1

Ć

w. 9.

BRON MYŚLIWSKA

1. RODZAJE BRONI

Rozróżnia się broń myśliwską:

•

śrutową,

•

kulową

•

kombinowaną (śrutowo-kulową).

Broń śrutowa

występuje w postaci:

•

pojedynki,

•

dwururki

–

poziomej (tzw. dubeltówki)

–

pionowej (tzw. bok)

•

samopowtarzalnej (automat).

Broń kulowa może być:

•

jednolufowa

–

sztucer jednostrzałowy,

–

powtarzalny, czyli repetier lub automat

albo o

•

dwóch lufach (tzw. sztucer podwójny, ekspres).

Broń kombinowana

•

Broń kombinowana ma lufy śrutowe i kulowe.

•

Najczęściej używaną bronią kombinowaną jest trójlufka, tzw. dryling, który ma dwie lufy śrutowe i
jedną kulową lub dwie kulowe i jedną śrutową.

•

Kniejówka – 1 lufa do śrutu i jedna do kuli

Układ broni

może być:

•

poziomy,

•

pionowy (nadlufka, bok) lub

•

w trójkąt (przy trójlufkach), tzw. dryling.

systemy konstrukcji broni

•

Pod względem konstrukcji broń może być łamana lub o jednolitym sztywnym połączeniu luf i
zamka z osadą.

•

Nowoczesna broń śrutowa jest przeważnie łamana,

•

zaś kulowa jednolitej budowy.

•

Od tej ogólnej zasady są wyjątki, a więc dryling i ekspres są łamane, zaś dubeltówka z zamkiem
ś

lizgowym systemu Darne'a ma budowę sztywnej konstrukcji.

2

broń powtarzalna

•

Broń powtarzalna (repetier) jest to taka broń, która załadowana kilkoma nabojami pozwala na
powtórzenie strzału po otworzeniu zamka, wyrzuceniu łuski wystrzelonego naboju i wprowadzeniu
drugiego naboju do komory nabojowej przy zamykaniu zamka.

broń samopowtarzalna

•

Broń samopowtarzalna samoczynnie (siłą gazów) wyrzuca po strzale łuskę naboju i działaniem
sprężyny powrotnej wprowadza następny nabój i zamyka zamek.

•

Różnica między bronią powtarzalną i samopowtarzalną polega więc na sposobie załadowania
następnego naboju i zamykania zamka. W pierwszym przypadku następuje to ręcznie, w drugim -
samoczynnie.

rodzaje amunicji myśliwskiej

Amunicja myśliwska może być:

•

Śrutowa - przeznaczona jest do broni o lufach gładkich

•

Kulowa - używa się amunicji zaopatrzonej w pojedynczy pocisk, który może być różnego kształtu i
budowy.

2. BROŃ ŚRUTOWA

Budowa dubeltówki

•

Dubeltówka składa się z czterech zasadniczych części: osady, baskili, luf i czółenka.

Cechy broni śrutowej

•

Kaliber broni śrutowej oznaczony jest zwykle zespołem liczb, np. 12/70, przy czym 12 oznacza
kaliber, a 70 oznacza długość komory nabojowej.

rodzaje zamków broni śrutowej

•

Zasadnicza różnica w budowie zamków polega na położeniu mechanizmu kurkowego, czy kurki
znajdują się wewnątrz czy na zewnątrz zamka.

•

Dubeltówki, których zamek ma kurki na zewnątrz, nazywa się kurkówkami,

•

z kurkami wewnętrznymi, przykrytymi - bezkurkówkami.

•

Współczesne dubeltówki są w zasadzie bezkurkowe. Najczęściej spotykane bezkurkówki mają zamki
tzw. krótkie, w których mechanizm kurkowy przymocowany jest do dolnej części baskili.

•

W dubeltówkach bezkurkowych, napina się iglice przez złamanie broni aż do oporu, natomiast w
systemie Purdeya - przy zamknięciu broni.

•

W dubeltówkach kurkowych napina się kurki przez ich odciągnięcie palcem.

Różnica między wyciągiem a wyrzutnikiem

•

Wyciąg pomaga w wyjęciu łusek lub nabojów, a wyrzutnik (ażektor) samoczynnie wyrzuca łuski i
niewypały.

komora nabojowa

•

Komora nabojowa jest to część lufy, w której mieści się nabój i gdzie następuje wybuch.

•

Ś

rednica komory nabojowej jest większa od średnicy przewodu lufy o grubość ścianek łuski naboju.

