19

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2010

KINEZYTERAPIA

PRACA RECENZOWANA

Wykorzystanie

tapingu medycznego

w leczeniu pacjentów z zespołem kanału nadgarstka

Z

espół kanału nadgarstka (ZKN) jest
najczęściej występującą neuropatią

uciskową kończyny górnej, która stanowi
90% wszystkich neuropatii. W opisywanym
zespole dochodzi do upośledzenia czynności
nerwu pośrodkowego w okolicy nadgarst-
ka, co wynika ze szczególnych warunków
anatomicznych charakteryzujących kostno-
włóknisty kanał nadgarstka, przez który
nerw pośrodkowy przechodzi z przedra-
mienia do ręki. Kanał ten jest przestrzenią
zawartą pomiędzy kośćmi nadgarstka
a więzadłem poprzecznym dłoniowym,
zwanym troczkiem zginaczy. Więzadło
poprzeczne rozciąga się w części bliższej
między guzkiem kości łódeczkowatej a ko-
ścią grochowatą, w części dalszej rozciąga
się między guzkiem kości czworobocznej
a haczykiem kości haczykowatej. Czasem
część włókien przechodzi na wyrostek
rylcowaty kości promieniowej. W niezbyt
obszernej owalnej przestrzeni przebiegają
w pochewkach ścięgna zginaczy powierz-
chownych i głębokich (8 ścięgien) dla
czterech palców, ścięgno zginacza długiego
kciuka oraz nerw pośrodkowy.

Pacjenci, u których stwierdza się ZKN,

zazwyczaj skarżą się na bolesne zdrętwie-

nie, ścierpnięcie lub mrowienie ręki, które
występuje w godzinach nocnych, zwykle
kilka godzin po zaśnięciu. Dolegliwości
te określa się mianem „drętwienia budzą-
cego ze snu”. Palce są odczuwane jako
obrzęknięte, napięte i sztywne, chociaż
obiektywnie nie widać żadnych zmian.
W pewnych przypadkach bóle i parestezje
mogą promieniować do przedramienia,
ramienia, wyjątkowo do barku i szyi. Ulgę
przynosi masowanie ręki, potrząsanie,
pocieranie, wkładanie pod bieżącą wodę,
naprzemienne zginanie i prostowanie.
Po ponownym zaśnięciu dolegliwości mogą
się powtarzać wielokrotnie w ciągu nocy
i prowadzić do zaburzeń snu. Pacjenci
mają problemy z wykonywaniem czynności
życia codziennego. Z czasem dolegliwości
zaczynają występować również w czasie
dnia oraz dochodzi do osłabienia i zaniku
mięśni kłębu kciuka (przeciwstawiacza
i odwodziciela krótkiego kciuka).

Należy pamiętać, że sposób leczenia

ZKN jest uzależniony od stopnia nasilenia
objawów. Przyjmuje się, że pacjenci z lekkim
i umiarkowanym nasileniem zespołu mogą
być kierowani do leczenia zachowawczego,
podczas gdy leczenie operacyjne wskazane

jest u pacjentów z ciężkim ZKN. W zależności
od stopnia narastania objawów Ginszt i wsp.
przedstawili podział na ostrą i przewlekłą
postać ZKN. W populacji dominuje postać
przewlekła, która ma przebieg wieloletni i na-
wrotowy. Dobór metod fizjoterapeutycznych
stosowanych do zachowawczego leczenia
pacjentów uzależniony jest od postaci ZKN:
inne będą cele rehabilitacji w ostrym, a inne
w przewlekłym okresie choroby.

