UBÓSTWO

1. Pojęcia i rodzaje biedy

Definicje biedy różnią się od siebie pod względem zakresu: czy ograniczają się one do

podłoża materialnego, czy też uwzględniają relacyjno – symboliczne czynniki powiązane z
biedą. Elementy niematerialne definicji biedy składające się na czynniki relacyjno –
symboliczne obejmują: brak głosu, brak szacunku, upokorzenie, bezsilność, napiętnowanie i
wstyd, zamach na godność i poczucie własnej wartości, odmowę praw, brak udziału w
podejmowaniu decyzji, podatność na przemoc i są ujęte w szerokich definicjach ONZ.
Niematerialne elementy ujmowane w szerszych definicjach nie dotyczą jednak wyłącznie
ubóstwa ale także innych warunków jak np. bycie osobą o innym kolorze skóry w
społeczeństwie zdominowanym przez osoby rasy białej.

Badacze biedy definiują ją w kategoriach względnych, jako brak wystarczających

zasobów, które są niezbędne do zaspokojenia społecznie uznanych potrzeb i uczestniczenia w
życiu ogółu społeczeństwa. Czyli innymi słowy jest to brak środków materialnych do
zaspokojenia podstawowych potrzeb jednostki np. jedzenia, schronienia, transportu czy
ubrania. Należy ją rozumieć też jako wstydliwą i szkodliwą relację społeczną.

Ubóstwo najlepiej jest rozumieć jako funkcję struktur a także społecznych,

ekonomicznych i politycznych procesów, stwarzających i utrwalających nierówny podział
zasobów zarówno w ramach danego społeczeństwa jak i między społeczeństwami.
Syndrom wyznaczników ubóstwa:

a. brak możliwości zaspokajania elementarnych bytowych potrzeb;
b. zawodność wypracowanych mechanizmów adaptacyjnych;
c. załamanie życiowej drogi;
d. brak możliwości poradzenia sobie z zaistniałą sytuacją wyłącznie przy pomocy
własnych sił;
e. brak wiary w siebie.

Mamy do czynienia z różnymi wymiarami ubóstwa. Najtrudniejszym i najbardziej

groźnym problemem jest głębokie, trwałe ubóstwo, które jest związane z brakiem możliwości
zaspokojenia podstawowych potrzeb, wykluczeniem poza ramy w normalny sposób
funkcjonującego społeczeństwa i pogrążeniem się w kulturze ubóstwa.

Wyróżniamy trzy rodzaje ubóstwa:
- skrajne – czyli takie, w którym gospodarstwo domowe nie może zaspokoić podstawowych
potrzeb niezbędnych do przetrwania. Ludzie, żyjący w skrajnym ubóstwie nie mają dostępu
do opieki zdrowotnej, brakuje im podstawowych udogodnień jak np. pitna woda, dręczy ich
ciągły głód, nie mogą zapewnić dzieciom możliwości kształcenia się. Ubóstwo skrajne
występuje wyłącznie w krajach rozwijających się;
- umiarkowane - dotyczą warunków życia w których zaspokajane są podstawowe potrzeby
ale tylko na minimalnym poziomie;
- względne – sytuacja, w której poziom dochodu gospodarstwa domowego jest niższy w
ustalonej proporcji od przeciętnego dochodu narodowego na mieszkańca. Ludzie żyjący w
takim ubóstwie nie mają dostępu np. do dóbr kulturalnych czy rozrywki, a także innych
świadczeń, które ułatwiają przejście do wyższego statusu społecznego.

2. Dane statystyczne na temat ubóstwa

Wg dwóch ekonomistów z Banku Światowego – Shaohua Chena i Martin Ravallion w

2001 r. ok. 1,1 miliarda ludzi żyło w skrajnym ubóstwie. 93 % ludzi skrajnie ubogich na ten
okres czasu zamieszkiwało: Azję Wschodnią, Azję Południową i Afrykę Subsaharyjską. Do

kategorii państw o umiarkowanym stopniu ubóstwa zaliczono te, w których przynajmniej
25% gospodarstw domowych żyje w stanie skrajnego bądź umiarkowanego ubóstwa czyli
przynajmniej 2 dolary dziennego dochodu wg wskaźnika stosowanego przez Bank Światowy.

