru, zanim wdrapała się na pokład, żeby się

przywitać z Rosją.

Powinien mocno spać, pomyślała.

Kapitan siedział na swej koi, bledszy niż kiedykolwiek. Raiji wystarczyło jedno

spojrzenie, by się przekonać, że Jewgienij już wie. Powoli podeszła do fotela. Usiadła na

brzeżku. Rosjanin śledził ją wzrokiem. Spojrzenie miał nieco zamglone z powodu działania

proszku.

- Jak długo miałem nic nie wiedzieć?

- Do czasu, gdy będziesz dość silny.

- Kto tak postanowił?

- Ja.

- Pamiętam, jak to się stało - wyznał Jewgienij. - Jak się wdrapywałem na maszt. Jak

spadałem. I jak zraniłem się w ramię. Potem już nic nie pamiętam.

- Zatrzymałam krwotok - wyjaśniła mu Raija. Zdołała już pogodzić się ze swą rolą w

tych dramatycznych wydarzeniach. - Myślałam, że umrzesz. Potem sama zemdlałam. Nie

wiem, co się działo później. Ocknęłam się dopiero po upływie całej doby.

- Nikt nie mdleje na całą dobę.

- Nie. To było coś innego. - Raija nie chciała o tym mówić. Jewgienij nie powinien się

denerwować.

- Kto to zrobił?

Raija ucieszyła się, że naprawdę tego nie wie. Pokręciła głową.

- Oleg twierdzi, że wszyscy razem. I że uważali, że to jedyne wyjście. Nigdy ci nie

powiedzą, na kogo wypadło.

- Lepiej by było, gdyby ucięli mi głowę!

- Znajdziemy ci lekarza - uspokajała go Raija. - Gdy tylko spuścimy trap, Oleg pośle po

lekarza.

- A ty? Co będzie z tobą, Raiju? Czeka cię zupełnie inne życie, niż się spodziewałaś. Ja

będę kaleką. O ile w ogóle przeżyję.

- Zostanę z tobą tak długo, jak długo będziesz mnie potrzebował - oświadczyła Raija.

- Zastanawiałem się, czy o tym pamiętasz - mruknął pod nosem. Na jego ustach zaigrał

uśmiech. - Pomożesz mi się położyć? Chciałbym zasnąć.

Gdy Oleg wślizgnął się do kajuty, wydawało jej się, że minęła cała wieczność. Jewgienij

wciąż spał. Wszystko wskazywało na to, że ten proszek działa w sposób, którego nie da się

przewidzieć. Czasami Jewgienij był całkiem przytomny po zażyciu określonej dawki, innym

razem po takiej samej porcji spał przez wiele godzin.

- Wyładowujemy ryby - wyjaśnił sternik. - Co z kapitanem?

- Siedział na koi, kiedy tu przyszłam. Już wie, co się stało. Pewnie próbował się

podeprzeć...

- Był przytomny?

- Dałam mu proszek. Ale był przytomny. To był dla niego straszny cios.

Oleg usadowił się na poręczy fotela.

- Musiał to wreszcie zauważyć. Liczę się z tym, że wyrzuci całą załogę. To ja

odpowiadałem za statek, gdy to się stało. I byłem tego samego zdania, co wszyscy...

- Jewgienij nie zrobiłby czegoś takiego! Nigdy bym mu na to nie pozwoliła!

Oleg spojrzał na nią i pomyślał swoje. W przeszłości kapitan miał wiele kobiet. A potem

zamknął się w sobie i żył jak mnich.

- Od dawna znasz kapitana?

- Tak - powiedziała Raija. - Kiedyś płynęłam już na tym statku. Miałam zostać żoną

jego brata.

Oleg nie chciał wiedzieć nic więcej. To wszystko było wystarczająco skomplikowane.

Ale rozumiał już, że po kobiecie takiej jak Raija wszystkiego się można spodziewać.

- Biały proszek sprawia, że człowiekowi rozwiązuje się język - rzekł Oleg.

Raija uśmiechnęła się:

- Tak się rzeczywiście stało. On nie ma już przede mną żadnych tajemnic. I zostanę z

nim tak długo, jak będzie mnie potrzebował.

- Obiecałaś to? Raija pokiwała głową.

- Może wcale tego nie pamięta.

- Pamięta. - Raija odrzuciła włosy z czoła. - Wiem, co masz na myśli. Może nie byłam

w pełni świadoma konsekwencji, gdy wypowiadałam te słowa. Ale co powiedziałam, to

powiedziałam. Dotrzymuję obietnic. A poza tym wiele mu zawdzięczam.

- Niektóre obietnice są bardziej wiążące niż inne. Dlatego lepiej ich nie wypowiadać...

- Nie mam nikogo poza nim. Ciebie też mogę nazwać przyjacielem, Oleg. Ale nikogo

więcej. Bez Jewgienija jestem nikim.

- On potrafi być ogromnie wymagający. I być może po twojej obietnicy spodziewa się

więcej, niż miałaś na myśli.

- Jewgienij wie, przed czym uciekłam. Nigdy by mnie nie skrzywdził.

- Znaleźliśmy medyka - Oleg postanowił zmienić temat. - Ale był pijany. Niedaleko

domu Jewgienija mieszka inny lekarz. Zamówiłem wóz, który was tam zawiezie. Zresztą pojadę

z wami. Ruszamy, jak tylko skończymy wyładowywać towar.

- Uważasz, że możemy go stąd ruszyć? To się źle skończy. On tego nie przeżyje.

Oleg westchnął.

- Wolałbym, żeby nie było go na pokładzie, gdy rozniosą się plotki. Chłopcy zejdą na

ląd, gdy tylko skończymy. Niektórzy mają do kogo wracać, ale inni będą krążyć od gospody do

gospody. Oboje dobrze wiemy, o czym będą opowiadać. Dlatego musicie stąd zniknąć, ty i

kapitan. Wiem, co o tobie mówią na pokładzie, Raiju. A my, Rosjanie, jesteśmy znani z tego, że

potrafimy nagiąć prawdę, by ubarwić opowiadaną historię...

- Znowu zostanę czarownicą?

- Broń Boże. Dla nich jesteś jak Madonna, Raiju. Możesz się spodziewać, że będziesz

równa rangą samemu Archaniołowi Michałowi. A to nie byle co! To pod jego wezwaniem jest

nasza katedra!

- Rzeczywiście najlepiej będzie, jeśli stąd znikniemy! - Raija nie była pewna, jak zniesie

porównanie z Madonną. To przecież bluźnierstwo.

Oleg przez cały czas trzymał w dłoniach jakieś zawiniątko. Był wyraźnie zmieszany i

nie bardzo wiedział, co z nim zrobić. Wreszcie podał je Raiji z przepraszającym uśmiechem.

- Jeden z marynarzy ma siostrę twojego wzrostu. Pozwoliłem mu zajrzeć do domu.

Mieszka nieopodal portu. Wyrzuciliśmy twoje ubranie do morza. Nie pomyśleliśmy, że można

to wyprać...

Raija rozpakowała tobołek, wzruszona okazaną jej troską.

Wyjęła pięknie haftowaną, szeroką bluzkę, jasnobrązową spódnicę i grubą pelerynę z

kapturem oraz wysokie buty. Miękkie buty do jazdy konnej!

- Antonia nie ma innych butów. Straszny z niej dzikus. Szaleje za końmi. Nie wiem, czy

kiedykolwiek widziałem ją w innym obuwiu...

- Muszę ją poznać - powiedziała Raija. - Kiedyś zwrócę jej to wszystko. Z czasem

uszyję sobie jakieś ubrania...

- To nie jest pożyczka, tylko prezent... - Oleg zawahał się chwilę. - Swego czasu

Antonia sądziła, że owinie sobie Jewgienija wokół palca. Ale to już przeszłość. A ona żyje

teraźniejszością. Obawiam się, że Piotr dał jej do zrozumienia, że ty i kapitan... no wiesz...

- To piękny gest z jej strony - uznała Raija. - Chętnie ją poznam.

Oleg zapewnił ją, że tak się stanie. Antonia nie jest nieśmiałą osobą. Przeciwnie!

- Ich ojciec nie żyje - wyjaśnił Raiji. - Piotr jest jej jedynym bratem. Rzadko bywa w

domu, więc Antonii nie ma kto przypilnować. Ona nie potrafi się ustatkować. Nauczy się tego z

pewnością, gdy już wyjdzie za mąż.

Swoją opinię na temat kobiet Oleg wygłosił z całym przekonaniem. Kobieta powinna

zachowywać się tak, jak to sobie wyobrażają mężczyźni. Raiję słowa sternika zirytowały, ale

przyjęła je w milczeniu. On pewnie wcale nie zastanawiał się nad tym, co mówi...

- Bardzo dziękuję za ubrania - powiedziała. - Przygotuję siebie i Jewgienija do zejścia

na ląd w czasie, gdy wy będziecie rozładowywać towar. Ty na pewno masz ważniejsze sprawy

do załatwienia?

- Może i ważniejsze - zgodził się Oleg - ale nie przyjemniejsze...

Sternik wyszedł, a Raija przystąpiła do dzieła. Z błogością zanurzyła rękę w ciepłej

wodzie. Była to prawdziwa pieszczota dla jej ciała. Zamknęła drzwi na haczyk na wypadek,

gdyby któryś z marynarzy okazał się zbyt ciekawski. Nikomu z załogi jednak nic takiego nie

przyszłoby do głowy, wszyscy bowiem starali się jak najszybciej wykonać, co do nich należy,

gdyż spieszno im było do domu.

Czekały na nich nie widziane od miesięcy żony, dzieci, kochanki. Nic dziwnego, że się

spieszyli.

Najpierw Raija zajęła się Jewgienijem. Tym razem nie pożałowała mu białego proszku,

choć zostało go już niewiele. Coś jej jednak mówiło, że lepiej pozbyć się całkowicie tego leku,

który z pozoru rozwiązywał wszelkie problemy. Raija nie lubiła patrzeć na Jewgienija, gdy był

pod jego wpływem.

Proszek nie przestał jeszcze działać, gdy Raija zaczęła rozbierać kapitana.

Ciało Jewgienija było mocne i jędrne. Spostrzegła na nim wiele blizn, których istnienia

nie podejrzewała. Rosjanin nigdy o nich nie wspominał. Raija zastanawiała się, jakie też

historie się kryją za nimi.

Gdy leżał przed nią już całkiem nagi, zakasała rękawy koszuli i zaczęła go myć.

Cieszyła się, że Jewgienij śpi. Sytuacja mogła być kłopotliwa dla nich obojga.

Zwłaszcza dla niego. Raija nie mogła zapomnieć o tajemnicy, którą jej zdradził pod wpływem

lekarstwa.

Kiedy spotkali się przed laty, mówił jej, że nie potrafiłby nawet sobie wyobrazić, że jej

pożąda.

Wtedy nazywał ją drogą siostrą, zapewniał, że łączy ich przyjaźń ze szczerego złota.

Gdybyż życie było takie proste!

Raija zmieniła bandaże. Teraz była już w stanie patrzeć na straszną ranę, którą

powolutku zarastała cieniuteńka skóra.

Wciąż jednak coś ją ściskało za gardło, a później długo nie mogła wymazać tego obrazu

z pamięci.

Z wielką ostrożnością naciągnęła na Jewgienija świeże ubranie. Przychodziło jej to z

trudem, był przecież ciężki, a poza tym przez cały czas musiała uważać, by nie urazić jego

ramienia. Właściwie powinien się tym zająć silny mężczyzna, ale Raija zagryzła zęby, otarła

pot i doprowadziła rannego do jako takiego stanu.

Wyglądał prawie tak, jak powinien wyglądać kapitan „Sankt Nikołaja”, gdy założyła mu

szeroką białą koszulę, wąskie spodnie z miękkiej skóry, a zamiast paska zawiązała czerwoną

chusteczkę.

Jego kurtka z grubej, niebieskiej wełny i miękkie buty leżały na koi Raiji. Mógł

nazywać sam siebie kaleką, ale dla Raiji wcale nim nie był.

Raija, spocona i zgrzana, przyniosła drugą porcję ciepłej wody. Nie była to prawdziwa

kąpiel, ale nawet to, że mogła się umyć w wiadrze, wydało jej się błogosławieństwem.

Z wielką radością patrzyła na ubrania, które dostała od nieznajomej Antonii. Nie były

wcale zniszczone, choć przecież ich właścicielka to siostra prostego marynarza. Może Oleg

miał rację, gdy mówił, że marynarzom żyje się wcale nie najgorzej w porównaniu z innymi

Rosjanami.

Raija cieszyła się jak dziecko. Czuła się tak, jakby miała założyć prawdziwie odświętny

strój. Choć nigdy nie należała do kobiet, które przywiązują wagę do fatałaszków i ozdób, tym

razem chciała wyglądać ładnie.

Ciepła woda pieściła jej skórę. Raija czuła się odnowiona i oczyszczona na ciele i na

duszy. Umyła wreszcie włosy, które zaczęły się już sklejać i straciły połysk. Stały się czyste,

wytarła je prześcieradłem i przeczesała palcami.

Wyprostowała się, przeciągnęła i poczuła, że żyje. Powietrze osuszyło jej nagą, ciepłą

skórę.

Potem wzięła do rąk bluzkę, by przyjrzeć się zdobiącym ją haftom. Czyżby ta dzika

Antonia wykonała je własnoręcznie? Raija uznała, że ta bluzka jest zbyt piękna, by mogła ją

założyć.

A może przejrzeć się w szklanych drzwiach szafki, które jakoś przetrwały sztorm?

Pospiesznie naciągnęła bluzkę przez głowę i zatańczyła przed szklaną szybą. Wilgotne

włosy spoczywały na jej ramionach, a w białej bluzce było jej bardzo do twarzy. Dekolt

ozdabiały czerwone i brązowe wzorki, z połyskującymi akcentami zieleni i niebieskiego, zupeł-

nie jakby hafciarka patrzyła na ukwieconą letnią łąkę.

Raija poczuła się piękna.

- Jesteś piękna. Jewgienij powiedział to bardzo cicho, ale wyraźniej

niż wcześniej. Raija zawstydziła się, bo nie była do końca ubrana, ale zaraz z ulgą

stwierdziła, że bluzka sięga jej do kolan.

Jewgienij uśmiechnął się boleśnie.

- Obudziły mnie ciepłe dłonie, które zapinały moją koszulę. Patrzyłem na ciebie, ale

nawet się tego nie wstydzę. To podziałało lepiej niż lekarstwo, które mi podajesz.

Raija poczuła, że oblewa się rumieńcem jak podlotek. Nie umiała zachować się całkiem

swobodnie w obecności Jewgienija, skoro wiedziała już, co on do niej czuje.

- Jesteś na mnie zła?

- Jestem!

- Oglądałaś mnie w taki sam sposób - powiedział. - I nawet nie byłem w stanie cię

prosić, byś tego nie robiła. Mogę to sobie tylko wyobrazić...

- Tego się nie da porównać.

- Wiem, że prosiłem cię, byś ze mną została - mówił dalej Jewgienij, próbując

pochwycić jej spojrzenie. - Znam też twoją odpowiedź. Ale czy powiedziałem coś więcej?

Atmosfera wyraźnie się zagęściła.

- Tak, powiedziałeś coś więcej, Jewgienij. Ranny wstrzymał oddech, czekając, co

jeszcze usłyszy.

- Nie chciałem tego - rzekł po chwili przepraszająco. - Nie powinnaś wiedzieć...

- Tak czy inaczej dotrzymam obietnicy. Potrzebujesz mnie teraz, Jewgienij. Wolałabym

nie wiedzieć, ale przecież nie mówiłeś tego świadomie...

- I nie czuję tego świadomie - rzucił spontanicznie. Był zbyt oszołomiony bólem, by

zrozumieć, jak ostre słowa wypowiedział. A więc żałuje, że ją pokochał...

11

Zbliżał się moment opuszczenia „Sankt Nikołaja”. Raija miała zamiar podać

Jewgienijowi lekarstwo, by lepiej zniósł przenosiny. On jednak odmówił.

- Jedzenie owszem, ale nie lekarstwo. Postawiła więc przed nim miskę zimnej zupy.

Chciała, żeby choć trochę się wzmocnił.

- Wolę czuć ból - powiedział - niż to błogie otępienie, które przesłania mi wszystkie

myśli.

Kiedy do kajuty wszedł Oleg, Jewgienij już stał, opierając się całym ciężarem o Raiję,

która go podtrzymywała.

- Kiepsko wyglądasz, kapitanie!

- Jeśli to ty odrąbałeś mi rękę, Oleg, to nie popisałeś się.

- Jestem niewinny! - Sternik zatrzymał się w drzwiach. - Równie niewinny jak każdy z

nas.

- I nie powiesz mi, kto to zrobił, nawet jeśli wydam taki rozkaz?

Oleg pokręcił głową.

- Mianuję cię kapitanem - powiedział Jewgienij. - Już nigdy nie wejdę na pokład. Ty

będziesz moim człowiekiem na statku.

Oleg nie wiedział, co o tym sądzić.

- Nie będę chyba brał poważnie twoich słów, dopóki nie staniesz na własnych nogach.

- I na pokładzie - dodała Raija. Ocierała właśnie choremu pot z czoła, gdy ten spytał

nieoczekiwanie:

- Jakie lekarstwo podawałaś mi, Raiju? Raija i Oleg wymienili szybkie spojrzenia.

Zauważywszy to, Jewgienij powoli przeniósł wzrok na sternika.

- Czy to był ten twój proszek, Oleg? Ten, który omal nie zrujnował ci życia?

- Dzięki temu nic cię nie bolało - wtrąciła pospiesznie Raija. - Dzięki temu spałeś, a tego

właśnie potrzebowałeś najbardziej...

- Ten proszek sprawił, że jakiś czas temu Oleg zamienił się w zupełny wrak. Dziś masz

przed sobą silnego mężczyznę. Ale ja pamiętam czasy, gdy był snującym się po pokładzie

trupem. Wciągał wtedy ten biały proszek przez nos. Łykał go. Palił. I był bliski zstąpienia do

piekieł. Chińskie opium.

Raija nigdy wcześniej nie słyszała tej nazwy.

- Człowiek się do tego przyzwyczaja. Jak do wódki - wyjaśnił jej Jewgienij. Spływał

potem, ale zdawał się tego nie zauważać. Uznał, że musi wytrzymać, że to tylko kwestia silnej

woli. - Dlaczego nie wyrzuciłeś tego świństwa? - zapytał Olega.

- Żeby wiedzieć, że jestem dość silny, by się przeciwstawić pokusie. Choć miałem ten

proszek, potrafiłem mu się oprzeć. Wtedy poczułem, że znowu jestem człowiekiem.

- Zostało coś jeszcze? Raija zaprzeczyła.

- Wyrzuciłam ten dzbanuszek - skłamała bez mrugnięcia okiem.

- Ale jeszcze niedawno go miałaś, skoro chciałaś mi podać następną dawkę?

- I zatrzymam aż do chwili, gdy będę pewna, że go nie potrzebujesz - powiedziała

ostrym tonem, przyłapana na kłamstwie. - Patrzyłam na ciebie, gdy byłeś bliższy śmierci niż

życia. Ty nie mogłeś się wtedy widzieć. Zostało ci oszczędzone również trochę bólu. Dzięki

chińskiemu opium. Zamierzam bronić tej odrobiny, która została, za wszelką cenę!

- Bardziej upartej ze świecą szukać - mruknął Jewgienij. Nie miał siły, by się spierać z

Raiją.

Nieoczekiwanie nad ich głowami rozległ się donośny głos kobiety:

- Oleg! Chyba nie wyprowadziłeś mnie w pole?

- Jeszcze jedna! - westchnął Jewgienij. Oleg stał już przy drzwiach.

- Tutaj, Antonia. Słychać cię chyba nad Dwiną.

- Matko Boża - mruknął Jewgienij. - Antonia i ty, Raiju, mój aniele! Żaden mężczyzna

chyba nie zniesie takiego towarzystwa. Czy musicie znęcać się nad biednym kaleką?

Antonia weszła do kajuty i Raija zrozumiała, dlaczego bluzka i spódnica wydały jej się

prawie nie używane. Antonia najprawdopodobniej nigdy ich nie nosiła. Miała na sobie męskie

ubranie: spodnie i koszulę, i wyglądało na to, że świetnie się w tym czuje.

Była to drobna kobieta wzrostu Raiji. Niesforne, ciemne loki otaczały okrągłą, żywą

twarz, rozjaśnioną szerokim uśmiechem i roziskrzonymi niebieskimi oczami.

Ku zaskoczeniu Raiji Antonia rzuciła się na kolana przed Jewgienijem, chwyciła go za

zdrową rękę i ucałowała jego dłoń.

- Mój drogi! Płakałam rzewnymi łzami, gdy usłyszałam, co się zdarzyło. Nie wierzyłam

Piotrowi, kiedy mówił, że żyjesz. Zabiłabym ich wszystkich za to, co ci zrobili. Żaden inny

mężczyzna nie miał takich rąk jak ty! - wykrzyknęła.

Jewgienij tylko westchnął.

Antonia uniosła głowę i spojrzała mu w twarz.

- Po prostu mówię, co myślę, ty głuptasie. - Potem z zaciekawieniem spojrzała na Raiję.

- Czy ona nas rozumie?

- Trochę - odpowiedziała jej Raija.

- Dużo - poprawił ją Oleg. - Bardzo szybko uczysz się rosyjskiego, Raiju.

- Cieszę się, że jesteś taka piękna - oznajmiła Antonia. - Nie byłabym zadowolona,

gdybyś była brzydka. Nie lubię przegrywać z brzydkimi kobietami - paplała. - Nie ma żadnego

innego mężczyzny, który miałby z tym przy mnie kłopoty. Jewgienij tłumaczył się, że był

pijany...

- Bądźże cicho!

- Ale - ciągnęła nie zrażona Antonia - od razu zrozumiałam, że chodzi o inną kobietę. U

innych przy Antonii wszystko jest jak należy, nawet jeśli wypiło się morze wódki.

Raija zaniemówiła z wrażenia. Spodziewała się, co prawda, że spotka niezwykłą osobę,

ale żeby do tego stopnia...

- Co ta gaduła tu robi? - spytał surowo Jewgienij.

- Przyjechała wozem konnym - wyjaśnił Oleg, z trudem kryjąc uśmiech. - Chciałem

ewakuować cię stąd po cichu, kapitanie.

- Po cichu? - powtórzył Jewgienij i spojrzał błagalnie na Raiję. - Może jednak mógłbym

dostać trochę opium. Zdaje się, że przyda mi się nieco pięknych snów i nieba.

Raija dala mu szczyptę proszku. Teraz musieli zaczekać, aż położy się na koi i zaśnie.

