84

ÂWIAT NAUKI MARZEC 2004

SAMOCHODOWA CZARNA SKRZYNKA

KENT SNODGRASS

P

recision Graphics

Ostatnie 5 sekund

W samochodach osobowych i ci´˝arowych sà montowane wzmoc-
nione pude∏ka z uk∏adami elektronicznymi, w których przecho-
wywane sà dane o zachowaniu si´ samochodu bezpoÊrednio
przed wypadkiem. A˝ do sierpnia zesz∏ego roku amerykaƒscy kie-
rowcy nie zdawali sobie z tego sprawy. Rzecz sta∏a si´ g∏oÊna, gdy
policja odczyta∏a zawartoÊç „czarnej skrzynki” z cadillaca cz∏on-
ka Izby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych Billa Janklowa,
aby sprawdziç, czy w chwili, gdy Êmiertelnie potràci∏ motocykli-
st´ w Dakocie Po∏udniowej, nie jecha∏ z nadmiernà pr´dkoÊcià.

W amerykaƒskich samochodach osobowych rejestratory danych

wypadku sà montowane ju˝ od po∏owy lat siedemdziesiàtych.
Odpowiadajà one za odpalenie poduszek powietrznych, kiedy
pr´dkoÊç pojazdu gwa∏townie spada. Producenci analizujà dane
z rejestratorów losowo wybranych samochodów powypadko-
wych, aby si´ dowiedzieç, co uruchomi∏o uk∏ad bezpieczeƒstwa,
i na tej podstawie go udoskonaliç. Od roku 1999 mo˝liwoÊci
czarnych skrzynek, instalowanych zwykle pod pod∏ogà przed fo-
telem kierowcy, rozszerzono o zapis pr´dkoÊci samochodu, pr´d-
koÊci obrotowej silnika, stopnia otwarcia przepustnicy (po∏o˝e-
nia peda∏u gazu) i faktu u˝ycia (lub nie) hamulców oraz zapi´cia
pasów. Wszystko po to, aby po zestawieniu z informacjà o obra-
˝eniach ludzi móc wyciàgaç wnioski o niedostatkach systemu
bezpieczeƒstwa.

W rejestratorach zapisane sà dane jedynie z ostatnich pi´ciu

sekund, ale policja i prokuratura twierdzà, ˝e znajomoÊç istotnych
parametrów dotyczàcych stanu samochodu bezpoÊrednio
przed wypadkiem mo˝e znacznie u∏atwiç rozstrzygni´cie o winie
kierowcy. Czy przekroczy∏ dozwolonà pr´dkoÊç? Czy mo˝e
zignorowa∏ znak stop? Czy przyÊpieszy∏, aby przejechaç jeszcze
na ˝ó∏tym Êwietle?

Takie zastosowanie – niezamierzone przez producentów samo-

chodów – „wszystkich nas nieco zaskoczy∏o” – stwierdza James
Kerr z Vetronix Corporation, firmy dostarczajàcej oprogramowa-
nie do odczytu czarnych skrzynek. Zaskoczenie wynika m.in. stàd,
˝e rozwiàzanie to w∏aÊciwie nie uwzgl´dnia ochrony informacji,
które stra˝nicy wolnoÊci obywatelskich zaliczajà do prywatnych.
Koncerny General Motors i Ford oÊwiadczy∏y, ˝e przed odczytaniem
rejestratora b´dà prosiç w∏aÊciciela samochodu o zgod´. Pozosta-
li producenci nabrali jednak wody w usta. W dodatku nigdzie –
poza Kalifornià – nie ma przepisów zakazujàcych odczytywania in-
formacji bez nakazu sàdowego lub zgody w∏aÊciciela.

W mediach pojawi∏o si´ „wiele nieprawdziwych informacji”

– twierdzi Jim Schell z Generals Motors. Rejestrator nie zapisu-
je informacji pozwalajàcych stwierdziç, gdzie by∏ samochód al-
bo jak szybko jecha∏ wczeÊniej ni˝ na pi´ç sekund przed wypad-
kiem. Dane te mo˝na by jednak bez trudu uzyskaç, zwi´kszajàc
pami´ç i sprz´gajàc rejestrator z uk∏adem GPS. Taka perspek-
tywa wydaje si´ kierowców bardzo niepokoiç.

Mark Fischetti

NAUKA

W ZAPRZ¢GU

6

2

4

3

CZARNA SKRZYNKA

1

wyzwala uk∏ad nadmuchiwania

przednich poduszek powietrznych

2

, je˝eli czujnik

przyÊpieszenia odnotuje gwa∏towny spadek pr´dkoÊci,
wskazujàcy na pierwsze milisekundy zderzenia.
JednoczeÊnie rejestrator odczytuje dane z modu∏u
sterujàcego uk∏adem nap´dowym

3

i hamulcowym

4

.

