Legionella pneumophila

cienka pleomorficzna pałeczka Gram ujemna

względnie wewnątrzkomórkowa

urzęsiona, ruchliwa

wysokie wymagania – hodowla niezwykle trudna i tylko z próbek tkankowych, na wyciągu z drożdży

z węglem aktywowanym i cysteiną

charakterystyczne dla środowiska wodnego (np. źródła wody, klimatyzacja itd.)

zakażenie drogą oddechową

CZYNNIKI ZJADLIWOŚCI:

o białka adhezyjne – umożliwiają penetrację do wnętrza makrofagów

o toksyna białkowa – hamuje wybuch tlenowy

o katalaza – chroni przed osłabionym wybuchem tlenowym

o nieznany czynnik – chroniący przed lizą w fagolizosomie

o osłabienie ekspresji MHC – ochrona przed odpowiedzią immunologiczną

o egzotoksyny – słabo poznane

wywołuje:

o CHOROBĘ LEGIONISTÓW – pęcherzykowe zapalenie płuc, zlokalizowane lub rozsiane, z gorączką,

bólem głowy, suchym lub śluzowym kaszlem, biegunką lub dezorientacją

o GORĄCZKĘ PONTIAC – grypopodobna infekcja bez zajęcia płuc, ustępuje samoistnie i jest raczej

niegroźna – choć silnie zakaźna

DIAGNOSTYKA:

o wysrebrzanie albo immunofluorescencja plwociny/tkanki

o hodowla – jest piekielnie trudna

o testy serologiczne – ale za długo się na nie czeka, mogą być użyteczne do sprawdzenia, czy ktoś był

zarażony, ale nie do wczesnej diagnostyki

LECZENIE: makrolidy lub doksycyklina

PROFILAKTYKA: zwalczanie ognisk zakażonej wody

Inny drobnoustrój z tej rodziny: Legionella micdadei – też wywołuje zapalenie płuc

Mycoplasmatacae

należą tu rodzaje Mycoplasma i Ureoplasma

najmniejsze wolno żyjące bakterie

nie posiadają ściany komórkowej

bardzo wymagające w hodowli

względnie beztlenowe (poza tlenową M. pneumoniae)

Mycoplasma pneumoniae

tlenowa

często zakaża w dużych skupiskach ludzi – dzieci szkolne, żołnierze itd.

przenoszenie drogą kropelkową

częstsze w ciepłym klimacie

CZYNNIKI ZJADLIWOŚCI: białka adhezyjne uszkadzające rzęski i komórki błony śluzowej, odkładanie

kompleksów immunologicznych

wywołuje atypowe zapalenie płuc:

o długi okres inkubacji (do 25 dni)

o objawy grypopodobne, a potem zapalenie płuc, oskrzeli, tchawicy, gardła lub ucha środkowego

o suchy kaszel i zacienienia w RTG płuc – łagodna choroba

o częste reinfekcje

o może być powikłane zakażeniem OUN, mięśnia sercowego, stawów (kompleksy immunologiczne)

i krwi (hemoliza)

DIAGNOSTYKA: tylko serologia:

o wykrywanie zimnych aglutynin – przeciwciała przeciwko glikolipidom M. pneumoniae krzyżowo

wywołują hemaglutynację przez antygeny I erytrocytów ludzkich – ale ten test nie jest w pełni
swoisty (np. jest dodatni też w mononukleozie i zakażeniu adenowirusami)

o odczyn wiązania dopełniacza – wykrywanie swoistych przeciwciał

LECZENIE: tetracykliny albo erytromycyna

Inne Mycoplasmataceae

Zaliczamy tu Mycoplasma hominis i Ureoplasma urealyticum – mają wiele serotypów i są izolowane w przypadkach
bezobjawowych z okolicy moczowo-płciowej. Zakażają noworodki podczas porodu albo dorosłych drogą płciową.
W leczeniu stosuje się tetracykliny albo fluorochinolony.