•

Długość komory nabojowej w broni śrutowej, w zależności od tego, do jakich nabojów broń jest
dostosowana (short lub long), wynosi 65 lub 70 mm.

•

Nowoczesne dubeltówki mają komory o długości 70 mm.

3

kaliber broni śrutowej

Liczby te określają ilość kul o średnicy lufy, którą można wytopić z jednego funta angielskiego (453,6 g)

ołowiu.

Ś

rednica lufy w milimetrach wynosi:

•

kal. 20 - 15,7 mm

•

kal. 16 - 16,8 mm

•

kal. 12 - 18,2 mm

osady

•

Osady mogą mieć różny kształt. Podstawowe dwa rodzaje to angielska o prostej i gładkiej szyjce oraz
pistoletowa, która ma szyjkę wygiętą do dołu, podobnie jak rączka dawnego pistoletu.

•

Osada dubeltówki składa się ze stopki, kolby i szyjki, a u sztucera powtarzalnego także i z łoża.
Stopka jest tą częścią broni, która opiera się o ramię. Kolba służy do właściwego ukierunkowania
broni, a szyjka stanowi uchwyt dla ręki. Łoże broni kulowej służy do stałego połączenia lufy z osadą.

baskila

•

Baskila służy do sztywnego połączenia osady z lufami, a jednocześnie do przymocowania w jej
wnętrzu mechanizmu kurkowego (iglice, sprężyny, spusty i bezpiecznik).

czółenko

•

Czółenko łączy lufy z baskilą, a ściśle z zamkiem, i napina grot iglicy przy broni bezkurkowej. Jeżeli
broń ma wyrzutnik (ażektor), w czółenku mieści się jego sprężyna.

długość luf

•

Długość luf nowoczesnej broni śrutowej wynosi 65-76 cm, najczęściej 72 cm. Długość luf w drylingu
wynosi przeważnie 65 cm.

czoki

Czok jest to stopniowe, na odcinku 2-2,5 cm, zmniejszenie średnicy lufy śrutowej (5-10 cm) przed jej

końcem.

•

Stopień skupienia określa się w procentach w stosunku do ogólnej ilości śrutu w naboju.

3. AMUNICJA ŚRUTOWA I JEJ DZIAŁANIE

nabój śrutowy

•

Nabój składa się z następujących części: łuski (tekturowej lub plastykowej),

•

spłonki,

•

prochu,

•

przybitki filcowej,

•

śrutu (ew. w koszyczku plastykowym)

•

oraz jednej lub dwu przybitek, w zależności od tego, czy nabój zamknięty jest zawinięciem łuski czy
gwiazdką.

•

Łuska ma długość 65 lub 70 mm - odpowiednio do długości komory nabojowej.

spłonka

•

Spłonka ma za zadanie zapalić proch. Na skutek uderzenia iglicy w spłonkę wgniata się w środku jej
powłoka i dociskając masę eksplodującą do kowadełka (odwrócony stożek) powoduje jej zapalenie się.

•

Płomień ten zapala z kolei proch.

4

wielkości śrutu i ich przeznaczenie

Ś

rednica w mm

4,5 4,25 4 3,75 3,5 3,25

3

2,75 2,5

Nr śrutu

000

00

0

1

2

3

4

5

6

Ś

rutu o średnicy:

•

2,50 mm (nr 6) używa się na słonki, kuropatwy i króliki;

•

3,00 mm (nr 4) - na bażanty, kaczki, króliki i zające jesienią;

•

3,50 mm (nr 2) - na zające w zimie i lisy;

•

4,00 mm (nr 0) - na lisy;

•

4,50 mm (nr 00) - na wilki i gęsi.

skuteczność strzału śrutowego

•

Zależy od równomierności pokrycia zwierzyny śrutem odpowiedniej grubości i od odległości strzału.
Zwierzyna w zasadzie pada po strzale nie od uszkodzenia jej organów wewnętrznych, ale od
ś

miertelnego porażenia (szoku) wywołanego w całym jej systemie nerwowym na skutek jednoczesnego

uderzenia śrucin w powłokę skórną zwierzyny i jej przebicia na głębokość kilku milimetrów. Dla
wywołania takiego śmiertelnego porażenia wystarczy trafienie kuropatwy lub bażanta 4 śrucinami, a
zająca lub lisa 6 właściwej wielkości.

Ile śrucin mieści się w naboju

•

Ilość śrucin w naboju zależna jest od średnicy śrutu i kalibru naboju.

