BUDOWA I FUNKCJE LIPIDÓW

LIPIDY

Lipidy to naturalnie występujące organiczne cząsteczki izolowane z komórek i tkanek

przez ekstrakcję niepolarnymi rozpuszczalnikami

Właściwość fizyczna (rozpuszczalność), a nie struktura jest wyróżnikiem lipidów

Lipidy ulegające hydrolizie

Lipidy nieulegające hydrolizie

ESTRY PROSTE

 Tłuszcze
 Woski
 Estry steroli

FOSFOLIPIDY

 Fosfoglicerolipidy
 Fosfosfingolipidy

GLIKOLIPIDY

 Cerebrozydy
 Gangliozydy

WĘGLOWODORY

 Alkany
 Karotenoidy

ALKOHOLE

 Długołańcuchowe alkohole
 Sterole
 Steroidy

KWASY

 Kwasy tłuszczowe
 Eikozanoidy

LIPIDY

FUNKCJE

MATERIAŁ ENERGETYCZNY

Tłuszcze

W przypadku zapotrzebowania uwalniają się z nich kwasy
tłuszczowe, które są utleniane w mitochondriach

LIPOCYTY (adipocyty)

– komórki zwierzęce gromadzące tłuszcze zapasowe

ELAJOSOMY

– kropelki tłuszczu zapasowego (oleju) w cytoplazmie

komórek roślinnych

BUDULEC

Fosfolipidy, glikolipidy, cholesterol

Są wykorzystywane do budowy błony
komórkowej

IZOLATOR

Tłuszcze

W tkance podskórnej oraz w różnych narządach służą
do mechanicznej i termicznej izolacji

SUBSTANCJE SYGNALIZACYJNE

Steroidy, eikozanoidy i niektóre fosfolipidy

Służą jako hormony, mediatory oraz wtórne
przekaźniki informacji

KOENZYMY

Witamina K, ubichinon

Są koenzymami reakcji enzymatycznych

WAŻNE W PROCESIE WIDZENIA

Retinol

Jest karotenoidem wrażliwym na światło i tym samym odgrywa główną rolę w procesie widzenia

Kw. masłowy

4 : 0

CH

3

(CH

2

)

2

COOH

Kw. palmitynowy

16 : 0

CH

3

(CH

2

)

14

COOH

Kw. stearynowy

18 : 0

CH

3

(CH

2

)

16

COOH

Kw. oleinowy

18 : 1 ; 9

CH

3

(CH

2

)

7

CH=CH(CH

2

)

7

COOH

Kw. linolowy

18 : 2 ; 9, 12

CH

3

(CH

2

)

4

CH=CHCH

2

CH=CH(CH

2

)

7

COOH

Kw. linolenowy

18 : 3 ; 9, 12, 15

CH

3

CH

2

CH=CHCH

2

CH=CHCH

2

CH=CH(CH

2

)

7

COOH

Kw. arachidowy

20 : 0

CH

3

(CH

2

)

18

COOH

Kw. arachidonowy

20 : 4 ; 5, 8, 11, 14

CH

3

(CH

2

)

4

CH=CHCH

2

CH=CHCH

2

CH=CHCH

2

CH=CH(CH

2

)

3

COOH

LIPIDY

KWASY TŁUSZCZOWE

To kwasy karboksylowe o prostych łańcuchach węglowodorowych, zawierające 4-24 at. C

Hydrofobowy łańcuch węglowodorowy

Polarna grupa

karboksylowa

Nasycony

kwas tłuszczowe

Nienasycony

kwas tłuszczowy

Występują
przeważnie
izomery cis-

Upakowanie nasyconych

kwasów tłuszczowych

Upakowanie nasyconych
i nienasyconych kwasów

tłuszczowych

Liczba at. C

Liczba wiązań

podwójnych

Pozycja wiązań podwójnych

Cząsteczka jest amfifilowa

Kwasy
tłuszczowe
egzogenne

LIPIDY

TLUSZCZE

Są to

T R I A C Y L O G L I C E R O L E

– estry glicerolu i 3 kwasów tłuszczowych

Glicerol + 1 kwas tłuszczowy

MONOACYLOGLICEROL

Glicerol + 2 kwasy tłuszczowe

DIACYLOGLICEROL

Glicerol + 3 kwasy tłuszczowe

TRIACYLOGLICEROL

Reszta kwasu tłuszczowego = reszta acylowa

Glicerol

Kwas

tłuszczowy Triacyloglicerol

Na temperaturę topnienia tłuszczów mają wpływ:

1.

Długość reszt kwasów tłuszczowych

2.