Jedną z metod wykorzystywanych do za-

chowawczego leczenia ZKN jest taping
medyczny (MTC – medical taping concept).
Metoda ta jest nieinwazyjna, stosunkowo
prosta, a jej zastosowanie skraca czas uzy-
skania pozytywnych efektów terapeutycz-
nych. Istotny jest również fakt, że może być
stosowana jako uzupełnienie innych metod
wykorzystywanych do zachowawczego lecze-
nia zespołu. Niewątpliwie stanowi doskonałą
alternatywę dla szyn unieruchamiających
przedramię i rękę, a jednocześnie stwarza
możliwość uzyskania efektu zmniejszenia
nasilenia charakterystycznych objawów
towarzyszących ZKN i/lub rozciągania
więzadła poprzecznego nadgarstka (trocz-
ka zginaczy) w okresie remisji objawów.
Uważamy, że sposób założenia taśm jest

Streszczenie
Zespół kanału nadgarstka (ZKN) jest najczęściej występującą
neuropatią uciskową wywołaną przewlekłym uciskiem nerwu
pośrodkowego w obrębie kanału nadgarstka. Do ucisku docho-
dzi na skutek zwiększenia ciśnienia w kanale lub zmniejszenia
jego objętości. Obecność zespołu wpływa na znaczne obniżenie
jakości życia pacjentów. W leczeniu ZKN ważne miejsce zajmują
metody fizjoterapeutyczne. Przyjmuje się, że pacjenci z lekkim
i umiarkowanym nasileniem zespołu mogą być kierowani do
leczenia zachowawczego, na które składają się: MTC – taping
medyczny, unieruchomienie nadgarstka w szynie dłoniowej,
ćwiczenia poślizgowe, neuromobilizacje, mobilizacje wię-
zadła poprzecznego nadgarstka, zmienne pole magnetyczne
niskiej częstotliwości, impulsowe pole elektromagnetyczne
wielkiej częstotliwości, jonoforeza z roztworem jodku potasu,
niskoenergetyczna terapia laserowa, ultradźwięki, zabiegi
ciepłolecznicze. Taping medyczny (MTC) jest nieinwazyjną,
stosunkowo prostą metodą, której zastosowanie skraca czas
uzyskania pozytywnych efektów terapeutycznych. Niewątpliwie
stanowi doskonałą alternatywę dla szyn unieruchamiających
przedramię i rękę, a jednocześnie stwarza możliwość uzyskania
efektu zmniejszenia nasilenia charakterystycznych objawów
towarzyszących ZKN (bólu i parestezji) i/lub rozciągania wię-

zadła poprzecznego nadgarstka (troczka zginaczy) w okresie
remisji objawów.
Słowa kluczowe: ZKN (zespół kanału nadgarstka), MTC (taping
medyczny), leczenie, fizjoterapia

Summary
The carpal tunnel syndrome is the most common entrapment
neuropathy. CTS is caused by pressure of the median nerve in the
carpal tunnel. The pressure takes place in the event of increase
of the pressure in the carpal canal or decrease of his volume.
The carpal tunnel syndrome cause considerable decrease of
patient’s quality life. Physical therapy methods play a significant
role in the treatment of CTS. Conservative treatments include:
MTC – Medical Taping Concept, wrist splinting, nerve gliding
exercise, neural mobilization, mobilization TCL, variable ma-
gnetic field low frequency, high frequency electromagnetic field,
ionophoresis with kalium iodatum, low-energy laser therapy,
ultrasound waves, heat therapy may privide relief at patients
with mild to moderate CTS. Medical tape (MTC) can be applied
at different stages of CTS: to reduce pain or paresthesia in acute
or to stretch TCL in chronic stage.
Key words: CTS (carpal tunnel syndrome), MTC (Medical Taping
Concept), treatment, physical therapy

20

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2010

KINEZYTERAPIA

uzależniony od stopnia nasilenia objawów
ZKN (okres ostry i przewlekły), a w związ-
ku z tym proponujemy dwie metody ich
zakładania.

Podstawy kliniczne

Jedną z przyczyn ucisku nerwu pośrod-
kowego i nasilenia objawów towarzyszą-
cych ZKN jest wzrost ciśnienia w kanale
nadgarstka. Badania przedstawione przez
Weiss i wsp. oraz Schuind i wsp. pokazały,
że najwyższe ciśnienie w kanale występu-
je w pozycji maksymalnego zgięcia lub
wyprostu nadgarstka. Najniższa wartość
ciśnienia występuje w pozycji nieznacznego
(ok. 5

o

) wyprostu i odwiedzenia łokciowego

w stawie promieniowo-nadgarstkowym.
Opierając się na powyższych wynikach,
można stwierdzić, że w celu uzyskania efektu
zmniejszenia ciśnienia w kanale nadgarstka
należy ustabilizować go w pozycji nieznacz-
nego wyprostu. Można to osiągnąć przez
zastosowanie techniki mięśniowej, w której
taśma w kształcie litery X naklejana jest
od przyczepu początkowego prostowników
nadgarstka (nadkłykcia bocznego kości
ramiennej) do grzbietowej strony 2 i 5 kości
śródręcza (ryc. 1).

