Wielkie religijne tradycje
etyczne

Romuald Krajewski

Etyka

2

• Etyka buddyjska
• Etyka żydowska
• Etyka islamu
• Etyka chrześcijańska

Etyka

3

Etyka buddyjska

• Źródła: nauczanie Buddy (VI

w. p.n.e., północne Indie –
współczesny Nepal), do I w.
n.e. przekazywane ustnie, w I
w. spisane przez mnichów i
usystematyzowane przez
późniejszych komentatorów.

Etyka

4

Etyka buddyjska

• Dążenie do nirwany

(najwyższe szczęście dostępne
człowiekowi – wyzwolenie od
ograniczeń, żądz, chciwości i
innych potrzeb, wyrzeczenie
się własnego „ja”; stan
wyzwolenia od narodzin i
śmierci, przerwanie wędrówki
duszy).

Etyka

5

Etyka buddyjska

• Wiara w reinkarnację –

nagroda za dobro i kara za zło
wyrządzone w życiu spotyka
nas w następnym życiu (np.
karą za kradzież będzie nędza,
nagrodą za jałmużnę –
komfort psychiczny, itd.),
dlatego należy tak żyć, by
zapewnić sobie jak najlepsze
kolejne życie.

Etyka

6

Etyka buddyjska

 Cnoty w buddyzmie:
 cnoty sumienności

(prawdomówność i prawość),

 cnoty życzliwości (dobroć,

współczucie, życzliwa radość,

opanowanie),

 cnoty wstrzemięźliwości

(samokontrola, abstynencja,

zadowolenie, cierpliwość,

celibat, czystość).

Etyka

7

Etyka buddyjska

• Trojaka droga doskonalenia

moralnego:

– praktykowanie cnót i unikanie złych

uczynków,

– uprawianie medytacji
– pogłębianie mądrości.

• Droga Środka (podobieństwo do

arystotelesowskiego Złotego
Środka): unikanie czystej
zmysłowości (hedonizmu), ale też
zbyt silnej samoudręki (ascezy).

Etyka

8

Etyka buddyjska

•

Pięć najistotniejszych nakazów:

•

wstrzymywanie się od zabijania i

krzywdzenia wszelkich żyjących

istot,

•

wstrzymywanie się od

– kradzieży,
– przyjemności zmysłowych,
– kłamstwa
– picia alkoholu

•

Stanowią one podstawę „dobrego”

funkcjonowania w społeczności

Etyka

9

Etyka buddyjska

• Buddyjskie rozumienie

społeczności: etyka społeczna

buddyzmu obejmuje

społeczeństwo rozumiane nie

tylko jako ogół ludzi, ale

wszelkich form życia; nakazy

etyczne buddyzmu dotyczą więc

nie tylko relacji człowieka do

innych ludzi, ale także do

zwierząt, roślin, całej ożywionej

przyrody (etyka zachodnia – tylko

relacje między ludźmi).

Etyka

10

Etyka buddyjska

•

Najważniejsze wartości: szacunek dla

życia, poszanowanie własności, przyjęcie

takiego stylu życia, w którym odrzuca się

przesadną, niepotrzebną i szkodliwą

przyjemność.

•

Konsekwencje zasady poszanowania

życia: potępienie torturowania i zabijania

ludzi i zwierząt, potępienie wojen,

polowań, zalecenie (choć nie jest to

nakaz) praktykowania wegetarianizmu

(mnichom Budda zakazywał nawet

kopania w ziemi, bo w ten sposób

mogliby zranić lub zabić stworzenia w

niej żyjące, a mięso mogli jeść tylko

wtedy, gdy zwierzę nie zostało zabite

specjalnie dla nich).

Etyka

11

Etyka żydowska

• Źródła:
• Biblia hebrajska (obejmująca

Stary Testament).

• Halacha (skodyfikowane przepisy

prawa żydowskiego, oparte na
Torze, czyli pięcioksięgu – pięciu
pierwszych księgach Biblii; mają
one mieszany, religijno-rytualno-
karno-cywilno-moralny
charakter).

Etyka

12

Etyka żydowska

• Podstawowe zasady:
• (Rabin Hillel, poproszony o

jak najkrótsze streszczenie
Tory, powiedział: „Nie czyń
bliźniemu, co tobie niemiłe.
Oto cała Tora. Reszta to tylko
komentarz.”)

Etyka

13

Etyka żydowska

• Koncepcja imitatio Dei: istoty

ludzkie zostały stworzone na

obraz Boga, dlatego też powinny

dążyć do osiągnięcia

najwyższego możliwego stopnia

doskonałości – podobieństwa do

Boga; naśladowanie Boga

odbywa się przy tym w sferze

praktycznej, poprzez określone

zachowania wobec innych ludzi

(a nie w sferze czysto

metafizycznej).

Etyka

14

Etyka żydowska

•

Etyczne wskazania tego, jak należy żyć,

zawarte są w niektórych przykazaniach

Dekalogu; sześć z nich ma

bezpośrednie znaczenie etyczne: czcij

ojca swego i matkę swoją, nie zabijaj,

nie cudzołóż, nie kradnij, nie mów

fałszywego świadectwa przeciwko

bliźniemu swemu i nie pożądaj żony

bliźniego swego ani żadnej rzeczy, która

jego jest.

•

Obowiązki zawarte w tych

przykazaniach to obowiązki człowieka

względem innych ludzi (pozostałe, to

obowiązki wobec Boga).

