Pobierz cały dokument
finanse publiczne wykłady.pdf
Rozmiar 272,4 KB

finanse publiczne wykłady

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

WPROWADZENIE

Finanse publiczne – są elementem finansów, stanowią konkretyzację (uszczegółowienie) finansów.

Finanse – ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych.

Finanse  publiczne  –  ogół  zjawisk  ekonomicznych  związanych  z  gromadzeniem  i  wydatkowaniem  publicznych
zasobów pieniężnych.
Przez słowo „publiczne” rozumie się (z łac. „służący ogółowi”) powszechny, dotyczy ogółu, ogólny, nieprywatny.

Można je rozpatrywać w następujących ujęciach:

ekonomiczne – nauka o bogactwie (ekonomia) i zachowaniu ludzi z nim związanymi, finanse publiczne to

element teorii bogactwa; finanse publiczne to dziedzina nauk ekonomicznych, badająca
bogactwo w postaci publicznych zasobów pieniężnych, związek finansów publicznych
z gospodarowaniem

pierwszy obszar zagadnień

– oddziaływanie finansów publicznych na zjawiska i struktury

gospodarcze, jak finanse publiczne oddziaływują na procesy gospodarcze

drugi obszar zagadnień – w jaki sposób zjawiska i struktury gospodarcze oddziaływują na

kształt finansów publicznych
Finanse publiczne wyrastają w oparciu o finanse prywatne, nie może być dobrych finansów

publicznych w kraju o słabej kondycji gospodarczej, w niektórych krajach połączone
ministerstwa finansów i gospodarki

prawne – ogół regulacji/przepisów prawnych stanowiących o poszczególnych instrumentach finansów

publicznych,  prawo  finansowe  lub  ogół  legislacji,  która  dotyczy  finansów  publicznych,
współcześnie  finanse  publiczne  nie  istnieją  bez  legislacji  prawnej,  są  uregulowane  przez
przepisy  prawne,  istnieją  tylko  te  stanowiące  prawo,  prawo  finansowe  względem  finansów
publicznych ma charakter wtórny i jednocześnie stanowiący.

wtórne – finanse publiczne nie istnieją, bo są przepisy prawne, lecz jest „taka” kategoria

ekonomiczna

stanowiące – ponieważ o tych rozwiązaniach stanowi prawo

Z prawem finansowych ściśle związane prawo konstytucyjne oraz administracyjne

polityczne – nauki polityczne analizują/realizują finanse publiczne w kontekście możliwości ich

wykorzystania do prowadzenie polityki przez władzę publiczną; władza publiczna z pośród
różnych narzędzi dla celów gospodarczych sięga do finansów publicznych.

Miejsce finansów publicznych w finansach

Są elementem finansów (ogniwem finansów):

Finanse publiczne
Finanse banków
Finanse instytucji ubezpieczeniowych
Finanse przedsiębiorstw
Finanse ludności / gospodarstw domowych

Wg podziału amerykańskiego (kryterium konkurencyjności):

♦ Władzy publicznej (BC, budżet, niekomercyjne ubezpieczenia)
♦ Finanse biznesu
♦ Finanse indywidualne

Wg podziału francuskiego:

♦ Finanse publiczne
♦ Finanse prywatne

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

Finanse publiczne

Finanse prywatne

Nakierowane na zaspokojenie potrzeb ogółu, do
realizacji zadań państwa, nie nakierowane na
zysk, wspólna kasa, środki z naszej kieszenie dla
zabezpieczenie pewnych potrzeb.

Cel

Zaspokajają potrzeby indywidualne (jednostek
lub grupy – np. rodziny), nakierowane na
zysk.

Wyposażone

przymus

–

mówi

się

o przymusie uświadomionym, nie ma charakteru
bezpośredniego – konstruuje się normę prawną
– taką by obywatel sam zapłacił podatek.

Etap

gromadzenie

środków

Nie wyposażone w przymus

Nie

podlegają

przymusowi

–

żadnemu

podmiotowi

nie

przysługuje

prawo

artykułowania roszczeń finansowych pod
adresem władzy publicznej, ponad te, które
władza ustaliła.

Etap

wydawania

środków

W części obciążone przymusem, w tej
w której jest relacja z finansami publicznymi,
ta część, którą trzeba dostarczyć finansom
publicznym (np. podatki).

Dużo szerszy niż prywatnych, rodzą istotne
skutki gospodarcze.

Zakres

Gospodarka

finansowa

pojedynczego

podmiotu nie ma większego znaczenia
z punktu widzenia makro, dla sytuacji
gospodarczej państwa.

Władza publiczna jest gestorem pieniądza.

Zjawiska
pieniężne

Prywatni posiadacze nie mają wpływu na
pieniądz.

Poddane są kontroli społecznej.

Kontrola

Dyscyplina

dobrowolna,

brak

procedur

kontrolnych, kontrola skarbowa związania nie
z finansami prywatnymi a publicznymi – czy
wpłacił tyle ile powinien.

Sektor publiczny, a sektor prywatny.

Władza publiczna – funkcjonuje w sferze finansowej oraz realnej:

finansowej

– mówimy o finansach publicznych przeciwstawionych finansom prywatnym

realna – rzeczowa – funkcjonuje w obszarze sektora publicznego, obok którego

wyodrębniony jest sektor prywatny.

Dla wyodrębnienia sektorów stosuje się kryterium własności.

Sektor publiczny obejmuje określony majątek:

majątek służący władzy publicznej i władzy terytorialnej (samorządowej)

służący publicznym instytucjom usługowym

majątek będący we władaniu publicznym (drogi, mosty itp.)

majątek publiczny zaangażowany w działalność gospodarczą

Mimo iż nie są nastawione na realizację zysku, nie wyklucza to włączenia się władzy politycznej w działalność
komercyjną, może się włączyć w branie najbardziej lukratywne (najbardziej dochodowe).

Relacja sektor publiczny – finanse publiczne

Finanse publiczne w zdecydowanej mierze służą funkcjonowaniu sektora publicznego, ale finanse publiczne
funkcjonują poza sektorem publicznym, np. transfery na rzecz gospodarstw domowych. Nie cały sektor publiczny
działa w oparciu o finanse publiczne, ponieważ część zasobów jest pozyskiwana trybem komercyjnym.

Relacja pomiędzy finansami publicznymi, a finansami sektora publicznego, może być rozpatrywane z punktu
widzenia:

Sektor publiczny

Środki pozyskiwane
trybem komercyjnym

Finanse

publiczne

Transfery

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

teoretycznego

węższe – do finansów publicznych nie włącza się finansów jednostek sektora publicznego
o charakterze komercyjnym

szersze – finanse publiczne obejmują jednostki sektora publicznego o charakterze komercyjnym

praktycznego – o ilości przesądzają regulacje prawne – w Polsce „Ustawa o finansach publicznych”;
nawiązuje się w niej do ujęcia węższego; poza finansami publicznymi przedsiębiorstwa państwowe.

Definicje finansów publicznych:

ujęcie klasyczne – nauka o procesach gromadzenia i wydatkowania publicznych zasobów pieniężnych.

Klasycy patrzyli na finanse publiczne w ujęciu wąskim, poprzestawali na problemach związanych
z pieniądzem, poszukiwali najbardziej efektywnych form jego wydatkowania.

ujęcie współczesne – (szersze od klasycznego) – nauka finansów publicznych zajmuje się procesami

gromadzenia  i  wydatkowania  publicznych  zasobów  pieniężnych  oraz  związkami  przyczynowo-skutkowymi
jakie  zachodzą  pomiędzy  procesami  gromadzenia  i  wydatkowania  publicznych  zasobów  pieniężnych,
a  zjawiskami  społecznymi,  gospodarczymi  i  politycznymi.  Obejmuje  zagadnienia  związane
z  gospodarowaniem  (gospodarką  finansów  publicznych)  oraz  analizują  wewnętrzną  treść  oraz  reakcje  ze
sferami:  społeczną,  polityczną  i  gospodarczą.  Współcześnie  odnośnie  podatków  trzeba  się  zastanowić
jeszcze nad skutkami gospodarczymi, społecznymi, jakie wywołają owe podatki.

Finanse publiczne zajmują się finansową działalnością władzy publicznej, opisują i analizują wydatki
władzy publicznej oraz techniki używane przez władzę do sfinansowania tych wydatków.

W finansach publicznych odwrotnie niż w sferze prywatnej, tutaj wydatki determinują dochody, pierwsze ustala się
na co wydać (najpierw cele, zadania etc.), a później dopiero zastanawianie się skąd to wziąć.

Metody finansów publicznych:

Na metody badawcze w zakresie finansów publicznych składają się:

1. Obserwacja zjawisk finansowych – dokonuje się w oparciu o zapisy rachunkowe i księgowe (rachunkowość

w zakresie finansów publicznych), dane do których sięgamy – zapisy księgowe, powinny być zgodne
z prawdą i obowiązującymi regulacjami prawnymi, dotyczy klasyfikowania odpowiednich danych.

2. Analiza i poszukiwanie wzajemnych związków – zależności i związki pomiędzy zgromadzonymi danymi,

w 2 płaszczyznach:

a. analiza danych i relacji w obrębie samych danych finansowych (samych zjawisk finansowych), np.

analiza struktury dochodów budżetowych

b. pomiędzy zjawiskami finansowymi, a zjawiskami niefinansowymi (społecznymi, gospodarczymi,

politycznymi) np. jak znaczny udział w dochodach podatków pośredni wpływa na konsumpcję.

3. Formułowanie praw i wniosków – najtrudniejszy z trzech etapów z powodu:

a. finanse publiczne i instrumenty z ich zakresu, są tylko jednymi z wielu czynników wpływających

na zjawiska gospodarcze

b. nauka finansów publicznych nie może posługiwać się metodą doświadczalną, sięga za to do

metody prób i błędów:

1 krok – podmioty odpowiedzialne za sferę finansów publicznych podejmują decyzje
dotyczące sfery finansów publicznych (np. rząd)

2 krok – obserwacje skutków zastosowanych instrumentów

3 krok – analiza obserwacji i sformułowanie postulatów co do korekty instrumentów.

W finansach publicznych do analizowania zjawisk są możliwe 2 podejścia:

♦ pozytywne – polega na badaniu zjawisk takimi jakie są, a nie takimi jakie być powinny, analizuje się

następstwa zastosowanych instrumentów z zakresu gromadzenia i wydatkowania środków publicznych,
prowadzi do tworzenia tzw. modeli pozytywnych – opisujących rzeczywistość

♦ normatywne – dążenie do określenia zjawisk takich jakie powinny być, dąży do zbudowania wzorców,

zasad, (norm), których przestrzeganie powinno zapewnić prawidłowe funkcjonowanie finansów
publicznych, zgodnie ze z góry założonym systemem wartości (czyli to co rozumiemy przez przysłówek
„dobrze”), prowadzi do budowy modeli normatywnych – podejście projektujące rzeczywistość.

Współcześnie oba mają zastosowanie i się zazębiają.

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH

Mogą być rozpatrywane w 3 konwencjach/aspektach
Aspekty funkcji finansów publicznych.