Kolejnym czynnikiem wywołującym ucisk

nerwu pośrodkowego jest wzrost napięcia lub
przerost więzadła poprzecznego nadgarstka
(TCL). Stosując MTC, można uzyskać efekt
rozluźnienia TCL i zmniejszenia nasilenia
objawów ZKN, jeżeli mamy do czynienia
z ostrą fazą lub rozciągania TCL w okresie
remisji objawów choroby. Aby uzyskać
jeden z opisanych powyżej efektów, należy
zastosować technikę więzadłową, w której
stopień naciągnięcia taśmy powinien wy-
nosić 80-100%, a jej kierunek jest zgodny
z przebiegiem TCL. W celu zwiększenia
oddziaływania na więzadło poprzeczne
nadgarstka należy wykorzystać dwie taśmy:
pierwsza działająca na dystalny (okolicę
rozcięgna dłoniowego), a druga – proksy-
malny koniec TCL. W zależności od okresu
choroby kierunek naciągnięcia taśm jest
następujący:
• w okresie ostrym: taśmę zakładamy tak,

aby uzyskać efekt rozluźnienia (zmniej-

szenie napięcia) więzadła poprzecznego
nadgarstka. Efekt będzie większy, jeśli
taśma zostanie naklejona w pozycji,
gdy TCL jest rozluźnione – kciuk jest
przeciwstawiony do palca małego (ryc. 2,
3a, 3b).

• w okresie remisji: taśmę zakładamy

techniką więzadłową, tak aby uzyskać
efekt rozciągania więzadła poprzecznego
nadgarstka (taśma otwiera kanał nadgarst-
ka od przodu). Efekt będzie większy, jeśli
taśma zostanie naklejona w pozycji, gdy
TCL jest rozciągnięte – kciuk ułożony jest
w płaszczyźnie dłoni, jest „odprowadzony”
(ryc. 2, 4a, 4b).
Należy pamiętać, że MTC powinien być

jednym z elementów kompleksowego lecze-
nia pacjentów z ZKN. W celu zwiększenia
końcowego efektu należy go łączyć z innymi
formami leczenia zachowawczego. Poniżej
przedstawiamy te metody, które w świetle
najnowszych badań dają najlepsze efekty
lecznicze u pacjentów z ZKN:
• zastosowanie szyny dłoniowej z nadgarst-

kiem w pozycji neutralnej lub lekkiego
wyprostu wpływa na zmniejszenie nasi-
lenia dolegliwości towarzyszących ZKN,
ponieważ zmniejsza ciśnienie w kanale
nadgarstka. Lepsze wyniki uzyskiwane
są u pacjentów noszących szynę przez
24 godziny na dobę w porównaniu
z grupą używających jej tylko w nocy.
Ponad 80% pacjentów podaje, że użycie
łuski w czasie snu i, jeśli jest to możliwe,
w ciągu dnia łagodzi objawy i zmniejsza
wartość latencji. Niewątpliwie alternatywą
dla łusek unieruchamiających nadgarstek
jest użycie MTC, które umożliwia unie-
ruchomienie nadgarstka, a dodatkowo
wywiera korzystny wpływ na więzadło
poprzeczne nadgarstka;

• zmienne impulsowe pole magnetycz-

ne niskiej częstotliwości o działaniu
przeciwbólowym, przeciwzapalnym
i przeciwobrzękowym. Do stymulacji
wykorzystano pole o parametrach: si-
nusoidalny kształt impulsów, natężenie
pola – 10 mT, częstotliwość – 40 Hz, czas
zabiegu – 25 min, 15 zabiegów w serii
– wpłynęło na minimum 4-miesięczne

zmniejszenie nasilenia najbardziej do-
tkliwych dolegliwości;