Etyka

15

Etyka żydowska

• Najważniejszy wkład judaizmu

w zachodnią tradycję etyczną:
wskazanie, że Boga czci się
przez moralny stosunek do
bliźnich; Bóg oczekuje od
ludzi, że będą traktowali się
„właściwie”, zgodnie z
przykazaniami (źródło etyki w
ujęciu judaistycznym).

Etyka

16

Etyka islamska

• Źródła:
• Koran
• Sunna (egzemplifikacja

przesłania Koranu w
postępowaniu, nauczaniu
proroka Mahometa)

Etyka

17

Etyka islamska

•

Społeczność islamska postrzegana jest
jako instrument, dzięki któremu ideały i
przykazania koraniczne są realizowane
na poziomie życia społecznego – każdy
muzułmanin jest mandatariuszem
Allaha na ziemi i obowiązany jest
wypełniać moralną i duchową misję w
swoim życiu osobistym; odpowiada za
to nie tylko wobec Allaha, ale także
wobec społeczności (czyli życie zgodne
z nakazami Koranu jest traktowane
również jako obowiązek społeczny).

Etyka

18

Etyka islamska

• Etyka wyrównywania

niesprawiedliwości w życiu

społecznym i ekonomicznym –

duży nacisk na jałmużnę i

dzielenie się majątkiem z rodziną

i krewnymi, sierotami, biednymi,

bezdomnymi podróżnymi.

• Jałmużna jest jednym z filarów

wiary – obok modlitwy, postu

(ramadan) i pielgrzymki (do

Mekki)

Etyka

19

Etyka islamska

• Muzułmanie jako „najlepsza

społeczność” – jej zadaniem jest

spełnianie dobra i przeciwdziałanie

złu; wiąże się z tym pojęcie dżihad

(tłumaczone potocznie jako „święta

wojna”, w rzeczywistości jednak

znacznie szerzej rozumiane niż

działania wojenne); dżihad mają to

być przede wszystkim działania

pokojowe mające na celu szerzenie

islamu – poprzez kazania, nauczanie,

dawanie osobistego przykładu;

podkreśla się, że ostatecznym celem

słowa bożego jest zachęcanie i

kierowanie ludzi na „drogę pokoju”.

Etyka

20

Etyka islamska

• Zalecany stosunek do wyznawców

innych religii – żyjąc wśród
muzułmanów, powinni oni mieć
swobodę wyznawania własnej religii
i praktykowania własnych rytuałów;
zakazana jest im jedynie działalność
misyjna wśród wyznawców islamu.

• Koran zachęca do tolerancji i

respektowania różnorodności
poglądów, choć stoi na stanowisku
wyjątkowości islamu.

Etyka

21

Etyka chrześcijańska

• Źródła: Biblia, zwłaszcza

Nowy Testament (nauczanie
Jezusa).

Etyka

22

Etyka chrześcijańska

• Etyka miłości – radykalizacja

judaistyczego nakazu „Nie czyń
bliźniemu, co tobie niemiłe” – nakaz
„miłowania bliźniego swego jak siebie
samego”.

• Nakaz miłości nie tylko wobec osób

bliskich, ale także wobec
nieprzyjaciół; jednakowe traktowanie
wszystkich ludzi (wyraz w stosunku
Jezusa do kobiet, trędowatych i in.).

• Nakaz bezgranicznego przebaczania

za doznane szkody.

Etyka

23

Etyka chrześcijańska

• Motywacja: nie powinna nią być

dążenie do uzyskania
odwzajemnienia ze strony
drugiej osoby, ale fakt, że miłość
Boga nie ma granic, Bóg widzi
wszystkie dobre uczynki i
przebacza wszystkie
przewinienia itd. (czyli motywem
dobrego postępowania nie jest
egoizm, ale naśladowanie Boga).

Etyka

24

Etyka chrześcijańska

• Kwestia nagrody za dobre uczynki i

kary za grzechy: powodem, dla
którego człowiek postępuje
„słusznie”, nie powinno być dążenie
do nagrody (choć Jezus obiecuje
ostatecznie nagrodę za dobro), ani
chęć uniknięcia kary.

• Dobro powinno być bezinteresowne,

człowiek w relacjach z innymi
ludźmi powinien „zapominać o sobie
samym” (własnych interesach itd.).

Etyka

25

Etyka chrześcijańska

• Charakterystyczne dla nauczania

Jezusa: nie podawał on rozwiązań
konkretnych problemów, raczej nie
wskazywał, jak należy zachowywać się
w konkretnych sytuacjach (np. pytany
o obowiązek płacenia podatków,
odpowiedział, że „należy oddać Bogu,
co boskie, a cesarzowi, co cesarskie”,
choć nie jest wcale jasne, co jest
„boskie”, a co „cesarskie”; formułował
więc raczej pewne ogólne reguły;
wyjątek – kwestia rozwodów).

Etyka

26

Etyka chrześcijańska

• Problem praktycznej realizacji

etycznego nauczania Jezusa:

• zarzuty wobec chrześcijaństwa (że –

wbrew nakazowi miłości – jest
nietolerancyjne lub najwyżej obojętne
na nie-chrześcijan, jest niemoralne,
gdyż w sferze motywacji operuje
przede wszystkim wizją nagrody i
groźbą kary, jest represyjne,
nadmiernie restrykcyjne i zamiast
wspierać autonomię jednostki ludzkiej,
gasi ją i propaguje bierny konformizm).

Etyka

27

Etyka chrześcijańska

• Duży wkład doktryny

chrześcijańskiej w promocję
godności jednostki ludzkiej,
cementowanie ludzkości w
pluralistycznym świecie,
zwracanie uwagi biednych i
polepszanie ich sytuacji
(„preferencja dla biednych,
uciśnionych”).