Oleg wziął śpiącego Jewgienija na ręce bez specjalnego wysiłku. Jewgienij skrzywił się

przez sen, ale oczu nie otworzył.

- Dobrze, że już się poznałyście - rzekł Oleg do kobiet. - Im szybciej, tym lepiej. I mogę

przysiąc, że się polubicie.

Antonia rzuciła Raiji grubą pelerynę.

- Zdaje się, że masz rację, Oleg - powiedziała. - I zdaje się, że jesteś kimś więcej niż

piękną kobietą Jewgienija - dodała, zwracając się do Raiji.

Po wyjściu na pokład Raija natknęła się na istną ścianę mrozu. Zimowa noc tu w

Archangielsku była bardzo ostra i czarna.

W ciemnościach postukiwały już końskie kopyta. Zwierzę czekało na nich cierpliwie.

Antonia pochwaliła konia, pogłaskała i nagrodziła kawałkami cukru.

Naciągnęła na uszy grubą wełnianą czapkę, wciskając pod nią loki, i zapięła futrzaną

kurtkę pod samą szyję.

Oleg ułożył Jewgienija w głębi wozu i ostrożnie otulił go kocem.

Trzęsąc się z zimna, Raija podała rękę Olegowi i pozwoliła, by pomógł jej wsiąść do

wozu i umościć się pod tym samym kocem.

- Możesz jechać, Toniu - krzyknął Oleg, sadowiąc się w pobliżu rannego.

- Kim ona jest? - zapytała Raija. - Antonia. Nie jest tylko siostrą marynarza. Nie jest

zwyczajną dziewczyną.

- W pewnym sensie jest zwyczajną dziewczyną - uśmiechnął się Oleg. - Można

powiedzieć, że Antonia jest typowym rosyjskim wyjątkiem. Jej ojciec zajmował się końmi. I

transportem towarów i ludzi. Kiedy umarł, Piotr nie chciał przejąć tego interesu. Zajęła się tym

Tonią. To świadczy samo za siebie. Tonią nie będzie przykładną żoną, chyba że trafi na

właściwego mężczyznę. Ale ma dobre serce, gorącą krew i jest cholernie piękną kobietą.

- A co ludzie o niej mówią?

- Tak zwani porządni ludzie nie chcą mieć z nią do czynienia.

- To ja nie chcę mieć do czynienia z porządnymi ludźmi - dobiegł ich głos Toni

siedzącej na koźle.

- A co ją łączy z Jewgienijem? - spytała szeptem Raija. Nie chciała, by Tonią ją

słyszała.

Oleg uśmiechnął się. On również zniżył głos.

- Słyszałaś, co mówiła. Było w tym wiele prawdy. Miała na niego ochotę. Wszyscy o

tym wiedzieli. A potem zaczęli drzeć koty. Domyślaliśmy się, co się stało. Nazywała go

impotentem, babą. A on mówił, że nikt nie zechce kobiety, z którą spała połowa mieszkańców

Archangielska. A ściślej rzecz biorąc, wszyscy z wyjątkiem kobiet.

Oleg podrapał się po nie golonej od tygodnia brodzie.

- Najgorsze, że Jewgienij najprawdopodobniej miał rację. Ale to nieważne. Właśnie

dlatego, że Tonią jest Tonią.

Raija domyślała się, co chciał przez to powiedzieć. Antonia nie była frywolna. W jej

żyłach płynęła gorąca krew. A to zupełnie coś innego.

Jechali długo, wozem trochę trzęsło na wertepach. Raija siedziała jak na szpilkach.

Założyła Jewgienijowi grubą kurtkę, nie mogła więc sprawdzić, czy jego rana nie zaczęła

znowu krwawić.

Ale obawiała się tego.

Gdy wreszcie dotarli na miejsce i Raija usłyszała przeciągle „prrrr” Toni, poczuła

wielką ulgę.

Tym razem opium całkiem ścięło Jewgienija z nóg. Tylko na moment uniósł powieki,

gdy Oleg przenosił go z wozu do małego domku.

Antonia popędziła przodem, pobrzękując pękiem kluczy. Z wielką wprawą otworzyła

drzwi.

- Zawsze mam u siebie klucze Jewgienija - paplała. - Nie pójdą z nim na dno.

Raija podążyła za nimi.

Właściwie nie wiedziała, czego się spodziewać, wchodząc do środka. Ponieważ jednak

Jewgienij był właścicielem statku i kapitanem, oczekiwała, że jego dom będzie wspaniale

urządzony. No, może nie aż taki jak dom wójta czy sędziego.

Okazało się jednak, że w swoim życiu widziała znacznie bardziej przestronne domy niż

ten, który stał u ujścia majestatycznej Dwiny.

Raija policzyła pokoje i doszła do wniosku, że miała ich więcej w swym domu nad

morzem.

Została nieco w tyle, rozglądając się wokół. Znalazła kuchnię z wielkim piecem.

Uradowana, że wreszcie trafiła na coś dobrze znanego, uklękła czym prędzej i usiłowała

rozpalić ogień. Gdy pojawiły się pierwsze iskry, usłyszała jakiś nieznany głos dobiegający z

drugiego końca domu. Zdjęła pelerynę i powiesiwszy ją na kołku, pospieszyła w tamtą stronę.

Był to lekarz - starszy, okrąglutki, łysy jegomość o bardzo ruchliwych dłoniach. Z tonu

jego głosu, ze sposobu, w jaki mówił o Jewgieniju, Raija wywnioskowała, że dobrze się znają.

Stanęła w drzwiach.

Antonia rozpięła kurtkę, ale nie zdjęła jej. Siedziała na skrzyni z ubraniami, machając

nogami niczym rozwydrzony dzieciak.

Oleg stał u wezgłowia łóżka i czuł się dość niepewnie. To on musiał rozmawiać z

lekarzem, gdyż środek, który Raija podała Jewgienijowi, wciąż działał.

Kapitan nie obudził się nawet wówczas, gdy lekarz opuścił już rękawy i zapiął mankiety

koszuli. Potem równie starannie pozapinał guziki kurtki. Dopiero wtedy, gdy odstawił swą

torbę, spostrzegł Raiję.

- Czy to ten kwiatuszek zatrzymał krwotok? Oleg przytaknął.

Lekarz tylko pokręcił głową, sięgając po swoją skórzaną czapkę.

- Nie chcę nic o tym wiedzieć. Nic a nic. Jewgienij powinien był umrzeć. Przy takiej

opiece powinien był umrzeć nawet kilkakrotnie. To prawda, że jest twardy. I uparty jak te stare

kobyły Antonii. Ale to nie wyjaśnia wszystkiego. O, nie. Nie chcę wiedzieć, jak to się stało. Nie

mówcie mi, jakie siły się za tym kryją. Nie chcę wiedzieć...

Lekarz przeszedł szybko koło Raiji.

- I nie dawajcie mu już tego proszku, którym go naszpikowaliście. Mogliście go otruć.

Pokręcił głową i na koniec dorzucił, stojąc już w drzwiach:

- Przyjdę jutro. Muszę sprawdzić, w jakim będzie stanie. Cięższego przypadku nie

widziałem nigdy w życiu...

Antonia pierwsza przerwała ciszę. Wstała ze skrzyni i podeszła do Raiji.

- Głowa do góry, moja mała. - Objęła Raiję ramieniem. - Jestem prawie tak bardzo

ciekawa jak stary Schwarzberg, ale jeśli nie chcesz powiedzieć, jakim cudem uratowałaś życie

Jewgienija, skoro powinien był umrzeć ze trzy czy cztery razy.... to cóż, nie będę płakać.

Wyprowadziła Raiję do kuchni, w której zrobiło się już ciepło. Było to bardzo przytulne

pomieszczenie: na tle białych ścian stały tu niebieskie meble.

- Gdy Schwarzberg, lekarz, on jest Żydem, pewnie zauważyłaś, przyjdzie tu jutro,

udawaj, że nie rozumiesz po rosyjsku. Wtedy nie będzie cię wypytywał. Gdy twierdzi, że nic go

nie obchodzi, znaczy to, że umiera z ciekawości.

- Zostawił jakąś maść na ranę. - Oleg podał Raiji słoiczek. - I wspomniał coś o ziołach,

które powinnaś mu podawać. Przyniesie je jutro.

- Miejmy nadzieję, że Jewgienij już się ocknie i będzie mógł mówić za siebie. - Tonią

poruszyła głową tak gwałtownie, że loki zatańczyły jej wokół twarzy. - Nie chciałabym, żeby

wypytywał... nazywasz się Raija, tak? Nie chcę, żeby wypytywał Raiję. Lepiej by było, gdybym

została tu z tobą. Ale nie mogę. Piotr wrócił do domu. I jeśli nie przypilnuję, to zaraz przepije

wszystko, co zarobił. Chociaż jeszcze nie dostał pieniędzy. O tym też muszę porozmawiać z

Jewgienijem. O tylu sprawach trzeba pamiętać. Ale doktor twierdzi, że Jewgienij z tego

wyjdzie. „Skoro tyle razy próbowaliście go uśmiercić, a on to przeżył, to na pewno z tego

wyjdzie.” - Tonią zaczęła mówić, naśladując głos lekarza. - „Jest giętki jak zużyta podeszwa.

To go uratowało, chłopcze. Nie chcę wiedzieć, jak to się stało”.

Nawet Raija nie mogła powstrzymać uśmiechu, tak zabawnie to brzmiało.

- Dasz sobie radę sama? - spytał Raiję zatroskany Oleg. - Wszystko jest dla ciebie nowe.

Ale masz Tonie...

- Będzie dobrze - powiedziała Raija cicho. - Dam sobie radę. Tak samo jak na statku.

Będę przy nim czuwać. Spać, kiedy się da...

- Na statku nie byłaś sama...

- Ale przecież mieliście pełne ręce roboty. Owszem, było tam wielu ludzi, ale w

odczuciu Raiji wszyscy oni przebywali w innym świecie.

- Powinienem chyba zostać... Raija zorientowała się, że Oleg niemal przestępuje z nogi

na nogę. Tak pilno było mu wyjść. Kto też na niego czeka? pomyślała. Wiedziała, że nie jest

żonaty. Pewnie jakaś dziewczyna...

- Zrobiłeś już więcej niż trzeba, Oleg. Jewgienij podziękuje ci za to, jak tylko będzie

mógł.

- Oleg może zostać z Jewgienijem któregoś dnia, kiedy będzie miał czas - powiedziała

Antonia. - A my postaramy się o jakieś ubrania dla ciebie. Umiesz szyć, Raiju? Szkoda -

ciągnęła Tonią, gdy Raija pokręciła głową. - Ja też jestem w tym kiepska. Ale moje młodsze

siostry mają do tego dryg. Coś załatwimy. Ja chodzę tylko w spodniach, więc nie mogę ci

podarować ani jednej sukni.

- Toniu, za dużo mówisz! Raija ma dość zmartwień w tej chwili. A i do miasta jest dość

daleko. Ja też potrzebuję trochę snu...

- Pośpisz sobie na wozie - orzekła Antonia. - Jeśli cię dobrze znam, to wcale nie sen ci

teraz w głowie, ty stary capie.

Raiji przyszło do głowy, że być może Oleg i Tonią spędzą razem tę noc. Bez wątpienia

dobrze się znali, a ich spojrzenia i słowa zdradzały coś w rodzaju szczególnej bliskości.

- Jeśli o mnie chodzi, możecie iść - powiedziała. - Niczego mi nie potrzeba. Zamknę za

wami drzwi i przysunę fotel bliżej łóżka Jewgienija.

- Na twoim miejscu położyłabym się raczej razem z nim - zasugerowała Antonia. -

Łóżko jest szerokie. Mówię to nie dlatego, że sama próbowałam... - zaczęła, ale zaraz się

zająknęła. - Cholera! Oczywiście, że próbowałam. I stanowczo twierdzę, że jest aż za szerokie.

Oleg pociągnął Antonię za sobą.

- Musisz jej wybaczyć, Raiju. Jak do tej pory nikt jej nie wychował. Może właściwy

mężczyzna mógłby trochę ją okiełznać...

Sternik wycofał się za próg. Raija usłyszała jeszcze pełne urazy prychnięcie Antonii,

gdy sadzał ją na koźle.

Przez szparę w drzwiach Raija zauważyła, że Oleg na moment przytulił policzek do

kolana dziewczyny. Antonia strzeliła tymczasem lejcami tak, że koń gwałtownie ruszył, i Oleg

musiał gonić wóz. Raija słyszała jego przekleństwa jeszcze długo po tym, jak wóz zniknął w

ciemnościach.

Nie miała wątpliwości co do tego, że Oleg kocha tę szczerą i gorącokrwistą dziewczynę.

Może nie był tego świadom, ale każdy jego gest, każde spojrzenie to zdradzało.

Tonią z pewnością to odgadła.

Raija nie wiedziała, co sądzić o tej niezwykłej osobie.

Polubiła ją od pierwszego wejrzenia. Antonia była jak ożywczy figlarny wietrzyk,

którego czarowi nie sposób nie ulec. Raija przypuszczała jednak, że w głębi duszy Tonią jest

znacznie poważniejsza, niż się to wydaje na pierwszy rzut oka.

Zamknąwszy drzwi na haczyk, ze skrzyżowanymi na piersiach ramionami zaczęła

oglądać cały dom Jewgienija. Niewielka kuchnia, w której spora ilość garnków zdradzała

zamiłowanie gospodarza do gotowania. Największy pokój był prawie pusty. Raija uznała, że

kajuta na statku była urządzona bardziej komfortowo.

Gdy przyglądała się nagim ścianom, przyszło jej do głowy, że Jewgienij z pewnością

spędzał znacznie więcej czasu na pokładzie „Sankt Nikołaja” niż w tym domu.

Pozostałe izby także były niemal puste, ale mimo to wydały się Raiji przytulne. Pewnie

dlatego, że znajdujące się w nich nieliczne meble były dość stare. Odnosiło się wrażenie, że

każda rzecz ma tu swoją duszę.

Po cichutku weszła do sypialni. Jewgienij leżał tak, jak ułożył go Oleg: w samej koszuli,

pod dobrze naciągniętym kocem.

Raija zdjęła spódnicę i buty. Stwierdziła, że palce u nóg zsiniały jej z zimna. Pomyślała,

że z ubraniami można poczekać, ale porządne buty potrzebne są jej natychmiast. Wszak ona nie

urodziła się na końskim grzbiecie i jej nogi nie były stworzone do tego rodzaju obuwia, jakie

nosiła Tonią.

Do sypialni nie dotarło jeszcze ciepło z kuchni, choć Raija otworzyła drzwi do tych

pokoi, z których miała zamiar korzystać. W sypialni również był piec, ale Raiji nie udało się w

nim rozpalić. Może jednak Jewgienij nie powinien leżeć w zbyt wysokiej temperaturze,

pomyślała.

Tymczasem marzła w swojej cienkiej bluzce. W końcu uznała, że Antonia ma rację:

łóżko Jewgienija było aż nadto szerokie dla dwóch osób. Zdecydowała się z niego skorzystać,

zwłaszcza że nie udało jej się przysunąć ciężkiego fotela do posłania Jewgienija.

Położyła się po lewej stronie rannego, tak by nawet przez sen go nie urazić.

Potem wślizgnęła się pod koc tak daleko od Jewgienija, jak tylko się dało.

Wyciągnęła się zadowolona. Spała na siedząco od tak dawna, że niemal już zapomniała,

iż może być inaczej.

Zapatrzyła się w mrok, wsłuchana w oddech leżącego obok mężczyzny.

Właśnie przywitał ją nowy kraj. Ma w nim już dwoje nowych przyjaciół. I kapitan

wyzdrowieje.

Wszystko jakoś się ułoży, pomyślała Raija, zasypiając.

Od pewnego czasu przestało już ją dręczyć wspomnienie o śmierci Mikkala. Nieco

pogodniej spoglądała w przyszłość.

Ten rok minie szybko. Wygląda na to, że będzie się nieźle czuła tu, nad Dwiną. Jeden

rok to przecież mniej niż sekunda wieczności...

12

Raija obudziła się z poczuciem, że ktoś na nią patrzy. Uniosła powieki i ujrzała obcy

sufit. Powietrze było chłodne, za to łóżko cudownie ciepłe.

- To było diabelsko bolesne przebudzenie - powiedział Jewgienij. - A zarazem cudowne.

Rozumiesz, Raiju?

Chory miał ściągniętą twarz. Raija pomyślała, że pewnie tak będzie wyglądał jako stary

człowiek.

Powinna być zawstydzona, budząc się koło niego, skoro wiedziała, że Jewgienij ją

kocha. Nic takiego się jednak w niej nie zrodziło. Ich przyjaźń stanowiła siłę zdolną do

przezwyciężenia tego rodzaju uczuć.

Obróciła się na bok, podparła na łokciu i spojrzała na Jewgienija.

- Chciałabym wziąć na siebie część twojego bólu, Jewgienij.

- Jak to mówisz, od razu robi mi się lżej...

- Lekarz powiedział, że będziesz żył. - Raija uśmiechnęła się. Musnęła delikatnie

palcem jego profil, zatrzymując palec na jego ustach. Potem szybko cofnęła dłoń, pocałowała

palec i ponownie przyłożyła mu go do ust.

- Dzień dobry, Jewgienij. Twoje miasto mnie przeraża. Ale jednocześnie bardzo mnie

pociąga.

- Dom jest niewielki - odrzekł tonem usprawiedliwienia.

- Jestem do tego przyzwyczajona.

- Powinnaś mieszkać w pałacu. Nie chciałem ci nawet mówić, że ten dom jest taki

mały...

- Podoba mi się. - Raija ułożyła się wygodniej. Wiedziała, że za chwilę trzeba będzie

zmusić się do wstania pomimo chłodu, który panował w pokoju. Ciepło z kuchni nie zdołało się

rozprzestrzenić po domu. - Przede wszystkim bałam się nieznanego, Jewgienij. Rosja... Sama

nazwa ma w sobie wielkość. Wszystko tu jest takie ogromne. Bardzo się boję, że się tu zagubię.

Choć tak naprawdę jestem przyzwyczajona do bycia kimś z zewnątrz, kimś obcym. Zawsze

byłam obca, przez całe życie. Raija - obca. Nowa wszędzie, gdzie się pojawiłam. Gdzieś w

głębi serca zawsze bałam się innych, a inni bali się mnie. Samotność czyni człowieka silnym,

ale nie przynosi szczęścia.

- A teraz? - zapytał z wysiłkiem. - Czy Rosja jest taka wielka i przerażająca, jak

myślałaś?

- Gorzej! O tylu sprawach mi nie powiedziałeś! Dopiero Oleg...

- Oleg ma za wiele marzeń - stwierdził Jewgienij. - On wierzy, że nadejdzie dzień, gdy

wszyscy będą sobie równi. Gdy nikt nie będzie miał za dużo, tylko dokładnie tyle, ile

potrzebuje. Oleg nie jest zwolennikiem władzy cara. I za dużo mówi. Dobrze wie, jakie to

niebezpieczne, ale nie potrafi trzymać języka za zębami.

- Oleg ma rację - zawołała poruszona Raija. - Oleg myśli sercem, tak jak należy!

Opowiadał mi o Stieńce Razinie. Uważam, że to był wspaniały człowiek!

- Bohater Olega - westchnął Jewgienij. - A kto jest twoim bohaterem? Co powinien

uczynić zwykły śmiertelnik, żeby zwrócić na siebie twoją uwagę? Rozumiem, że nie wystarczy

stracić ramię? Może lepiej by było, gdyby odcięli mi obydwa....

- Lubię Olega. Nie masz pojęcia, jak wiele dla mnie znaczyło to, że się o ciebie tak

martwił wtedy, gdy leżałeś w kajucie bliższy śmierci niż życia. Bez jego wsparcia z pewnością

wyskoczyłabym za burtę. Poddałabym się. Byłam pewna, że umrzesz.

Jewgienij nic nie powiedział.

- A poza tym nie przypuszczałam, że twój język jest taki łatwy. Bez trudu rozmawiałam

z Olegiem i Antonią.

Jewgienij uśmiechnął się nieznacznie.

- Tak, Raiju - rzekł, starając się utrzymać powagę. - Ten rodzaj rosyjskiego nie jest

specjalnie trudny.

- „Ten rodzaj rosyjskiego”?

Raija pokręciła głową. Przecież mówienie przychodziło jej z taką łatwością. Wiele dla

niej znaczyła możliwość swobodnego dzielenia się z innymi swoimi myślami. Czułaby się jak

żywcem pogrzebana, gdyby została tego pozbawiona.

- Mówisz tak, jak mówimy wtedy, gdy kupujemy rybę czy sprzedajemy mąkę albo

pytamy o pogodę. Posługujesz się cudowną mieszanką wszystkich języków, jakie znasz, mój

aniele. I dorzucasz do tego tych parę rosyjskich słów...

- Ale oni mnie rozumieją?

- Oleg zna trochę norweski. Zna także parę słów po lapońsku. Musiał się nauczyć tego

rosyjsko - norweskiego, którym się posługujemy, handlując na wybrzeżu. A Antonia? Tonią

jest bardzo pojętna. Słucha, jak mówi Piotr...

- Mogła się tego nauczyć również od kogoś innego, prawda? - zapytała Raija ze

spojrzeniem niewiniątka.

Jewgienij odwrócił ku Raiji swoją twarz, na której przez moment odmalowało się coś na

kształt gniewu.

Zaraz jednak jego twarz się wypogodziła i znów był po prostu Jewgienijem.

Jewgienijem, który pragnie przezwyciężyć ból i okazać przyjaźń. Który chce ukryć coś więcej

niż ból.

- Antonia nie potrafi niczego utrzymać w tajemnicy. To jej siła. I jej słabość zarazem.

Jeśli ktoś był częścią jej życia, nie zdoła tego ukryć.

- Ja ją polubiłam. Nie spodziewałam się, że będę tu miała jakichkolwiek przyjaciół.

Życie mnie pod tym względem nie rozpieszczało, do tej pory zawsze byłam obcym ptakiem i

niełatwo mi było zbliżyć się do innych. Ale Oleg stał się moim przyjacielem. I Antonia też. I to

jest dla mnie bardzo ważne.

- Próbowała z całych sił - przyznał Jewgienij, patrząc prosto w twarz Raiji. - Zanim

popłynąłem na zachód z Aleksie jem, wtedy gdy cię spotkałem po raz pierwszy, byłem tylko

jednym z wielu mężczyzn w jej życiu. Żadne z nas nie podchodziło do tego poważnie. Była w

tym pewna niewinność, o ile takie stosunki mogą być niewinne. W każdym razie Antonia nie

traktowała mnie w sposób szczególny. Należała do wszystkich i do nikogo. Bardzo mi to

odpowiadało, a i ona chyba dobrze się z tym czuła.