• jonoforeza z wykorzystaniem 1-2-procen-

towego roztworu jodku potasu (działanie
rozmiękczające i rozluźniające na więza-
dło poprzeczne nadgarstka) w połączeniu
z impulsowym polem elektromagnetycz-
nym wielkiej częstotliwości (działanie
przeciwbólowe, przeciwzapalne i prze-
ciwobrzękowe) – wpływa na zmniejszenie
dolegliwości w ocenie subiektywnej oraz
poprawę obiektywnych wykładników
klinicznych. Do jonoforezy wykorzy-
stuje się prąd galwaniczny o natężeniu
5 mA i powierzchni elektrody czynnej
50 cm

2

, czas zabiegu – 20 minut. Parametry

pola elektromagnetycznego: czas impulsu
– 60 mikrosekund, częstotliwość – 160 Hz,
moc – 500 W, czas zabiegu – 10 minut;

• punktowa biostymulacja laserowa wiązką

o długości fali 810 nm, mocy 100 mW,
dawka 1,5 J/punkt (2,38 J/cm

2

) wykazuje

działanie przeciwbólowe;

• biostymulacja laserowa wiązką o długości

fali 632,8 nm (laser He-Ne) lub 904 nm
(laser Ga-Ar), przy pomocy lasera skanin-
gowego o czasie trwania 8 minut wpływa
na zmniejszenie dolegliwości bólowych
u pacjentów z ZKN (por. ryc. 5, str. 22);

• połączenie zabiegu punktowej biosty-

mulacji laserowej i mikroprądów (TENS
mikroamperowy) wpływa na zmniejszenie
nasilenia obiektywnych i subiektywnych
objawów towarzyszących ZKN. Leczenie
obejmuje:
– biostymulację laserową na okolicę

nadgarstka i palców: długość fali
– 632,8 nm (He-Ne), wiązka ciągła,
moc – 15 mW;

– TENS mikroamperowy – na okolicę

nadgarstka po stronie dłoniowej
i grzbietowej, czas zabiegu – 20 minut:
18 minut częstotliwość prądu – 0,3 Hz,
2 minuty – 292 Hz;

– biostymulację laserową „głęboką”,

przykręgosłupowo w szyjnym odcinku
kręgosłupa – laserem o długości fali
904 nm (Ga-Ar), wiązka impulsowa;

• fale ultradźwiękowe o intensywnościach

z zakresu dawek słabych i średnich dają

1

2

3a

3b

4a

4b

Ryc. 1. Sposób założenia taśmy mający na celu ułożenie nadgarstka w lekkim wyproście; Ryc. 2. Efekt rozluźnienia lub rozciągnięcia TCL w zależności od sposobu założenia
plastra (TCL – więzadło poprzeczne nadgarstka rozciąga się między kością łódeczkowatą i grochowatą, pod TCL znajduje się nerw pośrodkowy); Ryc. 3 a, b. Sposób założenia
taśm mający na celu rozluźnienie więzadła poprzecznego nadgarstka; Ryc. 4 a, b. Sposób założenia taśm mający na celu rozciąganie więzadła poprzecznego nadgarstka

fot. Archiwum

autorów

22

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2010

KINEZYTERAPIA

zmniejszenie nasilenia objawów klinicz-
nych. Zmniejszenie poziomu bólu i mro-
wienia jest największe przy zastosowaniu
fali impulsowej o mocy 0,6 W/cm

2

i czasie

trwania zabiegu 8 minut. Lecznicze dzia-
łanie ultradźwięków jest związane rów-
nież z ich działaniem termicznym, które
występuje przy zastosowaniu fali ciągłej.
Taki rodzaj fali zwiększa elastyczność
tkanki łącznej poprzez wpływ na włókna
kolagenowe oraz działa przeciwbólowo.
Na okolicę nadgarstka i palców często
aplikuje się ultradźwięki o częstotliwości
3 MHz, których głębokość penetracji
wynosi 1-2 cm;

• impulsowe fale ultradźwiękowe o często-

tliwości 800 kHz, natężeniu 0,6 W/cm

2

,

czasie trwania zabiegu 5 minut, 20 zabie-
gów w serii, powodują zmniejszenie dole-
gliwości bólowych u pacjentów z ZKN;