Utożsamiane z funkcjami państwa

a. Alokacyjna – rozdział zasobów pomiędzy różne cele, ograniczoność zasobów skłania do ich

efektywnej alokacji, w warunkach gospodarki rynkowej zasadniczo odbywa się o kryterium rynkowe –
cena, która wyznacza dostępność dobra, zakłada się, że finanse publiczne mogą ingerować w alokację
tam gdy rynek zawodzi; polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków publicznych w celu
oddziaływania na alokacje zasobów w gospodarce, chodzi o: czynniki wytwórcze oraz wytworzone już
dobra, dąży się do ich optymalnego wykorzystania ingerencja odbywa się w sferach:

sektor publiczny, a sektor prywatny (ile przyjmuje władza publiczna)

w obrębie sektora publicznego

Z punktu widzenia gospodarki może być rozpatrywana: „in plus” – serwuje pewne dobra,

które  mogą  sprzyjać  rozwojowi  gospodarczemu  (infrastruktura,  edukacja),  „in  minus”  –  sektor
publiczny  pozbawia  części  zasobów  sferę  prywatną.  Rynek  zawodzi  tam  gdzie  występuje  efekt
zewnętrzny,  czyli  powstają  koszty  społeczne,  których  podmioty  gospodarcze  nie  muszą  uwzględniać
np.  tam  gdzie  zachodzi  do  zanieczyszczenia  środowiska  –  jest  to  zabezpieczenie  przez  państwo
pewnych dóbr, których trudno by było zaspokoić w oparciu o kryterium rynkowe – np. u nas edukacja,
opieka zdrowotna.

b. Redystrybucyjna – polega na korygowaniu poziomu dochodów ukształtowanego w rezultacie

procesów rynkowych, redukcja dochodów jednych oraz podwyższanie dochodów innych, w warunkach
gospodarki  rynkowej  –  pierwotny  podział  dochodów  (w  oparciu  o  pracę  i  kapitał),  na  jego  etapie  nie
wszystkie podmioty uczestniczą (ze względów zawinionych bądź niezawinionych); współcześnie podział
wtórny  nieunikniony,  następuje  w  oparciu  o  kryteria  polityczne,  społeczne,  bądź  tzw.  społeczną
sprawiedliwość i ma charakter przymusowy; zasadnicza postać redystrybucji to w ramach gospodarstw
domowych  oraz  na  płaszczyźnie  terytorialnej  (bogatsze  regiony  dają  biedniejszym  –  poprzez  finanse
publiczne); dokonuje się też ona w ograniczonym zakresie w sferze gospodarczej.

c. Stabilizacyjna – (pojawiła się najpóźniej – dopiero w latach 20-30 XXw.), związana bardzo mocno

z Keynesem, wykorzystywanie dochodów i wydatków publicznych w celu oddziaływania na sytuację
społeczno-gospodarczą kraju, oddziaływuje zarówno na procesy i struktury gospodarcze, ma służyć
w celu:

zapewnienia wysokiego poziomu zatrudnienia (ograniczenie bezrobocia)

stabilizacji cen (walka z inflacją)

dążenie do utrzymania równowagi w kontaktach z zagranicą

zapewnienie warunków stałego wzrostu gospodarczego

Zakres tych funkcji jest zakresem państwa
Finanse publiczne nie wypracowały odpowiedzi (modeli), które wskażą optymalny zakres tych

funkcji. Odzwierciedleniem zakresu funkcji finansów publicznych – w szczególności funkcje
alokacyjna i redystrybucyjna – (czyli stopnia ingerencji w alokację zasobów i podział dochodów) - jest
wielkość dochodów i wydatków publicznych; analizowane w oparciu:

Dochody / PKB – miernik funkcji redystrybucyjnej
Wydatki / PKB – miernik funkcji alokacyjnej

Oba w/w wskaźniki do przyjęcia do oceny finansów publicznych.

Utożsamiane z funkcjami finansów

Przez pryzmat funkcji instrumentów, które się na finanse publiczne składają

Na świecie duże zróżnicowanie relacji wydatków publicznych do PKB. USA ok. 30% Szwecja 54%.
W UE dużo wyższy średni niż OECD.
To co dobre w Irlandii to wcale nie musi być dobre u nas. Tendencja zrównoważona, brak dużych zmian tego
wskaźnika. W Irlandii znaczny spadek. Część krajów UE (Portugalia, Hiszpania, Grecja) wejście do UE
wymusiło na nich większą opiekuńczość. W Polsce w/w wskaźnik się obniża.

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

Najwyższy – Szwecja, Dania, Austria, Norwegia, Finlandia
Najniższy – USA, Irlandia, Japonia, Korea, Australia

Optymalny zakres funkcji alokacyjnej i funkcji redystrybucynej – nie został wyznaczony.
Udowodniono tyle: wzrost o 10pkt % w/w wskaźnika to spadek PKB o 1pkt %.

Przekroje finansów publicznych

1. Przekrój podmiotowy

Władze stanowiące szczebla centralnego oraz terenowego/terytorialnego

Władze wykonawcze szczebla centralnego oraz terenowego/terytorialnego

Władze kontrolne, które działają w imieniu stanowiących (NIK oraz RIO – regionalne izby
obrachunkowe)

Władza skarbowa

Jednostki funkcjonujące w oparciu o środki publiczne

2. Przekrój prawny

Konstytucja – Polska szeroko podejmuje temat Finansów Publicznych (cały rozdział 10 )

Ustawa o finansach publicznych – cały czas oczekiwanie na jej zmiany

Coroczne ustawy budżetowe oraz uchwały budżetowe samorządów

Ustawy dotyczące finansów samorządowych oraz wszelkie ustawy dotyczące funkcjonowania
podmiotów finansowanych ze środków publicznych

Ustawy i inne regulacje dotyczące podatków – ustawy podatkowe, ordynacja podatkowa, ustawa
karno-skarbowa

3. Przekrój przedmiotowy

Budżet państwa

Budżety jednostek samorządu terytorialnego

Fundusz ubezpieczeń społecznych

Pozostałe fundusze publiczne (fundusze celowe, fundacje publiczne)

DOBRA PUBLICZNE

Potrzeba – pożądanie wartości użytkowych wynikających z osiągniętego poziomu rozwoju gospodarczego
i kulturalnego ludzkości. Zróżnicowanie w czasie i przestrzeni.

Wyróżniamy potrzeby indywidualne i zbiorowe wg sposobu zaspokojenia danej potrzeby.

indywidualne – zgłaszane przez jednostkę i ich zaspokojenie może się dokonać na rzecz tej jednostki

zbiorowe – zgłaszane, bądź to przez jednostkę, bądź społeczność, natomiast zaspokajanie potrzeb
zbiorowych może dokonywać się tylko i wyłącznie na rzecz zbiorowości

Skoro są potrzeby, które da się zaspokoić na rzecz zbiorowości, to ta zbiorowość musi się zorganizować (wyjąć

wspólną kasę by ją realizować).

Potrzeby zbiorowe:

» wynikające z faktu istnienia społeczeństwa oraz instytucji, które są jego wytworem, podstawowym

wytworem społecznym jest państwo – musi być władza administracyjna, wymiar sprawiedliwości,
służby bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, służby dyplomatyczne

» ze względu na ich cechy naturalne nie da się zabezpieczyć inaczej niż na rzecz zbiorowości – np.

ochrona środowiska naturalnego

Konsekwencją wyodrębnienia potrzeb zbiorowych, jest wyodrębnienie dóbr, które służą zaspokojeniu tych potrzeb
(dobro o charakterze publicznym).
Istnieją dobra publiczne i dobra prywatne – zróżnicować je dość trudno ponieważ nie wynika to zróżnicowanie
z cech fizycznych tego dobra. Np. energia elektryczna może być publiczna (na AE, oświetlenie lamp) lub prywatna
(u mnie w domu).

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

Dobro publiczne (sensu largo):

czyste dobro publiczne - sensu stricto – te dobra które służą zaspokojeniu potrzeb zbiorowych

dobra  społeczne  (usługi  społeczne)  –  ta  część  dóbr  publicznych,  która  służy  zaspokojeniu  potrzeb
indywidualnych  ze  względów:  społecznych,  politycznych,  cywilizacyjnych,  kulturowych  –  zgłaszana
potrzeba może być zaspokojona na rynku, lecz władza publiczna serwuje te dobra z różnych względów -
dobro  społeczne  (np.  dlatego,  że  kogoś  może  nie  stać),  np.  opieka  zdrowotna,  edukacja,  kultura,  kultura
fizyczna, potrzeby mieszkaniowe.

Fakt, że władza serwuje dobra społeczne nie wyklucza możliwości pozyskania tych dóbr na rynku.
Władza  może  serwować  te  dobra  na  różnym  poziomie  (np.  szkolnictwo  –  na  względnie  wysokim,  mieszkania  na
dość niskim)
W  zakresie  czystych  dóbr  publicznych  –  władza  je  musi  zabezpieczać,  natomiast  dobra  społeczne  powinna
zabezpieczyć.

Dobro  publiczne  (czyste)  –  konsumowane  egalitarnie  przez  członków  danej  zbiorowości,  jeżeli  pewna  ilość  tego
dobra  jest  dostępna  jednemu  członkowi  zbiorowości,  inni  członkowie  powinni,  z  definicji,  mieć  dostęp  do  takiej
samej ilość tego dobra. Korzyści niepodzielnie, nie można wyodrębnić pojedynczej, indywidualnej części dobra. Np.
łódź podwodna.

Doba  quasi-publiczne  –  też  uznawane  za  czyste  dobra  publiczne,  ale  tutaj  można  znaleźć  już  sytuacje  kiedy  nie
spełnia do końca w/w warunków czystego dobra publicznego.

Porównanie dóbr publicznych z dobrami prywatnymi

Dobra publiczne

Dobra prywatne

Korzyści dla ogółu

Korzyści dla jednej osoby (lub małej grupy
osób)

Ogólna dostępność

Jeżeli korzysta dana osoba, dobro
nie jest dostępne dla innych

Brak rywalizacji w dostępie

Kryterium
Użyteczności
(społeczne)

Zjawisko

rywalizacji

pomiędzy

użytkownikami danego dobra (na etapie
pozyskania środków)

Dla odbiorcy: bezpłatne i częściowo
bezpłatne

Pełna odpłatność – cena rynkowa

Finansowane z funduszy publicznych
(częściowo

mogą

być

finansowane

z prywatnych)

Finansowane z funduszy prywatnych

Dostarcza państwo lub inne podmioty
publiczne

Kryterium
Ekonomiczne
(opłacalności)

Dostarcza rynek

Zakres  dóbr/usług  społecznych  jest  zależny  od  polityki  władzy  w  danym  czasie  –  nikt  nie  ustalił  optymalnego
zakresu tych dóbr.
Przyrost  (rozszerzenie)  dóbr  społecznych  jest  obciążony  pewną  wadliwością,  sfera  ta  jest  narażona  na
marnotrawstwo  i  nadużycia;  dobra  te  są  limitowane,  co  powoduje,  że  ktoś  jest  gestorem  tych  dóbr  (może  finanse
publiczne przedłożyć ponad dobro publiczne).
Serwowanie  usług  społecznych  odbywa  się  zawsze  kosztem  konsumpcji  indywidualnej.  Dobra,  które  zabezpiecza
państwo  są  to  dobra  narzucone  i  wiąże  się  to  z  ograniczeniem/naruszeniem  wolności  jednostki. Jeżeli państwo za
dużo serwuje usług to może być demotywujące do pracy.

Potrzeby ludzkie

Dobra

Źródła finansowania

Indywidualne

Prywatne

Fundusze prywatne

Zbiorowe

Publiczne

Społeczne

Sensu Stricto

Fundusze publiczne

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

BUDŻET PAŃSTWA

Jest podstawowym funduszem postawionym do dyspozycji państwa (najważniejszym funduszem publicznym).

Największy zasób pieniężny, w ramach tego funduszu gromadzone i rozdysponowywane są największe
zasoby pieniężne

Zasób pieniężny pozostający w dyspozycji władz centralnych, które pozostają dominującym podmiotem,
stanowiącym o polityce społecznej i gospodarczej kraju.

