KRYTERIA NIEZALEŻNOŚCI BANKU CENTRALNEGO

1. Rola banku centralnego w gospodarce.

Co robi bank centralny? Bank centralny jest bankiem bankierów. Jej pierwotną

funkcją jest regulowanie podaży rezerw bankowych i dlatego reguluje ona podaż
pieniądza i kredytu w gospodarce.

Cele banku centralnego są następujące: Stabilność cen, szybki wzrost realny i

niskie bezrobocie. Jeżeli globalny popyt jest nadmierny, tak, że ceny podbijane
są w górę, Zarząd Rezerwy Federalnej może chcieć spowolnić wzrost podaży
pieniądza. Jeżeli bezrobocie jest wysokie, a gospodarka w stanie recesji, Fed
może rozważać zwiększenie podaży pieniądza.

Wszystkie gospodarki mieszane opierają się na takich bankach centralnych.

Na czym polega, proces za pomocą, którego bank centralny oddziałuje na

globalny popyt, a przez to na produkcję i ceny? Składa się na to pięć kroków:

I Hamowanie gospodarki

1.

Banki muszą utrzymać rezerwy w stosunku do depozytów. Gdy Fed chce
zmniejszyć podaż pieniądza to podejmuje działanie mające na celu

og

raniczenie rezerw dostępnych dla banku. Fed zmienia rezerwy banków,

przede wszystkim przez operacje otwartego rynku.

2. Zmniejszenie rezerw bankowych wymusza wielokrotne ograniczenie

całości pieniądza bankowego, tj. sumy rachunków bieżących.

3. Ograniczenie pod

aży pieniądza zmierza przede wszystkim do uczynienia

pieniądza „twardym, to jest droższym i trudniej dostępnym”. Zmniejszona
podaż pieniądza spowoduje wzrost jego kosztu (tj. spowoduje wzrost stóp
procentowych) oraz zmniejszy kwotę kredytu (tj. pożyczek) dostępnych

dla ludzi.

4.

Przy wyższych stopach procentowych, trudniejszym kredycie,
zmniejszonej wartości zasobów ludzi i firm, wydatki publiczne
i prywatne, zawłaszcza inwestycje będą mieć tendencję spadkową. Skąd

się bierze to przesunięcie w lewo łącznego popytu (lub, ekwiwalentnie,
przesunięcie ku dołowi krzywej (C+I+G)? Łączny popyt się zmniejsza,
ponieważ podejmowane przez ludzi decyzje, w których rozważa, czy jest
zyskowne zbudowanie nowego zakładu, zamówienie nowych maszyn,

utr

zymanie większych zapasów, są uzależnione od poziomu stopy

procentowej. Jeżeli muszą oni płacić wysokie odsetki, to często
ograniczają swoje plany inwestycyjne.

5.

Wreszcie nacisk trudnego pieniądza, zmniejszającego łączny popyt,
zmniejszy także dochody, zatrudnienie i inflację.

Analiza łącznej podaży i popytu (lub, równoważenie, mnożnika) pokazuje, jak

spadek inwestycji może gwałtownie zmniejszyć produkcję i zatrudnienie.

Jeżeli Fed dokonał właściwej diagnozy czynników powodujących inflację, to

spadek

produkcji będzie taki, jaki został zaordynowany przez lekarza. W

sytuacji, gdy bezrobocie wzrasta powyżej stopy naturalnej, inflacja zaczyna się
zmniejszać. Ograniczenie podaży pieniądza zostanie uwieńczone sukcesem w

redukowaniu stopy inflacji.

II. Pobudzanie gospodarki

Bank centralny może pobudzić aktywność gospodarki w okresie, gdy

gospodarka jest w depresji stosując środki polityki antyrecesyjnej.

Szczegółowy tryb postępowania: Fed zwiększa rezerwy: następnie banki

w sposób mnożnikowi zwiększają depozyt na żądanie; zwiększa się podaż
M wraz z „łatwiejszym pieniądzem”, tzn. z niższym oprocentowaniem
pożyczek, obligacji hipotecznych i łatwiejszym dostępem do kredytu.
Wszystko to powoduje wzrost wrażliwych na stopę procentową wydatków, jak
inwestycje mieszkaniowe i przemysłowe. W reakcji na wzrost dochodów rośnie
także konsumpcja, a w wyniku działania mnożnika wzrasta również produkcja
i spadek bezrobocia. Ceny umacniają się w pewnym stopniu, a inflacja może

z

acząć się zwiększać. Przeanalizujemy sposób, w jaki Fed operuje swymi

instrumentami–

rezerwami, stopą dyskontową i innymi narzędziami- w celu

określenia wielkości podaży pieniądza.