•

W nabojach o długości łuski 70 mm znajduje się:

zasięg i rozsiew śrutu

•

Zasięg śrutu wynosi 200-400 m, w zależności od jego wielkości. Przyjmuje się tę odległość według
następującego wyliczenia: średnicę śrutu mnoży się przez 100 i otrzymuje liczbę metrów, np. 4 x 100 =
400

•

Rozsiew śrutu o średnicy 2,5 mm wynosi w odległości 50 m - 5 m, 75 m - 10 m, 100 m – 17 m, 150 m
– 46 m.

•

Powyższe wskazuje, w jak szerokim pasie jest niebezpieczny śrut przy strzale na dalszą odległość, np.
w czasie polowania na kuropatwy.

•

Ś

rut po opuszczeniu luf rozciąga się w długie pasmo. Długość pasma zależna jest od różnych

czynników, m.in. od wielkości śrutu i regularności jego kształtu. Śrut cięższy oraz większy lub bardziej
gładki w czasie przechodzenia przez lufy na skutek wzajemnego ucisku wyprzedza śruciny drobniejsze
i zdeformowane. Wiązka śrutu w odległości 35 m rozciąga się w pasmo długości 3-5 m. Powyższa
okoliczność ma duże znaczenie przy strzelaniu do szybko poruszającego się celu, np. ptaka, gdyż nie
dosięgną go albo początkowe, albo końcowe śruciny. Może się również zdarzyć, że strzelając do
jednego lecącego ptaka zostanie zestrzelony także i drugi nadlatujący w to miejsce (zdarzyć się to
może w polowaniu na kuropatwy lub kaczki).

•

Do broni śrutowej używa się kul ołowianych w kształcie walca o średnicy przewodu lufy.

•

Kula typu Brenneke, nazywana popularnie breneką, składa się z 4 części: walca ołowianego,
przybitki filcowej, przybitki tekturowej i łączącej te elementy śruby.

•

Walec ołowiany ma naokoło żeberka o wysokości ok. 1 mm ułożone równolegle do siebie, ale pod
kątem do osi tego walca. Na przodzie walca znajduje się stożek, którego podstawa jest mniejsza od
ś

rednicy walca. Z drugiej strony walca przykręcona jest przybitka, najpierw tekturowa, potem filcowa i

znowu tekturowa. Taka budowa pocisku powoduje, że ma on środek ciężkości w przodzie i przez to w
czasie lotu nie koziołkuje.

•

Pocisków takich używa się najczęściej na pędzonych polowaniach leśnych na dziki, gdzie strzela się na

5

odległość nie dalszą niż 35 - 40 m. Breneka ma dużą siłę rażenia na tę odległość ze względu na masę
pocisku i jego prędkość.

4. BROŃ I AMUNICJA KULOWA ORAZ ICH

DZIAŁANIE

•

Broń kulowa składa się z lufy z komorą nabojową i zamkiem oraz z łoża.

budowa lufy kulowej

•

Wewnętrzna część lufy (przewód) jest gwintowana, tzn. ma spiralne pasy pól i bruzd w liczbie 4 lub
6, głębokości ok. 0,1 mm. Jeden pełny skręt gwintu ma długość 20-24 cm, co daje ponad 2 obroty
pocisku w lufie. Ilość obrotów zależy od długości lufy.

długość lufy kulowej

•

Lufy broni kulowej mają długość 51-65 cm.

przyśpiesznik

•

Przyśpiesznik jest to urządzenie w broni kulowej, które przez zmniejszenie głębi spustu i jego oporu
pozwala na oddanie strzału przy lekkim pociągnięciu spustu. Daje to możliwość oddania strzału bez
poruszenia bronią, które zdarza się przy ściąganiu twardego spustu.

budowa pocisku kulowego

•

Pocisk składa się z dwóch części, a więc zewnętrznej osłony - płaszcza i wewnętrznej - rdzenia
(ołów). Osłona może być całkowita i wówczas mówi się o pocisku pełnopłaszczowym lub tylko
częściowa i wtedy pocisk określany jest jako półpłaszczowy.

ciśnienie i temperatura przy strzale z naboju kulowego

•

Amunicja kulowa daje bezpośrednio za komorą nabojową ciśnienie 280-410 MPa i temperaturę w
procesie spalania prochu ok. 3000°C. Wytwarza się wtedy ok. 1000 m

3

gazu.

•

Ciśnienie nadaje pociskowi prędkość początkową 750-900 m/s, a w odległości 200 m prędkość 650-
700 m/s i pozwala na osiągnięcie odległości ok. 5 km.

kaliber amunicji kulowej

•

Kaliber zwykle oznacza średnicę przewodu lufy wyprowadzoną jako średnią z pomiaru średnicy
między polami i pomiędzy bruzdami oraz długość łuski i ewentualnie także jej budowę.

