typologia

 

źródeł

 

informacji

definicje

 źródła informacji

Źródło

 

informacji

 stanowi 

materiał wyjściowy do 

wszelkich działań, procesów informacyjnych.

Źródło informacji

 – dowolny 

system służący do 

uzyskania lub umożliwiający uzyskanie żądanej 

informacji w celu zaspokojenia potrzeb 

informacyjnych.

Źródłem może być 

dokument, instytucja lub 

osoba, stąd źródła dokumentalne, 

instytucjonalne i personalne.

E. Chmielewska–Gorczyca: Informacja naukowa z elementami 

naukoznawstwa, Warszawa 1991.

 

Źródła

 

informacji naukowej

 

to

istniejące 

zasoby wiedzy 

i 

umiejętności praktycznych 

w postaci udokumentowanej 

oraz

 

zespół różnorodnych 

działań i opracowań 

mających na celu przekazywanie 

i upowszechnianie wiadomości o tych 

zasobach.

B. Sordylowa: Z problematyki bibliotek i informacji naukowej. Warszawa 1997.

źródło

 informacji 

(1) 

element rzeczywistości emitujący sygnał 

odbierany przez jakiegoś odbiorcę 
komunikatu, w tym nadawca komunikatu, np. 
liczba i cechy słojów drzewa są źródłami 
informacji o wieku drzewa i o warunkach 
klimatycznych w danym roku. 

(2) w informacji naukowej 

dokument, z którego 

pochodzi dana informacja lub 
metainformacja.

Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno­

wyszukiwawczych.  Oprac.  Bożenna Bojar. Warszawa, 2002.

Źródła informacji:

Dokumentalne

Dokumenty piśmiennicze
Dokumenty niepiśmiennicze

Niedokumentalne

Instytucjonalne: biblioteki, ośrodki informacji 

naukowej, archiwa, muzea, księgarnie, 
towarzystwa naukowe, szkoły, uczelnie lub inne 
placówki, w których znajdują się informacje 
przeznaczone do rozpowszechniania.

Personalne: osoby dostarczające informacji w 

przekazie bezpośrednim.

Kryteria

 podziału źródeł 

informacji

Kryteria podziału źródeł informacji

1.

Forma fizyczna oraz sposób utrwalania treści:

●

dokumenty piśmiennicze,

●

dokumenty niepiśmiennicze (wizualne, 
audialne, audiowizualne).  

Kryteria podziału źródeł informacji

2.

Nośnik fizyczny (papierowy i niepapierowy):

●

dokumenty konwencjonalne,

●

dokumenty elektroniczne,

●

dokumenty zminiaturyzowane (mikroformy).

Dokument

 

utrwalona informacja (wraz z materiałem, w którym 

została utrwalona, nośnikiem informacji).  

Dokument elektroniczny 

(dokument komputerowy, dokument cyfrowy)  

dokument z informacją utrwaloną na nośniku 

elektronicznym.

Mikroformy

 

Mikroformy obejmują kilka rodzajów dokumentów 

zminiaturyzowanych, jak mikrofilmy, mikrofisze 

(mikrobłony), mikrokarty. 

 

Mikroformy powstają poprzez fotografowanie tekstu 

w postaci konwencjonalnej oraz równoczesne 

znaczne jego pomniejszenie. Do odczytywania 

mikrofilmów, mikrofisz i mikrokart potrzebne są 

specjalne rodzaje czytników.

Mikrofilm

 to taśma filmowa zawierająca sfotografowany 

tekst/obraz w wielokrotnym pomniejszeniu (przeważnie 45 razy). 

Znormalizowana długość 30,5 m dla błony 16 mm wystarczy na 

wykonanie 2300­3000 zdjęć z formatu A4 metodą simplex (gdy 

klatki mikrofilmu ułożone są w jednym rzędzie i wypełniają całą jej 

szerokość). Mikrofilmy można podzielić na pozytywowe lub 

negatywowe.

Mikrofisza

 (mikrobłona) to prostokątny arkusz błony fotograficznej 

(najczęściej o formacie 105x148 mm) zawierający jeden lub kilka 

rzędów klatek ze sfotografowanym, silnie zmniejszonym obrazem 

tekstu. Na górnym brzegu mikrofiszy jest umieszczony opis 

bibliograficzny czytelny nieuzbrojonym okiem.

Mikrokarta

 to karta sporządzana najczęściej metodą 

fotograficzną na podłożu nieprzezroczystym, zawierająca jeden 

lub kilka mikroobrazów. W górnym brzegu karty umieszczony jest 

opis bibliograficzny czytelny nieuzbrojonym okiem

.

Kryteria podziału źródeł informacji

3.

Pochodzenie i sposób powstawania:

●

dokumenty pierwotne (prymarne),

●

dokumenty pochodne,

●

dokumenty wtórne/zastępcze.

Dokument pierwotny 

to dokument w postaci nadanej lub przewidzianej 

przez autora, stanowiący podstawę do 

sporządzenia dokumentu pochodnego i 

zastępczego. 

Dokument pochodny 

to dokument opracowany na podstawie 

dokumentu lub dokumentów pierwotnych lub 

wtórnych/zastępczych, zawierający ich 

charakterystykę formalną lub treściową albo 

obydwa łącznie, np. karta dokumentacyjna, 

przegląd dokumentacyjny, zestawienie tematyczne.

 

Dokument wtórny/zastępczy

 (kopia)

to dokument sporządzony na podstawie innego 

dokumentu pierwotnego lub pochodnego, 

identyczny z nim pod względem treści, często 

różniący się pod względem postaci zewnętrznej, np. 

mikrofilm, odbitka kserograficzna. 

Niektórzy badacze rozszerzają pojęcie dokumentu 

zastępczego na tłumaczenia.