Transfery z budżetu państwa mają istotny wpływ na poziom środków pozostających w dyspozycji innych
funduszy publicznych (samorząd terytorialny, ZUS).

Budżet państwa ma istotne znaczenie w powiązaniach finansów międzynarodowych.

Jest uchwalany w formie ustawy, ma rangę ustawy (akt najwyższej rangi).

Budżet – zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków jakiegokolwiek podmiotu na określony czas.

Charakterystyczny  aspekt  przyszłościowy  (dotyczy  okresu  przyszłego    charakter  planistyczny),  zestawia  się
dochody i wydatki  charakterystyczne dla każdego budżetu. O specyfice określonego budżetu przesądza podmiot,
którego dotyczy.

Definicja  ekonomiczna  (Owsiak)  budżetu  państwa  –  scentralizowany  fundusz  publiczny  służący  gromadzeniu
środków pieniężnych w związku z funkcjonowaniem państwa.

Definicja  prawna  –  plan  finansowy  najwyższej  rangi,  zatwierdzany  przez  parlament,  obejmujący  zestawienie
dochodów i wydatków państwa w określonym przedziale czasowym.

Definicja  ekonomiczna  –  nacisk  położony  na  „fundusz”  i  po  co  on  jest,  w  skrócie  budżet  to  „zasób  pieniężny”.
W  definicji  prawnej  –  nacisk  położony  na  stronę  formalną,  na  „plan”  i  tryb  jego  zatwierdzania,  budżet  to  „akt
normatywny”.

Obie  definicje  zaliczane  są  do  definicji  uniwersalnych  (ujęcie  uniwersalne).    Skonkretyzowane  definicje  są
w ramach danych przepisów prawnych.
Budżet  państwa  –  złożona  kategoria,  która  podlegała  i  podlega  przemianom,  zmiany  w  budżecie  w  sposób  ścisły
wiążą się ze zmianami funkcji jakie realizuje państwo.

Występują 2 nurty rozwoju państwa (budżetu państwa) – wcześniejszy i właściwy.

Wcześniejszy:
Rozwój budżetu w aspekcie technicznym (techniczno-ekonomicznym) rozpoczął się już w starożytności.
Formy zalążkowe:

nie sporządzane w sposób systematyczny, np. spisy kosztowności w skarbcu charakter ewidencyjny

analiza kosztów różnych przedsięwzięć, np. budowa świątyni, koszty wojny, charakter analityczno-
kontrolny

W średniowieczu Wilhelm zdobywca, zarządził spis szczegółowy majątku, a Filip IV piękny, zarządził taki spis, jak
się później okazało – pretekst do podniesienia podatków.

Właściwy:
1688r. Budżet państwa jako akt prawny, parlament angielski, wtedy wywalczył sobie prawo stanowienia
o wydatkach publicznych.
Przesłanki:

oddzielenie środków w dyspozycji monarchy od środków publicznych

rozwój parlamentaryzmu

Tradycyjny budżet państwa, w krajach o charakterze federacyjnym, uległ rozdzieleniu, w związku z rozwojem
funkcji państwa: na budżet w dyspozycji władzy centralnej oraz budżety samorządów terytorialnych, które stawia do
dyspozycji władz lokalnych.

Budżet

państwa

Budżet władzy centralnej

Budżet jednostek

samorządu terytorialnego

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

Zasady budżetowe:

Postulaty formułowane przez naukę pod adresem ustawodawcy i praktyków, których przestrzeganie powinno
zapewnić prawidłowe funkcjonowanie budżetu państwa.

równowagi budżetowej, postulat dostosowania ogółu wydatków publicznych do ogółu dochodów;

wyklucza występowanie deficytów budżetowych (klasycy chcieli przenieść zasady z finansów
prywatnych na finanse publiczne zgodnie z zasadą „podmiot, który więcej wydaje niż ma –
umiera”). Dziś ta zasada nie przestrzegana (przez niektórych uważane jej nie przestrzeganie za
patologie). Przejawem tej zasady są też limity jakie daje się budżetowi, np. deficyt nie
większy niż 3% PKB.

powszechności – zupełności, postulat ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wszystkich wydatków

władzy państwa, można ją rozumieć w ujęciach:
o

wąskim – realizują ją tylko podmioty funkcjonujące w ramach budżetu, ujęte

w budżecie wg metody brutto – każdy wydatek podmiotu jest ujęty w budżecie jak i każdy
jego wpływ

szerszym – spełniają ją również podmioty ujęte w budżecie wg metody netto –

rozliczają się wynikiem, te podmioty pokrywają z własnych wpływów wydatki, jeżeli
wpływów nie wystarcza to otrzymują środki z budżetu (tak się bardzo często dzieje). Jeżeli
wpływy większe niż wydatki to nadwyżka jest odprowadzana do budżetu państwa.

jedności – rozumiana w 2 aspektach

formalnym – postulat sporządzenia budżetu w formie jednego aktu prawnego, co w naszej
rzeczywistości przekłada się, że mamy jedną ustawę budżetową

materialnym  –  postulat  przeznaczenia  ogółu  wpływów  na  ogół  wydatków  –  zasada
ogólności, nie funduszowania, zaprzeczeniem zasada funduszowania (fundusz na określony
cel).  Zasada  ta  pozwala  na  większą  elastyczność  w  gospodarowaniu  środkami
budżetowymi,  pozwala  na  bieżącą  hierarchizację  celów;  związanie  wpływu  z  wydatkiem
wprowadza trudności w gospodarowaniu i daje małą elastyczność

szczegółowości – rozumiana w 3 aspektach:

rodzajowy – postulat uporządkowania w grupy rodzajowe wg przyjętych kryteriów
klasyfikacyjnych strony dochodowej i wydatkowej budżetu. Taka klasyfikacja nie może być
zbyt ogólna, ani zbyt szczegółowa, strona dochodowa wg źródeł dochodu, a wydatkowa wg
kierunków wydatkowania środków

ilościowy – postulat wydatkowania środków w wielkościach przewidzianych w ustawie
budżetowej

czasowy – by środki były wydatkowane w określonym (przewidzianym) czasie

pozostałe:

operatywności – postulat budowy budżetu ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za realizację

określonych zasad (zdań), operatywnie – wskazanie co kto ma robić

jawności – akt prawny nazywany budżetem powinien być upubliczniony (u nas publikowany w dzienniku

ustaw)

gospodarności – postulat racjonalnego, oszczędnego wydatkowania środków budżetowych

jednoroczności – sporządza się budżet na okres 1 roku (nie koniecznie kalendarzowego)

Funkcje budżetu:

☼ Ekonomiczne:

♦ Alokacyjna – rozdział zasobów pomiędzy różne cele; ograniczoność zasobów skłania do ich efektywnej

alokacji;  w  warunkach  gospodarki  rynkowej  zasadniczo  odbywa  się  o  kryterium  rynkowe  –  cena,  która
wyznacza  dostępność  dobra;  zakłada  się,  że  budżet  państwa  może  ingerować  w  alokację,  gdy  rynek
zawodzi; polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków budżetowych w celu oddziaływania na alokacje
zasobów  w  gospodarce,  chodzi  o:  czynniki  wytwórcze  oraz  wytworzone  już  dobra,  dąży  się  do  ich
optymalnego wykorzystania ingerencja odbywa się w sferach:

sektor publiczny a sektor prywatny (ile przyjmuje władza publiczna)

w obrębie sektora publicznego

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

Z  punktu  widzenia  gospodarki  może  być  rozpatrywana:  „in  plus”  –  serwuje  pewne  dobra,  które  mogą
sprzyjać  rozwojowi  gospodarczemu  (infrastruktura,  edukacja),  „in  minus”  –  budżet  państwa  pozbawia
części  zasobów  sferę  prywatną.  Rynek  zawodzi  tam  gdzie  występuje  efekt  zewnętrzny,  czyli  powstają
koszty  społeczne,  których  podmioty  gospodarcze  nie  muszą  uwzględniać  np.  tam  gdzie  zachodzi  do
zanieczyszczenia środowiska – jest to zabezpieczenie przez państwo pewnych dóbr, których trudno by było
zaspokoić w oparciu o kryterium rynkowe – np. u nas edukacja, opieka zdrowotna.

♦ Redystrybucyjna – polega na korygowaniu poziomu dochodów ukształtowanego w rezultacie procesów

rynkowych,  redukcja  dochodów jednych oraz podwyższanie dochodów innych; w warunkach gospodarki
rynkowej  –  pierwotny  podział  dochodów  (w  oparciu  o  pracę  i  kapitał),  na  jego  etapie  nie  wszystkie
podmioty  uczestniczą  (ze  względów  zawinionych  bądź  niezawinionych);  współcześnie  podział  wtórny
nieunikniony,  następuje  w  oparciu  o  kryteria  polityczne,  społeczne,  bądź  tzw.  społeczną  sprawiedliwość
i ma charakter przymusowy, zasadnicza postać redystrybucji to w ramach gospodarstw domowych oraz na
płaszczyźnie terytorialnej (bogatsze regiony dają biedniejszym – poprzez finanse publiczne); dokonuje się
też ona w ograniczonym zakresie w sferze gospodarczej

♦ Stabilizacyjna – (pojawiła się najpóźniej – dopiero w latach 20-30 XXw.), związana bardzo mocno

z Keynesem; wykorzystywanie dochodów i wydatków budżetowych w celu oddziaływania na sytuację
społeczno-gospodarczą kraju, oddziaływuje zarówno na procesy i struktury gospodarcze, ma służyć w celu:

zapewnienia wysokiego poziomu zatrudnienia (ograniczenie bezrobocia)

stabilizacji cen (walka z inflacją)

dążenie do utrzymania równowagi w kontaktach z zagranicą

zapewnienie warunków stałego wzrostu gospodarczego

☼ Polityczne:

♦ ustrojowa – wynika z niej, że budżet państwa jest narzędziem określonego ustroju politycznego, stanowi

atrybut władzy

♦ demokratyczna – polega na zainwestowaniu oraz wpływie całego społeczeństwa na budowę (poprzez

swoich przedstawicieli w sejmie) oraz realizuje wykonanie budżetu państwa.

System budżetowy

– w ujęciu prawnym jest to zespół norm prawnych i organizacyjnych, które regulują

funkcjonowanie  finansów  organów  państwa  i  instytucji  objętych  gospodarką  budżetową  oraz  zasady  pobierania
dochodów  na  rzecz  budżetu  oraz  zasady  ich  wydatkowania.  W  ramach  systemu  odpowiada  się  na  pytanie  kto?
i  w  jaki  sposób  zachowa  się  w  określonej  sytuacji  związanej  z  gromadzeniem  i  wydatkowaniem  środków
budżetowych.

Gospodarka budżetowa

– czynności takie jak:

  planowanie budżetowe
  gromadzenie środków budżetowych
  wydatkowanie środków budżetowych
  kontrola oraz analiza towarzyszące wszystkim poprzednim czynnościom

Polityka budżetowa – polityka – dążenie do realizacji określonego celu, z zachowaniem zawsze możliwości wyboru,
poprzez  dobór  określonych  narzędzi.  Nie  wyodrębnienie  specyficznego  celu,  podporządkowanie  realizacji  celów
społecznych  i  gospodarczych,  jakie  sobie  stawia  państwo  i  władza  publiczna.  Spośród  innych  rodzajów  polityki,
politykę  budżetową  wyróżniają  jej  narzędzia  –  dochody  oraz  wydatki  budżetowe.  Realizowana  jest  poprzez
określone źródła dochodów oraz z drugiej strony wskazanie kierunku wydatkowania środków.

