GŁÓWNE ZAGROŻENIA I WYZWANIA W OBSZARZE BEZPIECZEŃSTWA
NATO I UNII EUROPEJSKIEJ
EWOLUCJA BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO PO ZAKOŃCZENIU
II WOJNY ŚWIATOWEJ
Zakończenie II Wojny Światowej spowodowało - według Z. Brzezińskiego, spór o Europę, pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a ZSRR. Spór ten, mający podłoże ideologiczne, rozprzestrzenił się na wszystkie sfery życia ludzi i narodów. Spór ten, ze względu na napięcia pomiędzy uczestnikami mógł doprowadzić do kolejnego, wyniszczającego konfliktu zbrojnego. Prawdopodobieństwo wojny jądrowej było bardzo realne, stąd zasada gwarantowanego zniszczenia powodowała, że oba państwa powstrzymywały się przed agresją zbrojną. Dwa przeciwstawne bloki wojskowe: NATO (North Atlantic Treaty Organization) zrzeszający Stany Zjednoczone i państwa Europy Zachodniej oraz Układ Warszawski który tworzyły ZSRR oraz jego państwa satelitarne, poprzez wyścig zbrojeń nuklearnych i technologicznych, utrzymywanie sił zbrojnych w gotowości bojowej - stosowały metodę odstraszania przeciwnika. Zaistniała sytuacja zmuszała oba bloki do organizowania pośrednich starć, które ujawniały się poprzez popieranie ruchów narodowo wyzwoleńczych w krajach Afrykańskich i Ameryki Południowej. Konfrontacje polityczne, ideologiczne oraz ekonomiczne stały się podłożem ówczesnej polityki bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo bowiem, jednoznaczne i przewidywalne - dotyczyło głównie zagrożenia atakiem zbrojnym ze strony innego państwa.
W następstwie konfrontacji - ideologii komunistycznej ZSRR a potęgi ekonomicznej państw zachodnich, Zimna Wojna zakończyła się zwycięstwem Zachodu i rozpadem ZSRR i Układu Warszawskiego.
„Ameryka była po prostu znacznie bogatsza, znacznie bardziej zaawansowana technologicznie, bardziej prężna i innowacyjna w sferze militarnej, bardziej twórcza społecznie i atrakcyjna. Potencjał twórczy Związku Sowieckiego był krępowany przez gorset ideologiczny; system stawał się coraz bardziej skostniały, gospodarka coraz bardziej marnotrawna i mniej konkurencyjna pod względem technologicznym. Dopóki nie wybuchła wzajemnie niszcząca wojna nuklearna, w długotrwałym współzawodnictwie Ameryka tak czy owak musiała w końcu zwyciężyć” (Z.Brzeziński - Wielka szachownica).
Zagrożenie wybuchem wojny pomiędzy NATO a Układem Warszawskim przestało istnieć. Pozostały jedynie ślady po minionych wydarzeniach w sferze bezpieczeństwa, takie jak: niekontrolowany potencjał zbrojny ( dotyczący również potencjału nuklearnego) państw powstałych po upadku ZSRR oraz przemyt broni. Groźba wybuchu wojny zastąpiona została licznymi konfliktami, wybuchającymi w różnych częściach świata. Stwierdzono zatem, że należy dokonać redefinicji koncepcji bezpieczeństwa poprzez zacieśnienie współpracy, wprowadzenie reform dotyczących obrony oraz poszerzenia kompetencji.
Powołana przez Sekretarza ONZ międzynarodowa grupa ekspertów, zdefiniowała nowe typy zagrożeń bezpieczeństwa, takich jak: zagrożenia ekonomiczne i społeczne, konflikty między państwami, wojny domowe w tym ludobójstwo, broń nuklearna, biologiczna i chemiczna, terroryzm oraz zorganizowana przestępczość międzynarodowa.
W 2003 roku, Rada Europejska przyjęła Europejską Strategię Bezpieczeństwa, która na mocy raportu Sekretarza Generalnego (Wysokiego Przedstawiciela ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa) z 2008 roku została wdrożona w ramy koncepcji bezpieczeństwa międzynarodowego.
ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA NATO
Po zakończeniu Zimnej Wojny rola NATO zupełnie się zmieniła. Zagrożenia konfliktem symetrycznym zastąpiły zagrożenia asymetryczne. Należało zmienić dotychczasową koncepcję bezpieczeństwa oraz zdefiniować obecne zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Złożoność bezpieczeństwa bowiem, charakteryzowało się pojawianiem zagrożeń spoza Europy, takich jak: państwa w stanie rozkładu które są źródłem destabilizacji i konfliktów, terroryzm islamski oraz proliferacja broni masowego rażenia i środków do jej przenoszenia. Istotną reakcją było uzgodnienie nowej Koncepcji Strategicznej Sojuszu w 1999 roku. Dokument określa zagrożenia dla bezpieczeństwa NATO oraz metody, jakimi dysponować będzie, by im sprostać. Zagrożenia zdefiniowane zostały jako „wielokierunkowe i często trudne do przewidzenia”. Szczególną uwagę poświęcono zagrożeniom płynącym z proliferacji broni masowego rażenia oraz środków jej przenoszenia. Za zagrożenie również przyjęto fakt, że dostęp do materiałów i technologii stosowanych do budowy takiej broni stają się dostępne, a zapotrzebowanie na tę broń jest wciąż duże - w większości przypadków nie ze strony państw, ale podmiotów (organizacji przestępczych i terrorystycznych). W dokumencie stwierdzono również że interesy w dziedzinie bezpieczeństwa mogą być podważone przez inne zagrożenia takie jak: terroryzm, sabotaż, przestępczość zorganizowana, oraz paraliż transportu.
Kwestia terroryzmu po raz pierwszy ukazała się w dokumencie NATO, tj. w Deklaracji Szefów Państw i Rządów przyjętej podczas szczytu w Brukseli w 1994 roku. Istotę tego zagrożenia przedstawiono jako rzeczywiste zagrożenie dla pokoju, bezpieczeństwa i stabilności które może godzić w integralność państw. Praktycznie, Sojusz nie poświęcał wiele uwagi temu problemowi, który traktowany był jako problem wewnętrzny.
Wydarzenia z 11 września 2001 roku diametralnie zmieniły definicję terroryzmu. Zamach na World Trade Center i Pentagon w którym zginęło ponad 2700 osób został potraktowany przez NATO jako zbrojna napaść na terytorium USA, powołując się na art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego, który mówi: „atak zbrojny przeciwko jednemu bądź kilku członkom Sojuszu będzie traktowany jak atak przeciwko wszystkim członkom”.
Terroryzm islamski sklasyfikowano jako jedno z głównych zagrożeń dla światowego pokoju i bezpieczeństwa.
W dniach 19-20 listopada 2010 roku w Lizbonie na Szczycie NATO ustanowiono nową koncepcję od roku 1999, doktrynę strategiczną NATO. W pierwszej kolejności uznano, że atak konwencjonalny przeciw terytorium NATO jest znikomy. Natomiast wiele regionów i państw na świecie modernizuje swoje zaplecza militarne, mające konsekwencje w stabilności międzynarodowej i bezpieczeństwie euroatlantyckim które trudno przewidzieć. Obejmuje to proliferację rakiet balistycznych, które stanowią poważne zagrożenie dla obszaru północnoatlantyckiego. Jako poważne zagrożenia dla NATO wymieniono: proliferacja broni jądrowej i innej broni masowej zagłady, terroryzm - zwłaszcza wspomagany nowoczesną technologią, niestabilność polityczna niektórych państw oraz konflikty poza granicami NATO które mogą sprzyjać rozwojowi ekstremizmu, terroryzmu, przemytu broni, narkotyków i ludzi oraz, przynoszące większe straty, lepiej zorganizowane i częściej występujące cyberataki.
ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA UNII EUROPEJSKIEJ
Unia Zachodnioeuropejska powołana została na mocy Układów Paryskich w 1954 r. Jej funkcja ograniczona została do pełnienia roli polityczno - obronnych. Początkowo nie odgrywała znacznej roli, gdyż zagrożeniami bezpieczeństwa zajmował się Sojusz Północnoatlantycki, natomiast Unia Zachodnioeuropejska miałaby reagować na wypadek agresji na jedno z państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej.
