WIELKIE

TRADYCJE

ETYCZNE

Wykład I

Etyka ogólna i zawodowa dla

pedagogiki

WIELKIE TRADYCJE
ETYCZNE - FORMALIZM

1.

Formalizm głosi, że wartości moralne służą przede wszystkim
obronie tego, co w nas powszechne, typowe i uniwersalne (I. Kant,
R. Hare). Nie liczą się sytuacje jednostkowe i niepowtarzalne.

2.

Wyraża to imperatyw kategoryczny Kanta: „Postępuj zawsze tak,
byś mógł chcieć, by maksyma Twojego postępowania stała się
prawem powszechnym”. Ocena moralna i zasady naszych działań
powinny być dalekie od wszelkiej stronniczości.

3.

Podstawowe założenia formalizmu:



Preskryptywizm – jeżeli nakazuję sobie pewne moralne powinności
to muszę zgodnie z nimi działać, jeżeli ich nie respektuję w
praktyce, moja postawa jest wewnętrznie sprzeczna



Uniwersalność – raz przyjęta zasada musi być stosowana we
wszystkich analogicznych okolicznościach. Jeżeli twierdzimy, ze
robimy cos ze względów moralnych powinnyśmy robić to
bezwyjątkowo.



Szacunek dla prawa moralnego – nieważne są intencje działającego
ani konsekwencje czynu – ważna jest wierność zasadom moralnym.
Nie można ulegać litości i sympatii, oburzeniu bądź odrazie.
Moralność tak jak prawo powinna być ślepa i pozbawiona uczuć.

WIELKIE TRADYCJE
ETYCZNE - UTYLITARYZM

1.

Utylitaryzm głosi, ze podstawą moralności jest tzw. Zasada użyteczności
zgodnie z którą winniśmy się przyczyniać do jak największego szczęścia jak
największej liczby osób (J. Bentham, J.S. Mill).

2.

Człowiek żyje po to, by doświadczać szczęścia stąd ani obyczaje ani prawo nie
powinny go ograniczać.

3.

Każdy ma prawo czynić, to, co zechce , jeśli jest dorosły i świadomie
podejmuje decyzje.

4.

O tym, co dobre a co złe decydują nie zasady ale fakty psychiczne. Dobre jest
to, z czym czujemy się dobrze, złe to z czym czujemy się źle.

5.

Tylko konsekwencje czynu świadczą o jego wartości. Cel uświęca środki!! Jeśli
dobre skutki przewyższają złe aspekty czynu można go podjąć. Etyka nie uczy
wzniosłości, lecz użyteczności

6.

Maksymalizacja szczęścia nad cierpieniem. Suma szczęścia wynikająca z
jakiegoś czynu ma przewyższać liczbę nieszczęść. Jest dopuszczalne by
cierpiała jedna osoba, jeśli cieszyć się będzie inna. Ale nikt nie ma prawa
dążyć do własnego szczęścia, jeśli nakładem tych samych sił mógłby bardziej
uszczęśliwić innych. Dotyczy to także polityki państwowej – środki budżetowe
należy przeznaczać nie dla najgorzej uposażonych ale dla najlepiej rokujących.

7.

Należy porzucać sprawy beznadziejne. Nie należy wspomagać
niepocieszonych, beznadziejnie chorych, źle rozwojowo uposazonych.
Dopuszczalne jest zniszczenie jednego człowieka, jeśli prowadzi to do
szczęścia wielu innych.

WIELKIE TRADYCJE
ETYCZNE – ETYKA CNOTY

1.

Etyka cnoty przyjmuje, że wartości etyczne „cnoty”, arete, są doskonałościami
same w sobie (Platon, Arystoteles).

2.

Czyny wyposażone w pewne cechy budzą naturalny podziw. Cztery cnoty
kardynalne wg Platona: roztropność, odwaga, umiarkowanie, sprawiedliwość.
Arystoteles: zasada złotego środka – unikanie wszelkich skrajności, zarówno
nadmiaru jak i niedostatku np. skąpstwo – hojność – rozrzutność.

3.

Doskonałość jest w naturalny sposób postrzegana i budzi podziw. To, czym jest
cnota pokazują przykłady wielkich czynów.



Antygona narażając życie grzebie zwłoki brata;



Medea zabija dzieci, które pochodzą ze związku z niewiernym śmiertelnikiem;



Orestes zamierza pomścić ojca zabijając matkę, która jest morderczynią ojca



Wspólną cecha tych czynów jest ich specyficzny heroizm, który prowadzi do obrony
pewnych wartości za pomocą środków moralnie nagannych



Istotą etyki cnoty jest nie bycie nienagannym w postępowaniu lecz posiadanie
„czystego serca”.

