1

Prawo wyborcze

(

dr Lech Jamróz, Wydział Prawa UwB)

Tabela obrazuje przesłanki korzystania z prawa wyborczego w poszczególnych wyborach w Polsce

Wybory

Czynne prawo wyborcze

Bierne prawo wyborcze

Do Sejmu, Senatu,

na urząd Prezydenta

•

obywatel polski, ukończone 18
lat

•

obywatel polski, ukończone
odpowiednio 18/30/35 lat,

•

korzysta z pełni praw wyborczych
do Sejmu

Do Parlamentu Europejskiego

•

obywatel polski, ukończone
18 lat

•

obywatel UE, niebędący
obywatelem polskim, który
ukończył 18 lat i stale
zamieszkuje na terytorium
Polski

•

osoba mająca prawo wybierania w
tych wyborach, ukończone 21 lat,
która od co najmniej 5 lat
zamieszkuje w Polsce lub na
terenie innego państwa
członkowskiego UE

Do organów stanowiących j.s.t.

rada gminy: obywatel polski oraz

obywatel państwa członkowskiego UE,
ukończone 18 lat oraz stale
zamieszkuje na obszarze tej gminy

rada powiatu i sejmik województwa:

obywatel polski, ukończone 18 lat oraz
stale zamieszkuje na obszarze
powiatu/województwa

osoba mająca prawo wybierania tych

organów

osoba mająca prawo wybierania tych

organów

Wójta/burmistrza/ prezydenta
miasta

•

osoba mająca prawo
wybierania do rady tej gminy

•

obywatel polski, mający prawo
wybierania w tych wyborach,
ukończone 25 lat (kandydat nie
musi stale zamieszkiwać na
obszarze gminy, w której
kandyduje)

Przesłanki

negatywne

korzystania

z

prawa

wyborczego (nie ma prawa
wybieranie osoba/nie może być
wybrana osoba)

1/ pozbawiona praw publicznych
prawomocnym orzeczeniem sądu,

2/ pozbawiona praw wyborczych
prawomocnym orzeczeniem Trybunału
Stanu,

3/ ubezwłasnowolniona prawomocnym
orzeczeniem sądu.

1/ skazana prawomocnym wyrokiem na karę
pozbawienia wolności za przestępstwo
umyślne ścigane z oskarżenia publicznego
lub za umyślne przestępstwo skarbowe,

2/ wobec której wydano prawomocne
orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa
wybieralności (w wyniku tzw. postępowania
lustracyjnego)

3/ obywatel państwa członkowskiego UE,
niebędący obywatelem polskim pozbawiony
prawa wybieralności w państwie UE, którego
jest obywatelem

Podstawę prawną wyborów (wyboru organów ) stanowią obecnie:

Konstytucja RP

Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy

2

Uchwały PKW

Orzecznictwo:

•

Trybunału Konstytucyjnego;

•

Sądu Najwyższego;

•

Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Organizacja wyborów:

Wybory do parlamentu (art. 98 Konstytucji): zarządza Prezydent nie później niż na 90 dni

przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji i wyznacza ich datę w ciągu 30 dni przed

upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji; w razie skrócenia kadencji Prezydent zarządza

wybory na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od daty zarządzenia.

Wybory prezydenckie (art. 128): zarządza Marszałek Sejmu na dzień pomiędzy 100 a 75

dniem przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta; w razie opróżnienia urzędu nie

później niż w 14-tym dniu po opróżnieniu urzędu; podobnie przy stwierdzeniu nieważności

wyborów, wyznaczając datę ich przeprowadzenia na dzień przypadający w ciągu 60 dni od

zarządzenia.

wybory do PE: zarządza Prezydent w drodze postanowienia, nie później niż na 90 dni

przed dniem wyborów, wyznaczając ich datę w okresie wyborczym. Postanowienie publikuje

się w Dz. U., najpóźniej w 5-tym dniu od podpisania postanowienia.

Komisje wyborcze:

•

Państwowa Komisja Wyborcza:

- obsługuje wszystkie procedury wyborcze i referendalne (PKW pracuje stale),

- sprawuje funkcje nadzorczo-organizacyjne wobec niższych komisji wyborczych (wytyczne i

wyjaśnienia),

3

- ZADANIA: ogłasza wyniki wyborów; dokonuje rejestracji kandydatów na urząd prezydenta;

- SKŁAD: 3 sędziów TK, 3 sędziów SN, 3 sędziów NSA (wskazują Prezesi tych organów,

powołuje Prezydent; mogą być w stanie spoczynku).