W 1993 roku wszedł w życie Traktat z Maastricht, na mocy którego powołano Unię Europejską. W jej skład weszły trzy filary działalności: Wspólnot Europejskich, Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych. Utworzono Wspólną Politykę Obronną Unii Europejskiej.
W 1999 roku, na posiedzeniu Rady Europejskiej w Helsinkach ustanowiono Europejską Politykę Bezpieczeństwa i Obrony, która była narzędziem operacyjnym Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej.
Posiedzenie Rady Europejskiej w 2003 roku w Brukseli zaowocowała ustanowieniem Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa. Najistotniejszym założeniem dokumentu było oświadczenie, iż Unia Europejska jest zobowiązana do dzielenia odpowiedzialności za światowe bezpieczeństwo oraz zdefiniowanie realnych zagrożeń dla bezpieczeństwa Unii, takich jak:
Terroryzm, który zagraża życiu ludzi, powoduje wzrost wydatków, prowadzi do osłabienia otwartości i tolerancji społeczeństwa oraz stanowi coraz większe zagrożenie strategiczne dla całej Europy. „Organizacje terrorystyczne są coraz lepiej wyposażone, podłączone do sieci elektronicznych, gotowe do użycia nieograniczonej przemocy powodującej masowe ofiary. Terroryzm ma zasięg globalny i wiąże się z groźnym ekstremizmem religijnym. Jej przyczyny są złożone, obejmują presję modernizacji, kryzys kulturowy, społeczny i polityczny oraz alienację młodych ludzi żyjących w obcych społeczeństwach. Zjawisko to jest również obecne w naszych europejskich społeczeństwach. Europa jest zarówno celem, jak i bazą takiego terroryzmu: kraje europejskie stanowią cel i były atakowane. Bazy logistyczne komórek Al-Kaidy odkryto w Zjednoczonym Królestwie, we Włoszech, w Niemczech, Hiszpanii i Belgii.” (komentarz Rady Europejskiej).
Rozprzestrzenianie broni masowego rażenia. „Wymagania traktatów międzynarodowych oraz porozumienia w sprawie kontroli wywozu spowolniły rozprzestrzenianie broni masowego rażenia i systemy dostaw. XXI wiek to niebezpieczny okres, który może prowadzić do wyścigu broni masowego rażenia, w szczególności na Bliskim Wschodzie. Postęp w naukach biologicznych może prowadzić w nadchodzących latach do wzrostu potencjału broni biologicznej. Możliwość ataków przy użyciu substancji chemicznych lub radiologicznych jest również poważna. Rozwój technologii w zakresie broni dodatkowo wzmaga niestabilność i może narazić Europę na większe niebezpieczeństwo. Najbardziej przerażający scenariusz to wizja zdobycia przez organizacje terrorystyczne broni masowego rażenia. W takim przypadku mała grupa byłaby w stanie spowodować szkody, które dotychczas były w zasięgu jedynie państw i armii” (komentarz Rady Europejskiej).
Konflikty regionalne. „Problemy takie jak te w Kaszmirze, w regionie Wielkich Jezior oraz na Półwyspie Koreańskim mają taki sam pośredni i bezpośredni wpływ na interesy europejskie jak konflikty rozgrywające się bliżej, przede wszystkim na Bliskim Wschodzie. Gwałtowne lub trwałe konflikty zagrażają stabilności regionalnej. Powodują ofiary w ludziach i niszczą infrastrukturę społeczną i materialną; zagrażają mniejszościom, podstawowym wolnościom i prawom człowieka. Konflikty mogą prowadzić do ekstremizmu, terroryzmu i rozpadu państwa, a także rozwoju przestępczości zorganizowanej. Brak bezpieczeństwa regionalnego może powodować wzrost zapotrzebowania na broń masowego rażenia” (komentarz Rady Europejskiej).