W 2010r. wg Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa

głodowało 925 mln ludzi z czego największa liczba głodujących zamieszkiwała Afrykę
Subsaharyjską. W wielu państwach problem głodu zamiast się zmniejszać wzrasta, głównie
jako skutek kryzysu z 2008r. I tak w 2010r. powyżej 30% ludności głodującej żyło w
Czadzie, Sierra Leone, Etiopii, Demokratycznej Republice Konga i w wielu innych
państwach znajdujących się w Afryce. Jednocześnie skrajna bieda zaczyna się maskować. 20
lat temu 93% ludzi najuboższych zamieszkiwało nisko dochodowe państwa podczas gdy na
rok 2010 notowało się że ¾ z nich żyło w krajach średnio dochodowych. Oszacowano
również, że wskutek kryzysu w 2009r. przybyło 50 mln ludzi egzystujących za mniej niż 1,25
dol. dziennie.

Głęboka bieda jest zjawiskiem charakterystycznym i ograniczonym do „Południa”, ale

występuje także w społeczeństwach państw bogatej „Północy”. Oficjalny odsetek ludzi
ubogich w USA wynosi 10%, w UE 15% ludności a w Wielkiej Brytanii jest to ponad 1/5
ludności w tym więcej niż ¼ dzieci. Porównując w 1979r. była to 1/7 dzieci jak i dorosłych.
Bieda wypacza i ogranicza życie milionów ludzi, a jej utrzymywanie się kompromituje tych
pośród „nie – biednych”, którzy godzą się na jej istnienie a także przyczyniają się do jej
trwania.

3. Przyczyny

Przyczyn ubóstwa jest wiele. Jednak najważniejszą z nich jest bezrobocie i rosnąca

jego trwałość. Np. w Polsce w ostatnich latach stopa bezrobocia wahała się od 15 do 20%, zaś
55% osób spośród grupy bezrobotnych zostało dotkniętych trwałym bezrobociem.
Jednocześnie zmiany w przepisach prawnych utrudniają uzyskanie statusu bezrobotnego i
zmniejszają możliwości uzyskania zasiłku. Bezrobocie jest namacalnym, potwierdzonym
społecznie znakiem małej wartości człowieka a także wyrazem jego degradacji społecznej. W
ten sposób godzi w jego godność. Niemożność zdobycia pracy albo jej utrata sprawia, że
ludzie są sfrustrowani, mają poczucie życiowego zawodu a to w konsekwencji jest przyczyną
licznych uprzedzeń, niechęci do istniejącego ładu społecznego i nienawiści klasowych. Jest
przyczyną również antyspołecznych postaw, przestępczości, prostytucji czy narkomanii.
Chroniczne bezrobocie stało się zalążkiem cyklu ubóstwa jak również przyczyną
kształtowania się nowej grupy tzw. underclass. Grupa ta jest umieszczona poza rynkiem
pracy. Nie bierze również udziału w publicznym życiu a dochody członków tej grupy nie są
większe niż 1/3 średnich dochodów przypadających na osobę. Underclass charakteryzuje się
dziedzicznością i trwałością przynależności. Aspiracje tej grupy nie wykraczają poza
horyzont bezpiecznego życia. Wśród członków underclass mamy do czynienia z bierną
adaptacją i socjalizacją do biedy, poczuciem bezsilności i świadomością wyłączenia się ze
„świata równych”.

Masowe ubóstwo najczęściej tłumaczy się, że społeczeństwo, żyjące w danym

państwie jest „biedne z natury”. To stwierdzenie odnosi się do jego „wyposażenia”
fizycznego a mianowicie do tego, że np. w danym państwie gleba jest skalista, jałowa bądź,
że jest jej za mało; mało jest również mineralnych złóż. Efektem zmagania się społeczeństwa
z takim opornym środowiskiem jest bieda.

Do kolejnych przyczyn można zaliczyć także system gospodarczy i sposób rządzenia.

Bardzo często system gospodarczy nie uwzględniający konkurencji i wolnego rynku sprawia,
że ludzie niekiedy są wyzyskiwani, to co wyprodukują, wartość dodana, jest zawłaszczana
przez kapitalistów. W takich systemach gospodarczych, gdzie ludzie nie mogą liczyć na
poprawę swego losu wydajność pracy pozostaje bardzo niska. Nieudolne, niekonsekwentne,