• impulsowe fale ultradźwiękowe (współ-

czynnik wypełnienia 1:4) o częstotliwości
1 MHz, natężeniu 1 W/cm

2

, 15 zabiegów

w serii;

• zastosowanie lekkiego, egzogennego

ciepła w postaci okładów cieplnych o tem-
peraturze 40

o

C, przez 8 godzin dziennie

wpływa na poprawę stanu funkcjonalnego,
zmniejszenie nasilenia bólu i objawów
ZKN;

• mobilizacje i manipulacje struktur kost-

nych nadgarstka przynoszą poprawę
poprzez „rozluźnienie” więzadeł łuku
kostno-więzadłowgo nadgarstka, gdyż
wiotkość tkanek ograniczających sprzyja
odbarczeniu nerwu pośrodkowego.
W tym celu można wykorzystać manewr
zaproponowany przez Golobrodko w te-
ście prowokacyjnym mającym na celu
wywołanie dolegliwości występujących
u pacjentów z ZKN poprzez rozciąganie
więzadła poprzecznego nadgarstka (TCL).
Sposób wykonania mobilizacji TCL:
przedramię pacjenta ułożone jest w pro-
nacji. Nadgarstek znajduje się w pozycji
neutralnej lub nieznacznym wyproście
(5-7°). W czasie wykonywania testu pa-
cjent musi mieć maksymalnie rozluźnioną
kończynę. Terapeuta umieszcza „czę-
ściowo zgięte palce” – 2 i 3 – jednej ręki
na dłoniowej powierzchni ręki pacjenta

w okolicy dystalnej połowy pierwszej
kości śródręcza. Palec wskazujący i środ-
kowy drugiej ręki terapeuty znajduje się
na powierzchni dłoniowej w okolicy kości
grochowatej i trójgraniastej. Kciuki nato-
miast leżą jeden na drugim i przyłożone
są do grzbietowej strony ręki w okolicy
kości księżycowatej (leży na przedłużeniu
palca środkowego). Przebieg mobilizacji:
terapeuta równocześnie rozpoczyna
nacisk w kierunku grzbietowym przy
użyciu palców 2 i 3 (obu rąk), jednocześnie
wypychając kciukami kość księżycowatą
w kierunku dłoniowym (stara się otwo-
rzyć kanał nadgarstka lub rozciągnąć
więzadło TCL) – (ryc. 6a i 6b).
Do rozciągnięcia więzadeł łuku kostno-

więzadłowego nadgarstka można również
wykorzystać: trakcję (1), mobilizację dodło-
niową (2) i dogrzbietową (3) nadgarstka oraz
mobilizację dystalnego stawu promieniowo-
łokciowego (4) – ryc. 7a-d.
• ćwiczenia przesuwu nerwu pośrodkowego

i ścięgien według opisu Tottena i Hun-
tera, neuromobilizacje w postaci testu
ULTT (ang. upper limb tension test) lub
automobilizacje wykonywane w sposób
izolowany lub w połączeniu z innymi
formami leczenia zachowawczego (unieru-
chomienie przy pomocy szyny dłoniowej,
ultradźwięki) wpływają na zmniejszenie
nasilenia objawów ZKN.

Test napięciowy

dla nerwu pośrodkowego (ULTT)

Przebieg: pozycja wyjściowa – leżenie
na wznak, terapeuta sekwencyjnie prze-
mieszcza kończynę, w obrębie której wy-
stępują dolegliwości, w kierunku skrajnej
pozycji: 1 – obniżenie łopatki, 2 – odwiedze-
nie ramienia, 3 – supinacja przedramienia
i wyprost nadgarstka, 4 – rotacja zewnętrzna
ramienia, 5 – wyprost łokcia, 6 – zgięcie szyi
w stronę przeciwną, a następnie w stronę
testowanej kończyny.