Fed jako całość zachowuje się jak niezależna agencja rządowa.

Trzy główne instrumenty polityki monetarnej, to:

• Operacje otwartego rynku- sprzedawanie i kupowanie obligacji

rządowych.

• Polityka stopy dyskontowej-

określenie poziomu stopy procentowej,

nazwanej stopą dyskontową, od kredytów udzielonych przez Fed bankom
członkowskim.

•

Zmiana stopy rezerw obowiązkowych dla banków i innych instytucji

finansowych.

Każdy współczesny kraj ma taki bank centralny, jaki na przykład Bank Anglii i

niemiecki Bundesbank.

Pierwotną funkcją współczesnego banku centralnego jest regulowanie podaży

pieniądza krajowego i warunków zaciągania kredytu. Pierwszy składnik
aktywów to głównie certyfikaty złota, tj. kwity wystawiane przez Ministerstwo
Skarbu, określające ilość państwowych rezerw złota. Papiery wartościowe
emitowane przez rząd Stanów Zjednoczonych (tj. obligacje) stanowią większość
pozostałych aktywów.

Mniej ważnym składnikiem są pożyczki i weksle krajowe. Stopa procentowa,

którą Fed obciąża banki z tytułu takich pożyczek, lub „dyskonto” nazwana jest
stopą dyskontową, która jest jednym z ważnych narzędzi.

Podstawy polityki pieniężnej.

1*. Operacje otwartego rynku.

Sprzedając lub kupując obligacje rządowe na wolnym rynku, Fed może

ograniczyć lub zwiększyć rezerwy banków. Operacje otwartego rynku są
najważniejszymi narzędziami stabilizującymi.
Przypuśćmy, że zadaniem Fed nadchodzi inflacja. „Sprzedajemy za 1mld dol.
weksli skarbowych, aby ograniczyć rezerwy, podaż pieniądza i kredytu”.

Aby zapobiec inflacji, Bank Centralny sprzedaje obligacje.

Komu sprzedawane są obligacje? Są one sprzedawane przedsiębiorstwom

maklerskim, zajmującymi się obrotem obligacjami rządowymi, które następnie
odsprzedają je bankom handlowym i innym instytucjom finansowym.

Nabywca z regały płacą za obligacje czekami wystawionymi na swoje banki.

Fed wkrótce przedstawi te czeki do realizacji bankom nabywców. Kiedy czeki

zostaną zrealizowane, banki utracą odpowiadającą im kwotę rezerw na

rachunkach Banku Centralnego. Sposób, w jaki operacje otwartego rynku

wpływają na bilans banków ilustruje tabela.

Tabl.15.1. Sprzedaż na otwartym rynku zmniejsza początkowe rezerwy.

Tabl.15.2 …i ostatecznie zmniejsza depozyty w relacji 10:1

W tabeli 15.1. uwidoczniono sprzedaż przez Fed papierów

wartościowych za 1mld dol. Fundusze wykorzystane do zapłaty za

papiery wpływają do Fed, zmniejszając rezerwy banków o 1mln dol.

Rezerwy banków zmniejszają się więc o 1mln w wyniku operacji
otwartego rynku.

Tab. 15.2. powoduje to następujące skutki dla bilansów banków.

Przy wymaganej

stopie rezerw obowiązkowych w wysokości 10%

banki będą zadowolone tylko wtedy, gdy nie będą mieć nadwyżek lub

niedoborów rezerw. Tak więc depozyty muszą spaść o 10mld dol., aby

system bankowy znalazł się ponownie w stanie równowagi.

W końcu operacje otwartego rynku polegają na sprzedaży przez

Fed papierów wartościowych za 1mld dol. prowadzą do spadku ilości

pieniądza bankowego o 10mld dol. podaż pieniądza spada również o tę

kwotę.

Aktywa Rezerwy Federalnej Zobowiązania Rezerw Federalnej

(w mld dol.) (w mld dol.)