Raija słuchała, co mówi Jewgienij, ale potrafiła spojrzeć na całą tę sytuację również

oczami Antonii. Nie raz zastanawiała się, czy mężczyźni w ogóle myślą. Zadawała sobie

pytanie, skąd się bierze ich niewzruszona pewność, że tylko oni mają rację. Że to, co widzą w

kobiecie, jest w niej naprawdę.

Jewgienij może i był kochankiem Toni, ale Raija wątpiła w to, czy kiedykolwiek

widział prawdziwą twarz tej dziewczyny. Czy rzeczywiście ją zna. Czy próbował ją poznać.

- Potem, kiedy wróciłem, cały świat stanął na głowie. Aleksiej już nie żył. Pamiętam, co

mi wtedy mówiłaś, Raiju, ale ja nigdy nie przestałem myśleć, że mogłem temu zapobiec. Cały

czas czułem się winny. Wydawało mi się, że wszystko potoczyło się tak nieszczęśliwie właśnie

przeze mnie. Miałem wiele kobiet, nie potrafiłbym nawet ich zliczyć. Były przy mnie przez

chwilę. Czasem przez parę godzin, czasem przez parę tygodni. Wcale ich nie lubiłem, ale też

nie potrzebowałem ciepła ani bliskości, próbowałem uwolnić się od demona. Nie lubiłem nawet

samego siebie. Antonia? Nie chciałem jej w to mieszać...

- Przynajmniej tyle szacunku zdołałeś jej okazać... - mruknęła Raija cierpko.

Jewgienij skrzywił się trochę.

- Nigdy nie twierdziłem, że zachowywałem się jak mnich. Wiesz zresztą o tym, prawda?

Chcę, żeby wszystko było jasne. Nie lubię pływać pod fałszywą banderą. Mówiłem, że

wszystkiemu winna była śmierć Aleksiej a. To takie proste wyjaśnienie. Takiego potrze-

bowałem. Wydawało mi się, że zrzucę z siebie cały ciężar winy. Ale nic się we mnie nie

rozjaśniło. Gdy żałoba się skończyła, pojawiło się coś innego. Coś, czego bałem się jeszcze

bardziej. Więc piłem, piłem i piłem, a to nie znikało. Wtedy znalazła mnie Antonia. Siedziała

mi na głowie tak długo, aż wytrzeźwiałem. Poprzysięgła, że zrobi ze mnie mężczyznę. I udało

jej się. I wyobraziła sobie, że skoro tak dobrze jej poszło, to może będzie z tego coś więcej. Nie

może przecież być namiętną Tonią przez całe życie, prawda?

Gdyby nie stan Jewgienija, Raija wymierzyłaby mu policzek. Antonia udawała może

beztroską dziewczynę, ale Raija domyślała się, że jej nowa rosyjska przyjaciółka kryje w sobie

takie uczucia, których Jewgienij nigdy nie zdoła zrozumieć.

Antonia mogła przecież go po prostu pokochać. Jewgienij nie brał tego pod uwagę. A

może nie chciał?

- Zrozumiałem, że to, co mnie dręczyło, to była tęsknota. Człowiek próbuje ją w sobie

ugasić. Tak jak potrafi. W sposób, który zawsze przedtem skutkował... Ale tym razem nie

poskutkował. Gdy wreszcie zrozumiałem, o co chodzi, pojąłem też, za czym tęsknię. Za kim...

Wolałaby go nie słuchać. Cierpiała razem z nim, choć przecież niczemu nie była winna.

Mówił dalej, a oczy mu pociemniały. Może sprawił to cielesny ból, a może cierpienie

innego rodzaju.

- Nie będę się nad tym rozwodził. To nie w smak żadnemu z nas. Nie musisz wiedzieć,

co wtedy myślałem. O czym marzyłem, co sobie wyobrażałem. Zawsze o tobie. Ty byłaś

światłem, pięknem, ciepłem, kobiecością, dobrocią i szczęściem - wszystkim, do czego nie

miałem dostępu. I nie mogły temu zaradzić ani inne kobiety, ani wódka. Ty jesteś jedyna w

swoim rodzaju. Ty albo żadna inna. Antonia była szczera do bólu. Żaden mężczyzna nie lubi

tego słuchać. Każdy by kłamał i zaprzeczał. Ale miała rację. Nie jestem już mężczyzną ani z

nią, ani z żadną inną kobietą.

Raija zamknęła oczy. Wolałaby o tym nie wiedzieć. Jak miała go pocieszyć? Że to z

pewnością przejdzie?

Nie mogła tego wiedzieć. Podobnie jak i on nie mógł wiedzieć, czy jego kłopoty znikną

razem z nią.

- Nie mów nic więcej! - poprosiła Raija. - Nie zmuszaj mnie do niczego!

- Nie sądzę, bym się na to zdobył. Czasem wydaje mi się, że chciałbym... że jestem

gotów uciec się do wszelkich sposobów. Ale nie wiem, czy potrafiłbym z tym żyć.

- Nie potrafiłbyś - rzuciła szybko i z wielką pewnością. - Co chciałbyś usłyszeć? Że

jestem zachwycona? Nie wiem, czy jestem. Nie dlatego, że cię nie lubię. Wiesz, że tak nie jest.

W dalszym ciągu uważam, że jesteś wspaniałym przyjacielem. Ze nic, nawet to, nie jest w

stanie nas rozdzielić. Zawsze będziemy przyjaciółmi. Obiecuję ci tylko przyjaźń. Nie masz

prawa oczekiwać niczego więcej.

Jego słaby uśmiech zdradzał, że doskonale o tym wie.

- Bardzo cię lubię. Masz w sobie coś, jesteś przystojny. I to ramię... Kryje się za tym

tragedia, to pociąga wiele kobiet. Wiem, że mnie potrzebujesz. Nie musisz nawet tego mówić,

ja i tak o tym wiem. Ale mnie to nie wystarczy. Nie chodzi mi o mężczyznę, który mnie po

prostu potrzebuje...

- Mój Boże, Raiju... - westchnął Jewgienij. - Przecież ja cię kocham. Miałem nadzieję,

że nie zmusisz mnie do tego wyznania. To mnie tak bardzo upokarza. Ale dobrze: kocham cię.

Nie tylko cię potrzebuję, ale cię kocham. A ty potrzebujesz mnie. Potrzebujesz mężczyzny...

- ... ja również cię potrzebuję, Jewgienij. Ale nie na zawsze. Potrafię sobie wyobrazić

samotność. Nie wydaje mi się już to takie beznadziejne. Potrzebuję twojej przyjaźni, potrzebuję

twego wsparcia nie dlatego, że jesteś mężczyzną, ale dlatego, że jesteś człowiekiem, że jesteś

tym, kim jesteś. Nie mogłabym wejść w związek, w którym nie ma miłości. Nie potrafiłabym

oszukać samej siebie. Za dobrze mi było. Za bardzo kochałam. Trzeba nie lada mężczyzny, by

moje wspomnienia przyblakły. Mikkal był moim życiem.

Jewgienij leżał dość długo z zamkniętymi oczami.

- Rozumiem - powiedział w końcu. - Teraz ze mną jest tak samo.

Nie mieli już nic więcej do dodania. Nie na ten temat. Raija wyślizgnęła się z ciepłego

łóżka.

Deski podłogowe poskrzypywały, gdy już w spódnicy, ale boso maszerowała do kuchni.

Zręcznie rozpaliła ogień. Ileż to już razy rozpoczynała dzień w ten sposób: na kolanach, przed

piecem. Wielu mężczyzn wstawało w ciepłym domu na śniadanie, które ona przygotowała.

Raija skrzyżowała ręce na piersiach i podeszła do okna. Musiała pochuchać na szybę,

żeby móc wyjrzeć przez maleńką dziurkę.

Był szary ranek. Mgła wędrowała tuż nad powierzchnią wody. Dwina. Rzeka. Znów

zamieszkała nad rzeką. Jej życie zaczęło się nad rzeką Torne, pośród otwartego krajobrazu,

gdzie żadne ciemne góry nie zasłaniały widoku. Można było bez przeszkód sięgnąć oczyma aż

do nieba.

Jej nowy maleńki domek stal również nad rzeką tak szeroką, że wzięłaby ją za fiord albo

jezioro, gdyby nie wiedziała, jak jest naprawdę. Nowa kraina była płaska i otwarta, zimniejsza

niż jej rodzinna Finlandia, ale przestronna, znacznie przestronniejsza. Wiatry mogły hulać tu do

woli. Inny kraj, inne niebo.

Ciemna kropeczka, którą Raija dostrzegła nad brzegiem Dwiny, stawała się coraz

większa i większa. Zbliżała się też coraz bardziej.

Raija potarła szybę, by mieć lepszy widok.

Do domku w szalonym tempie zbliżał się jakiś jeździec. Gdy zeskoczył z grzbietu

wierzchowca, Raija rozpoznała Antonię. Zanim zdołała otworzyć drzwi, Tonią już w nie

zadudniła, a potem niemal wpadła na Raiję.

- Jeszcze jest wcześnie - rzuciła zdziwiona Raija. Antonia nic na to nie odpowiedziała

Była spocona i zarumieniona, ale twarz miała poważną. Pachniała dymem.

- Jewgienij nie śpi?

- Już się obudził - odrzekła Raija. Antonia pobiegła w głąb domu, już po drodze coś

głośno i szybko mówiąc. Raija zrozumiała od razu, dlaczego Jewgienij żartował sobie z niej,

gdy chwaliła się, że ma tak wielki talent do języków. Teraz rozumiała zaledwie pojedyncze

słowa. Antonia bowiem mówiła naprawdę po rosyjsku.

Chodziło o coś ważnego.

Krew odpłynęła z twarzy Jewgienija. Chciał się podnieść, ale przyjaciółka przytrzymała

go na miejscu.

Zapadł się w siebie. Jakby się poddał. I zaczął płakać.

Niepewna i niespokojna Raija podeszła do dwojga Rosjan. Znów czuła się jak obca.

Nieśmiało, jak intruz, usadowiła się na skraju łóżka.

Jewgienij spojrzał na Raiję.

- „Sankt Nikołaj” płonie.

Raija nie mogła w to uwierzyć. Popatrzyła na gościa. Dziewczyna pokiwała głową.

- Pół portu płonie - powiedziała ostro. - Czternaście statków stało w płomieniach, gdy tu

wyruszyłam. Będzie jeszcze więcej. Wieje bardzo niekorzystny wiatr, roznosi ogień. Niektóre

statki stoją tak blisko tych, które się palą, że załoga nie ma odwagi wejść na pokład. A jeśli

zacznie wiać jeszcze bardziej, pożar może się przenieść na okoliczne domy.

Zapach dymu, który przywiozła ze sobą Antonia, wydal się Raiji znacznie wyraźniejszy.

Raija zauważyła, że dziewczyna nie przebrała się od wczorajszego wieczoru. Miała na sobie to

samo ubranie. Nie spała...

- Jak to się stało? - chciała wiedzieć Raija. - Statek nie mógł się przecież zapalić sam z

siebie. Nie o tej porze roku... nie na wodzie...

- Właśnie - potwierdziła Tonią. - Masz rację, Raiju. Statek nie mógł się zapalić sam z

siebie. Ktoś podłożył ogień.

- Przecież to szaleństwo! - Raija nie mogła w to uwierzyć. - Chyba że jakiś chory

człowiek. Takie zniszczenie! Tak zniszczyć cudzą pracę. Odebrać komuś wszystko, co

posiada...

- Istnieją tacy szaleńcy - rzekła Antonia. - W każdym razie ktoś oszalał tej nocy. Gdy

Oleg i ja dotarliśmy do miasta, pierwsze statki już płonęły. W porcie było jasno jak w dzień.

Nie my pierwsi tam przybyliśmy. Oleg chciał ratować „Sankt Nikołaja”, ale ci, którzy widzieli

wszystko od początku, mówili, że to właśnie ten statek pierwszy zaczął się palić.

Raija wprost nie wierzyła własnym uszom.

- Dlaczego? - zapytała ponownie.

- Nie wiem - odparła Antonia z wielkim smutkiem. - Gdybym wiedziała dlaczego,

wiedziałabym też kto. I mogę was zapewnić, że bym mu nie darowała. Własnoręcznie

poderżnęłabym mu gardło.

Raija nie była aż tak żądna krwi. Nie w pełni pojmowała to, co mówiła Antonia. Nie

rozumiała do końca, co się wydarzyło. Nie wiedziała, co to oznacza.

- Oleg tam został - ciągnęła Antonia. - On i Piotr oraz część załogi. Mieli szukać przez

cały dzień i przez całą noc...

- I co? Co będzie, jeśli znajdą winnego?

Tonią popatrzyła na Raiję. Nie było to spojrzenie dziewczyny, która się modli za

własnych wrogów.

- Oleg nie jest chyba bardziej tchórzliwy niż ja - powiedziała.

- Tego nie wolno robić! Jewgienij, nie sądzisz chyba, że to słuszne? Nie możesz tego

popierać!

- Dzięki „Sankt Nikołajowi” miałem co jeść.

- Nie wolno podpalać cudzej własności - rzekła surowo Antonia. - Niezależnie od tego,

kto to był, zasłużył w pełni na to, co go spotka.

Raija nie umiała znaleźć argumentów, ale uważała, że Tonią posuwa się za daleko.

Ludzkie życie jest wiele warte.

Okoliczności sprawiły, że ona sama odebrała życie dwóm mężczyznom.

Nie lubiła o tym myśleć. Były to najmroczniejsze momenty w jej własnych dziejach.

Żaden z tych mężczyzn nie był aniołem w ludzkiej skórze, ale życie zawsze jest życiem.

Raija wiele myślała o tym, co to znaczy - żyć. I wydawało jej się, że nikt nie powinien

decydować o cudzym życiu. Nie znała nikogo, kto by był tego godzien.

Ale to przecież inny kraj...

- Zostaniesz tu? - spytała cicho Antonię. - Chyba i tak niewiele możesz tam zrobić....

- Muszę przecież pracować... Dziewczyna spostrzegła nieszczęśliwą minę Raiji.

- ... choć może niekoniecznie dziś. Z powodu pożaru niewiele się będzie działo w

porcie. Chyba moje wozy na nic się nie przydadzą.

Raija poczuła, że jej ulżyło.

Jewgienij popadł w coś znacznie gorszego niż tamten niedobry sen po opium. Leżał bez

czucia i tępo patrzył przed siebie.

Opowiadał jej kiedyś o rosyjskiej melancholii.

Ale to było coś jeszcze gorszego. A ona nie mogła mu pomóc. Wiedziała tylko, że

najważniejsze to obudzić w nim chęć życia.

- Straciłem wszystko - powiedział tylko. - Wszystko. I ani słowa więcej. Chwilami

przysypiał. Potem budził się i patrzył w tę samą pustkę.

Antonia zdjęła wierzchnie ubranie i poplamione spodnie i rzuciła się na łóżko obok

Jewgienija.

- Muszę się przespać - powiedziała tylko i zasnęła. Raija niewiele mogła zrobić, ale

próbowała pocieszać Jewgienija.

- Przecież na tym nie kończy się świat - rzekła z przekonaniem.

Wówczas po raz pierwszy i jedyny zareagował na jej słowa: popatrzył na nią z wielkim

rozczarowaniem.

Raija zrozumiała, że jego świat właśnie się skończył.

Po cichutku wyszła z sypialni. Bolało ją to, że straciła z Jewgienijem kontakt.

Tak bardzo pragnęła mu pomóc, ale nie wiedziała, jak to zrobić.

Sama nie jadła nic od wczesnego ranka dnia poprzedniego, ale nie miała jednak ochoty

nawet myśleć o jedzeniu. Nie przemogła się również na tyle, by wrócić do sypialni i zapytać

Jewgienija, czy nie zjadłby czegoś.

Była przekonana, że i tak jej nie odpowie.

Przesunęła ławeczkę pod okno, oparła łokcie na niewielkim parapecie i zapatrzyła się na

rzekę.

Wydawało jej się, że nieco dalej na północy widzi poblask łuny pożaru. Na niebie

pojawiło się bowiem jaśniejsze pasemko, które nie mogło zapowiadać wschodu słońca.

Rankiem, zanim Antonia wstała, zjawił się lekarz. Policzki miał zarumienione z

pośpiechu. Od razu zaczął mówić o pożarze, ale Raija z trudem rozumiała szybko wypowiadane

przez niego słowa.

- Na szczęście nikomu się nic nie stało - oznajmił na koniec. - A jak pacjent?

Raija wskazała głową półotwarte drzwi do sypialni. Sama nawet się nie odwróciła,

słyszała tylko, jak lekarz rozciera ręce przed piecem, żeby je rozgrzać, nim pójdzie do chorego.

Nie przejmowała się tym, co sobie pomyśli medyk, gdy zobaczy Jewgienija i Antonię w jednym

łóżku.

To nie był jej kraj. Nie musiała się przejmować plotkami, ludzkim gadaniem, niczym.

Zamierzała tu zostać tylko chwilę.

Raija usłyszała głos lekarza, po chwili odezwała się również Antonia. Tylko Jewgienij

milczał.

Po chwili Antonia wyszła z sypialni razem z doktorem. On mówił cicho, ona głośno.

Dziewczyna miała na sobie tylko koszulę, która sięgała jej wprawdzie do kolan, ale ten

skąpy strój wprawił doktora w wyraźne zakłopotanie. Tonią jednak nie zwróciła na to uwagi.

- Jasne, że jest zrozpaczony! - zawołała. - Stracił rękę, nie jest w stanie stanąć na

własnych nogach. I jakby tego było mało, to teraz spalono mu statek, którym zarabiał na chleb.

Jest tak słaby, że nie może nawet unieść palca. Nie jest w stanie się zemścić. Na miły Bóg, któż

by nie był zrozpaczony w takiej sytuacji?

- Przypilnujcie, żeby sobie czegoś nie zrobił. - rzekł wyraźnie zmartwiony lekarz. - Nie

wrócił jeszcze do sil. To nieszczęście może pogorszyć jego stan...

Antonia niemal wypchnęła biednego doktora za drzwi.

- Poślemy po ciebie, jeśli będzie taka potrzeba! - zawołała. - Damy sobie radę. Kobiety

mają przynajmniej zdrowy rozsądek! Jewgienijowi nie starczy sił, żeby odebrać sobie życie -

powiedziała, siadając koło Raiji.

- W przeciwnym razie uczyniłby to.

- Wiem.

- Dlaczego nic nie zrobisz? Dlaczego nic nie mówisz? Gdyby był mój, postarałabym się,

żeby chociaż uniósł powieki.

Raija odwróciła się od okna. Oparła się o ścianę i nie patrząc na Antonię, powiedziała:

- On nie jest mój!

- O rany! - Antonia podniosła oczy do nieba. Najwyraźniej myślała swoje. - Nie musisz

mi współczuć. Zniosę tyle, ile trzeba. Zrozumiałam, że to nie o mnie marzył z wypiekami na

twarzy. Nie jestem już taka naiwna, moja droga.

- Może nawet chciałabym, żeby było tak, jak myślisz.

- Raija znała już każdą deskę w suficie tego pomieszczenia. - Wówczas miałabym mu

coś do zaofiarowania. Wówczas mogłabym mu pomóc. A tak, nie mogę.

- Nie przyjechałaś z tak daleka po to, żeby liczyć deski w suficie maleńkiej izby nad

Dwiną!

- Jestem mężatką - powiedziała Raija. - Na zachodzie zostawiłam dzieci. Uciekłam

przed lensmanem i szalonym mordercą, który zabił mego ukochanego i chce zabić mnie.

Oskarżyli mnie o czary... Nie, Toniu, nie przyjechałam tu po to, by liczyć deski w suficie. Ale

nie przyjechałam też po to, by rzucić się w ramiona mężczyzny, który jest moim drogim

przyjacielem. Uciekłam, by uratować swoje życie.

Antonia otworzyła usta ze zdziwienia. Po raz pierwszy zapomniała języka w gębie.

Nie trwało to jednak długo.

- Powiadają, że mnie trudno zrozumieć - mruknęła.

- Pojęcia nie mają, co mówią. Musisz mi opowiedzieć kiedyś o tym wszystkim - dodała.

- Kiedy nauczymy cię porządnie rosyjskiego. I kiedy postawimy go znowu na nogi. - Antonia

zmarszczyła nos w zamyśleniu.

- Może w takim razie nie powinnam tracić nadziei? Raija uśmiechnęła się blado:

- Wydaje mu się, że mnie kocha. Antonia westchnęła.

- Tak przypuszczałam - powiedziała. - Ale dlaczego on miałby mieć wszystko, skoro

nikt z nas tego nie ma?

Jewgienij wciąż trwał w ponurym milczeniu. Tuż przed zapadnięciem zmroku nadjechał

Oleg. Miał ściągniętą twarz i podkrążone oczy.

- Pożar przeniósł się jednak na niektóre domy - powiedział i przymknął powieki. - Nie

wszystkich udało się uratować. Trzy rodziny spłonęły żywcem. Mam jeszcze w uszach krzyk

dzieci.

- Ile statków?

- Siedemnaście. Jeden tylko częściowo. „Sankt Nikołaj” zatonął. I pociągnął za sobą

dwa, które stały najbliżej. Potworny widok. Rozpłakałem się, kapitanie. Nie płakałem od

czasów dzieciństwa, ale wówczas się rozpłakałem.

- Znaleźliście go? - Antonia przeszła do rzeczy. Oleg kiwnął głową.

- Kto to taki?

Oleg milczał.

- Mam nadzieję, że dostał, co mu się należało - rzuciła twardo Antonia. - Kto to był?

Oleg nie patrzył na nią. Powiedział do Jewgienija:

- To był Piotr, kapitanie.

Raija wlepiła wzrok w Antonię.

Piotr?

Brat Toni?

Raija poczuła mdłości.

Rosjanka stała nieruchomo. Chwyciła się mocno ramy łóżka, jej twarz pobielała, ale

była równie zacięta jak przed chwilą.

- Czy potraktowaliście go tak, jak na to zasługiwał?

- zapytała.

- Próbowałem temu zapobiec. - Oleg zwiesił głowę.

- Ale gdy wieść się rozniosła... Ludzie byli bardzo wzburzeni... Tyle nienawiści... Wciąż

mieliśmy w uszach krzyki dzieci ginących w płomieniach. Ludzie rzucili się na niego. Cisnęli

go na jeden z palących się jeszcze statków. Nie wiem, czy zatratowali go na śmierć, czy spłonął

żywcem.

Twarz Jewgienija była pozbawiona wyrazu, Antonia oddychała ciężko.

- Dostał to, na co zasłużył! - rzuciła wreszcie, a potem wyszła z domu, nie spojrzawszy

na nikogo.

Raija chciała pobiec za nią, gdy usłyszała trzaśniecie wyjściowych drzwi, ale Oleg ją

powstrzymał.