Automobilizacje splotu ramiennego

i nerwu pośrodkowego

Przebieg: pozycja wyjściowa – ręka stroną
dłoniową przylega do ściany, nadgarstek
jest wyprostowany, przedramię w supina-

cji, ramię w rotacji zewnętrznej. Pacjent
utrzymuje staw łokciowy w pozycji lekkiego
zgięcia, w tym czasie wykonuje powolny
skłon głowy w stronę przeciwną niż ściana.
Jeżeli pacjent dobrze toleruje tę pozycję,
to może zwiększyć intensywność ćwiczenia
poprzez wykonanie wyprostu w stawie
łokciowym. Ćwiczenie wykonuje się
3-5 razy dziennie, po 10 powtórzeń, czas
utrzymywania pozycji napięciowej – około
5 sekund (ryc. 8a, 8b).

Ćwiczenia poślizgowe

nerwu pośrodkowego

Mogą być wykonywane w pozycji siedzącej
lub leżąc na wznak. Sekwencję ruchów
składających się na całość wykonuje się
spokojnie, powtarzając je 5-10 razy co 1 lub
2 godziny. Ruch prowadzi się do momentu,
w którym dochodzi do lekkiego napięcia,
co zwykle objawia się wrażeniem lekkiego
pociągania. Zaleca się, aby chory raczej
nie doprowadzał ruchu do końca zakresu
oraz nie wykonywał go zbyt energicznie,
zaostrzając w ten sposób objawy. Przebieg
ćwiczenia: 1 – pozycja wyjściowa, ręka jest
zaciśnięta w pięść, 2 – prostujemy palce,
3 – prostujemy dłoń w stawie promienio-
wo-nadgarstkowym, 4 – odwracamy dłoń
ku górze, 5 – pogłębiamy odwrócenie dłoni,
pociągając drugą ręką (ryc. 9a-e).

W zależności od stopnia nasilenia dolegli-

wości (okresu choroby) postępowanie fizjo-
terapeutyczne powinno być skierowane:
• w ostrym okresie choroby na zmniejszenie

stopnia nasilenia dokuczliwych objawów
towarzyszących ZKN (bolesnego ścierp-
nięcia). Efekt ten może być osiągnięty
przez zastosowanie zabiegów o działaniu
przeciwbólowym, przeciwobrzękowym
i przeciwzapalnym, takich jak: MTC
(medical taping concept), impulsowe
pole magnetyczne małej (magnetronik)
lub wielkiej częstotliwości (terapuls),
laseroterapia, jonoforeza lub fonoforeza
– z zastosowaniem środków przeciwbó-
lowych i/lub przeciwzapalnych, ultradź-
więki – fala impulsowa, dawka słaba lub
średnia, ćwiczenia poślizgowe nerwu
pośrodkowego i ścięgien, neuromobilizacje
i automobilizacje. Należy pamiętać, że dzia-

Ryc. 5. Zabieg punktowej biostymulacji laserowej z uwzględnieniem lokalizacji stymulowanych punktów; Ryc. 6 a, b. Sposób wykonania mobilizacji więzadła poprzecznego nadgarstka;
Ryc. 7 a, b, c, d. Sposób wykonania mobilizacji łuku kostno-więzadłowego nadgarstka oraz dystalnego stawu promieniowo-łokciowego (I – stabilizacja, II – kierunek mobilizacji)

5

6a

7a

7c

6b

7b

7d

23

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2010

KINEZYTERAPIA

łanie przeciwbólowe wykazują również:
zabiegi elektroterapeutyczne, np. prądy
diadynamiczne, TENS, HVS, prądy średniej
częstotliwości oraz krioterapeutyczne;

• w okresie remisji szczególną uwagę

należy zwrócić na metody pozwalające
uzyskać efekt rozciągnięcia więzadła
poprzecznego nadgarstka lub przygo-
towujące go do rozciągania. Efekt ten
może być osiągnięty przez zastosowanie
zabiegów takich, jak: MTC (medical taping
concept), jonoforeza z 1-2% roztworu
jodku potasu, ultradźwięki, fala ciągła,
zabiegi ciepłolecznicze, np. aerodyn,
ciepłe okłady lub zawijania, wirówka,
lampa sollux z filtrem czerwonym,
mobilizacje TCL, ćwiczenia poślizgowe
nerwu pośrodkowego i ścięgien, neuro-
mobilizacje i automobilizacje.