•

Ś

rednica lufy może być określana bądź w milimetrach, jak np. kal. 7 x 64 lub 8 x 57, bądź w

ułamkowych częściach cala, jak np. kal. 30 - 06 lub .308 (oznaczenie kalibru broni pochodzenia
anglosaskiego).

•

Pierwsze liczby 7 i 8 oznaczają w przybliżeniu średnicę lufy w milimetrach, a liczby 64 i 57 długość
łuski w milimetrach.

zasięg kuli

•

Kula sztucerowa ma zasięg do 5 km, a breneka do 1500 m.

skuteczność strzału kulowego

•

Z broni kulowej z przyrządami optycznymi (lunetą) strzela się nie dalej niż na odległość 200 m, gdyż
celność strzału na większą odległość jest problematyczna, głównie ze względu na opad pocisku i
ewentualnie paralaksę w lunecie.

•

Z broni bez przyrządów optycznych w zasadzie nie powinno się strzelać na odległość większą niż 100
m.

6

pocisk w ciele zwierzyny

•

Pocisk pełnopłaszczowy (KS) przechodzi przez zwierzynę nie zmieniając swego kształtu, chyba że
trafi na kość.

•

Pociski o częściowym płaszczu (HM, TM i inne), niezależnie od tego, czy mają mniejszą lub większą
część odkrytą, z chwilą uderzenia w zwierzynę ulegają deformacji przez spłaszczenie swej górnej
części, tworząc jak gdyby kapelusz grzybka.

skupienie

•

Broń kulowa daje skupienie bardzo duże, co umożliwia precyzyjny strzał. Nawet najlepsza broń daje
pewien rozrzut, na którego wielkość poza bronią wpływa jakość amunicji. Rozrzut pocisków
płaszczowych przy strzelaniu na 100 m nie powinien być większy niż 5 cm.

5. MYŚLIWSKIE PRZYRZĄDY OPTYCZNE

•

Myśliwi w praktyce łowieckiej używają lornetek do obserwacji przedmiotu zainteresowania oraz lunet
do precyzyjnego celowania. Lunety stosowane są w szczególności przez osoby używające okularów
lub szkieł kontaktowych albo w trudnych warunkach oświetleniowych i przy strzelaniu na dalszą
odległość

Podstawowe parametry lornetki

Powiększenie – (P)

•

Informuje, ile razy obiekt - obserwowany przez lornetkę - jest pozornie większy od obserwowanego
okiem nieuzbrojonym.

•

N.p. obiekt odległy o 1000 m obserwowany przez lornetkę o ośmiokrotnym powiększeniu (8 x),
wygląda jak gdyby był 8 razy większy niż obserwowany okiem nieuzbrojonym lub znajdował się w
odległości 125 m, czyli osiem razy bliżej.

Średnica obiektywu (D)

•

Jest wyrażoną w milimetrach średnicą soczewki obiektywu i nazywamy ją źrenicą wejściową lornetki.
Stosunek średnicy obiektywu do powiększenia daje pogląd na jasność lornetki.

•

N.p.: lornetki 7 x 50 i 12 x 50 posiadają identyczną średnicę obiektywu. Obraz w lornetce 12 x 50 daje
większe powiększenie, ale lornetka 7 x 50 posiada jaśniejszy obraz.

•

W typowo myśliwskich lornetkach o powiększeniach 7, 8 czy 9 x najczęściej stosuje się średnice
obiektywów odpowiednio 50 mm, 56 mm, 63 mm.

Źrenica wyjściowa

(wyjście optyczne) (d)

•

Parametr ten podawany jest w milimetrach i wskazuje, jak szeroka jest wiązka światła wpadająca do
oka. Wyjście optyczne jest stosunkiem średnicy obiektywu do powiększenia lornetki.

•

Stąd dla lornetki 8 x 56 źrenica wyjściowa wyniesie 56 : 8 = 7, a dla lornetki 10 x 50 = 5.

•

Myśliwy powinien mieć dwie lornetki – jedną nocną i drugą dzienną. Typowa lornetka zmierzchowa
(nocna) powinna charakteryzować się powiększeniem od 7 do 9 x i posiadać stosunkowo dużą średnicę
obiektywu (50-63 mm). Lornetka dzienna ma powiększenia w zakresie od 8 x do 12 x, a średnica
obiektywu może być ograniczona do 42 mm, bez istotnego wpływu na jakość transmitowanego w
porze dziennej obrazu. Takie parametry umożliwiają uzyskanie ergonomicznych kształtów, małej
masy, mogą być tańsze i wygodniejsze w użytkowaniu.