- Sama sobie z tym poradzi! Antonia leczy się z wielkich trosk i cieszy się z wielkich

radości na końskim grzbiecie. To jej sposób.

- Dlaczego? - zapytała Raija. - Dlaczego on to zrobił?

Ledwo go pamiętała. Młodego chłopaka, który właściwie niczym się nie wyróżniał.

- Udało mi się z nim porozmawiać. - Oleg śledził Antonię wzrokiem, wyglądając przez

okienko. Galopowała brzegiem rzeki, byle dalej od nich, dalej od miasta, prosto w otwarty

pejzaż, w którym nie brakowało miejsca na wielkie troski i na wielkie radości.

- Upił się. I wystraszył się, gdy ludzie zaczęli trochę za dużo gadać o tobie i o tym, jak

uratowałaś Jewgienija. Zamiast ciebie zwidywał mu się diabeł. A na dodatek uważał, że

Antonia powinna zostać żoną kapitana. I w ten sposób zemścił się za to, że Jewgienij wziął

sobie piękną, obcą czarodziejkę zamiast jego siostry.

Raija zwiesiła głowę.

- Znowu to samo - wyszeptała. - Przynoszę ból i cierpienie wszędzie, gdzie się pojawię.

13

Raija coraz lepiej radziła sobie z rosyjskim, zaczęła nawet myśleć w tym języku.

Oswajała się powoli z nieznanym.

Tutejszy żytni chleb przypominał jej domowy, fiński. Antonia pomagała jej

przygotowywać jedzenie, obie starały się, by Jewgienij jak najszybciej odzyskał siły.

Najmłodsza siostra Antonii, Tatiana, uszyła Raiji dwie codzienne suknie oraz kilka prostych

spódnic i bluzek.

Sama Antonia nauczyła ją jeździć konno.

Jewgienij wstał z łóżka.

Raija nie wiedziała nawet, jak wiele „Sankt Nikołaj” znaczył dla Bykowa. Jewgienij był

jedynym właścicielem statku i teraz stracił najważniejsze źródło dochodów. Na szczęście

załodze udało się rozładować towar przed pożarem. Zarobione pieniądze umożliwiły mu

opłacenie załogi.

Wypłacił nawet pensję Piotra. Antonia długo się opierała.

- Zniszczył wszystko, co miałeś, i nie zasłużył na zapłatę. Niech zgnije w piekle!

- Dobrze się spisywał na pokładzie. I za to należy mu się zapłata. - Każde z nich trwało

przy swoim, ale w końcu Antonia przyjęła pieniądze.

Od tamtej pory Raija nie słyszała, by Tonią wspominała o swoim bracie. Wymazała go

ze swego życia.

Zniknął tak, jak jego ciało wydane na pastwę ognia, który sam podłożył w porcie w

Archangielsku. Jewgienijowi zostało trochę pieniędzy, gdy spłacił już załogę. Za mało jednak

na nowy podobny statek.

Raija dowiedziała się, że właśnie szkuty są największymi jednostkami handlowymi.

Trzeba wielu dobrych sezonów, by zarobić na taki statek jak „Sankt Nikołaj”.

Jewgienij miał jeszcze dwie lodzie handlowe, o wiele mniejsze niż spalona szkuta.

„Sankt Nikołaj” miał trzy maszty, łodzie handlowe tylko dwa. Raija pojąć nie mogła, że ktoś

ma dość odwagi, by wypłynąć na nich na morze. Deski kadłuba nie były nawet porządnie zbite,

zachodziły tylko na siebie, wzmocnione poprzecznymi obręczami.

Jewgienij i Oleg długo rozmawiali o tych dwóch jednostkach.

- Trzeba zacząć wszystko od nowa. - W głosie Jewgienija pobrzmiewała gorycz. - Te

dwie łajby zarobiły na „Sankt Nikołaja”. Za parę lat znów kupię nowy podobny żaglowiec.

- Zdobędziemy jakieś łodzie rybackie i zaczniemy łowić! - Oleg uważał, ze wszystko

jest możliwe.

Był sternikiem w załodze Jewgienija i jego podwładnym, ale także jego przyjacielem i

wspólnikiem w interesach. Razem snuli plany na przyszłość. Jewgienij traktował Olega jak

równego sobie.

- Na Morzu Białym? Nie chcesz chyba wybrać się aż do Finnmarku z jednorękim

kaleką?

Oleg uważał, że jest to możliwe.

- Po Nowym Roku, na wiosnę, kiedy lody na morzu stopnieją, możemy zacząć sezon...

Zdarzało się, że Rosjanie łowili ryby u wybrzeży Finnmarku. Zaczynali często od

połowów wiosennego dorsza w marcu i kwietniu, a czasem nawet w lutym. I zostawali tam na

całe lato, łowiąc mintaja, dorsza i halibuta. Bywało, że do domu wracali dopiero we wrześniu.

Rybacy z Norwegii i Laponii robili sobie przerwę między tymi dwoma sezonami. Rosjanie

mieszkali jednak za daleko, by dwukrotnie przemierzać odległość między łowiskami i

macierzystym portem.

W Morzu Białym też łowiło się ryby, przede wszystkim dorsze i śledzie. Ale w

najzimniejszym okresie roku nie było to możliwe. Wodę pokrywał wówczas gruby lód.

- Noga moja nie postanie na pokładzie. - Jewgienij był co do tego zdecydowany. - W

każdym razie nie w łodzi rybackiej. Czy ktoś słyszał kiedykolwiek o jednorękim rybaku? A co

z Raiją?

- Ona i Antonia świetnie dadzą sobie radę. Są naprawdę wyjątkowe.

Jewgienij nie dodał, że właśnie tego się obawiał. Że poradzą sobie aż za dobrze, choć

Raija, złamana bólem, nie interesowałaby się poznanymi tu w Rosji mężczyznami.

Raija jednak nie patrzyła już tak czarno na świat. Nie mówiła tak dużo o Mikkalu.

Potrafiła się uśmiechać. Jewgienij słyszał, jak się śmiała razem z Tonią.

Jewgienij nie zostawiłby śmiejącej się Raiji w towarzystwie Toni na całą wiosnę i na

całe lato.

Antonia znała bardzo wielu mężczyzn.

Oleg i Jewgienij zarzucili myśl o połowach. Postanowili jednak wykorzystać łodzie

handlowe.

W tym celu obaj pojechali do Onegi, nieco dalej na zachód, żeby zawrzeć parę umów z

kupcami, których tam znali.

Nie było ich tydzień, Raija w tym czasie gościła u Antonii. Podczas gdy Tonią wbrew

temu, co przystoi porządnej rosyjskiej kobiecie, zajmowała się interesami, Raija zwiedzała

miasto. Wędrowała po zasypanych śniegiem ulicach i dziwiła się, że można żyć w ten sposób,

w takiej ciasnocie, bez powietrza.

Na łonie natury człowiek miał zawsze tak blisko do nieba.

Gdy Raija stała pomiędzy domami w Archangielsku i patrzyła w górę, niebo zdało jej

się odleglejsze niż kiedykolwiek.

Wspomniała o tym Antonii, ale ta tylko się śmiała.

- Za dużo myślisz - powiedziała. - Czy masz jakąkolwiek korzyść z nieba? Ja nie

pamiętam, bym w ogóle spojrzała w tym kierunku ostatnimi czasy. I nie wydaje mi się, że

cokolwiek straciłam. Podoba ci się chyba przynajmniej to, że tyle tu ludzi? Człowiek nigdy nie

czuje się samotny.

Raija potrząsnęła głową.

- Ja lubię być sama. Potrzebuję trochę ciszy, by myśleć.

- No właśnie! Za dużo myślisz!

Te dwie kobiety różniły się od siebie jak ogień i woda, a zarazem istniało między nimi

przedziwne podobieństwo. Antonia żyła tak, jakby każdy dzień miał być jej ostatnim.

Korzystała z życia, jak tylko mogła. Przepełniały ją radość i pogoda, choć jednocześnie nikt nie

potrafił nienawidzić tak intensywnie jak ona i tak czarno patrzeć na świat. Nikt nie umiał śmiać

się ani płakać w ten sposób.

W jej życiu nie było żadnego „pomiędzy”. Albo bujała wysoko w chmurach aż do

zawrotów głowy, albo spadała w przepaść bez dna.

Raija żałowała, że nie jest taka. Ona uważała, że mimo wszystko istnieją pewne granice.

I choć patrzyła w przyszłość, to czuła się związana z przeszłością i nie potrafiła tak łatwo

zapomnieć o tym, co się zdarzyło.

Istniało jednak między nimi podobieństwo. Każda z nich chadzała własnymi ścieżkami.

Obie były mocne, dumne i nieustraszone, delikatne, a jednak zdolne do wielkich namiętności.

Budziły oburzenie, czasem przerażenie. Żadna z nich nie nawiązywała z łatwością kontaktów z

innymi kobietami.

Antonia była pierwszą kobietą, którą Raija mogła nazwać swoją przyjaciółką. Tonią zaś,

która już od lat darła koty ze wszystkimi kobietami w okolicy, zaprzyjaźniła się z Raiją.

- Może chciałabyś pójść ze mną na tańce? Raija spojrzała na Antonię zdziwiona.

- Żeby mnie wzięli za dziewkę? Jewgienij nigdy by mi tego nie darował.

- A myślisz, że w jakich okolicznościach mnie spotkał?

Raija wolała o tym nie myśleć.

- Nie chcę się mieszać w ten tłum brudnych mężczyzn - powiedziała z odrazą w głosie. -

Czy to dzień święty czy nie, to większość z nich i tak nie wie, co to porządna kąpiel. Śmierdzą.

Nie chcę, żeby się na mnie gapili. Nie chcę, żeby mnie podszczypywali w tłumie, bo nawet nie

będę wiedziała, komu wymierzyć policzek...

Antonia się roześmiała.

- Ależ z ciebie porządnisia! Jak nie chcesz, to nie! Wiesz, co mi właśnie przyszło do

głowy? Możemy wziąć jeden z wozów i wyjechać z miasta. Ty przecież lubisz rozmyślać w

spokoju i ciszy. Możemy siedzieć tam sobie przez całą noc i sączyć ten świetny, zagraniczny

likierek Jewgienija. Pogadamy sobie, powygłupiamy się...

- Jewgienijowi potrzebny jest ten likier...

- On i tak za dużo pije - spoważniała Antonia. - Widziałam go kiedyś w tym stanie.

Wtedy pilnowałam go przez parę tygodni bez przerwy. Groził, że mnie zabije, ale nie dawałam

za wygraną. Nie żałuję tego oczywiście, ale wściekłabym się, gdyby cały mój wysiłek poszedł

na marne. Nie chcę patrzeć, jak on niszczy swoje zdrowie...

Raiji również nie podobało się to, że Jewgienija ciągnie do alkoholu. Rozmawiała z nim

nawet na ten temat. Ale w jego spojrzeniu wyczytała, że jeśli pije, to nie ma w tym jego winy...

Kobiety ubrały się ciepło. Antonia jak zwykle założyła spodnie, ale zabrała też całkiem

nową sukienkę, którą uszyła jej Tatiana. Dała się skusić na sukienkę wtedy, gdy siostra szyła

ubrania dla Raiji. Raija zastanawiała się, czy Tonią nie zabrała tego stroju ze sobą, żeby zrobić

wrażenie na Jewgieniju. Podejrzewała bowiem, że jej nowa przyjaciółka nie całkiem pożegnała

się z nadzieją...

Mimo mroku i chłodu miasto tchnęło ciepłem. Męski śmiech odbijał się echem w

cichych uliczkach, okna karczem były rozświetlone. Wszyscy odłożyli robotę do poniedziałku.

Mężczyźni wędrowali po gospodach, pili, tańczyli. A kobiety siedziały w domach.

Porządne kobiety.

Ten i ów wołał coś do Antonii i Raiji, gdy jechały ulicami. Dobrze, że były we dwie w

taki wieczór.

- Życie jest dla mężczyzn! - westchnęła Antonia. - Śmiech jest dla mężczyzn!

Zastanawiałaś się kiedyś nad tym, Raiju? Co wieczór dziękuję Bogu, że nie jestem porządną

kobietą. Nie na wiele się to zda i na pewno będę się smażyć w piekle przez całą wieczność, ale

uważam, że powinnam Mu powiedzieć, że jestem zadowolona z obrotu spraw.

- Sporo myślisz, Toniu! - Raija nie mogła się powstrzymać przed odrobiną złośliwości. -

Wciąż masz ochotę na Jewgienija, prawda?

Przez chwilę słychać było tylko stukot końskich kopyt.

- Nie wiem! Sama już nie wiem! Wcale nie z powodu ręki. Nie do wiary, że tak świetnie

z tego wyszedł, prawda? W życiu bym w to nie uwierzyła. Myślałam, że umrze... Trudno

pragnąć jednego mężczyzny przez dłuższy czas. Zdaje się, że ja nie jestem do tego zdolna. A

Jewgienij prawie nie zauważa, że istnieję. Nawet kiedy mnie obejmował, nic to dla niego nie

znaczyło. Równie dobrze mógłby objąć deskę. Nie tego oczekuję od męża.

- Tak mówił...

- Co takiego? - wykrzyknęła zaskoczona Antonia. - Powiedział ci o nas? Nigdy bym się

tego po nim nie spodziewała.

Dobrze, że już wyjechałyśmy z miasta i nikt nas nie słyszy, pomyślała Raija. Tonią

mówi tak głośno...

- Cóż, to prawda. - Antonia nie zwykła niczego owijać w bawełnę. - Natura nieźle go

obdarzyła, ale co z tego. Nic podobnego w życiu mnie nie spotkało. Żadna siła nie zdołałaby go

podniecić. A niebo świadkiem, że próbowałam wszystkich sposobów!

Raija nie mogła powstrzymać się od śmiechu. Antonia była taka bezpośrednia. Ona

sama mogłaby wprawdzie coś takiego pomyśleć, ale żeby mówić głośno...

- Za to Oleg... - Antonia zagwizdała. - No cóż, gdybym tylko zechciała...

- Ale nie wiesz, czy chcesz?

- Nie jest zbyt bystry. - Antonia nie znała litości. - No i mógłby się nauczyć tego i

owego o kobietach. Na przykład jak się zachować pod kołdrą... - Z grobową miną zwierzyła się

Raiji: - Wydaje mu się, że podnieca cię do szaleństwa, a tymczasem jest równie atrakcyjny jak

ta deska, którą Jewgienij mógłby z powodzeniem trzymać zamiast mnie.

- Nie możesz mu tego powiedzieć?

- Żeby wystraszyć go na zawsze? Nie zrobię tego, dopóki nie podejmę decyzji. Jeśli się

na niego zdecyduję, to muszę nauczyć go co nieco, prawda?

Antonia, zajęta rozmową, zbytnio popuściła lejce. Zwierzęta jakby na to czekały.

Ruszyły z kopyta, pragnąć skorzystać ze swobody.

Antonia ściągnęła lejce, ale nie zdołała opanować koni.

Pędziły coraz szybciej, a wóz niebezpiecznie podskakiwał i skrzypiał.

Raija jedną ręką objęła Antonię w pasie, drugą zaś chwyciła się krawędzi wozu.

W ciemności jeden z koni zboczył nieco z drogi i jego kopyta trafiły w pustkę. Zsunął

się w dół po stromym brzegu rzeki, a drugi tuż za nim.

Raija pojęła, co się stało, dopiero wtedy, kiedy i wóz gwałtownie staczał się po zboczu.

W ciemności rozległo się dzikie rżenie koni, przekleństwa Antonii i jej własny krzyk.

Raija wypadła z wozu. Leciała w mrok, chłód i nicość. Coś ją uderzyło w głowę.

I wszystko zamieniło się w czerń.

Antonia nie wypuściła lejców. Trzymała je tak mocno, że aż paznokciami poraniła sobie

dłonie.

Wóz przygniótł jednego konia, zabijając go na miejsca Drugi próbował się podnieść,

bez powodzenia walcząc ze śniegiem, ciężarem martwego towarzysza i wozu.

- Raija? Raiju, gdzie jesteś u diabła? Antonia zaczęła szukać przyjaciółki po omacku.

W tej chwili oddałaby wszystko za jedną latarnię!

Ostrożnie pochyliła się do przodu i próbowała wypatrzyć coś w mroku, pod szczątkami

wozu.

Wydawało jej się, że wóz stracił jedno koło. Dyszel był nadwerężony, mógł się więc

złamać.

Antonia nie ucierpiała zbytnio, bo spadła na konia, a potem po prostu się z niego

ześlizgnęła.

Ale co z Raiją? Gdzież ona może być?

Jewgienij nigdy jej nie wybaczy, jeśli Raiji przydarzy się coś złego.

Na niebie nie było nawet księżyca, wysoko połyskiwały tylko jakieś dalekie gwiazdy.

Czy ten przeklęty księżyc nie mógłby się pojawić przynajmniej tej nocy? Czy to takie

wygórowane żądanie?

Antonia uspokajała konia. Miała nóż w kieszeni kurtki, ale gdyby przecięła uprząż i

wyswobodziła zwierzę, wóz mógłby runąć do rzeki.

- Raiju, odezwij się, do cholery! Jewgienij mnie zabije, jeśli coś ci się stało. Raiju!

Zdumiona Antonia zamrugała oczami.

Nagle zrobiło się jasno.

Czyżby zaczynała tracić zmysły?

Zdziwiona uniosła głowę. Niebo ponad nią płonęło kaskadą mroźnych kolorów,

rozbłysło pasmami lodowatego światła.

Zrobiło się prawie tak jasno, jak w dzień.

Zorza polarna. Antonia nie pamiętała, by zorza polarna pojawiła się kiedyś tak

niespodziewanie.

Jakby nad którąś z nich czuwał anioł.

Nie sądziła, by jakikolwiek anioł zadał sobie tyle trudu, by czuwać nad nią.

Antonia wślizgnęła się pod wóz, który zaczął już niebezpiecznie trzeszczeć. Ten

przedziwny spektakl, w którym grała cała natura, musiał mieć jakiś sens. Dziewczyna nie

widziała żadnego innego wytłumaczenia.

Bez światła zorzy polarnej nie znalazłaby przyjaciółki, która leżała za martwym koniem.

Oderwane koło uderzyło Raiję w głowę. Z rany za uchem sączyła się krew.

- Nie możesz umrzeć! - krzyczała Antonia, czołgając się po śniegu. Złapała Raiję za

pelerynę i wydostała ją spod wozu. - Nie możesz umrzeć! W tym wszystkim musi być jakiś

sens! Ktoś przecież nad tobą czuwa!

Antonia była silna i zwinna. Odciągnęła Raiję dalej.

A potem, brnąc po kolana w śniegu, podźwignęła Raiję i pociągnęła ją w górę po

nadrzecznym zboczu. Nie wiedziała, jak długo to trwało. Z wysiłku bolały ją wszystkie mięśnie,

ale przecież musiała to zrobić. Wniosła ranną do połowy wzgórza i tam zatrzymała się na

chwilę, by trochę odpocząć. Ostrożnie położyła przyjaciółkę na śniegu.

Musiała zejść na dół jeszcze raz, by uratować konia. Nie mogła go przecież zostawić na

pastwę losu.

Przerażone zwierzę rżało i miotało się.

Zorza polarna przygasła.

I całkiem zniknęła.

Antonia szarpała się z uprzężą. By pomóc Raiji, potrzebowała również konia.

Pozwól mi uwolnić konia, dopóki widzę cokolwiek! prosiła tajemną siłę, która jej

pomogła.

Wóz runął na martwe zwierzę, gdy ocalały koń wreszcie się wyplątał z uprzęży. Całe

szczęście, że najpierw wyciągnęłam stąd Raiję, pomyślała Antonia.

Po wielu zachętach ze strony Antonii, dodatkowo przez nią popychany, koń wspiął się

na drogę. Brzeg rzeki był tu bardzo stromy, a sypki śnieg nie ułatwiał zwierzęciu poruszania

się.

Raija leżała tak, jak ją Antonia zostawiła. Tonią panicznie bała się widoku krwi. Choć

nie posiadała się z wdzięczności, gdy rozbłysła zorza polarna, ucieszyła się również teraz, gdy

po zorzy pozostał tylko maleńki pasek światła pomiędzy gwiazdami.

Antonia wolała nie patrzeć na to wszystko.

Koń, choć zaniepokojony, słuchał swojej pani, która zajmowała się nim od źrebięcia.

Kazała mu stać w miejscu, więc stał. Waśka doskonale wiedział, do kogo należy i kogo

powinien słuchać.

Antonia mogła zająć się Raiją. Choć przyjaciółka nie ważyła zbyt wiele, niełatwo było

ją unieść. Tonią zacisnęła mocno zęby i wytężyła wszystkie siły, aż w oczach jej pociemniało.

Przez chwilę odpoczywała, oparłszy bezwładną Raiję o siebie. Czuła jej ciepły oddech w

okolicy ucha i to dodało jej sił.

Znacznie trudniej było wsadzić Raiję na konia. Dokładniej mówiąc, musiała przewiesić

przyjaciółkę przez koński grzbiet niczym pusty worek. Potem usadowiła się za Raiją i ruszyła

ku domowi Jewgienija.

Tę jazdę Antonia miała zapamiętać na całe życie.

Droga do domu Jewgienija wydała jej się strasznie długa, a lęk nie opuszczał jej nawet

na chwilę.

Tyle razy tędy jeździła dla rozrywki.

A teraz ta sama droga wydała jej się długa jak całe życie.

Gdy dotarła na miejsce, nie miała czasu zajmować się zwierzęciem. Poklepała je tylko z

wdzięcznością po grzbiecie i pochwaliła.

Przede wszystkim musiała się zająć Raiją.

Zaabsorbowana zdejmowaniem nieprzytomnej przyjaciółki z końskiego grzbietu, nawet

nie zauważyła, że w domu Jewgienija pali się lampa. Nie spostrzegła świeżych śladów na

śniegu i nie usłyszała rżenia koni, które już stały w stajni.

Cholera, pomyślała sobie. Kiedy raz na jakiś czas rzeczywiście przydałby się

mężczyzna, to oczywiście nie ma go na podorędziu. Ku swemu zaskoczeniu usłyszała wtedy

głos Jewgienija.

- A gdzież to miłe panie były? - Głos Jewgienija brzmiał niemal pogardliwie, ale

Antonia wybaczyła mu natychmiast.

- Wielkie nieba! Nigdy tak się nie ucieszyłam na twój widok!

Jewgienij wyszedł z oświetlonego domu, więc jego oczy musiały się przyzwyczaić do

ciemności.

- Co się dzieje z Raiją? - zapytał ostro. - Czyżbyście jechały na jednym koniu?

Antonia dowlokła Raiję do Jewgienija i oparła o jego zdrowe ramię.