Mycoplasma hominis:

o wywołuje gorączkę połogową, nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej, odmiedniczkowe

zapalenie nerek i zapalenie narządów miednicy u kobiet

o może wywoływać zakażenie ogólne u noworodków

Ureoplasma urealyticum

o wywołuje gorączkę połogową i nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej

o wydziela ureazę (cecha różnicująca z resztą Mycoplasmataceae)

Bakterie wewnątrzkomórkowe

Zaliczamy tutaj:

1. Chlamydiae

2. Rickettsiaceae

3. Bartonellaceae – jako jedyne z tych trzech, mogą być hodowane na pożywkach

Chlamydiae

trzy gatunki: C. trachomatis, C. psittaci, C. pneumoniae

bezwzględnie wewnątrzkomórkowe – nie mogą syntetyzować własnego ATP

mają ścianę komórkową, ale bez peptydoglikanu

nie rosną w podłożach sztucznych – tylko na hodowlach komórkowych

wysoce zakaźne

CZYNNIKI ZJADLIWOŚCI: namnażanie wewnątrzkomórkowe + toksyny – ale słabo poznane

skomplikowany cykl życiowy składający się z kolejnych stadiów:

o ciałko elementarne – postać zakaźna, zewnątrzkomórkowa – przyczepia się do komórek

i ulega fagocytozie

o ciałko siatkowate – replikacyjna forma wewnątrzkomórkowa, w cytoplazmie znajduje się

w specjalnych wodniczkach zwanych ciałkami wtrętowymi – lokalizują się one w pobliżu jądra
komórki gospodarza (jedno ciałko u C. trachomatis, liczne ciałka u pozostałych)

o ciałko pośrednie – efekt skupienia ciałek siatkowatych, „wygląda jak oko byka” (ja nie wiem skąd oni

biorą te porównania, wszyscy jak jeden pojebani...) – potem z kolei skupiają się dalej i tworzą
ciałka elementarne, które opuszczają komórkę (zabijając ją przy okazji)

Chlamydia trachomatis

najważniejszy gatunek spośród Chlamydiae

15 różnych serotypów:

o A, B, B

a

i C – jaglica

o D do K – niegonokokowe zapalenie cewki moczowej, śluzowo-ropne zapalenie szyjki macicy,

u noworodków: zapalenie spojówek i płuc

o L

1

, L

2

, L

3

– ziarniniak weneryczny

rezerwuar: bezobjawowi nosiciele ludzcy

droga przenoszenia: kontakt, płciowa albo przy porodzie

CHOROBOTWÓRCZOŚĆ:

o JAGLICA – przewlekłe pęcherzykowe zapalenie rogówki, często wiąże się z niską higieną, przenosi się

przez kontakt – zaczyna się zapaleniem spojówki, które nieleczone prowadzi do rewaskularyzacji
rogówki z wytworzeniem blizny (łuszczki) i ślepoty.

 najważniejsza przyczyna ślepoty na świecie

 nawrotowy charakter

 leczenie: sulfonamidy i tetracykliny

o ZIARNINIAK WENERYCZNY – przenoszony drogą płciową, 3 okresy choroby:

 pierwszy okres: mała, grudkowo-pęcherzykowa zmiana w okolicy płciowej (ustępuje

samoistnie) + zapalenie cewki moczowej

 drugi okres: bolesne powiększenie węzłów chłonnych pachwinowych, powyżej i poniżej

więzadła

pachwinowego

(„objaw

rowka”)

–

mogą

tworzyć

przetoki

(dymienice ziarniniakowe)

 trzeci okres: bliznowacenie prowadzi do zwężenia cewki moczowej i odbytnicy, a także

naczyń chłonnych – prowadzi to po wielu latach do słoniowacizny krocza, prącia, warg
sromowych (zespół odbytniczo-płciowy)

o NIEGONOKOKOWE ZAPALENIE CEWKI MOCZOWEJ – przenoszone drogą płciową:

 skąpa wydzielina, mogą, ale nie muszą, wystąpić zaburzenia oddawania moczu

 często występuje jednocześnie z Neisseria gonorrheae

 kryteria rozróżnienia zapalenia gonokokowego i niegonokokowego:

obecność dwoinek Gram dodatnich w rozmazie – tak/nie

czas wystąpienia objawów: mniej niż 4 dni w gonokokowym

samoistne ropne upławy w gonokokowym – brak upławów lub śluzowe

w niegonokokowym

 powikłania:

zapalenie najądrzy – może prowadzić do bezpłodności

zespół Reitera – późna (po 1-4 tygodni) reakcja nadwrażliwości, objawy:

o zapalenie stawów

o zapalenie spojówek lub jagodówki

o zmiany śluzówkowo-skórne

o ŚLUZOWO-ROPNE ZAPALENIE SZYJKI MACICY – przenoszone drogą płciową

 objawy:

śluzowo-ropne upławy

zapalenie szyjki macicy

>30 leukocytów wielojądrzastych w rozmazie wysięku

nie są do końca swoiste (gonokoki, Herpes simplex, Trichomonas vaginalis)

 powikłania: zapalenie narządów miednicy małej

o ZAKAŻENIA NOWORODKÓW:

 bezobjawowe (kolonizacja jamy nosowo-gardłowej)

 wtrętowe zapalenie spojówek – zabieg Credégo jest nieskuteczny!

 zapalenie płuc – najczęstsza przyczyna zapaleń płuc u noworodków

DIAGNOSTYKA:

o hodowla i izolacja – na hodowlach komórkowych: drogie, długo trwa i trudno dostępne

o serologia:

 immunofluorescencja bezpośrednia – wymaga doświadczonego personelu

 testy immunoenzymatyczne – wysoka czułość i swoistość

o hybrydyzacja DNA – najszerzej stosowany szybki test, wysoka czułość i swoistość

o PCR – dopiero wprowadzany

LECZENIE: w przenoszonych drogą płciową: doksycyklina, azytromycyna (pojedyncza dawka), cefalosporyny,

erytromycyna (u noworodków)

PROFILAKTYKA: powstrzymywanie się osób zakażonych od współżycia seksualnego, badanie i leczenie

partnerów seksualnych, likwidowanie zakażeń bezobjawowych

Chlamydia psittaci

zakażenie odzwierzęce – ptaki, zwłaszcza papugi i gołębie

zakażenie poprzez wdychanie unoszących się w powietrzu cząstek (odchody, pierze)

wywołuje chorobę ptasią (ornitozę, papuzicę):

o wylęganie przez 1-2 tygodnie

o objawy zapalenia płuc: kaszel, gorączka, ból głowy, złe samopoczucie i jadłowstręt

o czasami: plamisto-grudkowa wysypka odropodobna

o gorączka z obniżonym tętnem – ważna cecha różnicująca!

o limfadenopatia, hepatosplenomegalia

DIAGNOSTYKA: na podstawie objawów i wywiadu (kontakt z ptakami) + odczyn wiązania dopełniacza

LECZENIE: tetracykliny

Chlamydia pneumoniae

wywołuje przede wszystkim zakażenia bezobjawowe

przenoszenie z człowieka na człowieka

wywołuje łagodne odoskrzelowe zapalenie płuc, może być też poprzedzone infekcją górnych

dróg oddechowych

może mieć związek z chorobami układu krążenia i astmą

DIAGNOSTYKA: na podstawie objawów + serologia

LECZENIE: tetracykliny

Rickettsiaceae

zaliczamy tu: Rickettsia, Coxiella, Ehrlichia

niewielkie pałeczki, słabo barwiące się Gram ujemnie

bezwzględne pasożyty wewnątrzkomórkowe (wymagają czynników: ATP, acetylo-CoA, NAD...)

nie rosną na sztucznych podłożach

przenoszone przez stawonogi (kleszcze, wszy, pchły, roztocza) – wszystkie poza Coxiella, która może

występować poza organizmem w formie spor, które zakażają oddechowo

ogólny schemat patogenezy:

o ukąszenie rozpoczyna miejscowy okres wylęgania (namnażanie w komórkach śródbłonka).