Obligacje rządu USA - 1,0 Rezerwy banków -1,0
-1,0 -1,0

Aktywa Banków Pasywa Banków

(w mld dol.) (w mld dol.)

Rezerwy -

1,0 Rachunki bieżące -10,0

Pożyczki i inwestycje - 9,0 ____
-10,0 -10,0

Co dzieje się z podażą pieniądza? Rezerwy zmniejszyły się o 1mld dol., co

rozpoczyna proces zmniejszenia depozytów. Sprzedaż obligacji rządowych na
sumę 1mld dol. da w rezultacie spadek podaży pieniądza o 10mld dol.

2*. Polityka stopy dyskontowej: drugi instrument.

Banki Rezerwy Federalnej udzielają również pożyczek bankom handlowym,

jako pożyczki i weksle krajowe. Pożyczki te nazwiemy rezerwami
pożyczonymi. Gdy rośnie wielkość pożyczonych rezerw, banki zaciągają kredyt
w Fed, który w ten sposób pomaga zwiększyć kwotę łącznych rezerw (rezerwy
pożyczone i pozostałe).
Pożyczone rezerwy przekształcają się mnożnikowi w pieniądz bankowy, tak jak
pozostałe rodzaje rezerw omawianych.

Zmiana stopy dyskontowej.

Stopa dyskontowa raczej podąża za rynkiem. Po tym, jak sprzedaż na otwartym

rynku wymusi wzrost stóp procentowych

, banki będą się starały pożyczyć w

Banku Centralnym coraz więcej według jeszcze nie poniesionej stopy
dyskontowej na uzupełnienie swoich rezerw. Aby zachęcić do takich działań,
Bank Centralny w końcu podniesie stopę dyskontową do poziomu
zapewniającego wyróżnienie stóp rynkowych lub- jak w 1982r.- stopień wyżej,
w celu ograniczenia zaciągania kredytu przez banki handlowe.

3*. Rezerwy obowiązkowe.

Gdyby nie istniały wymagania prawne, banki prawdopodobnie utrzymywałyby

rezerwy wielkości stanowiącej tylko około 1% wartości depozytów, (przy czym
byłyby to głównie rezerwy w formie gotówki). W rzeczywistości od banków
wymaga się dziś, aby utrzymywały znaczenie większe rezerwy.

W zasadzie Fed może zmienić stopę rezerw obowiązkowych, kiedy chce

dokonać szybkich zmian warunków finansowych. Jeżeli Fed chce szybko
uczynić pieniądz bardziej twardym, może podnieść stopę rezerw
obowiązkowych dla różnych banków do górnego dopuszczalnego poziomu
wynoszącego 14%. Może nawet podnieść stopę rezerw od depozytów

termino

wych. Jeżeli chce natomiast ułatwić dostęp do kredytu może uczynić

odwrotnie-

obniżyć poziom stopy rezerw obowiązkowych.

Obowiązkowych jaki sposób wzrost stopy rezerw obowiązkowych przyczynia

się do zmniejszenia dostępności kredytu? Przypuśćmy, że banki przy stopie
rezerw obowiązkowych wynoszącej 10% zgromadziły depozyty w relacji 10 do
1 i nie mają w zasadzie zbędnych rezerw. Teraz załóżmy, że Fed, chcąc
zmniejszyć dostępność kredytu, decyduje się podnieść stopy rezerw
obowiązkowych do 20%. Banki muszą teraz ograniczyć pożyczki i inwestycje
oraz depozyty. Ponieważ depozyty bankowe mogą obecnie być tylko
pięciokrotnie większe od rezerw, a nie dziesięciokrotnie. Tak, więc wszystkie
depozyty muszą się zmniejszać o połowę!

Chociaż zmiana stopy rezerw obowiązkowych jest potencjalnym narzędziem

polityki monetarnej, dokonuje się niezwykle rzadko. Ponieważ stopy rezerw
obowiązkowych stanowią zbyt duży wstrząs. Operacje otwartego rynku mogą
dać takie same rezultaty w sposób mniej niszczący.