- Wyjechałyśmy wozem - powiedziała z nieszczęśliwą miną. - Ale wóz wyleciał z drogi

i nie wiem, co się stało z Raiją. Ma ranę na głowie. I bardzo krwawi. Boję się, Jewgienij.

Zabierz ją do domu! Boję się, nie słyszysz?! Nic się jej nie może stać! Tak bardzo ją lubię, do

cholery!

Antonia, pociągając nosem, pomogła mu wnieść Raiję do domu.

- Ja też ją lubię. - Jewgienij starał się nie myśleć zbyt wiele, wiedział, że powinien

przede wszystkim działać. - Do mojego pokoju!

Antonia poszła przodem, żeby otworzyć drzwi. Wiedziała równie dobrze jak Jewgienij,

że on i Raija nie śpią we wspólnym łóżku. Od kiedy kapitan wyzdrowiał i nie potrzebował

opieki nocą, mieli osobne pokoje.

Ale skoro Jewgienij chciał ją tam mieć, Antonia się nie sprzeciwiała.

Zrozumiała tylko, że może porzucić wszelkie nadzieje, jakie wiązała z nim jako

mężczyzną.

Jewgienij obchodził się z Raiją tak, jakby była zrobiona z najpiękniejszej i najbardziej

kruchej porcelany. Antonia pomogła mu ułożyć ranną na łóżku, ale nie pozwolił jej nawet

dotknąć butów ani peleryny Raiji. Zajął się tym sam.

Każdy jego ruch był pieszczotą.

Antonia nie pamiętała, by dotykał jej kiedykolwiek w taki sposób. Nawet w czasach,

gdy miał jeszcze dwie czułe dłonie.

W drzwiach pojawił się Oleg. Antonia zarzuciła mu ręce na szyję. Potrzebowała kogoś.

Potrzebowała skryć się w czyichś ramionach.

- Wody - zakomenderował Jewgienij. Ostrożnie badał ranę na głowie Raiji. Antonia

poszła do kuchni.

- Spora rana - powiedział, gdy już stanęła przed nim z kubkiem letniej wody.

Delikatnie przemył ranę. Starł krew, która wyglądała tak groźnie w świetle zorzy

polarnej.

- To był poważny wypadek. Toni zrobiło się słabo.

- To wszystko moja wina! Nie uważałam, jak należało. Powinnam była wziąć sanie...

- Rana nie jest zbyt głęboka. A głowa zawsze bardzo krwawi.

Jewgienij obrócił się na chwilę i spojrzał w twarz rozdzieranej wyrzutami sumienia

Antonii.

- To nie twoja wina. Co się stało, to się nie odstanie. Wszystko będzie dobrze.

Przywiozłaś ją stamtąd, prawda? Teraz się nią zaopiekujemy. Niedługo znów będzie tą samą

Raiją.

Antonia bardzo pragnęła w to uwierzyć.

- Pomogła nam zorza polarna - powiedziała z przekonaniem. - Rozbłysła tuż nad nami

dokładnie wtedy, gdy tak bardzo potrzebowałam światła, żeby odnaleźć Raiję. Tuż nad naszymi

głowami. Zrobiło się jasno jak za dnia. A gdy już wyniosłam ją w bezpieczne miejsce i miałam

zamiar uwolnić konia, zorza zgasła. Nic równie dziwnego nie przydarzyło mi się nigdy w życiu.

Jakby natura stanęła po naszej stronie.

Jewgienij i Oleg wymienili spojrzenia. Nie oczekiwali tego rodzaju słów od Antonii.

Dowodziło to najdobitniej, że wszystkie kobiety są w gruncie rzeczy takie same, nawet te, które

chodzą w męskim ubraniu i klną jak dziesięciu marynarzy razem wziętych.

Jewgienij łagodnym ruchem odgarnął ciemne włosy ze zranionego miejsca na głowie

Raiji. Na jego ustach igrał uśmiech. Palce mu drżały, gdy delikatnie muskał twarz

nieprzytomnej. Dotykał jej tak, jakby była święta.

Tonią wstrzymała oddech. Czuła, że nie ma prawa stać tu i patrzeć na nich oboje. Nie

potrafiła jednak wyjść.

Gdyby nawet miała jeszcze w sobie resztki nadziei na miłość Jewgienija, to teraz

straciłaby ją zupełnie.

Niebiosa świadkiem, że sama patrzyła w oczy bardzo wielu mężczyzn, patrzyła również

w oczy Jewgienija. Nigdy jednak nie widziała w nich takiego uwielbienia, takiego

bezgranicznego oddania, jakie malowało się w jego oczach w tej chwili.

I nie ona była jego przedmiotem.

Raija.

- Wyzdrowiejesz, mój aniele - powiedział. Z naciskiem. Jakby chciał zaczarować

rzeczywistość.

- Chętnie przy niej posiedzę. - Antonia czuła, że musi coś zrobić, naprawić jakoś własną

lekkomyślność. Niezależnie od tego, co mówił Jewgienij, wiedziała, że to wszystko jej wina.

Ale on nie przyjął jej pomocy.

- Przyjechaliśmy wiele godzin temu, Toniu. Jesteśmy wypoczęci. Zajmij się koniem i

sama odetchnij. Ja posiedzę przy Raiji.

- Wezwiemy Schwarzberga? Jewgienij się zawahał.

- Jeśli się nie obudzi tej nocy - powiedział po chwili. - Sądzę, że dojdzie do siebie.

Myślę, że poradzę sobie z tym nie gorzej niż lekarz.

Antonia długo patrzyła na przyjaciela. Jego twarz była jej tak droga. I na zawsze taka

pozostanie. Odczuwała ból na myśl, że to nie jej dłonie będą pieścić tę wyrazistą, mocną twarz.

Jego usta nigdy nie wyznają jej miłości.

Czuła się tak, jakby zbierała róże. Ich łodygi jednak mają kolce. Świadomość, że

bezpowrotnie utraciła Jewgienija, była jak kolec, który utkwił głęboko w jej palcu. Ale Tonią

zdoła go wyrwać.

- Nie pozwoliłbyś nikomu innemu nad nią czuwać, prawda? - zapytała, wiedząc dobrze,

jaką odpowiedź usłyszy.

- Nie. Ona również przy mnie czuwała, gdy tego potrzebowałem. A przecież nie żywi

do mnie tego rodzaju uczucia. Dla niej jestem tylko przyjacielem. A ona dla mnie całym

życiem. Jakże mógłbym nie czuwać nad nią?

- Jesteś nie tylko przyjacielem Raiji - rzekła Antonia bardzo poważnie. - Jesteś jej

najlepszym przyjacielem. A to bardzo duża różnica, Jewgienij. Nie zapominaj o tym.

Uśmiechnął się ze smutkiem.

- Ale różnica nie jest taka wielka, jak bym sobie tego życzył. Tyle pragnąłbym jej

ofiarować. Ale ona tego nie chce. Tonie we własnej przeszłości. A ja nie mogę rywalizować z

duchami.

- Przeszłość to coś więcej niż duchy. - Antonia popatrzyła na Raiję. - Raija zrozumie to

pewnego dnia, Jewgienij. I ty przy niej wtedy będziesz.

Jewgienij miał nadzieję, że Tonią się nie myli. Wiedział jednak, że przeszłość jest wciąż

dla Raiji przerażająco żywa.

14

Antonia odprowadziła Waśkę do stajni, gdzie stały już inne konie, i nakarmiła go, po

czym wróciła po cichu do domu.

Oleg rozpalił ogień we wszystkich piecach: w kuchni, w największym pokoju i w

sypialni.

Teraz siedział przy piecu kuchennym ze szklanką w dłoniach.

- Mnie też dobrze zrobi odrobina rumu. - Antonia rzuciła kurtkę i czapkę na oparcie

krzesła.

Oleg skinął głową w stronę stołu, na którym stała opróżniona do połowy butelka.

Mężczyźni najwyraźniej wypili już wcześniej po kieliszeczku.

- Jak wam poszło w Onedze?

Antonia przysunęła swoje krzesło bliżej ognia. I bliżej Olega.

- Dobrze. Mamy zamówienia na pewien czas. Znów wypływam na morze. Jewgienij nie

chce.

- Pamiętasz, by kiedyś tak się zachowywał? - zapytała Antonia.

Oleg opróżnił swoją szklaneczkę i napełnił ją na nowo. Antonia sięgnęła po butelkę.

- Nie. To przerażające, prawda? Zastanawiam się, czy on będzie umiał tak żyć... Znieść

to, że ona go nie kocha.

- Nie bądź taki pewien. Kto wie...

- Wiedziałaś o tym, że ona miała wyjść za Aleksieja? - Oleg popatrzył na Tonie. -

Kłócili się o nią, kiedy Aleksiej tak tragicznie umarł. Jewgienij twierdzi, że wówczas traktował

ją jak siostrę, ale ja wiem swoje. Antonia słyszała o tym po raz pierwszy.

- A więc zna ją od tak dawna? - szepnęła. - Nie miałam o tym pojęcia. Szkoda, że nie

mogę rzucić na nią czaru. Żeby spojrzała na niego...

- ... tak jak ty? - dokończył za nią Oleg, unosząc jedną brew.

- Tak - potwierdziła Antonia i nie umknęła spojrzeniem. - Tak jak ja na niego patrzę.

Ale przejdzie mi to. Jestem zupełnie inna niż Jewgienij. Wkrótce zostanie tylko słodko -

gorzkie wspomnienie. Ja nie jestem z natury taka poważna. Myślałam, że o tym wiesz, Oleg.

- Może wtedy zechcesz porozmawiać ze mną? - zapytał. - Teraz nie jesteś w stanie.

- Może - uśmiechnęła się Tonią. - Jeśli zechcesz czekać tak długo. Wydaje mi się, że się

pożegnałam z Jewgienijem. I nie jesteś mi niemiły. Zauważyłeś to, prawda? Chyba możemy już

teraz porozmawiać o naszej przyszłości.

- Moim zdaniem jeszcze się z nim nie pożegnałaś. Mnie nie chodzi o jedną noc,

Antonia. - Oleg mówił bardzo poważnie. - Jeśli wszystko pójdzie dobrze, może już następnej

jesieni będziemy mogli kupić inną szkutę. Jako kapitan statku handlowego, jako jego

współwłaściciel, będę chyba nieźle zarabiał. Będę zarabiał tak dobrze, że może powrócę do

planów, które na razie od siebie odsuwałem. Żeby kupić dom. Żeby mieć w nim kogoś...

- W takim razie nie powinieneś rozmawiać z dziewczyną, którą zna pól Archangielska. -

Antonia spuściła wzrok i miała ochotę utopić się w złotym płynie. - Powinieneś rozejrzeć się

wśród pięknych dziewcząt, które haftują swoją wyprawę i wiedzą, jak dbać o dom, dzieci i

męża.

- Żadnej z nich nie lubię - powiedział spokojnie. - Tak się składa, że ta, która mi się

najbardziej podoba, zawsze była trochę zwariowana. Myślałem, że zdołam ją poskromić. Ale

nie sądzę, by mi się udało. I zacząłem marzyć o niej takiej, jaka jest. Nigdy nie przepadałem za

haftowaną pościelą. To strata czasu.

Antonia westchnęła:

- A ja miałam ze sobą piękną suknię. Jedyną, jaką posiadam. Chciałam być dla was

piękna. Ale suknia leży teraz pod roztrzaskanym wozem...

- Pojadę tam, gdy zacznie świtać - obiecał Oleg. - Znajdę ją dla ciebie. Ale musisz mi

obiecać, że ją założysz.

- Oczywiście.

- Tonią w sukience! Za żadne skarby nie chciałbym tego przegapić. - Oleg wskazał

głową drzwi stojące otworem. - On będzie tam czuwał niezależnie od tego, co zrobimy?

- Tak. Proponowałam, że posiedzę przy niej, ale nie pozwolił mi. On ją tak kocha.

- On ją uwielbia!

- Chętnie poszłabym spać. - Antonia była naprawdę wyczerpana. - Taka jestem

zmęczona i tak się boję samotności. Przytulisz mnie, Oleg? Pozwolisz mi spać z tobą i

przytulisz mnie?

- Oczywiście - powiedział i rozłożył pod piecem ławę, na której zmieścili się oboje.

Antonia przylgnęła mocno do Olega, zwinęła w kłębek i zasnęła z westchnieniem.

Jewgienij natomiast nie zasnął. Jakże by mógł? Usiłował zachować spokój i pewność

siebie w obecności Antonii.

Gdybyż jednak Tonią wiedziała!

Gdyby ujrzała dławiący kamień, który dusił go od środka. Gdyby poczuła, jaki jest

zimny i jak nieustannie rośnie.

Jewgienij bal się tak samo jak Antonia. Nie mogą teraz stracić Raiji. Teraz, gdy on

wreszcie znów stanął na nogi. Gdy się przekonał, że jego życie nie jest jeszcze stracone. Gdy

znów zaczął czuć się jak mężczyzna.

Uda się, uda się jeszcze raz wspiąć na szczyt. Tym razem nie jest sam. Oleg będzie o to

walczył z równą zaciętością.

Potrzeba tylko trochę czasu. By odbudować w sobie odwagę. By stać się dla Raiji kimś,

bez kogo nie może się obejść.

Nie może jej teraz stracić!

Antonia wspominała coś o zorzy polarnej. Raija zawsze kochała to światło. Działało na

nią w przedziwny sposób. Nie, nie wolno mu o tym myśleć, jeśli nie chce oszaleć.

Jewgienij zerwał się na równe nogi i zasłonił malutkie okienko. Nie chciał nic widzieć.

Nie chciał patrzeć ani na gwiazdy, ani na zorzę polarną.

Dorzucił parę drew do ognia. „W pokoju stał kaflowy piec, który Jewgienij kupił kiedyś

od Niemca. Ów Niemiec wiele podróżował i często zaglądał do Archangielska, zanim car

uczynił Sankt Petersburg największym rosyjskim portem.

Skończyły się czasy, gdy w mieście Jewgienija roiło się od cudzoziemców. Jewgienij

kochał piękne przedmioty. Zwłaszcza te, które miały duszę. Nie kupował byle czego, kierując

się tylko wyglądem danej rzeczy.

Każda rzecz, którą posiadał, miała swoją historię. I podwójną wartość: oprócz ceny

liczyła się też historia związana z tym przedmiotem.

Umeblował dom nader oszczędnie. Antonia, która na przekór swemu ascetycznemu

stylowi ubierania się uwielbiała otaczać się tysiącem drobiazgów, nazywała ten dom nagą

kryjówką.

Nigdy nie lubiła pokoju Jewgienija, ale jego właściciel wiedział doskonale, że ten pokój

to w gruncie rzeczy on sam.

Łóżko z pomalowanego na złoty kolor drewna przyjechało z zachodniej Europy. Miało

pięknie rzeźbione nogi, choć cała reszta była utrzymana w prostym stylu.

Zamówił je niegdyś pewien kupiec z Archangielska. Ożenił się z młodą i piękną

dziewczyną i chciał jej pokazać, że zna się na smaczkach z wielkiego świata.

Kupiec przeniósł się niestety na tamten świat, nim łóżko zdołało dotrzeć do miejsca

przeznaczenia. A młoda i zadowolona wdowa za nic w świecie nie pozwoliłaby wnieść tak

niegustownego mebla do swego domu.

Jewgienijowi spodobała się ta historyjka. Potem zaś przypadło mu do gustu samo łóżko

i dlatego je kupił.

W pokoju stały jeszcze dwie skrzynie na ubrania. Jedna zrobiona z dziwnego drewna,

które odstraszało mole. Pochodziła z Dalekiego Wschodu i, rzecz jasna, dotarła tu, na daleką

północ, drogą morską. Zdobiły ją sceny z życia na wschodzie, wyrzeźbione w ciemnym

drewnie. Przedstawiały pracujących w polu, zgrabnych ludzi o egzotycznych rysach. Ptaki z

długimi dziobami i cienkimi, długimi szyjami.

Drzewa, których Jewgienij nie potrafił nawet sobie wyobrazić...

Z tą skrzynią nie wiązała się żadna historia. Jewgienij wymyślał jednak niezliczone

opowieści o ludziach na niej przedstawionych.

Druga skrzynia pochodziła z posagu jego matki. Zrobiono ją w Wielikim Ustiugu,

mieście znanym z wyrobu pięknych przedmiotów z drewna. W skrzyni spoczywało wciąż

mnóstwo rzeczy, które matka Jewgienija uszyła własnoręcznie, gdy była młodą dziewczyną. Na

malowanych obrazkach, które zdobiły ten sprzęt, przedstawieni byli Rosjanie. Matczyna

skrzynia była najdroższa sercu Jewgienija.

Fotel kupił swego czasu na aukcji. Jeden z miejscowych bogaczy nadepnął kiedyś na

odcisk swoim sąsiadom, ci zaś postarali się, by go zrujnować. Fotel stał niegdyś w domu tego

człowieka przed kominkiem. Jewgienij pamiętał do tej pory poczucie triumfu, z jakim przebił

najwyższą ofertę podczas aukcji. On, prosty chłopak, miał siedzieć sobie równie wygodnie jak

wielki pan.

I to już całe umeblowanie pokoju. Bardzo proste. Jak i on sam. Tylko zasłony wnosiły

do tej sypialni odrobinę luksusu. Jewgienij potrzebował od czasu do czasu odgrodzić się od

świata. Uszyła mu je siostra Antonii z resztek materiału po jakiejś sukni. A jej suknie nosiły

najelegantsze panie w mieście.

Jewgienija bawiła również ta historia.

Głosy Olega i Antonii ucichły czas jakiś temu. Jewgienij odrzucił grzywkę z czoła.

Pragnął szczerze, by Antonia czym prędzej otrząsnęła się z młodzieńczego zadurzenia. Czuł

bowiem, że przytłaczają go jej uczucia, gdyż sam nie miał jej nic do zaofiarowania.

Nawet sama myśl o tej sytuacji przysparzała mu cierpienia.

Jewgienij z niechęcią uświadomił sobie, że przecież Raija może odczuwać dokładnie to

samo względem niego.

Jednak Antonia była w zupełnie innej sytuacji. Oleg kochał ją tak bezgranicznie. Tyle

tylko, że paraliżowała go duma. Mógłby ją mieć, ale nie chciał, dopóki stawiała go na drugim

miejscu.

Dobry Boże, dlaczego życie musi być tak zagmatwane!

Raija poruszyła się na łóżku. Dotknęła ręką twarzy, potem położyła dłoń na poduszce....

Serce Jewgienija zatrzymało się na parę sekund. Jej policzki zarumieniły się chyba

odrobinę? Była tak strasznie blada. Blada jak... Nie, tylko nie to.

Czy jej także przychodziły do głowy takie myśli, gdy on leżał nieprzytomny? Nigdy mu

nie opowiadała o tym, co jej wtedy w duszy grało.

Jewgienij uzmysłowił sobie, że chciałby to usłyszeć. Raija musi mu to opowiedzieć!

Usadowił się najwygodniej jak się dało na krawędzi fotela. Z wielkim uczuciem ujął

maleńką dłoń rannej swą wielką ręką. Gdy tak leżała, trudno było sobie nawet wyobrazić, jaka

siła kryje się w jej drobnych dłoniach. To one trzymały przecież jego serce. Bał się ogromnie,

że Raija zechce odrzucić ten ciężar.

- Musisz do nas wrócić, Raiju - powiedział stanowczym głosem. Cisza działała mu na

nerwy. - Musisz napełnić ten dom życiem, tak jak tylko ty potrafisz. Musisz napełnić go swoim

śmiechem. Ukryć mnóstwo uśmiechów w każdym kącie. Niechaj twoje ręce dotkną

wszystkiego, co jest drogie mojemu sercu. Niech twoja stopa muśnie każdą deskę... A jeśli,

mimo wszystkiego, co dla ciebie uczynię, zechcesz mnie opuścić i wrócić do tego, co

zostawiłaś w tamtym świecie, zostaną mi przynajmniej wspomnienia. Będę wiedział, że dotknę-

łaś tu każdej rzeczy. Będę wspominał twój śmiech dźwięczący między ścianami... Ale nie

możesz odjechać! Nie możesz! Moje życie będzie puste bez ciebie. Tak niewiele miałem,

dopóki cię nie odnalazłem i nie przywiozłem tutaj. Wydawało mi się, że jestem najuboższym

człowiekiem na ziemi. Teraz mam jeszcze mniej. Przestałem nawet być dobrą partią. Ci, którzy

posiadają troszeczkę więcej, przestali mi się kłaniać. Kobiety już o mnie nie marzą. Mężczyzna,

któremu zostało tylko lewe ramię, nie jest dla nich wiele wart... A zresztą ja i tak nie chcę

żadnej z nich. To nie ma znaczenia. Rozumiem teraz, co czuł Aleksiej. Rozumiem, co go zże-

rało od środka. Rozumiem, że marzenie o drugim człowieku może tak bardzo opętać. Wiem już,

dlaczego nie potrafił żyć bez ciebie... Jeśli on naprawdę sądził, że coś nas łączy, to świetnie

rozumiem, że nie potrafiłby również żyć z tobą. Nie miał innego wyjścia...

Musiał zaczerpnąć trochę powietrza, ale nie wypuścił jej dłoni.

- Siedzę tu i gadam, a ty mnie nie słyszysz. Na Boga, Raiju, otwórz oczy! Powiedz

cokolwiek!

Czy sprawiła to jego modlitwa? Czy stałość jego pragnień?

Czyżby udało mu się poruszyć w niej coś, czego inaczej poruszyć nie można było?

Raija otworzyła oczy. Wcale nie tak ostrożnie i niechętnie jak wówczas, gdy witała

nowy dzień.

Po prostu otworzyła oczy.

Brązowe, czyste oczy patrzyły na Jewgienija. Raija zamrugała. Uśmiechnęła się

nieznaczne.

- Jewgienij? - zapytała, jakby zdziwiła ją jego obecność. - Dlaczego, do cholery, tak

bardzo mnie boli głowa, Jewgienij?

Ucałował jej dłoń. Bogu dziękował, że się do niego odezwała. Choć Bogu nie spodobały

się zapewne jej słowa.

- Jewgienij! Tylko nie kręć! Co się stało? Nie powinieneś być w Onedze? Gdzie jest

Antonia?

Raija usiłowała usiąść, ale wówczas coś zahuczało jej w uszach tak, jakby głowa miała

się za chwilę rozpaść na kawałki.

Musiała przełknąć ślinę, żeby nie zwymiotować, i grzecznie położyła się z powrotem.

- Niewiele brakowało, a wylądowałybyście w Dwinie - wyjaśnił jej. - Koń zboczył z

drogi. Tylko głupie baby mogą wybrać się w kompletnych ciemnościach na taką wycieczkę! Ty

i Antonia razem stajecie się wprost niemożliwe!

