FLEKSJA

1. Podział opierał się na przyrostku tematycznym.

2. RYCINA PONIŻEJ

3. Liczba podwójna w języku polskim pozostała tylko i wyłącznie w gwarach. Zanikła ona w
języku potocznym, występuje głownie w starodawnych przysłowiach.

4. Powstał w języku polskim tzw rodzaj męskozywotny – jest to rodzaj, który mówi nam o
tym, iż jest to rodzaj męski, ale żywy np. mężczyzna oraz rodzaj męskonieżywotny – jest to
rodzaj, który mówi nam o tym, iż jest to rodzaj męski jednak nieżyjący np. kamieo

5. Głównym zadaniem mianownika jest oznaczanie podmiotu. Mianownik jest w języku
polskim najczęstszym przypadkiem, chod używany jest rzadziej niż w językach o ubogiej

fleksji. Konstrukcje, w których w językach o podobnym systemie przypadków występuje
mianownik, a w polskim inny przypadek, to m.in.:



w zdaniach postaci "X jest Y", np. "on jest lekarzem", Y występuje w narzędniku



w negatywnych zdaniach egzystencjalnych podmiot występuje w dopełniaczu, np.
"doktora nie ma"

Podmiot wyrażony zaimkiem jest często opuszczany, a jego rolę przejmuje koocówka
osobowa czasownika. Mianownik występuje często w funkcji wołacza.

Koocówki mianownika l.p.

Sytuacja

męskie, niektóre
żeoskie (z reguły
miękkotematowe)

większośd
żeoskich

nijakie
twardotematowe i
niektóre
miękkotematowe

większośd nijakich
miękkotematowych

Koocówka -0

-a

-o

-e

Przykłady

stół, gołąb, ryś, krew,
mysz

małpa,
kasza,
ziemia

niebo, drzewo, płuco pole

Wyrazy takie jak męskoosobowe poeta, sędzia, książę, dziadzio, gauczo,
męskożywotne satelita, Reksio, nijakie imię, zwierzę, akwarium, żeoskie pani mają koocówkę
niezgodną z podanymi zasadami.

Koocówki mianownika l.m.

Sytuacja

męskie
nieosobowe i
żeoskie,
twardotemato
we

męskoosobowe
twardotematowe

męskoosobow
e
miękkotemato
we

męskie
nieosobowe i
żeoskie z M.
l.p. -a,
miękkotemato
we

nijaki
e

żeoski
e z M.
l.p. -0

Kooców

ka

-y (-ki, -gi)

-´i/-owie (-cy, -dzy, -
rzy)

-e/-owie

-e

-a

-i/-y/-
e

Przykład te stoły,

ci doktorzy, Polacy, ci królowie,

te gołębie,

te

te

y

małpy, ptaki,
nogi

chłopi,
Włosi(zamiast *Wło
szy, pojawia się
fonetyczna
miękkośd)

goście

rysie, kasze,
ziemie

pola,
płuca,
drzew
a

kości,
myszy
, noce



Rzeczowniki męskoosobowe typu chłopiec mają koocówkę -y (historycznie -i) jak
twardotematowe: chłopiec – chłopcy, ale koniec – kooce.



Rzeczowniki rodzaju nijakiego na -ę mają w liczbie mnogiej koocówkę -ona (imię –
imiona) lub -ęta (cielę – cielęta); rozszerzenie tematu -eo-/-on- lub -ęd-/-ęt-/-ąt-
występuje wszędzie poza mianownikiem – biernikiem – wołaczem l.poj. Rozszerzenie -
ęt-/-ąt- ma też w liczbie mnogiej rzeczownik męskoosobowy książę – książęta.



Rzeczowniki męskoosobowe zakooczone na -in tracą to rozszerzenie w liczbie mnogiej i
otrzymują w mianowniku l.mn. nietypową koocówkę -e: Rosjanin – Rosjanie, Amerykanin
– Amerykanie.



W mianowniku liczby mnogiej wyjątkową koocówkę -e (zmiękczające) mają
także Hiszpan – Hiszpanie, Cygan – Cyganie.