Środki budżetowe gromadzone i wydawane przez różne jednostki:

Wg ustawi o finansach publicznych są 4 fazy organizacyjno-prawne jednostek sektora publicznego:

Jednostki budżetowe – podmiot, który spełnia w pełni zasadę powszechności – podmiot, który rozlicza

się z budżetem wg metody brutto. Wydatki finansowane z budżetu, wpływy odprowadzane do budżetu. Działa
w  oparciu  o  sporządzony  przez  siebie  plan  finansowy.  Środki  niewykorzystane  w  danym  roku  w  zasadzie
przepadają,  ma  bardzo  ograniczoną  możliwość  w  zakresie  zaciągania  kredytów.  Znikoma  samodzielność
finansowa. Działają takie podmioty sfery budżetowej, które działają na zasadach nieodpłatnych lub odpłatność
znikoma  lub  sporadyczna  np.  administracja,  sądownictwo.  Logicznie  planuje  się  środki  na  wyrost  „bo  może
nam  zabraknąć”.  Brak  elementu  motywacyjnego,  środki  nie  wydane  przepadają,  a  jak  się  uda  coś  na  koniec
wygospodarować, to zazwyczaj się je na szybko wydatkuje bo w następnym roku „dostaniemy mniej”.

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

Zakłady budżetowe – taki podmiot, który jest ujęty w sferze finansów publicznych metodą netto.

Wpływy zatrzymuje i przeznacza je na finansowanie wydatków, natomiast w budżecie ujęty wynikiem (czyli na
brakujące wydatki otrzymuje środki, a nadwyżki odprowadza do budżetu). Do rzadkości należą jednak zakłady,
w których wydatki mniejsze od przychodów – jak takie są to należałoby je przekształcić w formę komercyjną.
Też konstruują plan finansowy. Środki nie wygasają z zamknięciem roku, odpłatność całkowita lub częściowa
np. ośrodki sportu, przedszkola, ośrodki szkoleniowe. Ma (choć ograniczone) możliwości zaciągania kredytów.
Gospodarności może sprzyjać fakt, że zatrzymuje wpływ, sprzyja ich pozyskiwaniu, środki niewykorzystane,
można wykorzystać w następnym roku.

Gospodarstwa pomocnicze – funkcjonują w ramach jednostek budżetowych i są wyodrębnione

finansowo-organizacyjnie.  Jest  ujęte  w  budżecie  w  ramach  jednostki  budżetowej.  Tj.  „zakład  budżetowy  w
ramach  jednostki  budżetowej”.  Obszar  odpłatności  w  ramach  jednostki  budżetowej.  W  ramach  tej  jednostki
budżetowej  rozliczany  zasadą  netto  np.  hotel  w  ramach  ministerstwa.  Wpływy  z  jej  odpłatności  na  wydatki
związane z tą działalnością.

Środki specjalne (kończą swoje funkcjonowanie wraz z końcem obowiązywania obecnej ustawy) –

wyodrębnione o charakterze finansowym „subkonto” w ramach jednostki budżetowej. Ma wskazany cel i źródła
pochodzenia środków. W Polsce się nie sprawdziły – była cała masa takich środków co się nie sprawdziły.

Istnieją także w sferze gospodarki środkami publicznymi podmioty, których gospodarka budżetowa jest regulowana
wg specjalnych zasad  dostosowana do ich specyfiki np. szkoły wyższe, państwowe instytucje kultury. O planie
finansowym np. uczelni stanowi jej senat, a z budżetem rozlicza się na zasadzie dotacji ustalanej wg wskaźników –
oficjalnie  pokrywa  się  w  nich  (z  tych  środków)  80%  wydatków  –  problemem  jest  też  ograniczanie  „rynkowości”
szkół  wyższych  –  poprzez  limity  np.  studentów  zaocznych.  Takie  jednostki  podlegają  również  kontroli  co  do
wydatkowanych środków. (na zasadzie „tyle dostaniecie i róbcie z tym co chcecie”).

Agencje  –  każda  agencja  jest  jedna  i  niepowtarzalna,  stały  się  kolejną  „furtką”  gdzie  przepływały  środki  bez
kontroli.
Fundusze  celowe  –  publiczne  fundusze  celowe  to  „małe  budżety”  (parabudżety).  Funkcjonują  poza  budżetem
państwa,  ale  w  różnym  stopniu  z  BP  związane  (często  w  znacznym),  przez  nie  przepływa  ok.  40%  zasobów
publicznych.  Powstają  do  realizacji  określonych  zadań.  Aktualnie  jest  ich  kilkanaście  (w  MF  sami  nie  wiedzą
dokładnie  ile).  Fatalnie  wypadają  w  raportach  NIKu.  Przykładem  takiego  funduszu  jest  PeFRON  –  płaci  się  na
„nich” składkę, a oni robią z nią co chcą.

Fundusze celowe dostają dotacje, ale ingerencja w ich wykorzystanie bardzo znikoma. Po lewej stronie jednostki
ściśle zintegrowane z budżetem.

Poszukuje się różnych form ponieważ:

dążenie do wypracowania form motywujących (sprzyjających gospodarności) – Motywacyjność

zwiększenie płynności finansowej w ramach finansów publicznych, co sprzyja płynności finansowej –
Płynność

jeśli jakieś wpływy zatrzymuje się w jednostce, to ogranicza się koszty obsługi przepływów –
Ograniczanie kosztów

Budżet państwa

Dochody

Wydatki

Fundusze

celowe

Inne

Gospodarstwa

pomocnicze

Jednostki

budżetowe

Zakłady budżetowe

(P<W)

Zakłady budżetowe

(P>W)

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

Klasyfikacja budżetowa

– sposób grupowania dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetowych stosowany w planowaniu
oraz ewidencji wykorzystywania budżetu państwa.

W powiązaniu z zasadami budżetowymi odnosi się to do zasady szczegółowości/specjalizacji.

W Polsce wyodrębnione są następujące podziałki klasyfikacyjne:

Części – wydzielone wg kryterium podmiotowo-przedmiotowego oznacza, że niektóre części są

wydzielone
i  odpowiadają  pewnym  podmiotom  –  urzędom,  organom  władzy  państwowej,  kontroli  i  sądownictwa.
Podmiotowo:  kancelaria  prezydencka,  sejm,  senat,  sąd  najwyższy,  trybunały,  IPN.  Przedmiotowo  odpowiada
działom  administracji  rządowej:  np.  obrona  narodowa  –  a  odpowiednikiem  podmiotowym  jest  MON.  Inne
części odpowiadają budżetom poszczególnych województw. Każda część dzieli się na działy.

Działy – wg kryterium przedmiotowego (przedmiotowo-funkcjonalnego), odpowiadają działom

klasyfikacji PKD (zaadaptowanej EKD), jest ich ok. 30. W ramach działów – rozdziały.

Rozdziały – wyodrębnione, albo o podmiotowe, albo (rzadziej) przedmiotowe kryterium. Wskazuje pewne

jednostki organizacyjne, a przedmiotowo – zadania np. dział rolnictwo – rozdział inspekcja weterynaryjna,
a przedmiotowo – postęp biologiczny w produkcji zwierzęcej. W ich ramach paragrafy.

Paragraf – wg kryterium rodzajowego, po stronie dochodów wskazuje się źródła, a po stronie wydatków –

przeznaczenie środków.

Budżet obejmuje też przychody i rozchody – środki na deficyt budżetowy bądź stare zobowiązania – kwoty
wydawane jako dłużnik. Umieszczany jest kapitał pożyczkowy (+ i -). Na dochody i wydatki wchodzą odsetki.
Spłata np. obligacji to rozchód, a nie wydatek, wydatkiem są odsetki od tych obligacji. „Obsługa długu publicznego”
lub „Przychody realizowane z prywatyzacji” są rozchodem i przychodem. Przychody i rozchody dzieli się wyłącznie
wg paragrafów.

Jednostka

podziału

Kryterium wyodrębnienia

Przykład

Część

Przedmiotowo-podmiotowe

Oświata i wychowanie

Dział

Przedmiotowo-funkcjonalne

Oświata i wychowanie

Rozdział

Przedmiotowe (ewentualnie

podmiotowe)

Licea ogólnokształcące

Paragraf

rodzajowe

1. Podatek dochodowy od

osób fizycznych

2. Wynagrodzenia osobiste

pracowników

PROCEDURA BUDŻETOWA

Składa się z 4 etapów: planowanie, uchwalanie, wykonywanie i kontrola. Zaangażowanie w nią władzy
ustawodawczej (2 i 4) i wykonawczej (1 i 3).

PLANOWANIE

Oznacza opracowanie projektu ustawy budżetowej.

Inicjatywa ustawodawcza zgodnie z konstytucją zarezerwowana jest tylko dla rządu, z powodu dużej ilości
danych, do których dostęp ma tylko rząd.

Porównując budżety, które składa rząd z ustawami (które później są uchwalane) – w dalszych procedurach
zmiany nie mają już znacznego charakteru (rzędu 1,5%)

Jest procesem ciągłym (koniec jednego rozpoczyna następny)

Mogą być konflikty na linii MF – konkretne ministerstwo, ujawnia się to przez dwoistość budżetu:

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

a. Jest on źródłem środków do zrealizowania zadań władzy (przez ministrów resortowych)
b. Jest podstawowym instrumentem makroekonomicznym, mającym bardzo istotny wpływ na

wielkości makroekonomiczne.

MF jest strażnikiem drugiej roli budżetu.

1.  MF  przedkłada  budżet  –  prace  niesformalizowane  –  bardzo  ogólna  koncepcja  budżetu,  bierze  pod  uwagę
prognozy  podstawowych  wskaźników  makroekonomicznych  dla  okresów,  w  których  realizowany  będzie  budżet
(PKB,  inflacja,  bezrobocie,  kursy  walutowe,  rentowność  przedsiębiorstw,  wskaźniki  demograficzne).  MF  szuka
odpowiedzi na pytania co można zrobić. MF wydaje rozporządzenie w sprawie trybu opracowania projektu BP (nota
budżetowa). W jego ramach:

harmonogram prac

zasady planowania poszczególnych rodzajów wydatków

wzory formularzy, którymi inne podmioty będą się posługiwać

Corocznie nowa nota budżetowa.

Równolegle realizuje się etap 2, ponieważ MF bierze co można zrobić, a resorty co chcą zrobić, jak się to „zejdzie”
to można przystąpić do kolejnego etapu.

2. Dysponenci poszczególnych części (ministrowie resortowi) robią założenia roczne do projektu BP w oparciu
o formularze w nocie budżetowej (RżK).

3. Po porównaniu 1 i 2 przygotowuje się założenie do projektu BP, obejmują one:

podstawowe problemy z budżetami

założenia dotyczące prognoz parametrów makroekonomicznych

założenia dotyczące (bardzo ogólne) poszczególnych dochodów (prognozy) i wydatków (limity dla
resortów)

5. Gdy są już ustalone limity to ministrowie resortowi opracowują części budżetu, w ujęciu finansowym, na
formularzach z noty, dysponenci ograniczeni są tutaj tylko limitami MF.

6. Scalanie w MF tych wszystkich części – składanie projektu BP. Powstaje protokół rozbieżności pomiędzy MF,
a ministrami resortowymi.

7-8. Rada Ministrów ma ustalić projekty ustawy budżetowej.
9. Etap przekazania wynikający z konstytucji.

UCHWALANIE

1. I czytanie projektu BP – prezentacja przez MF – expose budżetowe rządu (I sesja jesienna) + debata

plenarna – wystąpienie przedstawicieli innych partii (w praktyce to opozycja gani zawsze budżet, a rząd
mówi jaki jest on piękny i wspaniały, i że lepszego się zrobić nie da).

