Praca z pacjentem

16

ASYSTA DENTYSTYCZNA

mgr lic. tech. dent. dypl. hig. stom. Agnieszka Czarnota-Nastały

Leczenie wad zgryzu zarówno u dorosłych, jak i u dzieci wymaga
przede wszystkim pogłębionego wywiadu z pacjentem oraz wybrania
odpowiednich metod postępowania.

Asystowanie

w ortodoncji

– aparaty ortodontyczne w leczeniu wad zgryzu

Dla każdego pacjenta po wnikliwie przeprowadzonym
wywiadzie, badaniach klinicznych i pomocniczych lekarz
nakreśla plan leczenia. Uwzględniając różnorodność
problemów ortodontycznych pacjentów, nie do końca
możliwe jest precyzyjne przedstawienie metod
postępowania terapeutycznego w danych przypadkach, ale
istnieją pewne ogólne wytyczne, którymi kierują się lekarze,
wdrażając odpowiednie plany postępowania leczniczego.

Regułą jest, że przed rozpoczęciem każdego leczenia

ortodontycznego pacjent musi: wyleczyć wszystkie zęby,
znać i wdrażać prawidłowe nawyki higienizacyjne oraz,
o ile jest taka możliwość, usunąć przyczynę powstania wady
zgryzu (np. krzywa przegroda nosa, zbyt krótki przyczep
wędzidełka języka).

Podczas wstępnej rozmowy lekarz ortodonta informuje

rodziców o przewidywanym czasie leczenia, możliwych
wynikach leczenia oraz kosztach. Natomiast zadaniem
higienistki jest zaznajomienie zarówno dziecka, jak
i rodziców o konieczności wprowadzenia wzmożonej
higieny jamy ustnej oraz higieny aparatu ortodontycznego.

Każda higienistka pracująca z lekarzem ortodontą

powinna posiadać wiedzę na temat klasyfikacji wad zgryzu
(tab. 1) i budowy aparatów ortodontycznych stosowanych
do ich leczenia. Wykształcenie w tym temacie znacznie
poprawia komunikację na linii higienistka –lekarz,
co również wpływa na wzbudzenie zaufania pacjenta
oraz polepszenie komfortu leczenia, jak i komfortu pracy
zespołowej.

Podział wad zgryzu

Wady poprzeczne
(wady w stosunku do płaszczyzny pośrodkowej)

Wady przednio-tylne
(wady w stosunku do płaszczyzny czołowej)

Wady pionowe
(wady w stosunku do płaszczyzny poziomej)

Zgryz krzyżowy:
1) częściowy:

a) przedni: prawy, lewy
b) boczny: jednostronny, obustronny

2) całkowity: prawy, lewy

Tyłozgryz:
1) częściowy
2) całkowity
3) rzekomy

Zgryz otwarty:
1) częściowy przedni
2) częściowy boczny:

a) jednostronny: prawy, lewy
b) obustronny

3) całkowity

Tyłożuchwie:
1) czynnościowe
2) morfologiczne – retrogenia

Boczne przemieszczenie żuchwy:
1) czynnościowe
2) morfologiczne – laterogenia

Przodozgryz:
1) częściowy
2) całkowity
3) rzekomy

Zgryz głęboki:
1) częściowy – nadzgryz
2) całkowity
3) rzekomy

Zgryz przewieszony:
1) jednostronny: prawy, lewy
2) obustronny

Przodożuchwie:
1) czynnościowe
2) morfologiczne – progenia

Tab. 1. 

Klasyfikacja wad zgryzu wg Orlik-Grzybowskiej

Praca z pacjentem

3/2016

17

Leczenie zgryzów krzyżowych

Zgryz krzyżowy powstaje w wyniku dysproporcji
szerokości łuków zębowych, stąd w celu leczenia tej wady
stosuje się aparaty, które poszerzają szczękę i zapobiegają
równoczesnemu poszerzaniu dolnego łuku zębowego
związanego ze wzrostem kości.

W uzębieniu mlecznym w leczeniu zgryzów krzyżowych

można stosować aktywator Andresena z aktywnym
dolnym łukiem wargowym. Jest to aparat blokowy, na który
składają się dwie płyty (podniebienna i językowa) połączone
w całość (fot. 1).