Pojecie Banku Centralnego

Bank centralny jest instytucją publiczną, która w imieniu państwa prowadzi
politykę pieniężną. Współcześnie w każdym kraju, niezależnie od jego
wielkości, istnieje bank centralny.
Początkowo banki centralne były instytucjami prywatnymi nastawionymi na
zysk. W miarę wzrostu ich znaczenia jako instytucji finansujących działalność
państwa oraz coraz większego nacisku kładzionego przez rządy
w poszczególnych krajach na kontrolowanie ilości pieniądza w obiegu ich
działalność była w coraz większym stopniu poddawana kontroli państwowej.
Dzisiaj bank centralny ma pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych
banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie
polityki pieniężnej państwa.

Bank c

entralny charakteryzuje to że:

•

nie podlega bezpośrednio decyzjom Parlamentu i rządu

•

działa na zasadzie non profit

•

dysponuje funduszami własnymi

•

ma konstytucyjne prawo kształtowania polityki pieniężnej

•

nie jest zorientowany na maksymalizację wyników finansowych

•

jest to instytucja zwierzchnia w stosunku do pozostałych banków

Według Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej centralnym bankiem państwa jest

Narodowy Bank Polski.

Narodowy Bank Polski jest bankiem emisyjnym, centralną instytucją kredytową

o charakterz

e regulacyjnym, centralną instytucją dewizową, jest bankiem

banków.

Te funkcje przyznane wyłącznie Narodowemu Bankowi Polskiemu sprawiły,
że jest on bankiem centralnym państwa.

Przysługuje mu wyłączne prawo emisji znaków pieniężnych w postaci monet
i banknotów, będących prawnym środkiem płatniczym na obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustalenia realizowania polityki pieniężnej.
Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.
Nie podlega wpisom do rejestru przedsiębiorstwa państwowych, jego
działalność uregulowana jest Ustawą z 29.08.1997 r. NBP działa na terenie RP,
jego siedzibą jest Warszawa, bank ten ma osobowość prawną.
Kapitał Narodowego Banku Polskiego w całości należy do państwa.

Organami Narodowego Banku Polskiego

są: Prezes NBP, Rada Polityki

Pieniężnej oraz Zarząd NBP.
Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta

Rzeczpospolitej Polskiej, na 6-

letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady

Polityki Pieniężnej, Zarządu NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą: Prezes jako Przewodniczący
i dziewięciu członków powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat.
Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki
pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość stóp
procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb
naliczania utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan Natomiast
Zarząd kieruje działalnością NBP. Jego podstawowym zadaniem jest realizacja
uchwał Rady Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności
NBP oraz wykonywanie zatwierdzonego przez Radę planu finansowego, a także
realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i systemu płatniczego.
Zadania Narodowego Banku Polskiego są określone w Konstytucji RP, ustawie

o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawa Bankowego.

Do głównych obszarów działalności NBP należą:

•

polityka pieniężna,

•

działalność emisyjna,

• nadzór bankowy,

•

działanie na rzecz systemu płatniczego,

•

zarządzanie rezerwami dewizowymi,

•

działalność edukacyjna i informacyjna,

•

obsługa Skarbu Państwa,

•

wykonywanie innych zadań określonych ustawa

Funkcje Banku Centralnego

Bank centralny pełni w gospodarce trzy ważne funkcje: jest centralnym bankiem
państwa, emitentem pieniądza oraz bankiem nadrzędnym dla innych banków.
Centralny Bank Państwa
Bank centralny jest bankiem państwa – oznacza to, że świadczy usługi bankowe
instytucjom rządowym, w tym miedzy innymi prowadzi rachunek Ministerstwa

Finansów.

Bank centralny zajmuje się także bieżącym rozliczeniem dochodów i wydatków
państwa, obsługuje przy tym emisje skarbowych papierów wartościowych
(emitowanych przez państwo).

Bank Emisyjny

Bank centralny zajmuje się w imieniu państwa emisja pieniądza.
Bank centralny jest jedyną instytucją, uprawnioną do emitowania znaków
pieniężnych danego państwa. Określa przy tym nie tylko wielkość emisji, ale też
podejmuje decyzje o wprowadzeniu pieniądza do obiegu.
Bank emisyjny decyduje również o ilości pieniądza, znajdującej się w obiegu, w
celu oddziaływania na tę wielkość używa własnych instrumentów: m. in. stóp

procentowych i operacji otwartego rynku.