1.

Cnota jest sama w sobie nagrodą. Bohaterowie nie szukają ani nagrody ani
szczęścia, wypełnienie przeznaczenia jest dla nich wystarczającą gratyfikacją i
nadaje sens ich życiu.

2.

Cnota była dobrem, które indywidualny człowiek wnosił do wspólnoty. To wspólnota
orzekała o moralnej reputacji jednostki, wychowywała młode pokolenia, narzucała
religię, poddawała próbom dorosłości młodych ludzi. Jednostka o nienagannej
reputacji mogła liczyć na wspólnotę w trudnych sytuacjach

WIELKIE TRADYCJE ETYCZNE
– ETYKA MIŁOŚCI BLIŹNIEGO

1.

Etyka miłości bliźniego nawołuje do równego i pełnego szacunku
traktowania wszystkich ludzi. Odwołuje się do uczuć życzliwości,
współczucia i braterstwa (Jezus z Nazaretu, M. Ghandi).

2.

Żaden człowiek nie jest zły, może być tylko moralnie ślepy. Zło
moralne jest konsekwencją słabości charakteru lub zewnętrznych
wpływów.

3.

Ze złem nie należy walczyć, złe uczynki budzą wyrzuty sumienia i
powodują wewnętrzne przeobrażenie złoczyńcy.

4.

Cierpliwość, wybaczanie i niesprzeciwianie się złu są lepszą metodą
moralnego oddziaływania niż stosowanie przemocy. Moralny
przykład jest najlepszym nauczycielem. Siła moralna ujawnia się w
zdolności pogodzenia się ze złem bez jego akceptacji.

5.

Nie wolno karać - wystarczającą sankcją moralną jest ukazanie
cierpienia i wzbudzenie litości. Nad złem trzeba płakać, nad złym
człowiekiem litować się i wybaczać.

6.

Zwolennicy nieinterwencji nie cenią siły, twierdzą, ze wystudiowana
niezaradność budzi podziw. Przywiązują wielką wagę do wychowania
w zamkniętych społecznościach, gdyż łagodność może działać tylko
wtedy, gdy reprezentuje ją grupa np. wcześni chrześcijanie.

WIELKIE TRADYCJE ETYCZNE –
ETYKA UMOWY SPOŁECZNEJ

1.

Korzystna dla wszystkich członków społeczeństwa umowa
powinna być podstawa obowiązków moralnych (T. Hobbes, J.J.
Rousseau, J. Rawls). Umowa taka powinna być dokonana bez
znajomości własnej pozycji społecznej (obecnej i przyszłej ) „za
zasłoną niewiedzy”.

2.

Dwie zasady sprawiedliwości: „każdy powinien cieszyć się jak
największą wolnością dającą się pogodzić z analogiczną
wolnością innych”, „ograniczenie tej zasady jest dopuszczalne
dla poprawy losu jednostek najgorzej uposażonych”.

3.

Oceny moralne należy formułować po zapomnieniu swojej
tożsamości. Każdy jest zdolny do rozpoznawania swoich
obowiązków i uprawnień moralnych ale przeszkadza mu w tym
pogoń za własną korzyścią.

4.

Wynik racjonalnej i bezstronnej debaty, nawet jeśli fikcyjnej jest
niepodważalny. Zasady takie zawsze będą lepsze niż
jakiekolwiek inne ustalone bez zasłony niewiedzy

5.

Kompetentne jednostki sa w stanie ustalić, co jest dobre, a co
złe, jeśli decyzje podejmowały swobodnie i jednomyślnie.

WIELKIE TRADYCJE ETYCZNE
– TEORIA UPRAWNIEŃ

1. Człowiek jest szczególna istotą i winniśmy

szanować i poddawać ochronie nie tylko jego
podstawowe prawa, ale także jego osobiste
„świętości” (J. Locke, R. Nozick, R. Dworkin).

2. Prawa jednostki sa ważniejsze niż interesy

społeczności, nie można nikogo ich pozbawić
ze względu na interes społeczny.

3. Najwyższą wartością jest autonomia

jednostki. Wspólnota nie może ingerować w
moralne decyzje jednostki.

4. Nie można robić tego, czego inni sobie nie

życzą – uszczęśliwiać na siłę, nawoływać do
danych działań politycznych i społecznych etc.