1. MF – wstępna koncepcja BP

– „nota budżetowa”

2. Dysponenci części –
założenia rzeczowe BP

3. MF – założenia projektu BP

4. Debata Rady Ministrów

5. Dysponenci części – wycinkowe projekty BP

+ projekty kancelarii sejmu, komisji

parlamentarnych, IPN, NIK itd. (tzw. Święte krowy)

6. MF – projekt BP + protokół roboczy

7. Obrady rady ministrów

8. Uchwała

9. Przekazanie sejmowi do 30.09

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

2. Prace w komisjach sejmowych – największe prace w komisji finansów publicznych – w pozostałych

resortach tylko pod kątem przydzielonych zadań, poprawki spływają do komisji finansów publicznych –
następują pewne przesunięcia – poprawki komisji.

3. II czytanie projektu BP – po uwzględnieniu poprawek (wygłasza przedstawiciel komisji finansów

publicznych), posłowie mogą wtedy zgłaszać swoje poprawki.

4. Prace komisji finansów publicznych

5. III czytanie projektu budżetu – przez przewodniczącego komisji finansów publicznych, już nie można

wnosić poprawek.

6. Uchwalenie przez sejm BP – samo głosowanie, zarówno pojedynczych poprawek jak i na koniec całego

BP.

7. Senat – może on zgłaszać swoje poprawki.

8. Komisja finansów publicznych – rozpatrywanie poprawek senatu.

9. Sejm – przyjęcie lub odrzucenie poprawek senatu.

Później BP wędruje do prezydenta, ten ma 7 dni na jego podpisanie, nie ma prawa veta, może skierować BP do
Trybunału Konstytucyjnego (jeśli uważa, że jest sprzeczne z konstytucją). Powinna być uchwalona (upubliczniona)
przed rozpoczęciem roku budżetowego. Jeśli nie uda się tego zrealizować to:

tzw prowizorium budżetowe – skrócona ustawa budżetowa na okres do uchwalenie budżetu

jeśli nie ma prowizorium to funkcjonuje w oparciu o projekt BP na tym etapie co jest (tak się dzieje u nas)

W innych krajach wyjściem awaryjnym jest „prerogacja” – działanie w oparciu o budżet z poprzedniego okresu.

WYKONANIE

Pracami koordynuje Minister Finansów.
Jest  to  wdrożenie  w  życie  uchwalonej  ustawy  budżetowej.  Obejmuje  gromadzenie  dochodów,  dokonywanie
wydatków  oraz  zarządzanie  długiem  publicznym.  Organem  naczelnym  w  zakresie  wykonania  budżetu  zgodnie
z  konstytucją  jest  Rada  Ministrów,  natomiast  szczegółowe  uprawnienia  sprawuje  Minister  Finansów  (z  mocy
zapisów  o  ustawach  finansów  publicznych).  Rada  Ministrów  sporządza  wersję  roboczą  BP.  Dysponenci  części
czuwają nad wykonaniem BP. W zakresie problematyki BP wyróżniamy dysponentów.

Dysponent – jednostka upoważniona do gospodarowania środkami budżetowymi (wydatkowania). Wyodrębniamy
dysponentów 3 stopni, w hierarchicznej zależności.

Dysponenci

Przykłady

Dysponenci I stopnia – dysponent główny;
w jego gestii jest określenie części budżetu,
dokonuje wydatków w ramach części budżetu

Ministerstwo Finansów

Dysponenci

stopnia

–

podległy

dysponentowi I stopnia

Izby Skarbowe

Dysponenci III stopnia – dysponent ostateczny,
dokonuje faktycznego wydatkowania środków
budżetowych.

Nie

uprawnień

przekazywania (przesuwania) środków innym
podmiotom.

Urzędy

skarbowe

Urzędy kontroli

skarbowej

Centrala

Wydatkowanie może być z pominięciem dysponenta II stopnia, np. Ministerstwo może bezpośrednio przekazywać
środki do centrali MF.

Wydatkowanie środków budżetowych podlega mocnym rygorom (nadzór też sprawują dysponenci) i może mieć
miejsce ograniczenia prawa dysponowania tymi środkami określonemu podmiotowi

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

jeżeli zostanie zagrożona przewidziana w planowanej ustawie budżetowej równowaga budżetowa np. gdy
występują wpływy mniejsze niż przewidywano to wzrasta deficyt i trzeba się zastanowić czy grupy
podmiotów nie będą miały zredukowanych środków do dyspozycji

stwierdzenie niegospodarności i nadużyć w określonym przedmiocie

jeżeli stwierdzi się zagrożenie realizacji zaplanowanych zadań (np. AE ma kasę na aulę, a może nie zdążyć
z jej remontem to wtedy można ograniczyć na nią środki)

gdy wpływy realizowane przez dany podmiot powodują nadmiar środków to ograniczenie prawa
dysponowania środkami budżetowymi może polegać na ich zmniejszeniu, zablokowaniu (na pewien czas)
lub zamknięciu (definitywne nie przekazanie środków). Te ruchy wykonują dysponenci względem
dysponentów im podległych.

Dysponentom (I stopnia) ograniczyć ich środki może Rada Ministrów na wniosek Ministra Finansów.

Zmiany w toku wykonania budżetu (co przemawia za takimi zmianami):

sytuacje nieprzewidziane

nieudolność w konstrukcji budżetu

niektórych wydatków nie da się w sposób szczegółowy rozpisać budując wydatki budżetu: fundusz
przeznaczony na wpłatę premii gwarancyjnych posiadaczy książek mieszkaniowych

elastyczność zasobów pieniężnych np. gdyby nie wyremontowali na AE auli, byłby te środki zawieszone,
a tak można je przenieść.

Gospodarność finansami publicznymi powinna być elastyczna, są dopuszczone pewne zmiany w wykonywaniu

środków publicznych (budżetowych)

Przeniesienie zasobów (zabieg neutralny) oznacza, że środki w ramach danej przedziałki klasyfikacyjnej

zostaną  przesunięte,  zebrane  jednemu  i  przekazane  drugiemu  podmiotowi.  Przeniesienia  nie  mogą  być
dokonywane  częściami,  ani  w  ramach  działów.  Można  w  ramach  rozdziałów  i  paragrafów.  Przeniesienia
nie  mogą  przekraczać  5%  wydatków  przewidzianych  dla  danej  jednostki;  jeżeli  przeniesienie  mogłoby
uszczuplić  wydatki  o  charakterze  majątkowym  to  musi  być  zgoda  MF.  O  przeniesieniu  decydują
dysponenci nadrzędni względem podrzędnych.

Dysponowanie rezerwą budżetową – uruchomienie dodatkowych wydatków, ich źródłem mogą być

nadwyżki po stronie zrealizowanych dochodów BP.

2 grupy rezerw:

Ogólna

– nie może przekroczyć 0,2% ogólnych wydatków budżetu; służy pokryciu tych

wydatków, które nie były przewidziane w trakcie tworzenia budżetu; dysponuje nią Rada
Ministrów; pewne uprawnienia przekazane MF, np. w przypadku klęski żywiołowej

Celowe – służą sfinansowaniu tych wydatków, których nie można było szczegółowo rozpisać
budując budżet – nie mogą przekraczać łącznie 5% ogółu wydatków budżetu. Dysponuje nią MF.
Szczegółowy podział nie jest możliwy na etapie prac nad BP. Np. rezerwa związana z premią –
oszczędzanie na mieszkanie.

KONTROLA

Kontrola wykonania ustawy budżetowej.
W  tym  etapie  pojawia  się  władza  ustawodawcza  i  Sejm  (rozlicza  wykonanie  BP).  Na  bieżąco  kontrolę  sprawują
bardzo  różne  podmioty.  Organem  powołanym  do  kontroli  jest  NIK  –  prowadzi  na  bieżąco  kontrolę  w  zakresie
dysponowania środkami publicznymi.

Sprawozdania  roczne  z  wykonania  budżetu  jest  sprawdzane  przez  MF  i  to  sprawozdanie  trafia  na  obrady  Rady
Ministrów.  RM  powinna  je  uchwalić  (uchwałą  RM),  a  zatwierdzone  sprawozdanie  powinno  do  31  maja  roku
następnego  trafić  do  Sejmu.  To  samo  sprawozdanie  trafia  do  NIK.  Sprawozdanie  złożone  przez  RM  w  Sejmie
najpierw  jest  przedmiotem  obrad,  a  następnie  skierowane  do  komisji  sejmowych  (która  wypowiada  się  w  tej
sprawie). Komisją nadzoru jest Sejmowa Komisja Finansów Publicznych. Przedkłada ona wniosek czy przyjmuje,
czy nie i zatwierdzenie sprawozdania jest równoznaczne z udzieleniem absolutorium sejmowi. Sejm ma 90 dni na
udzielenie bądź odmowę absolutorium.

Sejm jest bardziej aktywny na etapie budowy niż na etapie kontroli jego wykonania.

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

Najwyższa Izba Kontroli – naczelny organ kontroli państwa i jemu podlegają wszelkie podmioty dysponujące
środkami publicznymi.

Kontrola pod kątem:

legalności

celowości

gospodarności

Cząstkowe raporty NIK są upublicznione.

WPŁYWY PUBLICZNE

Dochód publiczny – taki wpływ, który w sposób ostateczny staje się cząstką majątku publicznego, nie wiąże się
z koniecznością zwrotu.

Wpływy publiczne (przychody) – szersze pojęcie niż dochody, dodatkowo te środki, które pozyskuje władza
publiczna, ale wiążą się z koniecznością zwrotu, nimi dysponujemy czasowo.

Klasyfikacja prawna:

Za kryterium przyjmuje się wykorzystanie przez władzę publiczną środków przymusu na etapie gromadzenia
środków:

wpływy „przymusowe” – gromadząc władza publiczna sięga po środki przymusu – wykorzystuje

atrybuty władzy: cła, opłaty o kary, grzywny

wpływy „dobrowolne” – przy gromadzeniu władza publiczna zachowuje się na wzór podmiotu

prywatnego.  Nie  sięga  po  środki  przymusu,  np.  wpływy  pochodzą  ze  sprzedaży  elementów  majątku
publicznego  (zbycie  przedsiębiorstw,  czy  zbycie  przez  gminy  lasów,  gruntów  etc.)  lub  pochodzą
z  wykorzystania  majątku  publicznego  (dzierżawy  zaangażowane  w  działalność  gospodarczą),  np.
otrzymane  drogą  pożyczkową  w  banku  komercyjnym  lub  pożyczka  publiczna  (skarbowe  papiery
wartościowe – np. obligacje) oraz darowizny.

Klasyfikacja finansowa:

Za kryterium bierze sobie definitywność danego wpływu publicznego:

wpływy definitywne – (bezzwrotne) w sposób definitywny staje się cząstką majątku publicznego, nie

wiążą się z koniecznością zwrotu, np. podatki, cła, opłaty, kary etc. Nie wszystkie wpływy definitywne
mają charakter przymusowy, ale wszystkie przymusowe są definitywne.

wpływy czasowe – (zwrotne) takie wpływy, które władza publiczna ma czasowo do dyspozycji oraz

wiążą się one z koniecznością zwrotu. Wpływy pochodzące z kredytów, z pożyczek publicznych.
W wykorzystaniu środków nie stosuje się określonych reguł. Zasada jedności powoduje, że ogół wydatków
pokrywa się ogółem wpływów.

Wpływy czasowe z punktu widzenia dysponowania nie różnią się od wpływów definitywnych.