Jeśli różnica szerokości łuków zębowych jest duża

(przekraczająca 3-4 mm), stosuje się aparat stały Quad-Helix
(łuk górny) lub Bi-Helix (łuk dolny). Do około 10. roku życia
aparat ten działa rozbudowująco na podstawę kostną szczęki.
W późniejszym wieku jego funkcjonalność ogranicza się
do wyrostków zębodołowych i koron zębów (fot. 2a-b).

Zgryz krzyżowy ze stłoczeniem zębów w odcinku

przednim należy najpierw wyleczyć za pomocą aktywnej
płyty górnej z łukiem zstępującym (fot. 3).

Jeżeli problemem jest zgryz krzyżowy w odcinku

przednim dotyczący pojedynczego zęba, w celu leczenia
stosuje się ćwiczebną łopatkę.

Boczne morfologiczne przemieszczenie żuchwy

(laterogenia), będące wadą rozwojową, jest leczone aparatami
cienkołukowymi oraz operacyjnie.

Leczenie zgryzu przewieszonego

Zgryz przewieszony w uzębieniu mlecznym i mieszanym
leczy się za pomocą szlifowania zębów bocznych mlecznych,
tak aby umożliwiły rozbudowę kostną zahamowanego
we wzroście dolnego łuku zębowego.

Jedną z metod jest też cementowanie płaszczyzny nagryzo-

wej na górnych kłach i wykorzystanie podniesionego zwarcia
do rozbudowy łuku dolnego za pomocą płytki dolnej (fot. 4).

Fot. 1.

 Aparat Andresena

Fot. 2a

. Quad-Helix

Fot. 2b

. Bi-Helix

Leczenie dotylnych wad zgryzu

Celem leczenia wad dotylnych jest rozbudowa łuku dolnego
i wysunięcie żuchwy, równocześnie hamujące doprzedni
wzrost szczęki. Stosuje się tu najczęściej aparat blokowy –
aktywator Andresena ustawiony z wysunięciem żuchwy
(fot. 1). Aparat ten ma w swojej budowie dwa łuki wargowe:
górny i dolny. Górny łuk w celu leczenia wad dotylnych jest
łukiem czynnym i od jego usytuowania zależy zaplanowanie
ruchu zębów. Dolny łuk to łuk bierny; służy do odsuwania
wargi dolnej, co niweluje niekorzystnie działające napięcie
mięśni warg na zęby przednie dolne.

Do leczenia wad klasy drugiej stosuje się również

odpowiednio skonstruowane aparaty: Fränkla (fot. 5),
Baltersa (fot. 6) i Klammta (fot. 7).

W przypadku leczenia tyłozgryzu z wychyleniem

siekaczy i ze zwężeniem łuku zębowego szczęki na początku
pomocne jest zastosowanie aktywnej płyty górnej ze śrubą
podniebienną (fot. 8). Poszerzenie szczęki umożliwi
w tym przypadku wysunięcie dolnego łuku zębowego,
a dalsze leczenie można kontynuować za pomocą aparatu
czynnościowego, np. aktywatora Andresena.

Tyłożuchwie morfologiczne (retrogenia) jest wadą

niepoddającą się leczeniu aparatami zdejmowanymi,
poprawę rysów twarzy uzyskuje się drogą operacyjną.

Leczenie doprzednich wad zgryzu

Celem leczenia doprzednich wad zgryzu jest zahamowanie
nadmiernego wzrostu żuchwy, rozbudowy szczęki
do przodu i na boki. Doskonałe zastosowanie znajduje
tu wspomniany już wcześniej aktywator Andresena; żuchwa
jest w nim ustawiona w maksymalnym cofnięciu. Dolny
łuk aktywatora jest łukiem czynnym i ma na celu cofanie
zębów siecznych dolnych. Elementy rozbudowy, takie jak
sprężyny Coffina czy śruby, wykorzystywane są w zależności
od potrzeby poszerzania łuków zębowych (fot. 9).

1

2a

2b

fo

t. ar

chiwum autor

ki

Praca z pacjentem

18

ASYSTA DENTYSTYCZNA

W uzębieniu mieszanym stosuje się również

odpowiednio skonstruowane aparaty Baltersa i Klammta
oraz czepiec i procę bródkową.