Zapisywane sà pr´dkoÊç samochodu, pr´dkoÊç obrotowa
silnika, po∏o˝enie peda∏u gazu i fakt u˝ycia hamulców
w czasie 5 s przed wypadkiem. Odpowiedni czujnik

5

sprawdza, czy sà zapi´te pasy bezpieczeƒstwa na przednich
siedzeniach. Odczytywane sà tak˝e wskazania czujników
przyÊpieszania w pasie przednim

6

, poduszkach

bocznych

7

oraz – w wyposa˝onych w nie pojazdach

– uk∏adach chroniàcych przed skutkami przewrócenia

8

,

które w razie potrzeby sà uaktywniane.

‰

KTO TO CZYTA: Do odczytu danych z rejestratora s∏u˝à wyspe-

cjalizowane komputery. Tylko koncerny General Motors, Ford i Isu-
zu zgodzi∏y si´, aby inna firma – Vetronix – wytwarza∏a r´czny czyt-
nik i oprogramowanie wspó∏pracujàce z ich rejestratorami. Liczà, ˝e
zaoszcz´dzà czas i zarobià pieniàdze, poniewa˝ policja i towarzy-
stwa ubezpieczeniowe, chcàc usprawniç dochodzenia, zakupià te
urzàdzenia, nie zwa˝ajàc na ich cen´ – oko∏o 2500 dolarów. Obec-
nie nie istnieje ˝aden standard zapisu danych. Starania zmierzajà-
ce do jego opracowania podejmuje Institute of Electrical and Elec-
tronics Engineers (IEEE) oraz Society of Automotive Engineers.

‰

WI¢CEJ I WI¢CEJ: W przysz∏oÊci samochodowe czarne skrzyn-

ki b´dà prawdopodobnie zapisywaç te˝ stan czujników poprzecz-
nego przyÊpieszenia samochodu – wyzwalajàcych boczne podusz-
ki powietrzne – a tak˝e stan uk∏adu chroniàcego przed skutkami

przewrócenia pojazdu. Firmy ubezpieczeniowe i prokuratorzy b´-
dà potrzebowaç takich informacji, aby stwierdziç, czy kierowca
gwa∏townie skr´ci∏. Producentom samochodów dane te nie sà po-
trzebne do weryfikacji dzia∏ania uk∏adów bezpieczeƒstwa, ale mi-
mo wszystko b´dà je rejestrowaç, liczàc, ˝e takie informacje mo-
gà byç pomocne w ustalaniu przyczyn wypadków.

‰

ZA I PRZECIW: W ostatnich badaniach prowadzonych przez Ge-

neral Motors g∏osy zwolenników i przeciwników instalowania czar-
nych skrzynek w samochodach roz∏o˝y∏y si´ równomiernie. W
Polsce samochodowà czarnà skrzynk´ mo˝na sobie zamontowaç
dobrowolnie. Nie jest tania, ale w razie kolizji i braku Êwiadków
dane z niej mogà stanowiç jedyny dowód niewinnoÊci kierowcy.
Poza tym majàc ÊwiadomoÊç sta∏ej obecnoÊci obiektywnego
„Êwiadka” naszych poczynaƒ, jeêdzi si´ du˝o ostro˝niej.

CZY WIESZ, ˚E...

NA WYKRESIE

sporzàdzonym

na podstawie danych z rejestratora
widaç, ˝e na 5 s przed odpaleniem
poduszek powietrznych kierowca
szybko zdjà∏ nog´ z gazu
(niebieski). Sekund´ póêniej
wcisnà∏ hamulec (fioletowy),
zmniejszajàc doÊç gwa∏townie
obroty silnika (zielony).
Pr´dkoÊç pojazdu (czerwony)
zmala∏a jednak tylko nieznacznie,
do oko∏o 80 km/godz., przed
odpaleniem poduszek powietrznych.

MARZEC 2004 ÂWIAT NAUKI

85

SAMOLOTOWE CZARNE SKRZYNKI

znacznie przewy˝szajà swoje
samochodowe odpowiedniki.
Przechowywane sà w nich dane
z ostatnich 25 godz., pozwalajàce
odtworzyç wysokoÊç i kierunek lotu,
pr´dkoÊç, przyÊpieszenie samolotu
oraz ciàg ka˝dego z silników.
Umieszczany w kokpicie
rejestrator dêwi´ku zapisuje
rozmowy za∏ogi w ciàgu ostatnich
30–120 min, a tak˝e inne odg∏osy
dochodzàce z otoczenia. Skrzynki sà
odporne na uderzenie z pr´dkoÊcià
500 km/godz., temperatur´ 1100°C;
ponadto przez 30 dni mogà
wytrzymaç ciÊnienie panujàce w wodzie
na g∏´bokoÊci przesz∏o 6000 m.

1

8

2

5

7