Bez objawów, ewentualnie miejscowa reakcja nadwrażliwości na wektor albo powiększenie węzłów

o rozsiew drogą naczyń chłonnych, fagocytoza niezopsonizowanych patogenów (czyli nie dochodzi do

aktywacji makrofaga i drobnoustrój nie ginie w środku, tylko się namnaża) – limfadenopatia

o rozsiew drogą krwionośną – zapalenie naczyń, objawy ogólne, wysypka plamisto-grudkowa,

zakrzepica i niedokrwienie

o uszkodzenie naczyń, zwiększenie przepuszczalności i krwotoki (= wstrząs hipowolemiczny), DIC,

niewydolność serca

CHOROBOTWÓRCZOŚĆ:

o R. rickettsiae – gorączka plamista Gór Skalistych:

 zwłaszcza u mężczyzn poniżej 19 roku życia

 po 7-10 dniach wylęgania:

gorączka

bóle mięśniowe

silny ból głowy

kilka dni później: odropodobna wysypka, rozprzestrzenia się z obwodu dośrodkowo

 poważna choroba, 35% śmiertelności

o R. prowazekii – dur plamisty epidemiczny:

 najcięższa riketsjoza

 objawy:

gorączka

ból głowy

złe samopoczucie

zajęcie OUN i mięśnia sercowego

 10-60% śmiertelności

 choroba Brilla – nawrót choroby u ozdrowieńców, nawet po wielu latach

o Coxiella burnetti – gorączka Q:

 zakażenie drogą oddechową – różni się od reszty Rickettsiaceae!

 rezerwuary zwierzęce mogą być przyczyną zakażeń zawodowych

 objawy:

objawy grypopodobne z gorączką

nie ma wysypki!

paradoksalnie wolne tętno

czasami odoskrzelowe zapalenie płuc

rzadziej: bakteriemia z zapaleniem wątroby, wsierdzia lub opon/mózgu

o Ehrlichia chaffensis – ehrlichioza:

 tropizm do monocytów

 gorączka z leuko- i trombocytopenią oraz zwiększonym ALT/AST

 czasami – wysypka

DIAGNOSTYKA:

o hodowla i izolacja – do dupy, poza tym bardzo zakaźne

o PCR – w ehrlichiozie

o serologia – w epidemiologii, ale przy diagnostyce nie ma czasu czekać na wzrost miana przeciwciał

 immunofluorescencja bezpośrednia – trudno dostępna, bardzo swoista, średnio czuła –

jedyny test pozwalający na potwierdzenie rozpoznania klinicznego

 fluorescencja pośrednia – niezła, ale zdarzają się fałszywie ujemne wyniki

 test Weila-Felixa – krzyżowa reakcja z antygenami Proteus OX-19 i OX-2 (R. prowazekii tylko

z OX-19) – riketsje i Proteus mają pewne antygeny wspólne

 OWD – do dupy

LECZENIE: doksycyklina, chloramfenikol – ważne jest wczesne wdrożenie leczenia i stosowanie przez 4-6 dni

po ustąpieniu gorączki

Bartonellaceae

podobne do Rickettsiaceae

CHOROBOTWÓRCZOŚĆ:

o B. bacilliformis – bartoneloza (gorączka Oroya, choroba Carriona) – gorączka z anemią hemolityczną

o B. henselae – choroba kociego pazura, po zadrapaniu albo ukąszeniu przez owada, objawy:

 limfadenopatia – miejscowa lub uogólniona, z gorączką i złym samopoczuciem

 może być uogólnione zakażenie: wysypka, splenomegalia, bóle stawów, czasami objawy

neurologiczne lub zaburzenia widzenia

o B. henselae/B. quintana – naczyniakowatość bakteryjna i plamica wątrobowa – u osób

z upośledzoną odpornością, objawy:

 grudkowe, fioletowawe zmiany skórne (naczyniakowatość)

 uporczywa bakteriemia gorączkowa z hepatosplenomegalią (plamica)

DIAGNOSTYKA:

o można hodować z krwi na specjalnych podłożach

o badanie histopatologiczne z barwnikami srebrowymi

o testy serologiczne

LECZENIE: ryfampicyna, doksycyklina, cyprofloksacyna, erytromycyna