Raija starała się myśleć, ale w głowie strasznie się jej kręciło, szumiało i stukało. Miała

poczucie, że jej czaszka jest trzykrotnie większa niż zazwyczaj.

- Miałyśmy zamiar opróżnić twoją buteleczkę likieru - uśmiechnęła się z wysiłkiem. -

Miło było wyjechać z Archangielska. Mężczyźni wykrzykiwali jakieś paskudne rzeczy za

nami...

- Nie pamiętasz wypadku?

- Pamiętam światło... - Raija zapatrzyła się w dal, jakby widziała przez ścianę.

Spojrzenie jej powędrowało w sferę, do której on nie miał dostępu. - Ale to chyba niemożliwe,

prawda? Na niebie nie świecił nawet księżyc. Wydawało mi się, że niebo jest takie dziwne. Że

gwiazdy są dziwne. Dlaczego tak mi się wydawało, Jewgienij? Gwiazdy to gwiazdy, prawda?

Rosjanin nie odpowiedział.

Czyżby pamiętała zorzę polarną?

Dlaczego zrobiło mu się tak chłodno? Przecież to nie ma żadnego szczególnego

znaczenia.

Po prostu pojawiła się wówczas zorza. Jewgienij podobnie jak Raija uważał, że to

piękne zjawisko. Ale nic jej o tym nie powiedział.

- A Antonia? - zapytała Raija.

- Jest bardzo nieszczęśliwa. Mówi, że to jej wina. Myślę jednak, że już śpi. Od pewnego

czasu, nie słyszałem ani jej, ani Olega.

- Jak wam poszło w Onedze? - Raija zadała to pytanie, a dopiero potem zastanowiła się,

skąd wiedziała, że on tam był.

- Dobrze. Zdobyliśmy zamówienia. Oleg tam popłynie.

Raija zamrugała.

Wiedziała, o czym on mówi. Ale nie pamiętała nic, dopóki jej o tym nie powiedział.

Tak dziwnie bolała ją głowa.

Wszystkie myśli zdawały się takie nowe. Wszystko, co jej się zjawiało, gdy zamknęła

oczy, było takie świeże.

Każda myśl sprawiała jej zresztą tyle bólu.

- Czy uderzyłam w coś głową? - Obmacawszy swą czaszkę, znalazła ranę. A więc to

ona tak ją swędzi.

- Koło - wyjaśnił Jewgienij. - Koło wozu uderzyło cię w głowę. Odpadło i poleciało w

górę. Rano pojadę na miejsce wypadku razem z Olegiem. Zobaczymy wówczas dokładnie, co

się stało.

- Co ze zwierzętami?

- Jeden z koni zginął. Antonia twierdzi, że na miejscu. Raija odetchnęła z ulgą. Nie

mogła patrzeć na cierpienie zwierząt.

Wiedziała o tym, choć nie mogła sobie przypomnieć, by kiedykolwiek widziała

cierpiące zwierzę.

Jewgienij przysiadł na brzegu łóżka, bliżej Raiji. Teraz mógł trzymać ją za rękę.

- O co chodzi? - zapytał łagodnie. - Co cię dręczy? Wiesz przecież, że możesz mi to

powiedzieć.

Zauważył, że przełknęła ślinę. Coś ją naprawdę dręczyło, ale usiłowała to

zbagatelizować.

- Nic takiego. Nie myśl o tym. To drobnostka. Jestem taka zmęczona. Straszliwie

zmęczona. Czuję się tak, jakby ktoś mnie obił.

- Wóz upadł na ciebie. Nic dziwnego, że tak się czujesz. Cała jesteś posiniaczona.

- Widziałeś? - zarumieniła się. Jewgienij uśmiechnął się i powiedział również z pewnym

zawstydzeniem:

- Antonia mi powiedziała. Prosiłem ją, by sprawdziła, czy nie masz jakichś ran poza tą,

którą widać.

- Dziękuję - szepnęła. - Nie chciałabym, żebyś ty to robił.

Spuściła wzrok i zamknęła oczy.

Zasnęła tak szybko, jak zasypiają dzieci.

Jewgienij długo trzymał ją za rękę.

On również był zmęczony, ale zarazem poruszony. Nie mógł zasnąć, skoro do niego

wróciła.

Zbudziła się w nim nadzieja. Zjawiła się wraz ze smutną melodią, która współbrzmiała z

bolesną nutą tęsknoty.

Raija, Raija, brzmiały słowa tej pieśni. Jewgienij wiedział już, że statek, który kupi w

przyszłości, tak właśnie się będzie nazywać.

Oleg może sobie mówić, co mu się podoba. Ale to przecież Jewgienij dał większą część

pieniędzy potrzebnych, by znów rozpocząć drogę ku marzeniom.

Następny statek może się nazywać „Antonia”.

Raija wyglądała jak anioł, włosy rozrzucone na poduszce przypominały skrzydła.

Z miejsca, na którym siedział, nie widział rany na jej głowie.

Raija wyglądała nieprawdopodobnie młodo. Jasna twarz, pokryta leciutkim rumieńcem,

prawie czarne rzęsy i brwi. Miękkie i długi rzęsy opierały się niemal na policzkach, a brwi

przypominały skrzydła, ptasie skrzydła w locie.

Lekko rozchylone usta, czerwone jak pąk kwiatu, który ma właśnie rozkwitnąć. Usta

pełne, kuszące, zapraszające...

Jewgienij nie zdołał się powstrzymać.

Powoli, powolutku przysunął się do niej. Jego wola stopniała niczym wosk.

Widział tylko te czerwone usta stworzone do pocałunków.

Zamknął oczy i dotknął jej ust swymi wargami. Ledwo je musnął.

Cofnął się pospiesznie jak oparzony. Wypuścił dłoń dziewczyny. Musiał czym prędzej

wstać i odejść. Nie powinien przebywać tak blisko niej. To mogło być niebezpieczne dla nich

obojga.

Czuł bowiem, że ogarnia go słabość, że nie potrafi przeciwstawić się swym

pragnieniom. A przecież miało być zupełnie inaczej.

Zatrzymał się koło pieca i spojrzał na Raiję.

Dobry Boże, jaka ona piękna! Wprost promieniała pięknem. Jasnością. Czy tylko

dlatego, że kochał ją do szaleństwa? Czy tylko on widział ją w ten sposób?

Tego nie wiedział. I nie chciał wiedzieć.

Raija była jego rajem, choć doskonale zdawał sobie sprawę, że ów raj może zamienić

się w piekło.

Będzie spała tak długo, aż jej ciało odpocznie. Był tego pewien. Wierzył już, że

wyzdrowieje.

Pamiętał, że zostało jeszcze trochę rumu, który pili tego wieczoru razem z Olegiem.

Potrzebował wypić coś mocniejszego. Coś, co zdoła rozluźnić jego ściśnięte gardło.

Jeszcze raz rzucił okiem na Raiję, nim zamknął drzwi. Miłość do niej niemal rozsadzała

mu piersi.

Raija.

Wszystko w nim śpiewało.

Raija! Raija! Raija!

Nie mógł wykrzyczeć tej pieśni. Ból zamknął mu usta.

Odwrócił się i ruszył do kuchni.

Oleg i Antonia zgasili lampę.

Jewgienij wpadł na krzesło, które stało nieopodal pieca. Niewiele brakowało, a

wywróciłby butelkę. Chwycił ją w locie, wyciągnął korek zębami, wypluł go na podłogę i

zaczął pić.

Trunek podziałał na niego tak, jak się spodziewał. Tyle że zostało go niewiele. Oleg i

Antonia nie oszczędzali rumu.

Antonia wydawała się Jewgienijowi taka drobna, gdy leżała koło zwalistego Olega. We

śnie była taka bezbronna - ta drapieżna Antonia. Oleg obejmował ją ramionami, jedno trzymał

pod jej szyją, drugie w talii.

A on nigdy nie będzie trzymał w ten sposób Raiji...

Nie pamiętał zresztą, co czuł, gdy podobnie obejmował Antonię.

Skrzywiwszy się, przyłożył flaszkę do ust i wysączył kilka ostatnich kropli.

Jewgienij zazdrościł Olegowi.

Nie dlatego, że Oleg miał Antonię.

Nie Antonii zazdrościł swemu wspólnikowi.

Chodziło o to, że tamten zdobył tę jedyną. Wybraną. Tonią była tą jedyną i wybraną dla

Olega.

Jewgienij odstawił butelkę na stół. Narobił przy tym trochę hałasu.

To wystarczyło, by dziewczyna gwałtownie usiadła. Popatrzyła w mrok i dojrzała

kontury Jewgienija w nikłym świetle dochodzącym zza okna.

- Jewgienij?

- Nie przejmuj się mną! Nie słuchała go. Zwinnie przedostała się przez ciało Olega i w

tej samej chwili stanęła u boku Jewgienija.

- Co z Raiją?

Przyjaciel otoczył ją ramieniem i poklepał uspokajająco.

- Odzyskała przytomność. Rozmawiała ze mną. Zaklęła nawet i to mnie utwierdziło w

przekonaniu, że wszystko będzie dobrze...

Antonia odetchnęła z ulgą. Chwycił ją jeszcze mocniej za ramię.

- O Boże! - wyrwało mu się. - Wielkie nieba!

- Co się z tobą dzieje? Jewgienij! Ty drżysz! Co się z tobą dzieje, do licha?

Jewgienij puścił Antonię i opadł na krzesło.

Nie zauważył tego wcześniej, tak oszołomiło go poczucie ulgi. Tak go ogłupiło, że

prawie nic nie słyszał...

- Co wiesz o jej życiu, Toniu? Co wiesz o życiu Raiji?

- Co nieco - wzruszyła ramionami Antonia. - Mąż, dzieci, zamordowany mężczyzna.

Oskarżenia o czary. Żadnych szczegółów. I jeszcze jakaś historia pomiędzy nią a Aleksiejem,

prawda? Dlaczego pytasz?

Jewgienij wciąż wsłuchiwał się w to świeże wspomnienie.

- Kiedy się do mnie odezwała, Toniu, nie mówiła po lapońsku. Użyła rosyjskiego.

Mówiła płynniej niż przedtem. Jakby znała go lepiej. Jakby nie znała żadnego innego języka.

Jewgienij umilkł i popatrzył na Tonie.

- Czy można zapomnieć część swego życia? Antonia nie odpowiedziała na to pytanie.

W głosie Jewgienija pobrzmiewała nadzieja.

- Chcesz, żebym na wszelki wypadek trzymała język za zębami?

Pokiwał głową.

- Myślisz, że zdobędziesz ją w ten sposób?

- Chcę spróbować. Bez niej moje życie nie ma żadnego sensu. Wiem, że ja jeden na

całym świecie nie powinienem cię prosić o coś takiego. Ale ty znasz ją najlepiej, jeśli nie liczyć

mnie i Olega. Oleg będzie milczał, gdy go o to poproszę. Wszystko zależy więc od ciebie.

- Nie jesteś taki niezastąpiony, Jewgienij. - Antonia uśmiechnęła się nieznacznie. -

Wyleczę się z ciebie. Lubię cię jednak tak bardzo, że będę milczeć. Przynajmniej tyle jestem ci

winna. Jeśli sama sobie nie przypomni, ja jej na pewno nic nie powiem.

- Czy jestem złym człowiekiem, skoro tego pragnę? Czy to zbrodnia?

- Być może. - Antonia potargała mu trochę grzywkę. - Ale jeśli tak się stało i jeśli dzięki

temu będziecie mogli być razem, to chyba nie jest to aż tak straszna zbrodnia. Gorsze

popełniane są każdego dnia.

- A co z nią? Sądzisz, że może być ze mną szczęśliwa?

- Zobaczymy.

15

Tej nocy Jewgienij nie zmrużył oka. Jak lunatyk wrócił do Raiji i usiadł na krawędzi

łóżka. Nie spuszczał z rannej wzroku, jakby w ten sposób chciał przeniknąć wszystkie

tajemnice jej umysłu.

Gdy się obudziła, zachowała się tak jak zawsze. Zacisnęła powieki. Zamrugała i

przywitała dzień spod spuszczonych rzęs. Potem jeszcze raz zacisnęła powieki, odwróciła się

od światła, skuliła w kłębuszek, ale nie było jej wygodnie.

Widział to wyraźnie. Serce waliło mu jak młotem, wszystko w nim drżało. Mógł się

przecież pomylić, sam był bardzo zmęczony...

Może to tylko jego pobożne życzenia.

Cóż z tego, że odezwała się po rosyjsku? Zna już przecież dość dobrze ten język.

To nic nie musi znaczyć.

Nadzieja Jewgienija ma bardzo słabe korzenie.

Raija z trudem się rozbudziła.

Czuła się fatalnie. Nie od razu przypomniała sobie wczorajszy wypadek, który mógł ją

kosztować życie.

Bolała ją jednak każda kość. Głowa ciążyła jak kamień, nie potrafiła nawet dźwignąć jej

z poduszki. Z trudem uniosła powieki, żeby rozejrzeć się wokół siebie.

To przecież nie jej pokój. To łóżko Jewgienija.

Czyżby coś między nimi zaszło?

Ale przecież Jewgienij był w Onedze, a ona w Archangielsku.

Wtedy przypomniała sobie dźwięki.

Rżenie koni. Zgrzytanie kół. Poczuła chłód bijący od śniegu. I uderzenie w głowę.

Jej dłoń powędrowała w stronę rany.

Gdy dotknęła jej palcami, wiedziała już, co to jest. Przypomniała sobie rozmowę z

Jewgienijem.

Mrużąc oczy, poszukała go spojrzeniem.

- Wciąż tu siedzisz? Wcale nie spałeś? Jewgienij oddychał szybko i w napięciu. Drżał,

siedząc w fotelu.

- Nie, nie spałem - powiedział. Musiał zebrać się w sobie za wszelką cenę. - Ale to nie

szkodzi. Nie jestem zmęczony. To ty potrzebowałaś snu, mój aniele.

- Głowę mam ciężką jak kamień - westchnęła. - Nie mam odwagi jej unieść. Nie wiem

nawet, czy dałabym radę.

Jewgienij musiał na chwilę zamknąć oczy. Pragnął, by wciąż mówiła. By nie

przestawała mówić. Jej słowa brzmiały jak muzyka w jego uszach.

Rosyjski.

Bez wątpienia rosyjski.

Gdyby tak ją wypróbował... gdyby powiedział parę słów w języku, który znała znacznie

lepiej niż rosyjski...

Ale nie odważył się.

- Jestem zbita na kwaśne jabłko - powiedziała. - Nigdy w życiu tak nie oberwałam.

Chyba koń mnie stratował. Antonia o tym nie wspominała? Chociaż ona nie powiedziałaby nic

złego na temat konia...

Jewgienij zaśmiał się cicho.

- Pewnie masz rację. Ale wydaje mi się, że koń trzyma się z daleka od ciebie, moja miła.

Spadł na ciebie wóz.

Antonia usłyszała ich głosy. Od dawna już nie spała, choć wciąż leżała.

Oleg obudził się pierwszy i już wstał. Obudziło ją trzaśniecie drzwi, gdy wychodził.

Usłyszała tętent końskich kopyt o zmrożony grunt.

Antonia wolała nie zastanawiać się, co to oznacza. Olega trudniej jej było zrozumieć niż

większość mężczyzn, których znała. Jeśli nie liczyć Jewgienija.

Wsłuchiwała się w głosy zza ściany. Rozpoznała głos Raiji. I Jewgienija. Nie zdołała

wyłapać słów, ale wyczuła ich rytm. Kapitan miał rację.

Rozmawiali po rosyjsku.

Raija nie zacinała się tak, jak przedtem. Słowa płynęły równie wartko jak Dwina.

Antonia przez całe życie zachowywała się spontanicznie. Zerwała się na równe nogi i

boso pobiegła po lodowatej podłodze. Ściągnęła skarpety po rozmowie z Jewgienijem. Niech

licho porwie Olega! Czemu nie napalił w piecu przed wyjściem? Mężczyźni nigdy nie myślą o

takich rzeczach.

- Gołąbeczki już się obudziły? - spytała, otwierając drzwi na oścież.

Jewgienij spojrzał na nią ostro. Raija - pytająco. Niepewnie.

- Ależ okropnie wyglądasz, Raiju! - Tonią wdrapała się na łóżko i usadowiła u nóg

chorej. - To moja wina. Tak bardzo żałuję i błagam o przebaczenie!

Raija zmusiła się do uśmiechu:

- Co tu wybaczać? Nie pamiętam wszystkiego, ale nie wydaje mi się, żebyś zrobiła coś

niewłaściwie. Po prostu miałyśmy pecha. - Zmarszczyła czoło. - Zdaje się, że została tam twoja

sukienka... Antonia się roześmiała.

- Moja sukienka, tak. Ale przecież ja nie potrzebuję sukienek. Najlepiej mi w spodniach.

Nigdy nie będę porządną rosyjską kobietą. Ty masz na to większe szanse.

Raija się znów uśmiechnęła. Nawet nie zmarszczyła brwi. Przez jej spojrzenie nie

przemknął żaden cień.

- Musisz zdjąć te brudne ubrania - ciągnęła Antonia. - Czuć je koniem aż tutaj. Leżałaś

przyklejona niemal do końskiego boku. Chociaż zazwyczaj to ja tak śmierdzę.

- Nie wiem, czy zdołam usiąść.

- Nie spiesz się. Jewgienij i ja roztopimy trochę śniegu i przygotujemy ci porządną

kąpiel. Tak gorącą jak tylko się da. To ci dobrze zrobi.

Antonia uśmiechnęła się i zlekceważyła wszelkie sprzeciwy Raiji. Zeskoczyła na

podłogę i pociągnęła Jewgienija w stronę drzwi.

- Nie zjem ci go. Nie bój się.

- Co to za przedstawienie? - syknął, gdy już byli w kuchni. - Chcesz jej zasugerować, że

między mną a Raiją coś jest? Czego się spodziewasz?

- A zaprzeczyła? Jewgienij umilkł.

- Wygląda na to, że ona nie pamięta wielu rzeczy - powiedziała Antonia z naciskiem. -

Spłoszyła się, lecz nie zaprzeczyła. Powinieneś się nad tym zastanowić, podczas gdy ja pójdę

po śnieg, a ty będziesz rozpalał w piecach.

Raija zdołała usiąść, gdy Jewgienij wtoczył do sypialni wielką drewnianą balię i

postawił ją na podłodze. Uśmiechnął się, ale nic nie powiedział.

Raija również go nie zagadywała, gdy rozpalał w piecu.

Antonia grzała wodę i przynosiła garnek za garnkiem do sypialni. Para unosiła się aż do

sufitu, powietrze zrobiło się wilgotne i gorące.

Tonią wyprosiła Jewgienija z sypialni, gdy przyniosła już ostatnią porcję wody.

- Prawdziwe damy nie zawsze potrzebują obecności mężczyzn - oznajmiła. - Pamiętaj,

że masz do czynienia z dwiema cnotliwymi rosyjskimi dziewczynami.

Raija przesunęła się na brzeg łóżka i spuściła nogi na podłogę. Musiała siedzieć tak

przez chwilę, nim zdołała uspokoić kiwającą się głowę.

- Czuję się jak wysokie drzewo - prychnęła. - A głowa ciąży mi jak głaz. Nie wiem, czy

potrafię ją utrzymać.

Antonia pomagała jej jak umiała. Jej zręczne palce rozpięły wszystkie guziki. Ściągnęła

też z Raiji gorsecik i pończochy.

Raija niepewnym krokiem zbliżyła się do balii i weszła do wody. Zamruczała z

rozkoszy, gdy woda znieczuliła odrobinę jej obolałe ciało.

Długo leżała z zamkniętymi oczami i napawała się ciepłem.

Antonia siedziała na jednej z cennych skrzyń Jewgienija. Machała nogami w

oczekiwaniu na decydującą chwilę.

Wielka szkoda, że nie ma tu Jewgienija, że nie będzie świadkiem tego, co przesądzi o

jego przyszłości.

- Kto by pomyślał, że woda potrafi czynić takie cuda! - westchnęła Raija. - Teraz

mogłabym nawet umrzeć.

- Kąpiel bywa czasem lepsza od chłopa - zgodziła się Antonia. - Ale przyznam, że ja

jednak przeważnie wolę chłopa.

Raija się uśmiechnęła.

- Dużo myślisz o mężczyznach, Antonia. Masz trochę mydła?

Antonia podała jej kawałek mydła, podciągnęła kolana i objęła je ramionami. Wsparła o

nie brodę i zagryzła dolną wargę.

Raija namydliła sobie ramiona. Woda i mydło przyjemnie pieściły jej skórę.

Zabierając się do mycia szyi, zażartowała:

- Wszystkie dzieci przy tym wrzeszczały, prawda? Szyja i uszy!

Antonia uśmiechnęła się blado.

Raija masowała sobie ramiona. Piersi...

Nagle jej dłonie zamarły.

Z przerażeniem spojrzała na swoje ciało. Mydło wpadło do wody, ręce powędrowały

nieco niżej i natrafiły na blizny.

Rozszerzonymi z przerażenia oczami spojrzała na Antonię.

- Matko Boska! Co to takiego, Antonia? Co się stało z moim ciałem? Skąd te blizny?

Antonia spojrzała Raiji w oczy. Raija pokazała jej już kiedyś blizny i twardym głosem

opowiedziała co nieco o swych cierpieniach. Teraz kłamstwo przeszło bez trudu przez gardło

Antonii.

- Nie wiem. To blizny z innego życia.

- Co masz na myśli? - zapytała Raija ostro. Zasłoniła piersi skrzyżowanymi rękami,

jakby chciała się obronić.

- Nie pamiętasz? Nic nie pamiętasz?

- Z innego życia? - Raija pokręciła głową. - Z jakiego życia? Co mam pamiętać?

Antonia wzruszyła ramionami. Była pewna, że Raija nie udaje. Sama musiała jednak

odegrać komedię.

- Zjawiłaś się tu jako obca - powiedziała. - Pojawiłaś się w Archangielsku nie wiadomo

skąd i Jewgienij się tobą zaopiekował. Nigdy nie mówiłaś, skąd jesteś. Kim byłaś. Nie wiem nic

o twoim życiu, Raiju. Nie wiem, kim byłaś, zanim stałaś się jedną z nas.

Raija przyjęła te wyjaśnienia bez sprzeciwu.

Palce wciąż dotykały blizn. Muskały je tak, jakby były to jakieś znane litery. Nie

znalazła jednak odpowiedzi na swe pytania.

Koło, które odpadło od wozu, zrobiło coś z jej głową. Uderzenie zamazało w jej pamięci

wspomnienia. Zniszczyło całą przeszłość.

Antonia zastanawiała się, jak długo to może potrwać.

- Ale nie jestem jego... jego...