Bank Banków

Bank centralny świadczy usługi bankowe na rzecz innych banków: przyjmuje

ich depozyty oraz u

dziela kredytów. Jedna z ważnych funkcji banku centralnego

jest dostarczanie gotówki bankom komercyjnym oraz prowadzenie rozliczeń
międzybankowych.

Istotne jest również, że bank centralny jest dla banków handlowych
pożyczkodawcą ostatniej instancji. Oznacza to, że w razie potrzeby banki
komercyjne mogą uzyskać kredyt w banku centralnym (jest to element
ochraniający system bankowy przed utratą płynności).
Bank centralny jest więc stabilizatorem systemu bankowego, a jednym z jego
zadań jest zapewnienie jak największego bezpieczeństwa rynku pieniężnego.
Oprócz wspomnianych wyżej podstawowych funkcji, w nowoczesnej
gospodarce bank centralny spełnia szereg istotnych funkcji stabilizujących i

kontrolnych:

• systematycznie monitoruje sytuacje na rynku finansowym i

podaż

pieniądza,

•

zajmuje się bieżącym stabilizowaniem sytuacji na rynkach finansowych

•

nadzoruje działania systemu bankowego w danym kraju

•

oddziałuje na poziom kursów walutowych (w razie potrzeby

przeprowadza konieczne interwencje).

Cele Banku Centralnego

N

arodowy Bank Polski charakteryzuje się wysokim stopniem niezależności od

organów władzy i administracji państwowej, zarówno pod względem
instytucjonalnym, funkcjonalnym i finansowym. W niewielu tylko państwach
pozycja banku centralnego określona jest w akcie prawnym najwyższej rangi –

w konstytucji. W Konstytucji RP z 6 kwietnia 1997 r. sprawom polskiego banku

centralnego poświęcony jest art. 227. W Konstytucji RP stanowi, że Narodowy
Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Konkretyzując zapis
konstytucyjny, ustawa o NBP określa, że podstawowym celem działalności NBP

jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki

gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.
Niezależność NBP znajduje mocną podstawę w postanowieniu zawartym w
Konstytucji RP stanowiącym, że Narodowemu Bankowi Polskiemu przysługuje
wyłączne prawo ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Oznacza to, że
Rada Polityki Pieniężnej jako organ NBP samodzielnie podejmuje decyzje

doty

czące konkretyzacji celów oraz realizacji polityki pieniężnej. Wsparciem

niezależności polskiego banku centralnego jest tryb powoływania oraz status

i zasady funkcjonowania organów kierowniczych Banku.

Kontrola Sejmu nad działalnością NBP dokonuje się poprzez informowanie
Wysokiej Izby o założeniach polityki pieniężnej na nadchodzący rok (i ich
uzasadnieniu) oraz przedstawianie sprawozdania z realizacji założeń polityki
pieniężnej za rok ubiegły. W ten sposób urzeczywistnia się również zasada
poddawania pod osąd opinii publicznej polityki pieniężnej ustalanej

i realizowanej przez NBP.

Celem Narodowego Banku Polskiego jest utrzymanie stabilnego poziomu cen

przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu.

Niez

ależność Banku Centralnego

Pojęcie niezależności banku centralnego może być rozumiane w różny sposób.
Wyróżnia się miedzy innymi niezależność:

•

w zakresie wytyczania celów (niezależność polityczna),

•

wyboru instrumentów służących do realizowania zadań (niezależność

operacyjna),

•

prezesa w stosunku do całego banku,

•

formalną (prawną),

•

faktyczną, (którą można przeciwstawić niezależności prawnej).

Z reguły przyjmuje się, że bank centralny jest niezależny, jeśli w sposób
autonomiczny określa cele polityki pieniężnej i decyduje o sposobach ich

realizacji.

W tym też znaczeniu jest użyte pojęcie niezależności.
Jednym z wielu możliwych sposobów zapewnienia niezależności banku
centralnego jest ustawowe uregulowanie jego statusu, w szczególności

unormowania relacji banku

centralnego z rządem na wypadek pojawiania się

konfliktów między celami polityki pieniężnej oraz celami ogólnogospodarczej
polityki rządu.
Niezależność banku centralnego nie tylko ułatwia prowadzenie długofalowej

polityki, której celem jest stabilizacja c

en, ale równocześnie zwiększa

wiarygodność banku.
Wyróżnia się trzy wymiary niezależności banku centralnego:

1. Personalny

•

prezes NBP jest powołany przez Sejm na wniosek Prezydenta

Rzeczpospolitej Polskiej na okres 6 lat

•

nie dłużej niż na 2 kadencje

• preze

sa nie można odwołać z przyczyn związanych z prowadzoną

polityką monetarną

2. Funcjonalny

•

uprawnienia do samodzielnego kształtowania polityki pieniężnej, jej

liczbowego celu, i jej realicaji.