Kryteria podziału źródeł informacji

4.

Zasięg upowszechniania:

●

dokumenty opublikowane,

●

dokumenty nieopublikowane.

Kryteria podziału źródeł informacji

5.

Stopień dostępności (dotyczy publikacji):

●

publikacje powszechnie dostępne,

●

publikacje o ograniczonym udostępnianiu,

●

publikacje do użytku wewnętrznego,

●

publikacje dostępne tylko bibliograficznie.

Kryteria podziału źródeł informacji

6.

Cechy wydawnicze:

●

publikacje periodyczne,

●

publikacje nieperiodyczne.

Kryteria podziału źródeł informacji

7.

Forma wydawnicza:

●

wydawnictwa samoistne,

●

utwory,

●

fragmenty.

Wydawnictwo

 dokument samoistny pod względem wydawniczym 

i piśmienniczym – książka, czasopismo jako całość 

(zeszyt, rocznik).

Utwór

 

dokument niesamoistny pod względem 

wydawniczym, samoistny pod względem 

piśmienniczym – artykuł w czasopiśmie 

(wydawnictwie ciągłym), praca wchodząca 

w skład książki zbiorowej

Fragment

 dokument niesamoistny pod względem 

wydawniczym i piśmienniczym, np. część tekstu 

oznaczona (rozdział) lub nieoznaczona, której 

nadajemy zaimprowizowany tytuł, bądź którą 

określamy za pomocą początkowych słów (incipitu).

Kryteria podziału źródeł informacji

8.

Forma piśmiennicza:

●

monografie,

●

teksty źródłowe,

●

publicystyka,

●

powieści,  

●

podręczniki,

●

spisy bibliograficzne,

●

encyklopedie,  

●

słowniki itd.

Kryteria podziału źródeł informacji

9.

Przeznaczenie czytelnicze i zaspokajanie potrzeb 
czytelniczych:

●

prowadzenie badań naukowych – dokumenty naukowe

●

rozwoju gospodarki narodowej i życia społecznego – np. 
dokumenty legislacyjne, literatura fachowa

●

nauczania i kształcenia – literatura dydaktyczna na 4 
poziomach: wyższym, średnim, gimnazjalnym i 
podstawowym.

●

wykorzystanie wolnego czasu i kształtowania się kultury 
masowej ­ np. literatura popularnonaukowa, literatura 
piękna, poradniki różnego rodzaju itd.

●

inne potrzeby – inne dokumenty.

Kryteria podziału źródeł informacji

10.

Sfera ludzkiej działalności:

●

działalność naukowa – dokumenty naukowe  

●

działalność produkcyjna i gospodarcza – dokumenty 
techniczno­ekonomiczne

●

działalność społeczno­polityczna – dokumenty 
społeczno­polityczne (np. legislacyjne)  

●

działalność artystyczna – dokumenty artystyczne 
(literatura piękna, malarstwo, rzeźba, twórczość 
ludowa itd)  

●

działalność społeczno­kulturalna – dokumenty 
społeczno­kulturalne (literatura popularnonaukowa, 
rozrywkowa, filmy, wystawy itd.)

Kryteria podziału źródeł informacji

11.

Kryteria biblioteczne:

●

wydawnictwa zwarte,

●

wydawnictwa ciągłe,

●

zbiory specjalne:

➔

rękopisy,

➔

stare druki,

➔

muzykalia,

➔

grafika,

➔

kartografia,

➔

dokumenty życia społecznego,

➔

dokumenty reprograficzne.

Wydawnictwa zwarte

dokumenty, które ukazują się bądź od razu w 

skończonej postaci, bądź też ich zakończenie jest 

z góry przez wydawcę przewidziane. 

Mogą to być dzieła jedno lub wielotomowe.

Do grupy wydawnictw zwartych zalicza się broszury 

i książki. 

Wydawnictwa ciągłe

 

ukazują się częściami w określonych lub 

nieokreślonych odstępach czasu, a zakończenie ich 

wydawania nie jest przewidziane. 

Łączy je współny tytuł i najczęściej ta sama szata 

graficzna. 

Wśród wydawnictw ciągłych wyróżnia sie 3 grupy: 

wyd. periodyczne, wyd. zbiorowe i wyd. seryjne. 

Wyd. periodyczne

 ukazują się w określonych 

odstępach czasu pod tym samym tytułem. 

Poszczególne części posiadają kolejną numerację. 

Wyróżnia się gazety i czasopisma.

Wyd. zbiorowe

 składają się z tomów opatrzonych 

kolejną numeracją oraz wspólnym tytułem (zwykle: 

Prace...  Rozprawy... Materiały...) Na tom składa się 

kilka lub kilkanaście prac różnych autorów.

Ukazują się w nieregularnych odstępach czasu.

Wyd. seryjne

 składają się z tomów, z których każdy 

stanowi samoistne piśmienniczo i wydawniczo dzieło 
odrębnego autora, posiadające własny tytuł. Dzieła 

jednej serii łączy wspólny tytuł, jednolita szata 

graficzna, format, znak graficzny. 

Zbiory specjalne

 

dokumenty, które z uwagi na szczególne ich 

cechy wymagają innego niż zwykłe druki 

gromadzenia, przechowywania, opracowywania 

i udostępniania.

Rękopisy

 w ogólnym znaczeniu każdy tekst 

utrwalony ręcznie, niezależnie od rodzaju pisma, 

materiału pisarskiego.

Stare druki

 publikacje z okresu od wynalezienia 

druku do końca 1800 r. Odrębną grupę stanowią 

inkunabuły (druki od czasu wynalezienia druku do 

1500 r. włącznie).

Literatura

Sordylowa, B.: Z problematyki bibliotek i informacji 

naukowej. Warszawa, 1987, s. 35­48.