Rozpad państwa „Złe rządzenie — korupcja, nadużycia władzy, słabe instytucje i brak odpowiedzialności — oraz konflikty cywilne korodują państwa od wewnątrz. W niektórych przypadkach doprowadziło to do upadku instytucji państwowych. Somalia, Liberia i Afganistan pod rządami talibów to najbardziej znane przykłady. Upadek państwa może się wiązać z oczywistymi zagrożeniami, takimi jak przestępczość zorganizowana lub terroryzm. Rozpad państwa jest zjawiskiem alarmującym, osłabiającym globalne rządy oraz powodującym niestabilność w regionie” (komentarz Rady Europejskiej).
Przestępczość zorganizowana „Europa jest głównym celem przestępczości zorganizowanej. To wewnętrzne zagrożenie dla europejskiego bezpieczeństwa ma poważny wymiar zewnętrzny: transgraniczny przemyt narkotyków, kobiet, nielegalnych imigrantów i broni. To w znacznym stopniu przedmiot działalności gangów przestępczych; może również mieć powiązania z terroryzmem. Działalność przestępcza często się wiąże ze słabością lub rozpadem państw. Dochody uzyskiwane z handlu narkotykami osłabiają struktury państwowe w wielu krajach produkujących narkotyki. Zyski ze sprzedaży np. kamieni szlachetnych czy drewna podsycają konflikty w innych częściach świata. Wszystkie te zjawiska osłabiają rządy prawa i niszczą porządek społeczny. W ekstremalnych przypadkach przestępczość zorganizowana może zdominować państwo. 90 procent heroiny w Europie pochodzi z maku uprawianego w Afganistanie, gdzie prywatne armie są opłacane z zysków z handlu narkotykami. Większość narkotyków jest dystrybuowana przy pomocy bałkańskich siatek przestępczych, które są również odpowiedzialne za około 200 000 z 700 000 ofiar światowego handlu kobietami zmuszanymi do prostytucji. Nową formą przestępczości zorganizowanej, która będzie wymagała coraz większej uwagi, jest piractwo morskie. Terroryzm na wielką skalę, dostępność broni masowego rażenia, przestępczość zorganizowana, słabości systemu państwa i prywatyzacja siły — to wielkie zagrożenia”(komentarz Rady Europejskiej).
Wyzwania dla Unii Europejskiej zostały sformułowane w postaci przedsięwzięć jakie Strategia ma do zrealizowania:
Odpowiedź na zagrożenia (wprowadzenie środków które obejmują przyjęcie europejskiego nakazu aresztowania, przeciwdziałanie finansowaniu terrorystów, porozumienie w sprawie wzajemnej pomocy prawnej z USA. Wprowadzanie polityki przeciwdziałania rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia - wzmocnienie Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, środków zaostrzających nielegalne przewozy i niedozwolone zaopatrzenie. Zapewnienie pomocy w zakresie rozwiązywania konfliktów regionalnych oraz przywrócenie równowagi w państwach które uległy rozpadowi, pomoc państwom w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej.
Budowanie bezpieczeństwa w sąsiedztwie. „Nawet w erze globalizacji geografia zachowuje swoje znaczenie. W interesie europejskim jest, aby kraje leżące za naszymi granicami były dobrze rządzone. Sąsiedzi zaangażowani w gwałtowne konflikty, słabe państwa, w których na dużą skalę występuje przestępczość zorganizowana, wzrost zaburzeń w funkcjonowaniu społeczeństw lub gwałtowny wzrost populacji w pobliżu europejskich granic — wszystko to powoduje problemy dla Europy”. (Komentarz Rady Europejskiej).
Porządek Międzynarodowy oparty na skutecznym multilateralizmie.
Według gen. Stanisława Kozieja (Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego), lata 1999 - 2003 były czasem realizowania polityki obronnej bez jasno sprecyzowanego planu i celu. Charakteryzował się pewną doraźnością, przypadkowością i chaotycznością. Prawdziwa, czyli bardziej skoordynowana polityka bezpieczeństwa Unii rozpoczęła się po przyjęciu Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa.
[Wpisz tekst]