studenci.pl

studenci.pl

Epos i jego kontynuacje

Epos (słowo, opowieść). Jeden z głównych gatunków epiki, podstawowy i dominujący aż do

powstania powieści. Obejmuje zazwyczaj utwory wierszowane, rozbudowane, ukazujące

dzieje bohaterów (herosów, legendarnych, historycznych) na szerokim tle ważnej

przełomowej chwili dla danej społeczności. Źródłem eposu były mity, podania i baśnie

przedstawiające wyobrażenia na temat narodzin świata, ważnych wydarzeń, bohaterów,

postaw historycznych, wartości wyznaniowych i wierzeń religijnych. Epos powstał z pieśni

układanych w cykle. Epos początkowo istniał w przekształceniach ustnych i dopiero później

został spisany. Najstarszym eposem jest "Gilgamesz" powstały 3000 lat p.n.e. w

Mezopotamii. "Iliada" i "Odyseja" pochodzą z VIII w p.n.e. i są to eposy z naszego kręgu

kulturowego. Co do autorstwa tych utworów istnieją do dzisiaj spory, ich autorem jest

przypuszczalnie Homer.

Cechy eposu:

Równoległe występowanie dwóch światów - pararealizm. Nie ma między nimi wyraźnej

różnicy. Bogowie mieszają się do spraw ludzkich i pomagają jednej i drugiej stronie (wojna

nie może się zakończyć, gdyż bogowie załatwiają swoje stare porachunki). Kiedy Parys

pojedynkuje się z Menelausem o Helenę, Afrodyta broni Parysa, walka zaczyna się na nowo i

pojedynek nie jest rozstrzygnięty.

Szerokie tło epoki, środowisko społeczne, obyczajowość, wierzenia, mentalność. Wszystko to

jest pokazane bardzo szczegółowo i dokładnie.

Epizodyczność, fragmentaryczność budowy. Każda część może być odrębną całością.

Pojedynek Achillesa z Hektorem, opis tarczy Achillesa, pożegnanie Hektora z Andromachą -

jego żoną. Może to świadczyć to o tym, że utwór powstał z poszczególnych pieśni

połączonych w cykl.

Narrator obiektywny, wszechwiedzący, często wyprzedza akcję, zachowuje dystans wobec

opisywanych wydarzeń.

Inwokacja - wezwanie do bóstwa o pomoc w pisaniu utworu. Autor jest wykonawcą planu

bogini.

studenci.pl

studenci.pl

Patetyczny styl dostosowany do wagi zagadnienia i pozycji bohaterów.

Realizm opisu. Sytuacje są prawdziwe. Bohaterowie mają typowe cechy i logiczny sposób

postępowania.

Realistyczny opis szczegółów.

W eposie autor stosuje często retardację (wstrzymywanie akcji) w najbardziej porywającym

momencie. Kiedy Achilles zamierza się dzidą na Hektora - wówczas autor wstrzymuje akcję i

opisuje wygląd dzidy. To dowodzi, że był to utwór opowiadany.

Homeryckie porównania, długie, rozbudowane. Apostrofy również rozbudowane. Przestawny

styl wyrazów w zdaniu. Zabiegi te stwarzają podniosły styl eposu.

Kontynuacje eposu:

"Enejda" Wergiliusza z II w. p.n.e. Opowiada o tym, jak Eneasz wyszedł z Troi i założył

miasto Rzym. W średniowieczu kontynuacją była epika rycerska "Pieśń o Rolandzie".

Cenione są te same wartości: tężyzna fizyczna, sprawność, pogarda dla śmierci i chęć

zdobycia sławy. Podobnie w "Cydzie" i w "Rycerzach okrągłego stołu". Utwory te są

układane w cykle ("Pieśń o Rolandzie" należy do cyklu "Pieśni Karolingów", występuje tam

świat ziemski i pozaziemski, lecz bogów greckich zastąpił autor Bogiem chrześcijańskim) styl

patetyczny, podporządkowany doniosłej treści.

Epos renesansowy - świat pozaziemski jest ograniczony i potraktowany humorystycznie (w

"Don Kichocie", kiedy bohater walczy z wiatrakami, wydaje mu się, że są to siły

pozaziemskie). Dominuje wątek awanturniczo-przygodowo-romansowy. podniosły styl stoi

często w opozycji do zwykłych wydarzeń i ludzi - "Orlando szalony" Ariosto'a.

W XVII wieku najbardziej znanym eposen był "Raj utracony" Miltona, a w Polsce "Wojna

chocimska" Potockiego, gdzie autor opowiada o wojnie turecko-polskiej pod wodzą

Chodkiewicza. Utwór pisany jest w podniosłym stylu, poprzedzony inwokacją, autor sławi

bohaterstwo Polaków.

Oświecenie - kontynuacją jest tutaj poemat heroikomiczny "Monachomachia" Krasickiego.

studenci.pl

studenci.pl

Autor żartobliwie ukazuje walkę mnichów na wzór greckich herosów. Podniosły styl

kontrastuje z dowcipną treścią.

W romantyzmie powstaje epopeja, różniąca się od eposu przede wszystkim brakiem czystości

gatunku, (synkretyzm rodzajowy i gatunkowy w "Panu Tadeuszu"). Podobieństwa z eposem:

rozległość opisywanego świata, dbałość o szczegóły, opis narodu w ważnej, przełomowej

chwili (powstaje nowy naród szlachecki, ginie szlachta kontuszowa), inwokacja,

fragmentaryczność opisu. Różnice: synkretyzm, elementy komiczne obok podniosłego stylu,

rozmaitość nastrojów, brak świata pozaziemskiego.

Inną epopeją jest saga rodzinna pisana prozą - "Noce i dnie" Marii Dąbrowskiej. Są tu

przedstawione dzieje narodu w przełomowej chwili (dawne ziemiaństwo schodzi ze sceny

dziejów - Bogumił Niechcic po stracie majątków kupuje stuhektarowy i staje się sąsiadem

chłopa. Córka Niechcica nie chce żyć na wsi - skończyła studia w Szwajcarii). Siostra pani

Barbary Niechcicowej zakłada sklep. Przedstawiony jest szeroki i szczegółowy obraz

społeczeństwa. Cechą różniącą jest wnikliwy portret psychologiczny Barbary Niechcicowej.