- ... kochanką? - Antonia wzruszyła ramionami. - O tym nie rozmawiałyśmy. Ale na

twoim miejscu wcale bym się nie wahała.

- Byłam przy nim, kiedy stracił ramię...

- Jasne. Niewiele kobiet ma to szczęście, by pływać statkiem.

- Tego nie pamiętam...

- Nie wysilaj się! - rzekła Antonia z udawaną troską. - Nie powinnaś się zmuszać do

wspomnień. One wrócą powoli. Koło, które cię uderzyło, nie należało do najmniejszych. Masz

szczęście, że żyjesz.

Raija zamrugała oczami. Zaczęła szukać śliskiego mydła. Znalazła je i myła się dalej,

ale jej ruchy przypominały teraz ruchy lunatyka.

Antonia wstała.

- Znajdę ci jakieś ubranie. Wymknęła się z sypialni, starannie zamykając drzwi.

Jewgienij dreptał tam i z powrotem pod kuchennym piecem. Zbudował go

własnoręcznie z kamieni, które przywoził ze swych podróży.

Tonią uwiesiła się mu na szyi i zatańczyła dookoła niego.

- Ona nie pamięta - szepnęła. - Ona naprawdę nie pamięta.

Szybko powtórzyła mu, co mówiła Raija. Jewgienij pobladł.

- Jesteś kompletną wariatką, Tonią! Nie musiałaś przecież tak kłamać.

- Zrobiłam to z twojego powodu. - Antonia nic sobie nie robiła z jego protestów. - I

teraz wszystko zależy od ciebie. Ona nic nie pamięta. Jest zagubiona.

- Nie w ten sposób chciałem ją zdobyć. Teraz nie ma wyboru. Na tym nie można

zbudować szczęścia.

Antonia puściła go.

- Myślę, że to nie stało się przypadkiem - powiedziała cicho i poważnie. - Ty i Oleg

możecie śmiać się ze mnie do woli, ale wciąż uważam, że ta zorza polarna była bardzo dziwna.

Moim zdaniem, Raiji było pisane stracić pamięć. Wspomnienia, które dźwigała, byłyby zbyt

wielkim ciężarem dla każdego. A ona jest taka młoda. Może chodzi o to, by dać jej nową szan-

sę. Nowe życie pod obcym niebem. Czy to takie niezwykłe?

Jewgienij nie odpowiedział. Uznał, że Antonia też zaczęła zbyt wiele myśleć. O wiele

łatwiej postępować z kobietami, które niewiele myślą. Choć może nie byłoby to takie ciekawe.

- Zaniosę jej ubranie - powiedział. Raija wyszła już z kąpieli. Mokre ślady wiodły od

balii do pieca. Teraz stała przed piecem nago, z rękami skrzyżowanymi na piersiach.

Jewgienij zamknął drzwi i stanął, z trudem przełykając ślinę.

Nigdy przedtem nie widział jej w ten sposób.

Coś go zakłuło w piersiach, gdy zobaczył blizny, o których mu opowiadała.

Nie wiedział, że jest ich aż tyle.

Dobry Boże, przez co ona musiała przejść!

Jeśli na tym świecie jest jakaś sprawiedliwość, to ona naprawdę zasługuje na życie, w

którym nie będzie miejsca na koszmarne wspomnienia. Na życie bez przeszłości.

- Twoje ubranie - powiedział zupełnie niepotrzebnie, wieszając spódnicę i bluzkę na

oparciu łóżka.

Nie ruszył się jednak z miejsca. Nie mógł oderwać od niej wzroku.

- Jak to jest ze mną, Jewgienij? - zapytała. - Jestem jedną z was, czy jestem obca?

- Jedno i drugie.

- Słyszę, jak mówię. Ale wiem, że nie mówię tak samo jak ty ani jak Antonia. To nie

jest mój język. Szukam słów, ale innych nie ma w mojej głowie...

- Byłaś obca - powiedział. - Przyjechałaś tu. Nie wiemy skąd. Nie wiemy, przed czym

uciekłaś. Nie wiemy kiedy. Mówiłaś, że masz na imię Raija. - Jewgienij rozłożył ręce i nie

chciał mówić nic więcej. Nie chciał jej więcej okłamywać.

- Nie wszyscy przyjmują obcych tak serdecznie jak wy.

- Nie - przytaknął. - Pojechałaś ze mną na zachód. Do Norwegii. Chciałaś się tam

rozejrzeć. Ale zdecydowałaś się jednak wrócić.

Raija zaakceptowała to wyjaśnienie.

- Czy między nami coś jest? Coś, czego nie pamiętam? Pamiętam ostatnie dni.

Pamiętam, jak chodziłam po Archangielsku. Pamiętam twoje ramię. I pożar...

- Spalił się mój statek - wszedł jej w słowo. - Nie - kontynuował drżącym głosem - nic

między nami nie było, Raiju. W każdym razie nic takiego, co masz na myśli.

- Ale Antonia...

- Bardzo tego pragnę - powiedział. - Ale wiem także, że jestem kaleką. Niewiele kobiet

spojrzałoby na mnie drugi raz...

Raija wciąż stała. Jej ciało jeszcze nie wyschło, ale ciepło pieca sprawiało, że dobrze się

czuła.

- Chodzi ci o mnie, prawda? - zapytała spokojnie. - Wydaje mi się, że wiem, że mnie

kochasz. Gdy to słyszę, budzą się we mnie jakieś wspomnienia. Niewiele innych słów je

wywołuje. Sama nie wiem, co czuję. Wydaje mi się, że znam cię całe życie, a jednocześnie

mam poczucie, że jesteś mi kompletnie obcy.

- Możemy zacząć od tego? - zapytał. - Od samego początku? Spojrzeć na to jak na

całkiem nowe życie?

Tym razem się nie uśmiechnęła. Skinęła tylko głową z wielką powagą.

- To dziwne - zamyśliła się. - Rozumiem, że jestem kimś, kogo sama nie znam. Ale

wcale mi to nie przeszkadza. Kiedy zamykam oczy, widzę mnóstwo czarnych plam. Plam,

których nie potrafię w żaden sposób zmazać. I w gruncie rzeczy wcale nie mam ochoty ich

zmazywać. Wiem, że tam są, i jakoś się z tym pogodziłam.

Napotkała spojrzenie Jewgienija.

- Rozumiesz, co to może znaczyć? Moja pamięć ukrywa chyba coś strasznego.

Nie potrafił spojrzeć jej prosto w oczy. Odwrócił wzrok. Przez cały czas czekał na jej

śmiech. Czekał, aż powie, że go przejrzała, że wszystko pamięta i tylko się z nim bawiła...

Ale nie zrobiła tego.

Jewgienij musiał wreszcie przerwać milczenie.

- Mnie to nie przeszkadza - rzekł. - Wcale nie sądzę, że zrobiłaś coś strasznego, Raiju.

Nie wydaje mi się, byś była do tego zdolna.

Raija podziękowała mu za zaufanie nikłym uśmiechem. Spojrzała na siebie.

- Zdaje się, że nie powinieneś tu teraz stać? Chyba nie byliśmy ze sobą tak blisko?

Jewgienij pokręcił głową.

- Już idę.

- Nic nie szkodzi - uśmiechnęła się. - Nie jestem aż taka wstydliwa.

Tymczasem z miejsca wypadku wrócił Oleg. Przywiózł suknię Antonii.

- Nie rozumiem, jakim cudem to się tak dobrze skończyło - powiedział do dziewczyny. -

Wóz się zatrzymał na moment przed tym, jak powinien wpaść na lód. Miałyście niebywale

szczęście.

Antonia wolała o tym nie myśleć.

- To się nazywa przeznaczenie - rzuciła szybko.

Jewgienij wyszedł ze swego pokoju. Antonia natychmiast dostrzegła w jego oczach

blask i zrozumiała, że oto zaczął nowe życie. Chciała wierzyć, że ten płomień nadziei w jego

oczach nie zgaśnie.

Pospiesznie, ściszając głos, wprowadziła Olega w tajniki sytuacji. Pouczyła go, co mu

wolno powiedzieć i o czym ma nie wspominać pod żadnym pozorem.

- Hazard - mruknął tylko Oleg i pokręcił głową. Jewgienij, oparty o framugę, zaczął

mówić zachrypniętym głosem:

- Mam nadzieję, że nigdy nie będziesz skazany na taki hazard, Oleg. Że nie będziesz

musiał budować swojej nadziei na przyszłość na kłamstwie, które w każdej chwili może zostać

odkryte. Ja zdecydowałem się na ten krok.

Oleg zastanawiał się przez moment, a potem rzekł:

- Jeśli kiedykolwiek spokój ducha Raiji będzie zależał od prawdy, wszystko jej powiem.

Czy zgadzasz się na to?

Jewgienij skinął głową.

Nowe życie może się już zacząć...

Raija zajęła niewielką izbę koło sypialni Jewgienija. Nie chciała widzieć żadnego

lekarza.

- Rana się zagoi sama - powiedziała. - Wszystko przejdzie. Nie jestem chora.

Gdzieś w głębi ducha drzemało w niej pragnienie poznania własnej przeszłości, ale

wspomnienia nie powróciły. Raija zaakceptowała to, tym bardziej że nie miała poczucia, iż

zdarzyło się coś strasznego. Po prostu wszystko gdzieś zniknęło.

- Musisz zacząć żyć - tłumaczył jej Jewgienij. - Liczy się tylko dzień dzisiejszy. Ja się

tego nauczyłem. Oboje coś straciliśmy. Ludzie widzą od razu, co ja straciłem, ale nikt nie wie,

czego ty nie możesz sobie przypomnieć.

- Chcesz powiedzieć, że pasujemy do siebie? Jewgienij zaczął się bawić swoją szklanką.

Zawsze zajmował czymś swą jedyną dłoń. Od kiedy stracił prawą rękę, rzadko dawał

wytchnienie lewej.

- Powinnaś zacząć widywać się z ludźmi - przekonywał. - Śmiać się razem z tymi,

którzy potrafią się śmiać. Nie powinnaś siedzieć w zamknięciu z kaleką.

- Nie wiem, czy chciałabym kogokolwiek poznać, Jewgienij. Jeszcze nie. Nie znam

przecież sama siebie. I nie chodzi tu o to, że nie mam przeszłości. Tak czy inaczej, nie jestem

jeszcze... cala.

- Może chciałabyś pojechać na targ? - spytał, choć wiedział, jak bardzo ryzykuje.

Przecież właśnie podczas jarmarku Raija straciła wszystko.

Jewgienij żył w ciągłym poczuciu winy i dlatego musiał wyzywał los. Wiedział, że

prowokuje ją do wspomnień, mówiąc o rzeczach, które mogły naprowadzić ją na zagubiony

ślad. Czynił to z pełną świadomością.

Ale i tym razem nic się w niej nie obudziło.

- Wielikij Ustiug - proponował. - Albo Kołmogory. Nie masz ochoty? Coś kupić,

potańczyć...

- Czy lubiłam to przedtem?

- Nigdy cię tam nie zabierałem.

- Nie wiem, czy mam ochotę - wykręcała się Raija.

- Dobrze mi tutaj.

Antonia rozumiała ją jeszcze mniej niż Jewgienij.

- Powiedziałaś, że nie chcesz jechać na jarmark? Jewgienij na pewno zasypałby cię

prezentami. I mogłabyś powiedzieć, że chcesz jechać razem ze mną. Nudzę się okropnie, gdy

Oleg wypływa na morze. Nie tęskniłam tak za Piotrem, ale Olega mi brak. Kto wie, może

niedługo się zakocham! - roześmiała się głośno.

- A ty nie chcesz jechać na jarmark... - Antonia pokręciła głową z rezygnacją. - To

właśnie tam sprzedają takie piękne skrzynie...

- Jewgienij nie to miał na myśli - powiedziała Raija. - Chodziło mu o to, żebym zaczęła

spotykać się z ludźmi.

- Ale on zrobił się miękki - orzekła Antonia. - Już prawie wiosna. Nigdy przedtem nie

chodził tak długo z głową w chmurach. Stawiam wszystkie konie na to, że nigdy jeszcze nie

zapukał do twoich drzwi. Na pewno nie dotknął cię nawet w sposób dwuznaczny... Nie mam

racji?

Raija przyznała, że Antonia się nie myli.

- Jewgienij nie jest taki. - Zabrzmiało to jak mowa obrońcy. - Zachowuje się... po

rycersku.

- Akurat! - prychnęła Antonia. - W swoim czasie powiedziałabym, że zwykł

zachowywać się lubieżnie.

Raija nie lubiła ciągłych napomknień Antonii o tym, co ją kiedyś łączyło z kapitanem.

Wiedziała, że nie miało to dla niego wielkiego znaczenia, ale jakoś tego nie lubiła.

- On uważa, że brak ramienia dyskwalifikuje go jako kochanka - orzekła Tonią. - A

przecież my dobrze wiemy, że w tym nie chodzi o ręce, prawda? Wpuściłabyś go, gdyby

zapukał.

Raija milczała.

- W moim życiu musieli być jacyś mężczyźni - powiedziała niechętnie. - To się po

prostu wie, choć nic nie pamiętam. Moje ciało nie jest dziewczęce. Gdy dotykam siebie,

przypominam sobie pieszczoty mężczyzn... - Raija ośmieliła się spojrzeć w oczy Antonii i

mówiła dalej: - Nie jestem taka bezpośrednia jak ty. Tęsknię za tym... Za dotykiem mężczyzny.

Za męskim ciałem. Ale nie chcę zachowywać się jak byle kto. Nie chcę się napraszać. Nie chcę

wykorzystać Jewgienija. On czuje coś znacznie więcej, nie chodzi mu wyłącznie o moje ciało.

Antonia złapała przyjaciółkę za ręce.

- Założę się, że nie odmówiłby, gdyby chodziło wyłącznie o ciało - zaśmiała się. - Jest

tylko mężczyzną. Ze mną nie poszło mu najlepiej, ale gotowa jestem postawić swoje konie, że

wszystko będzie w porządku, gdy to ciebie znajdzie pod kołdrą.

- A co potem? - zapytała Raija. - Potem nie będziemy mogli spojrzeć sobie w oczy. Nie

chcę stracić w nim przyjaciela.

- Wielkie nieba! - jęknęła Antonia, zakładając ręce na kark i wyciągając się wygodniej

w fotelu. W jej niebieskich oczach igrały ogniki. - Skoro tobie na tym nie zależy może ja

mogłabym podjąć jeszcze jedną próbę. Wprawdzie nie zaprosi mnie na jarmark, żebym sobie

wybrała skrzynię, ale może przynajmniej będę miała jakąś przyjemność. Oleg wymyślił sobie,

że nie będzie się ze mną kochał, póki nie zgodzę się zostać jego żoną. Dawno już nie miałam

chłopa w łóżku...

- Tylko nie Jewgienij! - wyrwało się Raiji.

- A jednak trochę ci na nim zależy! Raija poczuła się zagubiona. Wcale nie było tak, jak

się wydawało Antonii. Ale na samą myśl o tym, że tych dwoje mogło się znaleźć razem w

łóżku, dostała gęsiej skórki. To nie było w porządku.

- W życiu nie leżałabym pod ścianą, za którą śpi jeden z najwspanialszych kochanków

w całej okolicy, tęskniąc za męskim ciałem! - wykrzyknęła Antonia. - Zapukałabym po prostu

do jego drzwi. Albo weszłabym bez pukania.

- Nie jestem taka jak ty, Toniu - Raija szukała właściwych słów. - Nie znam siebie do

końca. Mieszkamy pod jego dachem. Wszystko mu zawdzięczam. Od ubrań począwszy, na

jedzeniu skończywszy. I wiem, dlaczego on to wszystko dla mnie robi. Sama nie mam zupełnie

nic. Jewgienij jest moim przyjacielem, ale to wszystko. Jestem zupełnie sama w świecie, który

niby to znam, ale jednocześnie wydaje mi się taki obcy. Potrzebuję kogoś, na kim można się

oprzeć. Wszystkie kobiety o tym marzą - o rodzinie. Mój Boże, jak to głupio brzmi! Ale za tym

właśnie tęsknię. Za kimś, kogo będę mogła trzymać w ramionach. A nie mam nikogo...

- Nie widzisz, że przez jego pokój prowadzi droga do tego, o czym marzysz? - zapytała

Antonia cicho.

- Nie wiem. On ma rację, mówiąc, że nie znam prawie nikogo. Widuję tylko jego.

- Widujesz jeszcze Olega - zauważyła Tonią cierpko. - I nie podnieca cię jego widok.

Zdaje się, że nie marzysz o jego pieszczotach...

Raija się uśmiechnęła. Antonia potrafiła być szczera aż do bólu.

- Jedynym mężczyzną, którego dostrzegasz, jest Jewgienij. I nie mów mi, proszę, że nie

masz na niego ochoty! Bo to byłoby wielkie kłamstwo, moja mila!

Tonią postanowiła zostać na noc. Posunęła się jeszcze dalej: kokieteryjnie zaczesała swe

ciemne loki do góry, tak iż sterczały niczym czarna chmura nad jej zabawną twarzyczką. Nie

była piękna, ale słodsza niż cukierek w tej fryzurze.

Wieczorem Jewgienij wrócił z Archangielska. Załatwiał jakieś interesy na lądzie, nie

chciał natomiast wejść na pokład.

Znać było po nim zmęczenie. Od czasu do czasu dokuczała mu blizna po ramieniu.

Mówił, że czuje wtedy rękę, której już dawno nie ma.

Ożywił się jednak w towarzystwie Antonii. Na jego twarzy pojawił się tak rzadko

widywany przez Raiję uśmiech. Zdarzyło mu się nawet roześmiać raz i drugi. Od dawna już się

nie śmiał.

Raiję zabolało to, że ktoś inny potrafił wywołać ten śmiech.

- Zanosi się na ślub? - zapytał Jewgienij, patrząc na Tonie.

Wzruszyła ramionami.

- Nic mi o tym nie wiadomo. Ale może ty masz jakieś plany?

- Miałem na myśli ciebie, Toniu. Oleg jest taki ostrożny. Ale zdołałby już utrzymać

żonę.

- Wiesz, jaki on jest, Jewgienij. W głębi duszy wciąż marzy o jakiejś cnotliwej panience.

A mnie nie poprosi o nic, dopóki nie będzie pewien, że nic lepszego mu się nie trafi.

- A ty?

- Ja nie mam żadnych dziecinnych marzeń. Biorę to, co dają. Pewnie w końcu wezmę

Olega. Jeśli mnie kiedyś o to poprosi. Nie mam jednak zamiaru robić pierwszego kroku.

Raija miała złe przeczucia. I wcale się nie uspokoiła, gdy Antonia postanowiła

przenocować na ławie w kuchni.

W jej pokoju było przecież dość miejsca. Antonia nigdy przedtem nie miała nic

przeciwko nocnym pogaduszkom.

A Jewgienij nic nie rozumiał.

16

Antonia wiedziała, że to, co zamierza przedsięwziąć, jest poniżej jej godności. Oleg

wściekłby się na nią okropnie. Może nawet byłby gotów dać sobie z nią spokój na zawsze. I

rzeczywiście rozejrzeć się za porządną dziewczyną. Taką, która nie wie, jak wygląda

mężczyzna bez spodni.

Ale Oleg najprawdopodobniej się o tym nie dowie.

Antonia nasłuchiwała, czekając, aż Raija i Jewgienij pójdą do siebie. Słyszała ich

powolne kroki. Stali razem bardzo długo i rozmawiali o błahostkach.

Czy byli świadomi, że próbują w ten sposób odwlec chwilę rozstania? Na pewno nie.

Ten obyczaj stał się już czymś w rodzaju rytuału, którego nie chcieli przerywać.

Antonia zastanawiała się nad granicami ludzkiej ślepoty.

Czy z nią i z Olegiem było w gruncie rzeczy tak samo? Sądziła, że kto jak kto, ale ona z

pewnością wie coś na temat miłości. Może się jednak myliła.

W domu zapadła cisza. Nie powinno być aż tak cicho. Raija nie powinna zasnąć.

Antonia podniosła się z ławy. Lepiej się na niej leżało w objęciach Olega.

Może i był kawałkiem drewna, ale jej własnym kawałkiem drewna!

W jednej z szafek znalazła likier Jewgienija. Ostatnimi czasy pił niewiele. Tonią dodała

sobie odwagi za pomocą kilku łyków. Może raczej nie tyle odwagi, co fantazji.

Wiedziała dobrze, które deski podłogowe skrzypią, i celowo na nie następowała.

Otworzyła drzwi bez pukania.

Jewgienij nie zgasił lampy. Rzadko zdarzało mu się zasnąć od razu. Co wieczór leżąc w

łóżku wsłuchiwał się w dźwięki dochodzące z pokoju Raiji. Dzieliła ich tylko cienka ściana.

Nie do pokonania. W drzwiach pojawiła się nagle drobna postać. Bardzo pragnął, by była to

Raija, ale wiedział, że to Antonia. Dzisiejszego wieczoru zachowywała się nader dwuznacznie.

Jewgienij spodziewał się jej. Był ciekaw, czy zdoła uczynić go znowu mężczyzną.

Jeśli po to przychodzi.

Antonia oparła się o drzwi. Pozwoliła, by się za nią zatrzasnęły.

- Nie śpisz jeszcze? Nikt w tym domu nie śpi. Boisz się zacząć żyć, Jewgienij?

Jewgienij usiadł na łóżku. Popatrzył na nią. Miała na sobie jeden z nocnych strojów

Raiji, który sięgał jej ledwo do kolan. Jej ciało prześwitywało przez cienką tkaninę.

Czy można spędzić noc z dziewczyną, która zawsze była najlepszym kumplem?

- Czego chcesz, Antonia?

Uśmiechając się pod nosem, podeszła do łóżka i usadowiła się na nim.

- Przywrócić cię do życia - odpowiedziała mu z powagą. - Za bardzo cię lubię, żeby

patrzeć, jak się starzejesz.

- Myślałem, że już się z tego wyleczyłaś... Antonia uklękła przed nim. Dwa guziki pod

szyją miała rozpięte. Ramiona nagie i miękkie.

- I wyleczyłam się. Ale nawet kobiety czują czasem pożądanie. Oleg postanowił żyć jak

mnich. A ja nie mam ochoty sprowadzać sobie chłopa z gospody... - Antonia przez chwilę

milczała wymownie. - Raija też jest kobietą - ciągnęła. - I na pewno nie należy do kobiet

oziębłych.

Jewgienij poczerwieniał.

- Do diabła, Toniu! Nie wolno ci mówić o niej w ten sposób.

- Powinieneś zabrać ją na jarmark. - Tonią była bezlitosna. - Tam mogłaby spotkać

mężczyzn, którzy odważyliby się na coś więcej niż myślenie o niej. Dobrze by jej to zrobiło.