Klasyfikacja ekonomiczna:

Kryterium są skutki ekonomiczne jakie wywołuje zastosowanie określonego rodzaju wpływów:

wpływy zwyczajne – gromadzenie nie wywołuje istotnych skutków gospodarczych

wpływy nadzwyczajne – uruchomione, gromadzone, żeby wywołać skutki gospodarcze

Zaklasyfikowanie do jednej z grup nie wiąże się z jego wielkością, ale systematycznością stosowania. To czy wpływ
uznany jako zwyczajny lub nadzwyczajny nie wynika z jego wielkości, lecz wiąże się z systematycznością jego
stosowania.
Jeśli jest znany, jest elementem reguł gry – to wpływ zwyczajny.
Gdy nagle wprowadzimy dodatkowy podatek – 1% (np. z powodu powodzi) to nadzwyczajny.
Standardowy budżet to 80% podatków. W „bananowych republikach” głównym dochodem uprawa określonych
roślin – dominują cła.

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

PODATKI

Podatek – (definicja prawna) – świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, ogólnym
i nieodpłatnym pobierane przez państwo, bądź inny związek o charakterze publiczno-prawnym zgodnie z przepisami
prawa, które określają wysokość, warunki i terminy tego świadczenia.

Inną formą świadczenia na rzecz ojczyzny jest służba wojskowa.

Podatek

– (definicja ekonomiczna) – przymusowe pobranie dokonywane przez władzę publiczną w celu zasilenia kas

publicznych przy uwzględnieniu zdolności podatkowych obywateli.

Cechy podatku (świadczenie o charakterze pieniężnym, by wykazać, że w warunkach gospodarki towarowo-
pieniężnej zastąpiło inne formy świadczeń na rzecz władzy):

♦ przymusowy – typowy instrument przymusu, władza publiczna wykorzystuje swoje władcze atrybuty; gdy

próbowano wprowadzić, nieprzymusowy, to wpływy z takiego podatku równały się 0

♦ bezzwrotny – potocznie używany „zwrot podatku” to zwrot nadpłaconego podatku, to co wpłacamy to

zaliczki

♦ nieodpłatny – nieodpłatność szczegółowa tzn., że w zamian za wnoszony podatek podmiot nie otrzymuje

żadnego konkretnego świadczenia, można mówić o tzw. odpłatności ogólnej, co oznacza, że obywatel
w zamian za wnoszone podatki jako ogół państwo realizuje określone świadczenia

♦ ogólny – powszechny – zaprzeczenie indywidualnego charakteru podatku, przepisy prawne określają

zakres przedmiotowy i podmiotowy podatku i dany podmiot, jeżeli podmiot „wpada” w te zakresy to
powstanie u niego obowiązek podatkowy; podatek indywidualny był w generalnej guberni dla Żydów

♦ jednostronny – jednostronnie nałożony przez władzę publiczną (związany z przymusem).

Pobierany na rzecz władzy państwowej bądź innego podmiotu o charakterze publiczno-prawnym (np. gminy,
jednostki samorządu terytorialnego).
Podatek nie może istnieć poza regułami prawnymi.

W definicji ekonomicznej wyróżniony:

♦ obywatel – przez to rozumie się wszystkie zasoby prywatne; z definicji wynika, że opodatkowane są

zasoby pieniężne obywateli

♦ podatek jest instrumentem fiskalnym (dostarcza dochodu władzy publicznej) w celu (jest on ściśle

określony) zasilenia władzy publicznej.

Podatki mogą spełniać funkcje pozafiskalne:

funkcje o charakterze stymulacyjnym – przy wykorzystaniu ulg i zwolnień podatkowych stymuluje się

opodatkowane podmioty do zachowań pożądanych z punktu widzenia władzy publicznej (ulgi
inwestycyjne). Ulgi – jeśli np. władza uważa, że fatalne jest mieszkalnictwo to dają ulgi na rzecz
budownictwa mieszkaniowego, jako nagrodę za budowanie mieszkań – nagroda za zachowanie takie jakie
chce władza.

funkcje o charakterze protekcyjnym – wykorzystywane w celach ochronnych, poprzez ulgi i zwolnienia

względem podmiotów, które z różnych względów są w mniej korzystnej sytuacji niż pozostała część
społeczeństwa (standardowa). Nasz system dostosowuje to do osób niepełnosprawnych. Im mniej kraj
zamożny tym mniej protekcji podatkowej.

Zdolność podatkowa – możliwość ponoszenia ciężaru podatku; ustalenie tej zdolności metodą prób i błędów; władza
nie może w sposób nieograniczony nakładać podatków, nigdzie nie udało się obliczyć dokładnie (liczbowo) tej
zdolności podatkowej. W USA przed rządami Regana, najwyższy podatek 90%, w Szwecji ponad 100% od pewnej
kwoty.

Elementy techniki podatkowej

– zgodnie z nimi konstruuje się podatki.

Podmiot podatku:

czynny – ten, który ma prawo do nakładania (stanowienia) podatku i na rzecz, którego ten podatek jest

odprowadzany; w Polsce podatki nakłada tylko władza ustawodawcza (ustawa podatkowa), w zakresie
o stanowieniu niektórych szczegółów uprawnienia mają inne podmioty (RM, MF, rady gmin), te podmioty
z zakresu administracji podatkowej mogą podejmować decyzje indywidualne np. „naczelnik US”

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

bierny – względem niego stosowany jest podatek – jest zobowiązany do ponoszenia wydatku i poboru

zobowiązania, to podmiot zobowiązany podatkowo

podatnik – to taki podmiot, który ponosi ciężar podatku, na nim ciąży obowiązek

płatnik – to ten, który oblicza, pobiera i odprowadza podatki (zobligowany z mocy prawa)

Może być tak, że płatnik i podatnik to ta sama osoba – np. podatek od nieruchomości, a może być, że 2
całkiem inne – np. PIT w odniesieniu do pewnej grupy osób. Raz jest tak, a raz inaczej, ponieważ
władza ustawodawcza ma przede wszystkim na uwadze sprawność ściągania wpływów publicznych.

Przedmiot podatku:

To zdarzenie lub rzecz, z którym prawo wiążę powstanie obowiązku podatkowego. Osiąganie dochodu, przychodu,
konsumpcja dóbr.

zdarzenia

rzeczy

Przedmiotem opodatkowania bogactwo:

na etapie jego tworzenia – dochodowe

forma zakrzepła bogactwa – podatki od majątku

forma wydatkowania bogactwa – podatki konsumpcyjne, od wydatków

Podstawa opodatkowania:

Wyrażony wartościowo lub ilościowo przedmiot opodatkowania, ustala się podatek co do wartości i co do ilości
sztuk zawartych w podatku

ilość – np. ilość gruntów

wartość – np. od dochodu

Z punktu widzenia łatwości rozwiązań podatkowych, wartościowe są korzystniejsze.

Stawka podatkowa
– relacja pomiędzy wielkością podatku, a podstawą opodatkowania.

Kwotowe – mogą być zastosowane w stosunku do podstawy określonej ilościowo oraz wartościowo,

ilościowa podstawa wyklucza za to stawkę procentową

Procentowe – wygodniejsza i korzystniejsza dla władzy, bo nie wymaga aktualizacji (weryfikacji)

w nawiązaniu do wzrostu cen, określa jaki procent podstawy stanowi podatek

Stawka stała – liniowa, proporcjonalna – zmieniającej się podstawie opodatkowania nie
towarzyszy zmiana procentu pobrania podatku; zmienia się wielkość podatku, lecz nie zmienia się
jego stopa, podatek wzrasta proporcjonalnie do podstawy

Stawka zmienna – wraz ze zmianą podstawy opodatkowania zmienia się procentowa stopa
pobieranego podatku

Progresywna

– im większa podstawa, tym większa stawka, wzrasta stopa pobieranego

podatku

• Globalne – nowa wyższa stawka obejmuje całą podstawę podatku, dochód

objęty jest taką stawką, jaka jest charakterystyczna dla ostatniej złotówki tej
podstawy w przedziałach

• Ciągłe – nowa wyższa stawka dochodu obejmuje tylko tą część podstawy, która

przekracza, górną graniczę poprzedniego przedziału podstawy

Np. mamy 1100zł, i stawki do 1000zł – 10% powyżej 1000zł – 50%. Przy globalnej
płacimy 550zł podatku, (50% od 1100zł), a przy ciągłej 150zł (10% od 1000zł + 50%
od 100zł).

Regresywna

– przeciwieństwo progresywnej, wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania

stawka maleje

Degresywna

– połączenie regresywnej z liniową, do pewnego momentu wraz ze

wzrostem dochodu maleje stawka, po czym stawka od wybranego momentu zaczyna się
stabilizować.

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

Skala podatkowa:

Uporządkowanie,  najczęściej  w  formie  tabelarycznej  przedziałów  podstawy  opodatkowania  i  odpowiadających  im
stawek podatkowych

Ulgi i zwolnienia podatkowe, zwyżki podatkowe – elementy techniki podatkowej służące do funkcji pozafiskalnych,
mają  charakter  podmiotowy  i  przedmiotowy,  np.  odszkodowania,  nagroda  za  wybitne  osiągnięcia,  zwyżki
podatkowe etc.

Władza publiczna ma oczekiwanie (funkcje fiskalne i pozafiskalne) związane z podatkiem. Władza publiczna szuka
źródła  podatku  –  np.  czy  opodatkować  jachty  czy  owce.  Mając  wyobrażenie  (powyższe)  to  buduje  podatek  za
pomocą  techniki  podatkowej,  następnie  –  regulacje  prawne.  Podatnik  odczytuje  podatki  z  określonych  przepisów
prawnych.

Przyjazny podatek, zawsze charakter humorystyczny. Nikt nie chce płacić więcej niż musi – mogą być różne reakcje
na obciążenia podatkowe.

Reakcje na obciążenia podatkowe:

Zapłacenie

– najbardziej pożądana ze strony władzy publicznej, jest to bierne zachowanie w ramach

obciążeń podatkowych; najpierw zachodzą zdarzenia rodzące określone skutki podatkowe,
a następnie określa się obowiązek i zobowiązania podatkowe np. gdy sprzedaje dom to sam
zapłacę te podatki; i w ramach tej reakcji można wyróżnić 3 typy zachowań:

uleganie – płacenie podatków bez przekonania o ich słuszności w obawie przed konsekwencjami

identyfikacja – płacenie podatków bez przekonania o ich słuszności, celem uzyskania akceptacji

określonej grupy autorytetów

internalizacja – podatki są akceptowane w ramach systemu wartości jednostki (przekonany, że

podatek jest instrumentem słusznie stosowanym), najbardziej pożądany podmiot przez
władze publiczne

Ucieczka:

1. Kryterium rozmiaru ciężaru podatku:

a. Całkowita – nie ponosi się ciężaru podatkowego – nie płacimy całości
b. Częściowa – w części ponosi się ciężar podatkowy – nie płacimy części

2. Kryterium definitywności

a. Definitywny – nigdy nie poniesiemy ciężaru podatku
b. Czasowa – odraczanie, rozkładanie na raty – kiedyś jednak ten podatek zapłacimy

3. Kryterium terytorialności:

a. Wewnętrzna – dany podmiot porusza się w ramach jednego systemu podatkowego np. podatku

(w których poszczególne stany mają dość dużą autonomię, podatki – w ramach 1 stanu),
wykorzystuje niuanse w ramach systemu 1 państwa, jednego obszaru podatkowego.

b. Zewnętrzna – podmiot wykorzystuje różnice w regulacjach podatkowych różnych krajów –

obszarów podatkowych, nie zawsze charakter międzynarodowy (np. stany w USA)

U nas zjawisko ucieczki zewnętrznej ma ograniczone znaczenie – podmioty, które mają możliwości
prawne, organizacyjne, te, w które wszedł kapitał zagraniczny, w świecie (kraje o wyższej zamożności
społeczeństwa), ucieczka przesunęła się z przedsiębiorstw na gospodarstwa domowe

4. Kryterium prawne:

a. Unikanie gdy podatnik nie wchodzi w kolizję z przepisami prawnymi

» z przyzwoleniem nakładającego – tam gdzie stosuje ryczałtowe (szacunkowe) formy

opodatkowania, uproszczone formy opodatkowania, np. umowa o dzieło, umowa zlecenie

» luki w prawie podatkowym, bądź w przepisach z nimi korespondującymi

b. Uchylanie – formy postaw, zachowań gdy dochodzi do kolizji z przepisami prawa

» Ukrywanie stanu rzeczywistego – szara strefa – prowadzenie działalności gospodarczej bez

zarejestrowania, bez koncesji etc.