Kilka rzeczowników obcego pochodzenia otrzymuje koocówkę -e (niezmiękczające),
np. seans – seanse (męskonieżywotny),szansa – szanse (żeoski).



Rzeczowniki nijakie pochodzenia łacioskiego, zakooczone na -um, są nieodmienne w
liczbie pojedynczej, odmieniają się jednak w liczbie mnogiej: akwarium – akwaria.



Wyjątkowe koocówki w mianowniku liczby mnogiej mają następujące rzeczowniki: brat –
bracia, ksiądz – księża, śmied – śmieci(obok regularnego śmiecie), dzieo – dni (tydzieo –
tygodnie z regularną koocówką, ale z nieregularną zmianą tematu), dziecko – dzieci, oko
– oczy, ucho – uszy, ręka – ręce.



W języku polskim istnieje grupa rzeczowników, które odmieniają się jak przymiotniki,
np. myśliwy, służący, złoty, czesne, królowa.



Rzeczowniki męskoosobowe na ogół obok zwykłej formy mianownika liczby mnogiej
używane bywają w tak zwanej formiedeprecjatywnej (nie jest to forma neutralna,
zwykle wyraża ona pogardę mówiącego, czasem jednak wręcz odwrotnie). Forma ta jest
zbudowana tak, jakby rzeczownik nie był osobowy, łączy się też z nieosobową formą
zaimka i przymiotnika, np. ci dobrzy chłopi – te dobre chłopy. Najnowsze źródła uznają
już formę deprecjatywną za element języka literackiego. Istnieją rzeczowniki, które
zazwyczaj lub wyłącznie używają tej właśnie formy, np. ten karzeł, klecha – te karły,
klechy (o przynależności do rodzaju męskoosobowego świadczy wówczas forma biernika
l.mn. równa formie dopełniacza: widzę klechów, karłów).



Nie ma ścisłych reguł dystrybucji koocówki -owie. Niektóre rzeczowniki męskoosobowe
mogą nawet tworzyd dwie formy (zwykłego) mianownika liczby mnogiej, np. ci
profesorowie – ci profesorzy (i jeszcze deprecjatywne te profesory). Postad z koocówką -
owie ma wówczas znaczenie bardziej dostojne niż postad z koocówką -i, -rzy, -cy, -dzy, -e.
Natomiast kiedy postad z -owie jest jedyną używaną normalnie, koocówka -e jest
archaiczna, a więc podniosła: ci mężowie – ci męże.

6. W języku polskim były przymiotniki odmieniały się na dwa sposoby – prosty oraz złożony.

Funkcje odmiany prostej – sygnalizowanie nieokreśloności tj. gdy mowa po raz pierwszy o
kimś lub czymś, o kimś lub o czymś nieznanym. Funkcje odmiany złożonej – sygnalizowanie
określoności tj. gdy mowa o kimś lub czymś znanym, po raz kolejny.

Odmiana prosta (rzeczownikowa, tj. przymiotniki odmieniały się według wzorca

rzeczownikowego);



Przymiotniki twardotematowe w rodz. męskim i nijakim odmieniały się wg wzorca

deklinacji rzeczowników na –o-; miękkotematowe – wg deklinacji –jo-, por. odmianę

w lp.



Przymiotniki twardotematowe w rodz. żeoskim odmieniały się wg wzorca deklinacji

rzeczowników na –a-; miękkotematowe – wg deklinacji –ja-.

Przykład prostej (rzeczownikowej) odmiany przymiotników w języku psł.: twardotematowej i

miękkotematowej (formy wspólne dla rodz. męskiego i nijakiego w D. C. i N., formy wspólne

dla wszystkich rodzajów – w Msc., formy różne dla każdego rodzaju – M., B.):

Zanik odmiany prostej (rzeczownikowej) w polszczyźnie, dziś tylko jej relikty

Odmiana złożona (zaimkowa, tj. do przymiotnika w odmianie prostej, a więc z koocówkami

takimi jak rzeczowniki –o-, -jo- lub –a-, -ja-tematowe dodawano zaimek anaforyczny *jь, *ja,

*je w odpowiednich formach przypadkowych).