Leczenie zgryzów otwartych

Zanim rozpocznie się leczenie zgryzu otwartego, należy
zbadać pozycję, wielkość i czynność języka. Zgryzy otwarte
związane z nawykami ssania czy innymi parafunkcjami
leczy się bardzo sprawnie, natomiast te związane
z zaburzeniami czynności języka są trudne do wyleczenia
i często powracają. Jeżeli u dziecka występują równocześnie
zaburzenia mowy, to oprócz leczenia ortodontycznego
istnieje potrzeba wdrożenia również leczenia
foniatryczno-logopedycznego.

W celu leczenia zgryzu otwartego hamuje się wzrost

tych zębów, które dochodzą do płaszczyzny zgryzowej,

a pozostałym stwarza warunki, aby doszły do kontaktu
z zębami przeciwstawnymi.

W leczeniu zgryzów otwartych znajdują zastosowanie

aparaty: aktywator Andresena i bionator Baltersa z odpo-
wiednio ukształtowanymi z akrylu wałami nagryzowymi.

Jeżeli leczenia wymaga zgryz otwarty ze zwężeniem

łuku zębowego szczęki, wskazaniem jest zastosowanie płyty
akrylowej z bocznymi wałami nagryzowymi oraz zaporą dla
języka (fot. 10).

Zgryz otwarty całkowity wymaga zarówno leczenia

ortodontycznego, jak i chirurgicznego.

Leczenie zgryzów głębokich

W leczeniu zgryzu głębokiego dąży się do zahamowania
pionowego wzrostu przedniej części szczęki i równocześnie
do wychylenia siekaczy górnych, ewentualnie dolnych.

Fot. 3.

 Łuk zstępujący

Fot. 5.

 Aparat Fränkla

Fot. 4.

 Płyta dolna

Fot. 6.

 Aparat Baltersa

3

5

4

6

Praca z pacjentem

3/2016

19

Nadzgryz jest mało podatny na leczenie aparatami
czynnościowymi, choć aparat Fränkla wydaje się w tym
przypadku dobrym rozwiązaniem (fot. 5).

Wadę dotyczącą uzębienia mlecznego leczy się

z zastosowaniem płytki podniebiennej z wałem prostym,
mieszanego natomiast, stosując płytę aktywną górną
z przednim wałem nagryzowym.

Zgryz głęboki całkowity jest trudny do rehabilitacji.

Towarzyszący mu często tyłozgryz, wyleczony, pozwala
uzyskać korzystniejsze warunki zgryzowe.

Zgryz głęboki rzekomy jest wadą nabytą. Skutecznie

leczy się ją protezami dziecięcymi podnoszącymi stosunki
zwarciowe, co pozwala prawidłowo ukierunkować
wyrzynanie zębów stałych.

Znajomość klasyfikacji wad zgryzu i budowy

poszczególnych aparatów rehabilitujących narząd

żucia zdecydowanie ułatwia komunikację w zespole
stomatologicznym zajmującym się leczeniem
ortodontycznym. Higienistka mająca takowe przygotowanie
już na etapie pierwszej wizyty pacjenta potrafi określić
plan postępowania i przygotować odpowiednie narzędzia
pracy, a w dalszej kooperacji daje możliwość swobodnego
i celowego działania dającego satysfakcję zarówno jej,
lekarzowi, jak i pacjentowi.

q

Fot. 7.

 Aparat Klammta

Fot. 9.

 Sprężyny Coffina

Fot. 8.

 Płyta górna ze śrubą podniebienną

Fot. 10

. Płyta górna z zaporą językową

7

9

8

10

Agnieszka Czarnota-Nastały – dyplomowana higienistka

stomatologiczna oraz absolwentka Lubelskiego Uniwersytetu

Medycznego (lic. rat. med., lic. tech. dent. oraz mgr zdrowia

publicznego). Od 2011 r. pracuje w gabinecie stomatologicznym.

Stale podnosi swoje kwalifikacje poprzez uczestniczenie

w kursach i szkoleniach. Prowadzi zajęcia z techniki ortodontycznej

na Lubelskim Uniwersytecie Medycznym.