» Fałszywe kwalifikowanie – zachodzą pewne zdarzenia, ale są one kwalifikowane podatkowo

korzystnie – dokonywanie zakupów na firmę, podczas gdy nabyte dobra służą potrzebom

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

osobistym – jako koszt uzyskania przychodu w działalności gospodarczej wydatków służących
zaspokojeniu prywatnych potrzeb

Tworzenie fikcji prawnych, korzystnych podatkowo – niegdysiejsze darowizny

Ucieczka od podatków to zjawisko niepożądane, prowadzące do:

zjawiska, które negatywnie wpływają na stronę dochodową finansów publicznych; wpływa mniej środków
niż zaplanowano przy braku możliwości ograniczenia wydatków oznacza, że władza publiczna musi szukać
innych źródeł finansowania dochodu – ci którzy płacą będą płacić więcej – zakłócenia w zakresie FP,
władza nie realizuje założonych wpływów

zakłócenia mechanizmu gospodarczego (podmioty, które nie płacą są bardziej konkurencyjne względem
podmiotów, które są prawidłowo rozliczane)

jeżeli proceder się rozkręca, dochodzi do demoralizacji uczciwych podatników

Przyczyny ucieczki od podatku:

1. Moralne – w powszechnej ocenie moralnej ucieczka od podatku nie posiada jednoznacznie negatywnej

oceny. Jeśli dochodzi do kradzieży w sferze prywatnej – nastawienie jednoznacznie negatywne. Przy
podatkach jest dwoista ocena moralna – wynika to z nierówności władzy publicznej i obywateli (biedny nic
nie może), przyjazne powinny być urzędy (pani w skarbówce)(że oszukało się nie FP tylko babę w US).

Moralność podatkowa

– reprezentuje jednostka

Mentalność podatkowa – reprezentuje ją cała grupa społeczna (bądź grupy)

» Północna – akceptuje się podatki (niemcy, kraje skandynawskie)
» Południowa – akceptuje się ucieczkę od podatków (kraje południowe – Turcja, Grecja, Włochy...)

2. Polityczne – można sprowadzić do braku identyfikacji podatnika z władzą – czynnik moralny i polityczny;

wymaga zjawiska marnotrawstwa w ramach FP, wówczas ucieczka od podatku to forma protestu.

3. Finansowe (ekonomiczne) – najważniejsza, podatnik rozważa korzyści, jakie zrealizuje uciekając od

podatku, im korzyści większe tym bardziej podatnik skłonny podjąć ryzyko ucieczki
Prawo von Gerloffa – w miarę wzrostu ciężarów podatkowych wzrasta opór podatkowy.

4. Techniczne – wiele niejasności, niespójności, komplikacji podatkowych – wiąże się ze skomplikowaniem

systemu podatkowego, im bardziej system jest skomplikowany, niejasny tym większe niesie impulsy do
ucieczki bo:

a.  daje większe możliwości opodatkowanemu – podatnikom
b.  jest trudniejszy w obsłudze dla służb skarbowych
Współczesny  system  podatkowy  nie  może  być  prosty,  jest  on  wtórny  względem  rzeczywistości  –
nakładka na rzeczywistość gospodarczą.

Strategia podatkowa

– wiąże się z akceptacją podatku w systemie wartości jednostki, postawa która polega na płaceniu podatków,
oznacza ona:

w przypadku strategii czynnik podatkowy zostaje uwzględniony przy podejmowaniu różnego rodzaju
decyzji – niekoniecznie najważniejszy – podejmując decyzję „decyduję” się na podatek, czyli postawa ex
ante

czynnik podatkowy jest tylko jednym z wielu czynników, które wpływają na podjęcie decyzji –
niekoniecznie najważniejszy – podejmując decyzję „decyduję” się na podatek, czyli postawa ex ante

strategia podatkowa nie oznacza dążenia do minimalizacji podatku, tylko do zapłacenia kwoty optymalnej
w danej sytuacji (zawsze mam na uwadze, że zapłacę jakiś tam podatek)

granica między ucieczką, a strategią podatkową jest trudna do uchwycenia

Strategie podatkową stosuje każdy kto go bierze pod uwagę.
Nie wielkość podatku decyduje, lecz podejście do problemu (podatek nie jest czymś podstawowym, a tylko
elementem składowym).

Przerzucalność podatku

– podmiot, na który został nałożony podatek, przerzuca jego ciężar na inne podmioty – charakterystyczne dla
podmiotów gospodarczych.

w przód – podmiot w związku ze wzrostem podatków podnosi ceny dóbr i usług

w tył (wstecz) – gdy nie można podnieść cen to przerzuca ciężar na dostawców lub pracowników (mniej im
płaci)

Przedsiębiorca każdy ciężar podatku chce przerzucić.

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

System podatkowy:

historyczny – stosowany w praktyce

racjonalny – jest postulowany przez teorię

Definicje:

1. Ogół podatków obowiązujących w danym kraju
2. Ogół podatków obowiązujących w danym kraju stanowiących wewnętrzną zgodę pod względem:

a. Ekonomicznym

Nie powinno dochodzić do wielokrotnego opodatkowania (podwójnego etc.)

Nie powinno się pozostawiać obszarów nieopodatkowanych

b. Prawnym

» Poszczególne regulacje podatkowe opierają się na wspólnych ogólnych regułach, np. u nas

ordynacja podatkowa, kodeks karny skarbowy

Zasady podatkowe

– postulaty formułowane przez naukę pod adresem ustawodawstwa, których przestrzeganie powinno zapewnić
prawidłowość funkcjonowania rozwiązań podatkowych :
Podstawowy podział to na sprawiedliwości i pozostałe:
Sprawiedliwości: - stosowanie sprawiedliwych rozwiązań podatkowych. Pojęcie sprawiedliwości jest jednak bardzo
względne:

• kiedyś sprawiedliwe to było – wszyscy po równo np. po 200zł – podejście równościowe
• podejście proporcjonalne – każdy taką samą część dochodu – np. po 5% od dochodu
• wg dzisiejszej teorii sprawiedliwe to progresywny – kto ma bardzo dużo to powinien dać państwu

większą część

♦ sprawiedliwość pozioma – podmioty znajdujące się w takiej samej sytuacji dochodowej lub majątkowej

powinny być w takim samym stopniu obciążone podatkiem

♦ sprawiedliwość pionowa – podmioty bardziej zamożne, znajdujące się w korzystniejszej sytuacji

dochodowej, czy majątkowej powinny być w większym stopniu obciążone przy pomocy podatków

Pozostałe:

♦ wydajności fiskalnej – oznacza to postulat pobierania takich podatków, które zapewnią wpływy do

budżetu w znacznych wielkościach, od strony budżetu można mówić o stałości źródeł podatkowych
oraz ich pewności, tam gdzie będzie w sposób znaczny i pewny pozyskiwać wpływy

♦ stabilności – (z perspektywy podatnika) – władza ma mieć na uwadze podmiot opodatkowany, jest to

postulat niezbyt częstego zmieniania rozwiązań podatkowych, a wprowadzane zmiany powinny być
wprowadzane ze stosownym wyprzedzeniem (odpowiednio wcześnie należy poinformować o
zmianach podatnika) – stałość roczna

♦ dogodności – również ma na uwadze podatnika, powinien być pobierany w miejscu i czasie

najbardziej dogodnym dla podatnika, np. nie obciążać rolników przed żniwami, działa na korzyść
władzy, bo podatnik sprawniej i szybciej się rozliczy

♦ taniości – postulat stanowienia takich podatków, których pobór jest możliwie najmniej kosztowny z

punktu widzenia władzy publicznej, należy wziąć pod uwagę koszty; skrajny przypadek koszty
większe niż podatek, należy też tę zasadę rozważyć z punktu widzenia podatnika – koszty doradców,
szkoleń etc

♦ międzynarodowej harmonizacji (zasada Famulskiej ☺) – zbliżanie rozwiązań w skali

międzynarodowej, procesy globalizacji i integracji w różnicach podatkowych, prowadzą do ucieczek i
„Rajów podatkowych”, ma to charakter obiektywny.

Rozwiązania podatkowe w Polsce

System podatkowy – ogół podatków obowiązujących w danym kraju.

Dochody BP:

VAT

Akcyza

Podatek od gier (jest on formą akcyzy)

PIT

CIT

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

Powiaty i województwa korzystają w pewnym stopniu z podatków dochodowych.

Dochody budżetów terytorialnych:

od nieruchomości

rolny

leśny

od czynności cywilno-prawnych

od spadków i darowizn

od środków transportu

od posiadania psów

Około 90% dochodów BP to podatki.
VAT – 40%, akcyza – 22%, PIT – 17%, CIT – 10%.

Akcyza

Podatek konsumpcyjny o charakterze selektywnym

Cechy (można je uogólnić na cechy podatku selektywnego):

dotyczy wybranych dóbr (ograniczony zakres podmiotowy)

może mieć bardzo wysoką stawkę, jeżeli stawka stanowi większą część ceny dobra to mamy cenopodatek

Do obciążenia takim podatkiem, należy znaleźć odpowiednie dobra.

Przesłanki, przyczyny dla obciążeń selektywnych (do stosowania akcyzy):

Obciążenie tych dóbr, których nadmierna konsumpcja nie jest pożądana społecznie (wyroby alkoholowe,

tytoniowe, hazard – gry hazardowe)

Obciążenie tych dóbr, których konsumpcja rodzi tzw. dodatkowe koszty społeczne (efekt zewnętrzny) – np.

benzyna oraz inne wyroby ropopochodne

Dobra, które w danym miejscu i czasie są uznawane za luksusowe lub ponad standardowe, władza publiczna ma

tutaj duże pole do „uznaniowości”, pojawia się tutaj efekt uciekających możliwości, np. kamera jest do
kupienia przez średnio zamożnych, ale z powodu podatku ich nie stać na tę kamerę

Względy ekologiczne, mogą spowodować nałożenie podstawowych ciężarów (tzw. sztucznych)

Dobra które mają wysokie walory fiskalne (nadają się do zasilania FP):

a. Takie, które w danym czasie cieszą się wyjątkowym popytem (np. samochody osobowe,

w momencie wysokiego popytu)

b. Dobra, które spełniają pewne cechy:

» Niski koszt wytworzenia – umożliwiają wkomponowanie relatywnie wysokiego obciążenie

podatkowego np. jeśli cena bez podatku 60gr, a z podatkiem 90gr.

» Masowa konsumpcja
» Sztywny popyt

ww. kryteria spełniają np. sól, zapałki

VAT – przedstawiciel podatków powszechnych (również konsumpcyjny):

Cechy:

wszechogarniający zakres przedmiotowy (mają one charakter powszechny)

wyważona stawka (władza publiczna w danym kraju powinna wziąć pod uwagę podnosząc wszystkie
ceny w gospodarce), do jakiego poziomu może podnieść „sztucznie” ceny nie powodując zakłóceń
gospodarczych (ustalana metodą prób i błędów) – tak by nie zakłócić obiegu gospodarczego.