F

ILIP

G

EORGIEW

1, 2, 3

A

NDRZEJ

M

ACIEJCZAK

3, 4

E

WA

O

TFINOWSKA

1, 2

1

Instytut Ochrony Zdrowia PWSZ w Tarnowie

2

Zakład Rehabilitacji Leczniczej Szpitala Wojewódzkiego

im. św. Łukasza w Tarnowie

3

Oddział Neurochirurgii Szpitala Wojewódzkiego

im. św. Łukasza w Tarnowie

4

Katedra Neurologii i Neurochirurgii Instytutu Fizjoterapii

Wydziału Medycznego Uniwersytetu Rzeszowskiego

Piśmiennictwo
1. Akalin E., El O., Peker O. et al.: Treatment

of carpal tunnel syndrome with nerve and tendon
gliding exercises. „Am. J. Phys. Med. Rehabil.”,
2002; 81: 108-113.

2. Aroori S., Spence R.: Carpal tunnel syndrome.

„Ulster Med. J.”, 2008, January; 77(1): 6-17.

3. Banach M., Gryz E.A., Szczudlik A.: Zespół

cieśni nadgarstka. „Przegląd Lekarski”, 2004;
61/2: 120-125.

4. Baysal O., Altay Z., Ozcan C., Ertem K., Yolo-

glu S., Kayhan A.: Comparison of three conse-
rvative treatment protocols in carpal tunnel
syndrome. „International J. Clin. Practice”,
2006; 60: 820-828.

5. Dakowicz A., Rutkowska I., Klimiuk P.A.,

Latosiewicz R., Niewiński A.: Oddziaływanie
jonoforezy z jodku potasu i impulsowego pola
elektromagnetycznego wielkiej częstotliwości
w leczeniu zachowawczym zespołu cieśni kanału
nadgarstka. „Balneologia Polska”, 2007; tom 49,
nr 2 (108): 113-123.

6. Georgiew F.: Testy prowokacyjne stosowane

w diagnostyce zespołu cieśni nadgarstka. „Rehabi-
litacja Medyczna”, 2007; tom 11, nr 4: 15-25.

7. Ginszt A., Kuliński W.: Ocena zastosowania

zmiennego pola magnetycznego niskiej czę-
stotliwości w leczeniu niezaawansowanych
idiopatycznych postaci zespołu kanału nad-
garstka. „Balneologia Polska”, 2002; tom 44,
zeszyt 1-4: 57-67.

8. Goloborodko S.A.: Provocative Test for Carpal

tunnel Syndrome. „Journal of Hand Therapy”,
2004; July-September: 344-348.

9. Heebner M.L., Roodey T.S.: The effects of neu-

ral mobilization in addition to standard care
in persons with carpal tunnel syndrome from
a community hospital. „Journal of Hand The-
rapy”, 2008; Jul-Sept: 229-239.

10. Kiwierska-Jagodzinska K., Mikuła W., Iwanow-

ski M.: Postępowanie usprawniające po leczeniu
operacyjnym zespołu kanału nadgarstka. „Po-
stępy Rehabilitacji”, 2001; tom XV, z. 1: 17-24.

11. Kwolek A., Zwolińska J.: Skuteczność wybranych

parametrów fali ultradźwiękowej w leczeniu
zachowawczym zespołu cieśni kanału nad-
garstka. „Przegląd Medyczny Uniwersytetu
Rzeszowskiego”, 2009; 3: 260-268.

12. Kwolek A., Snela S.: Rehabilitacja w chorobach

i uszkodzeniach obwodowego układu nerwowego.
„Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszow-
skiego”, 2008; 1: 6-13.

13. Łukowicz M., Weber-Zimmermann M., Marsza-

lek A.: Wpływ biostymulacji laserowej na para-
metry przewodnictwa w nerwie pośrodkowym.
„Balneologia Polska”, 2007; tom 49, nr 4 (110):
248-254.

14. McClure P.: An example related to the use

of splinting in a patient with carpal tunnel
syndrome. „Journal of Hand Therapy”, 2003;
Jul-Sep: 256-263.