- Ona nie jest taka!

- A pytałeś ją? - Spojrzała na niego wyzywająco. Usiadła mu na kolanach z rozłożonymi

nogami. Dzieliła ich tylko kołdra. Tonią obnażyła się aż do bioder. - Pytałeś, czy przypadkiem

nie ma ochoty przespać się z mężczyzną? Pytałeś, czy przypadkiem sama nie pieści swego ciała

wieczorami?

Jewgienij odepchnął dziewczynę. Usiadł gwałtownie i zacisnął powieki. Jego ciało

drżało. Antonia leżała na łóżku, kiedy drzwi się otworzyły.

- Niech cię diabli porwą, Toniu! Ustaliłyśmy przecież, że Jewgienij nie jest zabawką!

Nie dla ciebie. Dla nikogo!

Raija stała w drzwiach z płonącymi oczami i zaciśniętymi pięściami.

- Wyjdziesz stąd szybko, nawet gdybym miała cię wyrzucić!

Antonia się roześmiała. Lekko zeskoczyła na podłogę.

- Wyjdę sama, Raiju. - Zatrzymała się w drzwiach i mrugnęła do przyjaciółki. -

Mówiłam ci przecież, że nie tak trudno przekroczyć ten próg.

- Zostań! - poprosił Jewgienij, który nie patrzył na starcie obu kobiet. Teraz podniósł

głowę i napotkał spojrzenie Raiji. - Mamy sobie sporo do powiedzenia. Nie możesz odejść,

póki sobie wszystkiego nie wyjaśnimy.

Raija zbliżyła się do niego powoli i usiadła obok. Z zakłopotaniem usiłowała obciągnąć

przykrótką koszulę.

Jego spojrzenie spoczęło na jej okrągłych kolanach.

- Uknułyście to razem? - zapytał ciężko.

- Uknułyśmy? - Raija ze złości zapomniała natychmiast o swych kolanach. -

Uknułyśmy? Dlaczego tak myślisz? Wcale mi nie żal ciebie tak bardzo, żebym musiała prosić

Tonie, by poszła z tobą do łóżka.

- Żal ci mnie, Raiju?

- Nie, Jewgienij. Bardziej żal mi siebie.

- Czy rozmawiałaś z Tonią? O mnie? Raija odwróciła się od niego. Podniosła nogi z

zimnej podłogi i objęła kolana rękami.

- Oczywiście, że rozmawiamy również o tobie.

- Nie lubię być niczyją zabawką - powiedział dziwnie spokojnie. - Co do tego masz

rację. Ani Toni. Ani twoją. Tonią sugerowała, że..

Raija spojrzała na swe stopy. Łóżko zakołysało się, gdy Jewgienij się poruszył. Czuła

jego bliskość.

- Wiem, co Tonią sugerowała. Nie jestem głucha. A ona nie zwykła mówić szeptem.

Wszystko słychać przez tę ścianę. Nie zauważyłeś? Gdy panuje całkowita cisza, słyszę nawet

twój oddech.

Jewgienij położył rękę na ramieniu Raiji. Pomimo chłodu, który panował w pokoju,

ramię było ciepłe. Napawał się miękkością jej skóry. Wiedział, że ściska ją mocno, ale nie był

w stanie cofnąć dłoni.

Przysunął się nieco bliżej. Tak blisko, że prawie dotykał swym ciałem jej pleców i

włosów.

- Co jeszcze robisz przed zaśnięciem? - szepnął. - Opowiadasz Toni o czymś, co mnie

dotyczy?

- Nie jestem święta - Raija odchyliła głowę do tyłu. Dotknęła głową jego piersi, przez

chwilę ich spojrzenia się spotkały. Nie potrafiła jednak patrzeć mu w oczy. Pospiesznie się

wyprostowała. Uścisk Jewgienija stał się trochę mocniejszy, czuła jego oddech na swoim uchu.

- A zatem ona ma rację? O kim wtedy myślisz? Czy nie ma znaczenia, kto się pojawia w

twoich marzeniach?

- Nie robiłam tego świadomie. To znaczy nie wyobrażałam sobie ciebie jako kochanka

świadomie. To było ciało bez twarzy...

Jewgienij puścił jej ramię. Dotknięty do żywego, odsunął się.

- Dzięki!

- To Tonią zmusiła mnie do przyjrzenia się tym fantazjom - ciągnęła Raija. - Nie

wierzyła w to, co jej mówiłam. Zmuszała mnie do czegoś więcej. Wtedy zobaczyłam to, co ona

już przedtem wiedziała, właśnie dlatego, że jest Tonią. Ciało, które miało twarz. W moich

marzeniach nigdy nie było rąk. Tylko jedna.

Jewgienij nie miał odwagi dotknąć Raiji. Słyszał, co mówiła, ale może to wcale nic nie

znaczy. Mówiła przecież tylko o fantazjach.

- Nie wiesz, co za sobą zostawiłaś - powiedział. Raija odwróciła się ku niemu. Tak jak

przedtem Antonia.

Jewgienij widział, że nie mógłby objąć Antonii. Nie teraz. I to nie ze względu na Olega,

ale ze względu na Raiję.

- Nie przeszkadza mi to - powiedziała. - Antonia powtarzała mi to tyle razy, że sama w

to prawie uwierzyłam. Ze może w tym wszystkim jest jakiś głębszy sens. Może tak właśnie

miało być. Że muszę żyć. Człowiek, który stracił swą przeszłość, żyje tak, jakby nie miał cienia.

Ale czy cień jest nam do czegoś potrzebny? Byłoby znacznie gorzej, gdyby odebrano mi przy-

szłość. Teraźniejszość....

- Nie raz i nie dwa burzyłem tę ścianę pomiędzy nami - szepnął Jewgienij namiętnie. -

W myślach byłem przy tobie tysiąc razy.

- Ale mój próg był za wysoki? Jewgienij skinął głową.

- Boję się powiedzieć, że cię kocham. - Raija bardzo pobladła. - To mogłaby być

pomyłka. Ale nikogo nie lubię tak bardzo jak ciebie, Jewgienij.

Nie miał odwagi uwierzyć w jej słowa. A jednak usprawiedliwiały one kłamstwo, na

którym oparł swe życie.

Wyciągnął drżącą rękę i dotknął jej jedwabistych włosów. Nie pamiętał, że były tak

miękkie. Ich jedwabistość przewyższała nawet jego marzenia.

- Nie będę nic mówić - szepnął. - I tak wszystko wiesz. Nie powtórzę tego, dopóki nie

zechcesz tego usłyszeć. Ale pragnę cię obejmować, przytulać, całować...

- Ja też tego pragnę.

Przed oczami Jewgienija przez chwilę przemknęła twarz brata. Ciemne, zazdrosne oczy

Aleksieja...

Ale to należało już do przeszłości. Aleksiej nie żyje. Jewgienij nigdy nie odważył się

wymówić jego imienia w obecności Raiji.

Przeszłość zamieniła się dla niej w gęstą mgłę. Jewgienij postanowił w ten sam sposób

traktować własną przeszłość.

Nigdy w życiu nie czuł się bardziej bezbronny niż teraz. Nigdy tak bardzo nie drżał z

lęku przed porażką...

Sporo czasu minęło od ostatniego razu. Wiele dni upłynęło od nocy, podczas której

Antonia wszelkimi sposobami próbowała rozbudzić w nim pożądanie.

Marzenia uczyniły go znów mężczyzną. Ale Raija była teraz czymś więcej niż

marzenie. Siedziała tu we własnej osobie. Żywa i tak kusząca. Jewgienij chwycił ją za ramię i

pociągnął ku sobie. Jego otwarta dłoń prześlizgnęła się po jej szyi, po miękkiej skórze.

Usta Raiji zadrżały i rozchyliły się, jej twarz uniosła się ku górze. Jewgienij przełknął

ślinę i poczuł, że musi dotknąć tych ust swymi wargami.

Raija przysunęła się do niego, objęła kolanami jego udo. Wszystkie jego mięśnie się

napięły pod naciskiem jej nóg. Dopiero po chwili odważył się rozluźnić całe ciało i być

naprawdę blisko niej.

Jej spragnione usta szukały jego warg. Dwa miękkie ramiona opasały jego szyję...

Wślizgnęła się na jego kolana. Usiadła całym swym ciężarem i objęła go nieco mocniej,

gdy pocałunek stał się bardziej namiętny. Jewgienij objął ją ramieniem w talii.

Jego usta żyły swym własnym życiem w czasie spotkania z jej gorącymi wargami.

Napór jej miękkiego ciała sprawił, że zaczęło szumieć mu w uszach. Przekonał się, że

Raija potrafi zrobić z nim wszystko to, czego nie zdołała zrobić Antonia ani żadna inna kobieta.

Ona też o tym wiedziała.

Nie sposób było tego nie zauważyć.

Okazało się jednak, że to nie miała być taka delikatna zabawa jak w jego snach.

W marzeniach i fantazjach tęsknota nie była tak bardzo bolesna. Nie przypuszczał

nawet, że pożądanie może osiągnąć aż tak wielkie natężenie. Nie przypuszczał też, że ona może

być podobna płomieniom, które go trawiły od dawna.

Jewgienij przewrócił Raiję na łóżko, nie odrywając warg od jej ust. Pocałunek miał

trwać wiecznie.

Dłoń wędrująca w górę po jej udzie nie natrafiła na żadne przeszkody.

Jewgienij podniósł oczy i napotkał jej roześmiane spojrzenie. Jego usta niechętnie

oderwały się od jej warg.

- Antonia tego nie powiedziała... Raija pozwoliła mu sięgać tam, gdzie chciał. Pozwo-

liła, by dotykał jej tak, jak chciał. Sama tego pragnęła...

Jego usta parzyły niemal jej szyję. Jewgienij wiedział, że sztuka panowania nad sobą ma

swoje granice...

- Nie mogę czekać już dłużej - mruknął, kryjąc twarz w jej szyi. Oczy mu pociemniały,

gdy uniósł swą twarz ku niej. - Nie mogę już czekać...

Raija ucałowała jego skroń, wsunęła dłoń pomiędzy ich ciała i pomogła mu znaleźć to,

czego szukał.

- Żadne z nas już nie musi czekać, Jewgienij - szepnęła. - J u ż nie...

Wszystko potoczyło się szybko i gwałtownie i skończyło się, nim się naprawdę zaczęło.

Oboje byli jednak wyczerpani, rozgorączkowani, spoceni i... nasyceni.

Pozwolili, by ich ciała rozdzieliły się - na razie. Natychmiast jednak spletli dłonie,

dotknęli się udami. Nawet ich czoła nieomalże dotykały się nawzajem.

- Nie nadzwyczajny ze mnie kochanek - mruknął Jewgienij z pewnym zawstydzeniem.

- Niedawno wydawało ci się, że w ogóle nie jesteś w stanie się kochać. - Raija

uśmiechnęła się do niego ciepło. - Nie mogłeś nie zauważyć, że mnie było równie dobrze jak

tobie.

- Niektóre potrafią udawać...

- Nie ja. Jewgienij uwierzył jej. Dreszczu rozkoszy, który przeszył Raiję, nie dało się z

pewnością udawać.

- Nasze ciała lubią się nawzajem.

- I ja też cię lubię, Jewgienij. Ale to słowo, które chciałbyś usłyszeć, wciąż mnie

przerasta. Coś mnie od niego odgradza. Nie mogłabym go wypowiedzieć. Jeszcze nie.

- Czy to znaczy, że ze mną zostaniesz?

- A czy mam dokąd pójść? Jewgienij pieszczotliwie dotknął jej czoła u nasady włosów.

Musnął palcem jej czarne brwi.

- To nie może być decydujący powód. Musisz chcieć tu zostać albo nic z tego nie

będzie.

- Czy potrafisz czekać na słowa, które być może nigdy nie padną? - zapytała i spojrzała

mu prosto w oczy.

Jewgienij mógł jej powiedzieć, że potrafi wiele więcej niż to, że potrafi zbudować swe

życie na kłamstwie.

- Potrafię. Ale nie możesz wrócić już do swego pokoiku. Muszę cię obejmować każdej

nocy. Będę cię uszczęśliwiał tak często, jak tylko zdołam.

Zrodziło się między nimi coś w rodzaju wspólnoty. Tak bardzo potrzebnej, by wypełnić

pustkę, którą Raija w sobie nosiła.

Wielbił ją całym sobą. Nigdy nie miała zwątpić w jego szczerość.

Obudził w niej tę dziwną melodię. Gdzieś bardzo głęboko zrodziła się w niej muzyka.

Antonia powiedziałaby, że na tym polega życie teraźniejszością. Trzeba zaufać chwili i

temu, co przyniesie jutro i następny dzień...

Raija nie miała zresztą wyboru. Nie miała na czym budować swego życia. Jewgienij nie

chciał na to patrzeć z tej strony, ale Raija wolała mieć oczy szeroko otwarte.

Ciągnęło ich ku sobie.

- Tej nocy nie zmrużę oka - powiedział cicho. Usłyszała wyraźnie, że w jego głosie

pobrzmiewa śmiech. Tym razem to ona zbudziła w nim ten śmiech, nie Antonia i nie żadna

inna.

- Poczucie szczęścia rozsadza mi niemal pierś. Obawiam się, że serce mi pęknie, nim

nadejdzie dzień.

- Noc jeszcze na dobre nie zapadła, Jewgienij. Myślę, że szczęście cię nie rozsadzi.

Szczęście to łagodne, miłe uczucie. Jakby człowiek chodził boso po trawie albo siedział na

gałęzi, machając nogami...

Jewgienij pocałował ją. Ucałował jej usta, czubek nosa, policzki. Rozpiąwszy koszulę

Raiji, całował jej piersi tak długo, aż nabrzmiały pożądaniem.

- Zdejmij koszulę - poprosił. - Niech tym razem nic nas nie dzieli. Tym razem zrobimy

to pięknie i powoli, tak jak w moich marzeniach. Tak jak w twoich snach.

Raija usiadła i ściągnęła koszulę przez głowę. On zdjął spodnie.

- Zrobimy wszystko, o czym nawet nie marzyliśmy - powiedział. - Wszystko, od czego

nawet myśli się rumieniły.

Jego usta pomknęły w dół po jej brzuchu, zastąpiły dłoń, która nie mogła już nikogo

pieścić.

I Raija oddała mu się. Całkowicie.

Stal się jej teraźniejszością.

A może nawet przyszłością.

Na niebie lśniła zorza polarna.

EPILOG

Ravna wiedziała, że żałoba po dziecku nigdy nie przemija. Przybiera inne formy, staje

się mniej bolesna z latami, ale nigdy się nie kończy. Niektórzy znajdują jakąś ulgę, gdy mają

grób, który mogą odwiedzać. Miejsce, w którym przystoi żałoba. Miejsce wspomnień.

Miała kiedyś dwoje dzieci.

Laila na zawsze pozostała dzieckiem.

Ból po jej stracie nigdy nie opuścił Ravny. Fakt, iż dziewczynka została w obcej ziemi,

na której noga Ravny nigdy nie postanie, nie łagodził tego bólu.

Mikkal odszedł tak dawno, ale matka nigdy nie wątpiła, że wróci.

Wiedziała, że tylko tu, na wysuniętym daleko na północ płaskowyżu, czuł się jak w

domu.

Ale zamiast niego zjawił się Reijo.

Kwen, który nie był już chłopcem, który stał się mężczyzną. Mąż Raiji, który pogodził

się z tym, co ją łączyło z Mikkalem.

Reijo przybył tu razem z jej wnuczętami, Ailo i Mają, pozostałymi dziećmi Raiji, jej

bratem oraz Finem, który patrzył na świat przez różowe okulary.

Raija musiała uciekać.

Mikkal zginął.

- Nikt nie przypuszczał, że to się tak skończy. - Ravna znalazła pewną pociechę we

wspominaniu. - Od dziecka zachęcałam go, by się do niej zbliżył. Robiłam wszystko, żeby im

ułatwić spotkania. Raija była mi jak córka. Nie urodziłam jej, ale stała się moją córką. Ko-

chałam ją tak samo jak Lailę. W pewnym sensie była dla mnie druga Lailą. Moim dzieckiem. I

wydawało mi się, że nie stracę jej tylko wówczas, gdy kiedyś się pobiorą. Mój Mikkal z moją

Raiją...

Straciła ich oboje.

Raija nigdy nie zadomowiła się w Lyngen. Nigdy nie stała się dobrą żoną dla nikogo

innego.

Mikkal nigdy nie był do końca zrównoważony bez Raiji. Doprowadził Siggę do

szaleństwa, a od Ingi wziął znacznie więcej, niż mogła mu ofiarować. Sam zaś nigdy nic nie

dawał. Do chwili, w której zaczął dzielić codzienność z Raiją i w której Ravna straciła z oczu

syna i wnuka.

Mikkal zostawił wszystko.

To były trudne lata dla Ravny. Niełatwo jej było zwracać się o pomoc do innych,

choćby to była rodzina.

Przecież syn powinien się nią opiekować.

- Nie cierpiał? Wiele razy o to pytała. Za każdym razem słyszała to samo.

Reijo był cierpliwy. Chciałaby mieć takiego syna.

- Był szczęśliwy w chwili śmierci. Umarł w ramionach Raiji. Umarł dla niej. Tak samo

jak żył. Tylko dla niej. Uratował jej życie. Myślę, że to go uszczęśliwiło. Nie sądzę, by zdawał

sobie sprawę z tego, co się z nim dzieje.

Tak uważał Reijo, ale przecież nie mógł wiedzieć.

- Powinien mieć grób... Reijo miał wyrzuty sumienia. Ravna nie potrafiła jednak go

pocieszyć w żaden sposób. Morze było jej zupełnie obce. Niewykluczone, że nic nie mógł na to

poradzić. Ale Ravna miała obarczać go winą za tę stratę przez cale swoje życie. Podobnie

zresztą jak i on sam.

- Raija nigdy mi nie przebaczy. Chciała, żeby spoczął w ziemi, którą tak kochał. Ale

prądy podwodne są tam takie wartkie. Staruszek, który nas uratował, mówił, że nie wiadomo

gdzie szukać tego, co tam utonęło. Ciało nigdy nie wypłynęło na ląd. A i na morzu nikt niczego

nie znalazł.

Ravna zawsze powtarzała to samo:

- Powinien mieć swój grób.

Nadchodziła pora wiosennej wędrówki. Mieli w niej uczestniczyć Reijo, Matti i Santeri.

Tyle przynajmniej Reijo był winien Ravnie.

Nie odrzuciła jego propozycji.

Cieszyła się z obecności wnuków. Ailo i Maja byli dziećmi Mikkala. Mikkal nie żył

więc na próżno, choć tak krótko.

Ravna spodziewała się nieco łagodniejszej jesieni życia. I innego lata. Zawsze miała

nadzieję, że los połączy Raiję i Mikkala. Że ujrzy na własne oczy, jak marzenia, które snuła

dawno temu, gdy podróżowali na północ z ośmioletnią córką Erkkiego Alatalo, staną się

rzeczywistością.

Ich spokojne życie zmieniło się wraz z przybyciem Raiji. Wszystko nabrało tempa.

Raija wywoływała burze. Wcale tego nie chciała, ale było w niej coś, co przyciągało

katastrofy.

Są tacy ludzie i już.

Na szczęście nie jest ich za wielu. Nikt nie zapomina spotkania z nimi. Zawsze

wpływają na los wszystkich, z którymi się stykają. Na dobre i na złe.

Sami przeważnie nie są źli.

Ale sieją wokół siebie zniszczenie.

Ravna nie obarczała Raiji winą za wszystkie nieszczęścia.

Wcale nie.

Jednak uczucie, które zrodziło się między tą dziewczyną a Mikkalem, było stanowczo

zbyt wielkie.

Ludzie nie potrafią sprostać takim uczuciom. Ravna wyobrażała sobie, że tak będzie w

niebie. Dla zwykłych śmiertelników było to jednak za wiele. Nic dziwnego, że anioły zaczęły

im zazdrościć i wszystko przerwały.

Przeganiali stado. Dzieci Raiji biegały boso po zazielenionym płaskowyżu, po którym

tańczyła Raija. Syn Mikkala nosił pasterską laskę w miejscu, w którym jego ojciec wystrugał

ptaszka, pasąc renifery.

Lato rozkwitło, potem przybladło, aż wreszcie jesień pozbawiła je barwnych szatek.

Reijo był coraz bardziej niespokojny.

- Zdaje się, że odjedziesz stąd przed nami - powiedziała Ravna pewnego wieczoru, gdy

siedzieli przy ognisku między jurtami. - Nie powinieneś mieć wyrzutów sumienia. Pomogłeś

już więcej, niż trzeba. Ty także w pewien sposób stałeś się moim synem.

Popatrzyła na niego uważniej:

- Ailo mówił mi, że obiecałeś być jego tatą.

- Bałem się, że o tym pamięta.

- Nie przejmuj się - uśmiechnęła się Ravna. - Nie pozwolę, by źle o tobie myślał. Jest

tylu różnych ojców...

- Każdy inny.

- Właśnie. Przez pewien czas zamierzałam ci go oddać. Wysłać go razem z tobą. Ale nie

mogę. Jest jeszcze mały, ale mam przecież tylko jego i Maję. A ona nie chce zostać. Mój wnuk

nie może stać się Norwegiem czy Finem. Ma być Lapończykiem. Żyć tak jak my, przejąć to, co

miał jego ojciec i dziad... Musi zaopiekować się babką. O tym też muszę myśleć. Nie mam

przecież nikogo innego.

Reijo wiedział, że tak musi być.

- Mógłbym zostać - przyznał. - Nie wiem, jak z Santerim czy Mattim, ale ja mógłbym

zostać. Podoba mi się to życie. Ale muszę wracać. Nadchodzi czas, gdy przypływają Rosjanie.

Musimy wracać do domu. Raija zastanie pusty dom, gdy wróci.

- Raija jest całym twym życiem, prawda? Reijo pokiwał głową z zakłopotaniem.

- Owszem. Ale to nie znaczy, że moje życie było stracone. Nigdy nie poświęciłem dla

niej więcej niż ona dla mnie.

- Czy ona wie, jakie ma szczęście, że zostałeś jej mężem?

- Oboje mamy szczęście - stwierdził Reijo. - Święty nie jestem. Zawsze byliśmy

przyjaciółmi. I nigdy nie zawiedliśmy swego zaufania.

- Zasługujesz na szczęście, Reijo - powiedziała Ravna poważnie. - Ty i Raija

zasługujecie na szczęście.

- Kto wie? - uśmiechnął się. - Może ono nas kiedyś spotka?

Ravna nie odpowiedziała. Patrzyła gdzieś w dal ponad jego głową. Tam gdzie

majaczyły góry, pojawiły się pierwsze zwiastuny zorzy polarnej.

Nadciągała chłodna noc.