•

Okręgowe komisje:

- rejestracja kandydatów (w wyborach do Senatu),

- rejestracja okręgowych list kandydatów (w wyborach do Sejmu),

- GŁÓWNE ZADANIA: ustalanie wyników głosowania i wyników wyborów w okręgu; ustalenie

wyników głosowania w wyborach prezydenckich i przekazuje je do PKW;

- SKŁAD: sędziowie (od 5 do 11) na ich czele wojewódzki komisarz wyborczy (zgłaszani przez

ministra sprawiedliwości, powołuje PKW);

•

Rejonowe komisje:

SKŁAD: 5 sędziów plus komisarz wyborczy,

ZADANIA: m. in. zapewnienie dostarczenia kart do głosowania obwodowym komisjom

wyborczym i rozpatrywanie skarg na działalność obwodowych komisji wyborczych.

•

Terytorialne komisje: (wojewódzkie, powiatowe, gminne, w tym miast na prawach

powiatu)

SKŁAD: ogólnie jest to od 7 do 9 osób stale zamieszkałych na obszarze działania danej rady,

ZADANIA: m. in. rejestrowanie kandydatów na radnych i rozpatrywanie skarg na działalność

obwodowych komisji wyborczych.

•

Obwodowe komisje:

- powoływane spośród wyborców przez wójtów (dotyczy wyborów parlamentarnych,

lokalnych i referendum) i przez okręgowe komisje wyborcze (wybory prezydenckie).

Obwody głosowania:

4

•

podziału na stałe obwody głosowania dokonuje rada gminy, w drodze uchwały, na

wniosek wójta,

•

powinien obejmować od 500 do 3.000 mieszkańców. W uzasadnionych przypadkach

– mniej,

•

rada gminy w drodze uchwały na wniosek wójta tworzy odrębne obwody w:

Zakładach Opieki Zdrowotnej, Domach Pomocy Społecznej, Zakładach Karnych,

Aresztach Śledczych,

•

można utworzyć w domach studenta (co najmniej 50 osób zawiadamia rektora o

zamiarze przebywania w trakcie wyborów, jeżeli rektor wyrazi zgodę

decyduje

rada gminy w drodze uchwały na wniosek wójta); nie dotyczy to wszystkich wyborów

lokalnych.

Rejestr wyborców:

•

stanowi zbiór danych osobowych z ewidencji ludności,

•

uwzględnia dane (obejmuje) obywateli państwa członkowskiego UE, niebędących

obywatelami polskimi i uprawnionych do korzystania z praw wyborczych,

•

prowadzi gmina jako tzw. zadanie zlecone,

•

składa się z:

Części A: obejmuje obywateli polskich,

Części B: obejmuje obywateli UE niebędących obywatelami polskimi, stale zamieszkałych

na obszarze gminy i uprawnionych do korzystania z praw wyborczych w

RP.

•

wyborcy stale zamieszkali na obszarze gminy bez stałego zameldowania wpisywani są

do rejestru, jeżeli złożą w urzędzie gminy stosowny wniosek; dotyczy to także osób

nigdzie nie zamieszkałych,

5

•

jeżeli wpisano do rejestru

zawiadamia się właściwy (poprzedni) urząd gminy, w

rejestrze którego wcześniej był wpisany, aby wykreślono,

•

sądy rejonowe rozpoznają skargi na decyzję wójta o odmowie wpisu do rejestru

wyborców,

•

z rejestru skreśla się osoby pozbawione wskutek prawomocnego orzeczenia

Trybunału Stanu - praw wyborczych , a sądu – praw publicznych,

Spis wyborców:

•

obejmuje osoby, którym przysługuje prawo wybierania,

•

można być wpisanym tylko do jednego spisu,

•

składa się z dwóch części:

Część A: wybory do Sejmu, Senatu, na urząd Prezydenta, do rad powiatów i sejmików

wojewódzkich,

Część B: wybory do Parlamentu Europejskiego, wybory do rad gmin i wybory

wójta(burmistrza/prezydenta).