7. Nieprzyjacielowa, wiesioł, judaszowy, kotny

8. Wyjśd za mąż – pierwotna dawna koocówka fleksyjna, utwalona/zachowana, mied męża,
wspólczesna koocówka a jest wzięta z dopełniacza, ponieważ w XVI wieku wykształcił się
rodzaj męskożywotny

9. Dawnymi laty, tamtymi czasy, archaiczne formy, koocówka pierwotna y (narzednik liczby
mnogiej). Dziś koocówki z latami, z czasami

10. Dwie słowie to archaizm liczby podwójnej od dwa słowa

11. oka: oczy – oczy dotyczą istot żywych, oka mogą m.in. pływad na rosole (relikty liczby
podwójnej)

12. Trzymad coś na ręku (miejscownik liczby mnogiej). Trzymad coś na 1 ręce, 2 reku – relikt
liczby podwójnej, twardotematowe

13. W odniesieniu do rzeczownika ręka mianownik,biernik wołacz liczby mnogiej – ręce
(dawna liczba podwójna), w takim razie regularna forma brzmialaby ręki

14. uszy: ucha – uszy dotyczą istot żywych, ucha ma np. torebka (relikty liczby podwójnej)

15. Aoryst – czas przeszły dokonany, oznaczał czynnośd jednokrotną i dokonaną w
przeszłości. Pierwotnie tworzył się zarówno od czasowników dokonanych jak i
niedokonanych. Z trzech aorystów: asygmatycznego, sygmatycznego I, sygmatycznego II w
języku polskim ujawnił się tylko sygmatyczny I. Tworzony od czasowników zakooczonych w
temacie bezokolicznika na samogłoskę.

Imperfekt – oznaczał czynnośd trwającą lub powtarzającą się w przeszłości. Był tworzony od
czasowników niedokonanych.

Aoryst i imperfekt zlały się, a następnie zanikły. Koocówka aorystu zachowała pewną
żywotnośd w gwarach: byłech, byłek (=byłem)

Czas przeszły złożony stał się prosty: bylъ jes-mь > byłem.

Czas zaprzeszły - Poprawna, chod rzadko używana konstrukcja w języku polskim. Wg Jana
Miodka "kategoria gramatyczna praktycznie już dziś martwa, wykorzystywana od czasu do
czasu w celach stylizacyjnych"

[1]

. Tworzona jest przez dodanie do czasu przeszłego słowa

"byd" do postaci "-ł" danego czasownika. Np. "Obawiałem się tego tak dawno, w 1963
roku, jużem w to był wszedł i powypisywałem książki, które dzisiaj okazują się bardzo
czytelne" (za Stanisławem Lemem) - najpierw jużem był wszedł, następnie powypisywałem

[1]

.

Jednym z przykładów pozostałości czasu zaprzeszłego jest czasownik powinien był, a jego
odmiana wygląda następująco:

Liczba

Osoba

Czasownik

liczba pojedyncza

1. (ja)

powinienem był / powinnam była

2. (ty)

powinieneś był / powinnaś była

3. (on, ona, ono) powinien był / powinna była / powinno było

liczba mnoga

1. (my)

powinniśmy byli/ powinnyśmy były

2. (wy)

powinniście byli / powinnyście były

3. (oni, one)

powinni byli / one powinny były

16. Przyczyny w formach 1 i 2 os. L.mnog czasu przeszłego akcent pada na 3 sylabe od kooca
czyli na dawny imiesłów, akcent pada na 3 sylabe we wszystkich osobach l.poj. Dopóki była
struktura dwuwyrazowa każdy z wyrazów miał swój samodzielny akcent. Gdy nastąpila
syntetyzacja zanikł akcent na słowie posiłkowym. Został wyłącznie ancent na dawnym
imiesłowie ponieważ koocówka była ruchoma.

17. W wyrazie wilcy zaszła II palatalizacja.