• bank centralny nie podlega instrukcjom, wytycznym, czy decyzjom ze

strony parlamentu, prezydenta i rządu.

•

samodzielnie prowadzi politykę kursową

3. Finansowy

•

niezależność tworzenia własnego budżetu

•

trwałe określenia zasad tworzenia i podziału funduszy banku centralnego

•

od roku 1997 zakaz pokrywania deficytu państwa przez NBP

Kwestia niezależności Narodowego Banku Polskiego zaznaczona została
również w Konstytucji RP. Niezależność NBP znajduje przede wszystkim

oparcie w postanowieniach art. 227, zgodnie z którym „ Narodowemu Bankowi

Polskiemu przysługuje wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania
i realizowania polityki pieniężnej”. Oznacza to, że NBP samodzielnie podejmuje
decyzje dotyczące kształtowania i realizacji polityki pieniężnej oraz innych
aspektów działania omawianej instytucji. Nie ulega również wątpliwości, że
wsparciem niezależności polskiego banku centralnego jest tryb powołania oraz

status i zasady funkcjonowania organów kierowniczych NBP.

Powszechne przekonanie, iż organ odpowiedzialny za politykę monetarną

będzie dążył do utrzymania niskiej inflacji obniża oczekiwania inflacyjne, co

dodatkowo pomaga w utrzymaniu stabilnych cen. Przy braku tego przekonania

rządy pożyczające pieniądze na rynku muszą płacić dodatkową premię za
ryzyko wyższej inflacji. Jeśli niezależny bank centralny cieszy się powszechnym
zaufaniem, wtedy premia ta jest niższa i tańsza obsługa zadłużenia państwa.
Wiarygodność banku centralnego leży, zatem w interesie wszystkich.

W ostatnich dziesięcioleciach w literaturze ekonomicznej utrwalił się

wspólny pogląd, iż niezależność banku centralnego jest fundamentem dobrej

polityki monetarnej.

„Aby bank mógł rzeczywiście uzyskać taki status konieczne jest spełnienie

warunków.

Po pierwsze jednoznaczne uznanie, że istnieje ścisły związek między
stabilnością cen, a niezależnością banku centralnego.
Po drugie zaś, istnienie powszechnego przekonania w społeczeństwie, iż inflacja
powinna być stale niska”
Autonomia banku powinna dotyczyć:

− wytyczania i realizacji celów polityki monetarnej
−

dbałości o stabilność systemu bankowego

− realizacji z innymi segmentami polityki gospodarczej
−

trybu powoływania i odwoływania władz banku

− gospodarki finansowej

Argumenty za niezależnością:

−

ustanowienia banku jako niezależnego pełnomocnika do walki z
inflacją może być dla rządu środkiem realizacji jego zobowiązania

antyinflacyjnych,

−

niezależność banku centralnego daje większą gwarancję, że rząd
nie będzie wykorzystywał polityki monetarnej do celów

politycznych,

−

nie poddawanie się monetyzacji deficytu budżetowego może
sprzyjać wymuszeniu na rządzie większej dyscypliny fiskalnej,

−

niezależność banku centralnego zwiększa jego wiarygodność i

powoduje zmniejszenia oczekiwania inflacyjnego,

− przekazania bankowi centralnemu prawa do podejmowania decyzji

monetarnych pozwala skrócić okres ich realizacji.

Ni

ezależność banku centralnego jest fundamentem dobrej polityki monetarnej.