bezprawne, despotyczne a także skorumpowane rządy także są przyczyną ubóstwa. Mówi się,
że rozwój gospodarczy hamowany jest przez urzędników, którzy ulegają łapówkom, nie mają
odpowiednich kwalifikacji w sferze wykonywanych przez nich obowiązków. Wówczas nie
można przeprowadzić koniecznych reform aby poprawić niekorzystną sytuację panującą w
społeczeństwie, obalić przestarzały i zachłanny system wielkiej własności ziemskiej. Taka
sytuacja może budzić niezadowolenie społeczne, które przejawia się nie tylko w
manifestacjach, ale też rebeliach wewnątrzpaństwowych, które mogą prowadzić do sytuacji
zagrożenia bezpieczeństwa czy to wewnętrznego czy to międzynarodowego, w taki sposób, że
inne, sąsiednie społeczeństwa znajdujące się w podobnej sytuacji, widząc co się dzieje w
granicach państw sąsiadujących również mogą pokusić się o tego typu zamieszki, co
prowadzi do chaosu w skali globalnej. Bardzo często konieczna jest wówczas interwencja
państw i organizacji międzynarodowych dbających o porządek i ład światowy. Współcześnie
jako przykład państwa, w którym biedne społeczeństwo zbuntowało się przeciwko władzy
jest Egipt. Podobnie ma się sytuacja z Algierią, gdzie do wystąpień doszło między innymi z
powodu złych warunków życia ludności.

Jako kolejne przyczyny ubóstwa można podać brak kapitału na rozwój, brak fachowej,

doświadczonej i wykwalifikowanej kadry administracyjnej i technicznej, która może być
także następstwem ubóstwa, a także pułapka demograficzna. Często zdarza się bowiem, że
biedne rodziny decydują się na dużą ilość dzieci, gdyż sądzą, że ich sytuacja materialna
wówczas się poprawi. Jest to jednak błędne rozumowanie, bowiem biedni rodzice nie są w
stanie zapewnić swoim dzieciom dostępu do edukacji, a jeśli nawet mają taką możliwość to są
w stanie posłać do szkoły zaledwie jedno dziecko. W ten sposób pozostałe dzieci nie mają
większych perspektyw na wydostanie się z ubóstwa i „dziedziczą” je po rodzicach.

Globalizacja sprawia, że sytuacja ludzi ubogich jeszcze bardziej się zaostrza. Ma na to

wpływ m.in. komercjalizacja wszystkich dziedzin życia. Obecnie można sobie kupić
edukację, bezpieczeństwo, ochronę zdrowia. Dla ludzi główną zasadą moralną współcześnie
jest własna korzyść. W dobie globalizacji zmianie ulegają kryteria stratyfikacji społecznej.
Niegdyś o przynależności człowieka do pewnej grupy społecznej świadczyło pochodzenie,
obecnie jest to dochód. Oprócz tego zmianie ulegają również wartości, aspiracje, postawy.
Skupienie się na własnych potrzebach, konkurencja, rywalizacja, nieustanna walka o własny
byt i poprawę statusu materialnego prowadzi do dezintegracji ludzi i skutkuje wrogością
między nimi. Bogaci nie mają chęci uczestniczyć w kosztach utrzymania grup słabszych.
Taka sytuacja niejednokrotnie prowadzi do konfliktów.

Globalizacja nie spowodowała ograniczenia ubóstwa i nie przyniosła również sukcesu

w zapewnieniu stabilności. Kryzysy w Azji i Ameryce Łacińskiej zagroziły gospodarkom i
stabilności we wszystkich państwach rozwijających się. Spodziewanych efektów nie było
również w Rosji i większości innych państw dokonujących transformacji od komunizmu do
rynku. Zamiast bezprecedensowego dobrobytu pojawiła się bezprecedensowa bieda. Kryzysy,
które pociągały za sobą masowe bezrobocie, wywoływały także długotrwały rozpad
społecznych więzi - od zamieszek w miastach Ameryki Łacińskiej aż po konflikty etniczne w
innych miejscach świata np. w Indonezji.

Przyczyn ubóstwa nie postrzega się wyłącznie w niskich dochodach, ale zwłaszcza w

niskim stopniu społecznej i ekonomicznej aktywności ludzi. UNDP opiera się na koncepcji
zakładającej eliminację ubóstwa przez rozwój obywatelskiego społeczeństwa. Głównym
natomiast celem działalności UNDP jest zwłaszcza zmiana podejścia do problemu biedy. Wg
założeń UNDP ubóstwo jest systemową dysfunkcją gospodarek i społeczeństw, jak również
stanowi zagrożenie dla wszechstronnego ludzkiego rozwoju.

http://notatek.pl/ubostwo-opracowanie?notatka