TRADYCJA WIELKIEGO REALIZMU -NOCE I DNIE MARII DĄBROWSKIEJ

Noce i dnie Marii Dąbrowskiej to klasyczne dzieło epiki realistycznej, połączenie powieści obyczajowej, powieści-rzeki i sagi rodzinnej . W powstaniu utworu dużą rolę odegrał pierwiastek autobiograficzny. Dzieje pary głównych bohaterów, Bogumiła i Barbary Niechciców, wzorowane są na życiu rodziców pisarki, a jej własna biografia stanowi kanwę losów Agnieszki Niechcicówny. Akcja obejmuje lata 1884-1914, ale fabuła sięga czasów powstania stycznio­wego 1863 r., w którym uczestniczył Bogumił (udział w powstaniu był przyczyną konfiskaty jego majątku). Dzieje związku Bogumiła z Barbarą, który dla niej jest małżeństwem z rozsądku po doznanym zawodzie miłosnym, stanowią treść utworu. Pani Barbara, wychowana na ideałach romantycznej miłości, lekceważy prozaicznego męża i późno do­ceni jego wartość. Opis „nocy i dni" tego małżeństwa, jego codziennych kłopotów i radości, a potem losy dzieci skła­dają się na 4-tomową powieść: t. l - Bogumił i Barbara, t. 2 - Wieczne zmartwienie (oba wyd. w 1932 r.), t. 3 -Milość C1933 r.), t. 4 - Wiatr w oczy (1934 r.), Akcja utworu toczy się w okolicy prowincjonalnego miasteczka Kaliniec Gego pierwowzorem był Kalisz). Niechcicowie żyją najpierw w majątku Krępa (tam umiera ich pierworodny syn Piotruś), potem dzierżawią Serbinów. Koleje tego małżeństwa są przeplatane epizodami z życia ich rozgałęzionej rodziny. Po­wieść jest wielowątkowa. Jak obliczono, występuje w niej ok. 200 postaci. Stopniowo na czoło wysuwają się losy dzie­ci Niechciców: Emilki, sprawiającego kłopoty Tomaszka, a zwłaszcza najstarszej córki Agnieszki (jej nauka w Kalińcu i w Warszawie, studia w Szwajcarii i w Belgii, miłość i małżeństwo z socjalistą Marcinem Sniatowskim, udział w ru­chu patriotycznym). Ponieważ Daleniecki, właściciel Serbinowa, sprzedaje go, Niechcicowie za odziedziczone pienią­dze kupują dwór Pamiętów, ale po śmierci Bogumiła pani Barbara przeprowadza się do Kalińca i tu zastaje ją wybuch l wojny światowej. Tytuł Noce i dnie wskazuje, iż osią kompozycyjną utworu nie jest jedno główne wydarzenie, lecz cały łańcuch życiowych epizodów poddanych rytmowi codzienności i chronologii losów postaci powieściowych. Język arcydzieła Dąbrowskiej jest klasycznie realistyczny, tzn. „przezroczysty": nie skupia uwagi na sobie, lecz na przedsta­wianym świecie. Został określony przez Juliana Przybosia jako centrum polszczyzny. Stylem narracji i kompozycją powieść Dąbrowskiej nawiązuje do wzorca realizmu XIX w., wzbogaconego o osiągnięcia prozy przełomu wieków. W tym pierwszym zakresie polega to m.in. na niejednoznacznej ocenie postaci powieściowych, wynikającej zawsze z konkretnej sytuacji. Te same osoby w niektórych momentach są przedstawiane pozytywnie, w innych nie. Aspekt światopoglądowy powieści wyraża się w ukazaniu kwestii odpowiedzialności oraz sensu życia. Pisarka stara się w tym względzie roztropnie rozwiązywać prezentowane konflikty. W ten sposób powstał utwór polemiczny w stosunku do romantycznego etosu walki ł ofiary, dzieło, które jest epickim hołdem złożonym codziennej żmudnej pracy przecięt­nych obywateli. Wyrazem tego jest m.in. rezygnacja Bogumiła Niechcica z ideałów nieudanego powstania 1863 r. i jego „nieromantyczne" poświęcenie się ziemi i pracy na roli. Większość postaci powieściowych pochodzi ze zuboża­łej szlachty (inteligenci,.urzędnicy, dzierżawcy, gospodarze). Dąbrowska w utworze stworzyła obraz polskiego domu, typowego XIX-wiecznego ziemiańskiego dworu, który przez cały okres zaborów przechowywał tradycję narodową.