15. Michlovitz S., Hun L., Erasala G.N., Henge-

hold D.A., Weingand K.W.: Continous low-level
heat wrap therapy is effective for treating wrist
pain. „Arch. Phys. Med. Rehabil.”, 2004; Sep-
tember, vol. 85: 1409-1415.

16. Michlovitz S.: Is there role for ultrasound and

electrical stimulation following injury to tendon
and nerve? „Journal of Hand Therapy”, 2005;
April-June: 292-296.

17. Mumenthaler M., Schliack H.: Uszkodzenia ner-

wów obwodowych. Warszawa: PZWL, 1998.

18. Naeser M., Hahn Kyung-Ae K., Lieberman B.E.,

Branco K.F.: Carpal tunnel syndrome pain treated
with low-level laser and microamperes transcu-
taneus electric nerve stimulation: a controlled
study. „Arch. Phys. Med. Rehabil.”, 2002; July,
Vol. 83: 978-987.

19. Osiak K.: Zespół cieśni kanału nadgarstka.

„Postępy Nauk Medycznych”, 1999; T. XII,
nr 1-2: 74-79.

20. Rozmaryn L.M., Dovelle S., Rothman E.R.,

Gorman K., Olvey K.M., Bartko J.J.: Nerve and
tendon gliding exercises and the conservative
management of carpal tunnel syndrome. „Jo-
urnal of Hand Therapy”, 1998; Jul-Sep, 11 (3):
171-179.

21. Schmidek H.H., Roberts D.W.: Schmidek and

Sweet Operative Neurosurgical Techniques
– Indications, Methods and Results. Elsevier,
vol 2: 2006; 2301-2308.

22. Schuind F.: Canal Pressures before, during and

after endoscopic release for idiophatic carpal
tunnel syndrome. „The Journal of Hand Surgery”,
2002; vol. 27 A, no.6: 1119-1025.

23. Szprynger J., Lozańska G.: Neuromechanika

i neuromobilizacje w fizjoterapii. Wydawnictwo
Czelej, Lublin.

24. Tal-Akabi A., Rushton A.: An investigation

to compare the effectiveness of carpal bone
mobilization and neurodynamic mobilization
as methods of treatment for carpal tunnel
syndrome. „Man. Ther.”, 2002; 5: 214-222.

25. Tomczykiewicz K., Koczorowski R., Mróz J.:

Wpływ zabiegów fizykalnych na ból i prędkość
przewodzenia w nerwie pośrodkowym u chorych
z zespołem cieśni nadgarstka (badanie wstępne).
„Fizjoterapia Polska”, 2002; vol. 2, nr 1: 43-45.

26. Totten P.A., Hunter J.M.: Therapeutic techniques

to enhance nerve gliding in the thoracic outlet
and carpal tunnel syndromes. „Hand Clin”, 7(3),
1991; 505.

27. Walker W., Metzler M., Cifu D., Swartz Z.: Neu-

tral wrist splinting in carpal tunnel syndrome:
a comparison of night – only versus full – time
wear instructions. „Arch. Phys. Med. Rehabil.”,
2000; April, vol. 81: 424-429.

28. Weiss N.D., Gordon L., Bloom T.: Position

of the wrist associated with the lowest carpal –
tunnel pressure: implications for splint design.
„Journal of Bone Joint Surgery”, 1995; 77A:
1695-1699.

29. Werner R.A., Franzblau A., Gell N.: Randomi-

zed controlled trial of nocturnal splinting for
active workers with symptoms of carpal tunnel
syndrome. „Arch. Phys. Med. Rehabil.”, 2005;
January, vol. 86: 1-11.

30. Zembaty A.: Kinezyterapia. Tom II. Wydawnic-

two „Kasper”, Kraków 2003.

31. Zwolińska J., Kwolek A., Skrzypiec J.: Skutecz-

ność wybranych metod fizjoterapii w leczeniu
zachowawczym zespołu cieśni nadgarstka.
„Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszow-
skiego”, 2007; 3: 239-244.

Ryc. 8. a, b. Sposób wykonania automobilizacji splotu ramiennego i nerwu pośrodkowego; Ryc. 9 a, b, c, d, e. Sposób wykonania ćwiczeń poślizgowych nerwu pośrodkowego

8a

9a

9b

9c

9d

9e

8b