Jest to podatek od wartości dodanej, w założeniu obciąża konsumenta, natomiast w system jego poboru są włączone
wszystkie kolejne fazy obrotu gospodarczego, zakłada, że każda faza płaci podatek od wartości jaką dodaje.
W praktyce nigdzie się tej wartości dodanej nie definiuje, ani nie oblicza, natomiast podatek funkcjonuje wg tzw.
„metody  uprzedniego  obliczenia  podatku”  –  metoda  polega  na  tym,  że  od  podatku  przypadającego  do  zapłaty
w  danej  fazie  obrotu  gospodarczego  od  tzw.  VAT  należnego  odejmuje  się  podatek,  który  zapłaciły  fazy
wcześniejsze – VAT naliczony.
Celem  jest  obciążenie  konsumenta;  w  system  jego  pobrań  są  włączone  wszystkie  kolejne  fazy  obrotu
gospodarczego, przy czym każda faza płaci podatek od wartości jaką dodaje względem faz wcześniejszych. Podatek

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

ten zastąpił tzw. piramidalny (inaczej kaskadowy), każdy płacił np. 22% od przychodu. Dopiero w ’54 roku XX
wieku, wprowadzono podatek od wartości dodanej.

Mechanizm funkcjonowania podatku VAT:

Wartość netto – wartość sprzedaży bez podatku, wartość po której dokonywano by transakcji, gdyby fiskus nie
pobierał „działki”
Wartość brutto = wartość netto – VAT należny

Założenia:

każdy sprzedaje wszystko następnym (II kupuje po cenie brutto I)

w I fazie VAT naliczony = 20.

Finalny nabywca – konsument nie ma na kogo przerzucić i ponosi ciężar podatku.

Fazy
obrotu

Wartość
netto

VAT
naliczony

VAT
należny

(DO US)
VAT
należny –
VAT
nalicz.

Wartość
brutto

1000

220

1220

3000

220

660

440

3660

III

7000

660

1540

880

8540

9000

1540

1980

440

10980

Stawki VAT w pozostałych krajach UE

KRAJ

Podstawowa
stawka VAT

Stawki

zmniejszone

Austria

20%

10%, 12%

Belgia

21%

0%, 6%, 12%

Dania

25%

Finlandia

22%

0%, 8%, 17%

Francja

19,6%

2,1% 5,5%

Niemcy

16%

Wielka B.

17,5%

0% 5%

Grecja

18%

4%, 8%

Holandia

19%

Irlandia

21%

0%, 4,5% 12%

Włochy

20%

0%, 4%, 10%

Luksemburg

15%

4%, 6%, 12%

Portugalia

19%

5%, 12%

Hiszpania

16%

4%, 7%

Szwecja

25%

6%, 12%

Polska

22%

0%, 7%, 12%

Największe preferencje związane z VAT – Wielka Brytania
Wg dyrektywy UE, podstawowa stawka VAT nie może być niższa niż15%
WG dyrektywy UE, można stosować 1 lub 2 obniżone stawki VAT, ale nie mniejsze niż 5%.

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

POŻYCZKA PUBLICZNA

Pożyczka publiczna – sposób zdobycia wpływów przez władzę publiczną polegający na przyrzeczeniu
subskrybentom (nabywcom), którzy dobrowolnie dostarczą środków, różnorodnych korzyści.

Jest to kontrowersyjny instrument związany z zadłużeniem państwa u społeczności. Powszechnie stosowany, ma
zwolenników i przeciwników co ma odzwierciedlenie w teorii.

Teoria klasyczna

Poszukuje ona różnic pomiędzy pożyczką publiczną, a podatkiem, w myśl tej teorii to 2 różne instrumenty.

Podatek

Pożyczka

Aspekt prawny

- przymusowy charakter
- jednostronność

- dobrowolny charakter
- umowność

Aspekt ekonomiczny

-  bezzwrotność
-  nieodpłatność
-  natychmiastowe zubożenie

podatnika

- obciąża obecne pokolenia
- przerzucany w cenę –

inflacjogenny

-  zwrotność
-  odpłatność
-  potencjalne (możliwe) zubożenie (tylko

gdy otrzymane wynagrodzenie będzie
niższe po uwzględnieniu inflacji)

- obciąża przyszłe pokolenia („życie na

koszt przyszłych pokoleń”)

- działanie dezinflacyjne

Podmiotowy przekrój podatników inny niż pożyczkodawców

Na podstawie analiz, pożyczka publiczna jest bardziej kosztownym sposobem

gromadzenia wpływów publicznych od podatków

- w oparciu o jeden aparat skarbowy

- koszty obsługi tej pożyczki, czyli
pośrednicy, dystrybucja, reklama etc.

Teoria asymilacji

1. Uważa, że pożyczka publiczna niczym nie różni się od podatku.
2. Pożyczka publiczna podobnie jak podatek ma charakter przymusowy, tylko tutaj jest to przymus psychologiczny

jest presja psychiczna na obywatela

powstała w krajach gdzie pożyczka nie znikła z rzeczywistości

w Polsce po wojnie znikła (władza publiczna nie mogła od ludzi pożyczać – wykluczone to przez idee
polityczne)

w innych społeczeństwach presja społeczna „dobry obywatel władzy pożycza” – typowe dla krajów: USA
i Europy Zachodniej

przymus psychologiczny też przymusem

W kontekście ekonomicznym, zarówno w przypadku podatków jak i pożyczek publicznych dochodzi do

natychmiastowego zubożenia podatnika, czyli pożyczkodawcy. Pojawia się efekt pustej kieszeni – czy płace, czy

pożyczam i tak obywatel nie ma tych pieniędzy.

Teoria realistyczna

Uznaje różny charakter podatku i pożyczki publicznej.

nie można porównywać presji psychologicznej z przymusem prawnym

porównuje akt wypożyczenia, z wyborem władzy (???)

zubożenie – w przypadku pożyczki publicznej, nie można mówić o natychmiastowym zubożeniu
obywatela, nie ma efektu pustej kieszeni, obywatel w zamian za pożyczone pieniądze otrzymuje zbywalne
papiery wartościowe, które charakteryzuje z reguły duża płynność, w każdej chwili może odzyskać swoje
środki

odcina się od teorii asymilacji, uznaje różnice pożyczki i podatku

FINANSE PUBLICZNE

prof. Teresa Famulska

nie akceptuje, że pożyczka publiczna to „życie na koszt przyszłych pokoleń” (tak jak to ma miejsce w teorii
klasycznej, ale oznacza wymuszenie transferów finansowych w przyszłości)

Wydatki sztywne – wymuszone, w ślad za którymi władza publiczna, poza swoistą rzetelnością, nie serwuje
niczego społeczności.

Pożyczka wewnętrzna – nie spowoduje zubożenia grupy jako całości
Pożyczka zewnętrza – oznacza zubożenie – ewidentne życie na koszt przyszłych pokoleń.

Przesłanki stosowania pożyczki publicznej:

polityczne

chęć związania obywatela z władzą

jeżeli obywatel pożycza to chce by ktoś oddał, a najlepiej żebym to oddał ten sam co pożyczył,
czyli ten sam gabinet rządzący, myślenie władzy – zostanę bo muszę oddać

nigdy nie występuje ta przesłanka jako jedyna

finansowe

występuje gdy brakuje wpływów bezzwrotnych na zadania

władza publiczna nie chce ograniczać wydatków – szczególnie na koniec kadencji

wynika z braku wystarczających środków na realizację określonych celów

gospodarcze

wynikają z tego, że pożyczka może być wykorzystana jako instrument oddziaływania na struktury
i zjawiska gospodarcze

pożyczki publiczne, przy których gromadzi się środki na inwestycje strukturalne, większa
identyfikacja z inwestycjami, które mają służyć bezpośrednio nam, np. bardziej się będę
integrował z budową drogi, którą będę jeździł, niż budową metra w Warszawie

inwestycja będzie służyła przyszłym pokoleniom

może też mieć działanie antyinflacyjne – ściągnięcie nawisu pieniężnego z rynku

środki z takiej pożyczki likwidują nawis, władza publiczna musi je wyłączyć z obiegu
gospodarczego, jeśli się nie wyłączy to może taka pożyczka stać się instrumentem
inflacjotwórczym.

Władza publiczna musi rozważyć czy pożyczka ma szanse powodzenia.

Przesłanki powodzenia pożyczki publicznej:

społeczeństwo musi mieć czasowo wolne środki – większe te szanse w krajach ze społeczeństwami
zamożnymi, (gdzie klasa średnia) – widać jak FP mocno związane z finansami prywatnymi

społeczeństwo musi chcieć władzy publicznej pożyczać

Nabywanie rządowych papierów wartościowych to forma inwestowania na rynku finansowym, podejmuje się
decyzje w oparciu o:

płynność instrumentu – bardzo wysoka płynność (+)

bezpieczeństwo (ryzyko) – bardzo bezpieczne (małe ryzyko) (+)

zyskowność – niezbyt wysoko zyskowne (-)

Stopa  procentowa  im  wyższa,  tym  większe  ryzyko,  dlatego  papiery  rządowe  charakteryzują  się  wysokim
bezpieczeństwem, a nie stopą zwrotu.

Gdy czynniki ekonomiczne przemawiają za nabyciem, to może przemówić dodatkowo czynnik psychologiczny.
Prawidłowość: łatwiej się pozyskuje środki, za pomocą pożyczki publicznej rządom konserwatywnym niż socjalnym
(socjalistycznym).

Owe papiery należały do najbezpieczniejszych na świecie, nie wywiązywanie się władzy było niewyobrażalne, aż do
władzy  doszedł  „lud”  w  Rosji.  Dokonali  wtedy  REPUDIACJI  (jednostronne  anulowanie  zobowiązania  z  tytułu
pożyczki publicznej przez władzę publiczną), później to samo zrobiły rządy demoludów (w tym Polska).

Pomimo,  że  pożyczka  publiczna  jest  instrumentem,  gdzie  władza  publiczna  zachowuje  się  na  wzór  podmiotu
prywatnego nie zapomina, że jest władzą i może się nie wywiązywać ze zobowiązań.

Pobierz cały dokument
finanse publiczne wykłady.pdf
Rozmiar 272,4 KB

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
E Fundusze motywacyjne, Finanse Publiczne, Wykład VI
B Defincja finansow publicznych 2006, Finanse publiczne(4), Wykład I
Prawo finansów publicznych wykład 11 2011
Prawo finansów publicznych wykład0 11 2011
Prawo finansów publicznych wykład 01 2012
finanse publiczne - wykłady (17 str), Finanse
B Funkcja redystrybucyjna, Finanse Publiczne, Wykład II
Finanse Publiczne wykład 1
Prawo finansów publicznych wykład 01 2012
FINANSE PUBLICZNE WYKŁADY
finanse publiczne wyklad
finanse publiczne-wykłady (3 str), Finanse
finanse publiczne wykłady
Prawo finansów publicznych wykład! 12 2011
Prawo finansów publicznych wykład 01 2012
A Rodzaje zasad budzetowych, Finanse publiczne(4), Wykład VII
C Finanse publiczn w Konstytucji 2006, Finanse publiczne(4), Wykład I
FINANSE PUBLICZNE WYKŁAD 1 (10 03 2012)
Finanse publiczne (27 stron) - dzienne, Finanse publiczne wykłady

więcej podobnych podstron