Liczba podwójnych wiązań

Ze względu na pochodzenie wyróżniamy:

Tłuszcze zwierzęce

Najczęściej stałe

Tłuszcze roślinne

Najczęściej ciekłe

Ze względu na obecność wiązań podwójnych wyróżniamy:

Tłuszcze nasycone

Zawierają w przewadze reszty

nasyconych kwasów

tłuszczowych

Tłuszcze nienasycone

Zawierają w przewadze reszty

nienasyconych kwasów

tłuszczowych

Tłuszcze we krwi transportowane są w
hydrofobowym wnętrzu lipoprotein

G

li

c

e

r

o

l

Reszta acylowa 1

Reszta acylowa 2

Reszta acylowa 3

LIPIDY

FOSFOLIPIDY

G

li

c

e

r

o

l

Reszta acylowa 1

Reszta acylowa 2

P

–

Aminoalkohol lub
alkohol cykliczny

O

H

CH

2

CH

2

N

+

CH

3

CH

3

CH

3

O

H

CH

2

CH

NH

3

+

COO

O

H

CH

2

CH

2

NH

3

+

OH

OH

OH

OH

OH

OH

Cholina

Seryna

Etanoloamina

Inozytol

G

li

c

e

r

o

l

Reszta acylowa 1

Reszta acylowa 2

Reszta acylowa 3

TŁUSZCZ

G

li

c

e

r

o

l

Reszta acylowa 1

Reszta acylowa 2

Fosfatydylocholina (lecytyna)

Fosfatydyloetanoloamina

Fosfatydyloseryna

Fosfatydyloinozytol

Są podstawowymi składnikami

błon biologicznych

S f i n g o z y n a

Reszta acylowa

Cholina

S f i n g o z y n a

Reszta acylowa

P

–

CERAMID

Sfingomielina

1,2- DIACYLOGLICEROL

FOSFOSFINGOLIPIDY

FOSFOGLICEROLIPIDY

Hydrofilowa głowa

Hydrofobowy ogon

Dwuwarstwa lipidowa

LIPIDY

WOSKI

Są to estry wyższych kwasów tłuszczowych i wyższych alkoholi jednowodorotlenowych

Ponadto woski naturalne zawierają często wolne kwasy karboksylowe, alkohole, węglowodory

Kwasy i alkohole zawierają od
24 do 36 at. C

Alkany zawierają
od 25 do 31 at. C

Wosk pszczeli

Służy jako materiał budulcowy do tworzenia
plastrów – magazynów miodu, a także
wykorzystywanych na gniazda dla larw.

Woski chroniące pióra lub sierść

Ptaki i niektóre ssaki w gruczołach łojowych
produkują woski chroniące pióra lub sierść przed
zwilżeniem wodą.

Woski roślinne

Pokrywają najczęściej powierzchnię soczystych
owoców lub liści, chroniąc je przed nasiąkaniem wodą
lub przed jej utratą, a także stanowią doskonałą
warstwę zabezpieczającą przed drobnoustrojami.

LIPIDY

IZOPRENOWE

To grupa lipidów niehydrolizujących. Ich cząsteczki, przynajmniej w zasadniczych

fragmentach, traktować można jako produkty polimeryzacji cząsteczek izopren

u

CH

3

C

C

H

CH

2

C

H

2

IZOPREN

CHOLESTEROL

KWASY ŻÓŁCIOWE

HORMONY

STERYDOWE

KAROTENOIDY

KAUCZUK

NATURALNY

Rozciągliwy polimer naturalny,
otrzymywany z lateksu, tj.
mlecznej wydzieliny drzewa
kauczukowego (Hevea)

OLEJKI ETERYCZNE

ciekła, lotna substancja zapachowa,
znajdująca się najczęściej w specjalnych
komórkach tkanki wydzielniczej roślin

FITOL

Alkohol – składnik chlorofilu

Fitol

Pierścień
porfirynowy

Limonen

Odpowiedzialny jest
za zapach cytryny

Mentol

Odpowiedzialny jest
za zapach mięty

LIPIDY

STEROIDY

STEROLE

KWASY ŻÓŁCIOWE

HORMONY STEROIDOWE

Cholesterol

Występuje we wszystkich tkankach zwierzęcych. Jest
on zasadniczym składnikiem błon komórkowych,
regulującym ich płynność.

Kwas cholowy

Kwasy żółciowe powstają z cholesterolu.
Utrzymują one cholesterol żółci w postaci miceli w
roztworze i wspomagają trawienie lipidów w jelicie
cienkim – jako naturalne detergenty emulgują tłuszcze.

Hormony steroidowe powstają z cholesterolu.
Są lipofilowymi substancjami sygnałowymi, które sterują procesami metabolicznymi
oraz procesami wzrostu i rozrodczości.

Progesteron

Kortyzol

Aldosteron

Testosteron

Estradiol

Kalcytriol

LIPIDY

KAROTENOIDY

Najczęściej odpowiadają za żółty i czerwony kolor owoców i kwiatów oraz nadają

piękne barwy jesiennym liściom

FUNKCJE POMOCNICZE W FOTOSYNTEZIE

Uczestniczą w przenoszeniu energii do centrum
reakcji w fotosyntezie

FUNKCJE OCHRONNE

Zmniejszają szkodliwe skutki reakcji
fotochemicznych, szczególnie z udziałem tlenu

Zawierają układ wielu sprzężonych wiązań podwójnych

β - karoten

Żółty barwnik roślinny – w dużym stężeniu
występuje w korzeniu marchwi

Likopen

Czerwony barwnik pomidorów

Nadają barwę owocom, liściom
jesienią po zaniku chlorofilu

Uczestniczą w tworzeniu koloru
płatków kwiatowych

Są one czerwonymi pigmentami
piór ptaków, pancerza krabów i
mięsa łososia

PROWITAMINY

Z β – karotenu organizm zwierzęcy syntetyzuje
witaminę A (np. z retinolu powstaje retinal –
barwnik oczu)