•

Spis jest sporządzany i aktualizowany przez gminę jako zadanie zlecone, w oparciu o

rejestr wyborców,

•

Niepełnosprawny

na pisemny wniosek skierowany do urzędu gminy (najpóźniej na

14 dni przed wyborami) jest wprowadzany do spisu w wybranym przez siebie

obwodzie,

•

Przebywający czasowo na obszarze gminy oraz przebywający bez zameldowania, a

także niezamieszkali nigdzie

na pisemny wniosek skierowany do urzędu gminy

(najpóźniej na 5 dni przed wyborami) jest wprowadzany do spisu. Nie dotyczy to

wszystkich wyborów lokalnych, bo tu wpisuje się tylko osoby stale zamieszkałe.

6

Głosowanie:

•

osobiste,

•

także w sposób korespondencyjny (jest on odmiana głosowania osobistego),

•

od 7.00 do 21.00 (jeżeli odbywa się jednego dnia),

•

istnieje możliwość głosowania w ciągu 2 dni (jednak na skutek orzeczenia TK nie

dotyczy to wyborów do Sejmu, Senatu i na urząd Prezydenta)

•

prawo głosowania przysługuje:

1/ wyborcy,

2/ pełnomocnikowi wyborcy (przesłanki korzystania z pełnomocnika: znaczny lub

umiarkowany stopień niepełnosprawności, ukończone 75 lat najpóźniej w dniu wyborów,

pełnomocnik musi być osobą wpisaną do rejestru w tej samej gminie, może być

pełnomocnikiem tylko jednej osoby, zawiadomienie najpóźniej na 10 dni przed

wyborami)

3/ osobie dopisanej do spisu wyborców:

a/ ten, kto przedłoży zaświadczenie o prawie do głosowania (jeżeli można je

uzyskać i przepisy tego wymagają),

b/ ten, kto został pominięty w spisie, a udokumentuje, że stale zamieszkuje na

terenie obwodu głosowania, a urząd gminy potwierdzi, że nie utracił prawa wybierania i

nie jest wpisany do innego spisu,

c/ osoba skreślona ze spisu w innych jednostkach (ZOZ-y, inne),

d/ obywatel polski, stale zamieszkujący za granicą, a głosuje na podstawie

ważnego paszportu (dotyczy wyborów: do Sejmu i Senatu, na Prezydenta, do Parlamentu

Europejskiego).

Protesty wyborcze:

7

Termin na złożenie:

1/ wybory do Sejmu, Senatu, Parlamentu Europejskiego

7 dni od ogłoszenia wyników przez PKW, SN stwierdza ważność nie później niż w ciągu 90

dni od daty wyborów,

2/ wybory prezydenckie

3 dni od ogłoszenia wyników przez PKW, SN stwierdza ważność nie później niż w ciągu 30

dni odpadania wyników,

3/ wybory do organów j.s.t.

w ciągu 14 dni od daty wyborów, ważność stwierdza właściwy Sąd Okręgowy w terminie

30 dni liczone od upływu 7 dni po terminie przeznaczonym na protesty wyborcze.

Zarzut:

przeciwko ważności wyborów, ważności wyborów w okręgu, przeciwko wyborowi

określonej osoby.

Podstawa zarzutu (powód):

1/ przestępstwo przeciwko wyborom (określone w kodeksie karnym), mające wpływ na

wynik, ustalenie wyników, czy przebieg głosowania,

2/ naruszenie przepisów kodeksu wyborczego, mające wpływ na wynik, ustalenie wyników,

czy przebieg głosowania,

Uprawnieni:

8

1/ wyborca, którego nazwisko zastało umieszczone w spisie wyborczym w określonym

obwodzie (przeciwko naruszeniom przepisów kodeksu wyborczego, mającym wpływ na

wynik, ustalenie wyników, czy przebieg głosowania),

2/ wyborca, którego nazwisko zastało umieszczone w spisie wyborczym w określonym

obwodzie (przeciwko ważności wyborów w okręgu lub przeciwko wyborowi posła,

senatora, posła do PE, radnego, czy wójta),

3/ wyborca, którego nazwisko zastało umieszczone w spisie wyborczym w określonym

obwodzie (przeciwko wyborowi Prezydenta RP),

4/ przewodniczący właściwej komisji wyborczej,

5/ pełnomocnik wyborczy.