Konsekwencje utraty niezależności przez Narodowy Bank Polski

Konsekwencje utraty przez NBP niezależności można rozpatrywać

w różnych aspektach. Z uwagi na kryterium czasowe można wyodrębnić
krótkookresowe i długookresowe konsekwencje utraty niezależności NBP,
odpowiadające często ich klasyfikacji na bieżące i perspektywiczne. „ Pod
względem charakteru konsekwencje te można podzielić na bezpośrednie,
wynikające wprost z przyjętych w Eurosystemie regulacji i zasad
funkcjonowania banków centralnych oraz na pośrednie, stanowiące rezultat
zróżnicowanych czasowo procedur utraty niezależności przez NBP”
Procedury przystąpienia Polski do strefy euro określone Traktatem z Maastricht
uzasadniają rozważenie konsekwencji związanych z utratą niezależności NBP

przynajmniej w rozbiciu na dwie zasadnicze grupy konsekwencji:

−

związanych z funkcjonowaniem naszego państwa w ramach
mechanizmu

stałego

kursu

walutowego,

określonego

mechanizmem kursowym ERM II

−

powstających jako efekt eliminacji waluty krajowej (PLN) z obiegu
i zastąpieniem jej euro.

Szybkie przyjęcie euro należy, więc traktować jako okres w którym nastąpi
intensyfikacja kreacji skutków pozytywnych utraty niezależności NBP. Wydaje
się jednak, że tak sformułowaną opinię należy traktować z dużą ostrożnością, co

najmniej z dwóch powodów:

−

nie uwzględnia się w niej kosztów i korzyści nieformalnej utraty
niezależności NBP w okresie integracji gospodarczej

−

nie ocenia się konsekwencji gospodarczych wynikających z niskiej
zbieżności realnej naszego kraju z innymi państwami UE.

Utrata niezależności przez NBP w wymiarze makroekonomicznym, z uwagi na
nieuchronność integracji walutowej członków Unii Europejskiej, wydaje się,
bowiem być długookresowo, jednoznacznie korzystna. Natomiast korzyści
wynikające z dostosowania sektora mikro podmiotów gospodarczych do
warunków unii walutowej są bardzo słabo identyfikowane. Ponadto
przedmiotem ocen utraty niezależności NBP powinny być głównie

konse

kwencje gospodarcze, gdyż dostosowanie sektora bankowego w Polce do

wymogów Unii Europejskiej jest wysokie. Zasadniczy ciężar integracji
walutowej wydaje się, zatem spoczywać na mikropodmiotach sfery realnej.

Współpraca z Europejskim Bankiem Centralnym oraz niezależność

Europejskiego Systemu Banku Centralnego

Z dniem uzyskania przez Polskę członkowska w Unii Europejskiej

Narodowy Bank Polski stał się częścią Europejskie systemu Banków
Centralnych w zamknięciach ESBC. W ząbku z tym rozpoczął ścisłą współpracę

ESBC i innymi bankami centralnymi krajów Unii Europejskiej. W celu

właściwego przygotowania się do przyjęcia euro NBP będzie dążył do
spełnienia wymagań nałożonych na banki centralne państw, które już
wprowadziły wspólną walutę. NBP będzie się starał uzyskać pozycję
znaczącego ośrodka naukowego w zakresie badań ekonomicznych w kraju oraz

w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Europejskie Systemy

banków centralnych powstały na mocy Traktatu ustanawiającego Wspólnotę
Europejską, jako organ sprawujący zadanie bankowości centralnej. ESBC składa
się z Europejskiego Banku Centralnego oraz Narodowych Banków Centralnych
wszystkich państw członkowskich Unii europejskiej, niezależnie od tego czy
przyjęły one euro. Głównym celem statusowym ESBC jest utrzymywanie
stabilności cen. O ile nie narusza to celu podstawowego, ESBC wspiera swymi
działalnościami ogólną politykę gospodarczą wspólnoty, skierowani na wzrost

gospodarczy, zwalczanie bezrobocia, ekspansję exportową, rozwój gospodarczy,

restrukturyzac

ję, unowocześnienie gospodarki.

Do podstawowych zadań realizowanych przez ESBC należy:

-

określenie i realizacji polityki pieniężnej w ramach strefy euro

- dokonywanie operacji walutowych zgodnie z zasadami wspólnej polityki

pieniężnej

- przechowywanie i

zarządzanie oficjalnymi rezerwami dewizowymi państw

należących do strefy euro

- prowadzenie polityki emisyjnej w odniesieniu do euro

-

zapewnienie niezawodnego i szybkiego systemu rozliczeń pieniężnych oraz

płatności.