•

Do obserwacji nocnych idealna wartość wyjścia optycznego to 6-7 mm. Do obserwacji przy świetle
dziennym lornetka z wyjściem optycznym o wartości 3-5 mm będzie sprzętem zupełnie
wystarczającym.

D

P

d

=

7

•

Dobór lornetki pod kątem wielkości źrenicy wyjściowej nie może pomijać cech fizjologicznych
ludzkiego oka. Zdolność rozszerzenia i kurczenia się źrenicy oka maleje wraz z wiekiem. Największą
ś

rednicę źrenicy określa się na 7,5-8 mm, ale tylko dla ludzi w wieku od około 12-20 lat, których

wzrok uważa się za idealny. W wieku 30-40 lat zdolność do rozszerzania źrenic maleje do 6,5 - 6 mm,
a po przekrocze-niu 50 lat życia najczęściej nie przekracza 5 mm.

•

W tej sytuacji możemy mieć do czynienia z trzema podstawowymi przypadkami:

•

- wyjście optyczne lornetki jest mniejsze niż średnica źrenicy oka. Oznacza to, że cała wiązka światła z
układu optycznego lornetki trafia do oka i bierze udział w tworzeniu obrazu;

•

- źrenica wyjściowa sprzętu jest równa (lub prawie równa) średnicy źrenicy oka. Występuje wtedy
zrównanie możliwości transmisji z możliwością odbioru przez oko obserwatora;

•

- wyjście optyczne lornetki jest większe niż źrenica oka. W tym przypadku część wiązki światła nie
będzie uczestniczyć w tworzeniu obrazu. Jest więc oczywiste, że myśliwy w wieku około 50 lat,
posługując się lornetka 8 x 56, o średnicy wyjściowej równej 7 mm nie będzie w stanie w pełni
wykorzystać możliwości sprzętu, ponieważ jego źrenica oka jest w stanie rozszerzyć się maksymalnie
do ok. 5 mm.

Liczba zmierzchowa

•

Jest to parametr porównawczy, obliczony jako pierwiastek kwadratowy z iloczynu powiększenia i
ś

rednicy obiektywu lornetki.

•

Dla sprzętu o parametrach 8 x 56 liczba zmierzchowa wyniesie 21,1.

•

Lornetka 7 x 50 ma liczbę zmierzchową 18,7.

•

W odniesieniu do praktyki oznacza to, że obraz obiektywu widzianego wyraźnie przez lornetkę 8 x 56
z odległości 211 m, w lornetce 7 x 50 będzie równie dobrze widoczny tylko z odległości do 187 m.

•

do polowań nocnych kwalifikuje się sprzęt o l.z. nie mniejszej niż 20,0.

•

Przy polowaniach dziennych i dobrym oświetleniu naturalnym liczba zmierzchowa nie ma znaczenia.

Siła światła (d

2

)

•

jeżeli (d) podniesiemy do kwadratu to obliczymy tzw.

•

siłę światła = 8

2 =

64

•

Wartość ta określa wielkość jasności obrazu

•

Najlepsze do celów myśliwskich są lornetki jak i lunety o sile światła ok. 50.

Pole widzenia

•

Jest podawane w metrach i informuje, jaki wycinek terenu będzie widoczny przez lornetkę z odległości
1000 m.

•

Pole widzenia nie jest określone wzorem, nie zależy ono od wymiarów lornetki, średnicy obiektywu i
wielu innych czynników.

•

Można przyjąć, że pole widzenia jest odwrotnie proporcjonalne do powiększenia. Przy krotności
lornetki 8 x pole widzenia w granicach 112-119 m uważa się za dobre, a 120-130 za bardzo dobre.
Większe pole widzenia zapewnia komfort obserwacji obiektów będących w ruchu, szybsze uchwycenie
zwierzyny przemieszczającej się, a także stworzą lepsze warunki bezpieczeństwa.

Coating (pokrycia, powłoki)

•

Generalnie można przyjąć, że wszystkie produkowane współcześnie lornetki mają soczewki pokryte
warstwami powłok antyrefleksyjnych. Lornetki wyższej klasy mają soczewki pokryte siedmioma (lub
więcej) warstwami powłok. Do oznaczania tak wykonanych lornetek niektórzy producenci używają
oznaczenia MC (Multi Coated) lub SMC (Super Multi Coated), jeśli warstw jest więcej niż siedem.

D

P

Z

•

=