Bank Centralny a Europejska Unia Monetarna

Celem Europejskiej Unii Monetarnej jest zapewnienie trwałego wzrostu
bezinflacyjnego. Dlatego jednym z jej podstawowych założeń jest niezależność

banków centralnych.

Niezależność ta ma kilka wymiarów:

•

banki centralne nie podlegają politycznemu zwierzchnictwu i nie
otrzymują od innych władz żadnych instrukcji, co oznacza niezależność
instytucjonalną,

•

instytucje polityczne nie mogą zabiegać o uzyskanie wpływu na decyzje

banków centralnych,

•

osobista niezależność – prezes i członkowie zarządu banku centralnego
wybierani są na kilka lat. Ich kadencja powinna być dłuższa niż organów,
które uprawnione są do ich nominowania. W ten sposób osłabiony jest
wpływ zmian na arenie politycznej na władze banku centralnego.

•

niezależność finansowa banku centralnego. Bank nie może być
uzależniony od finansowania z zewnętrz, np. z budżetu rządowego; musi
swobodnie dysponować własnymi środkami, aby móc wykonać swoje

podstawowe zadanie: dbanie o stabilność cen, bez konieczności zwracania
się do innych organów.

Europejski B

ank Centralny jest jedną instytucją uprawnioną do emisji euro

i prowadzenia polityki pieniężnej jedenastki unii monetarnej. Najważniejszymi
funkcjami EBC są: stabilność cen, zwalczanie inflacji, utrzymywanie
i zarządzanie rezerwami dewizowymi państwa członkowskich oraz nadzór nad
funkcjonowaniem systemu płatniczego. Europejski Bank Centralny ma dbać
o silny pieniądz – euro – ponieważ jest on wyznacznikiem trwałego rozwoju
gospodarczego. Osiągnięciu tego celu służyć ma zapewnienie EBC autentycznej
niezależności, wolnej od jakichkolwiek nacisków politycznych rządów państw
członkowskich unii monetarnej.
Na rzeczywistą niezależność EBC jako instytucji wiarygodnej realizującej
politykę pieniężną poprzez stabilność cen w dużym stopniu ma sama unia
monetarna. Uzyskanie tej wiarygodności jest podstawowym warunkiem
zapewnienia wysokiej i stabilnej pozycji euro w międzynarodowym systemie

walutowym.

Niezależność NBP wobec Przystąpienia Polski do strefy euro

Integracja gospodarcza

Polski z Unią Europejską, zapoczątkowana w maju

2004 r. niesie ze sobą konsekwencje w postaci przystąpienia do strefy euro.
Każde państwo członkowskie no moce Traktatu z Maastricht ma obowiązek
zastąpienia w obrocie gospodarczym dotychczasowej waluty narodowej euro.
Wszystko wskazuje na to, iż moment przyjęcia euro oznacza rzeczywistą utratę
niezależności banku centralnego każdego z państw członkowskich na rzecz
wzrostu stopnia autonomii (niezależności) Europejskiego Banku Centralnego.
Utrata niezależności NBP następuje w czasie i jest procesem, którego jedynie
efekt ostateczny wyraża się przejęciu funkcji narodowego banku centralnego i
podporządkowaniu decyzjom Europejskiego Banku Centralnego.

W Unii Europejskiej podstawy funkcjonowania systemu monetarneg

o kształtuje

prawnie zdefiniowany paradygmat niezależności banku centralnego. Traktat z
Maastricht zakłada, że zarówno EBC, jak też i narodowe banki centralne nie
mogą ulegać naciskom i wpływom ze strony władz Unii, rządów państw
członkowskich i innych organów państwowych. W świetle prawa wysoka jest,
więc ich niezależność instytucjonalna. Prawnie też została zapewniona
niezależność funkcjonalna ESBC.
W zarysowanej perspektywie utraty niezależności przez narodowe banki
centralne przystąpienie Polski do strefy euro oznacza:

•

częściową rezygnację z niezależności NBP w okresie funkcjonowania

ERM II

•

pełną utratę niezależności funkcjonalnej po wprowadzeniu euro do obiegu

gospodarczego

•

wysokie ryzyko utraty niezależności NBP w sytuacji niespełnienia
kryteriów zbieżności po przystąpieniu do ERM II

•

zwiększenie stopnia niezależności instytucjonalnej i personalnej NBP

•

zmianę charakteru niezależności finansowej NBP w ramach ESBC.