Androgeny



Jądra - gametogeneza i funkcje endokrynne



Gametogeneza: zależna od FSH



Komórki Sertoliego w kanalikach nasiennych



do produkcji spermy w kanalikach nasiennych
wymagane androgeny



Stymulacja LH:



synteza androgenów w komórkach interstycjalnych
(Leydiga



Androgeny



najważniejszy androgen - testosteron



synteza - komórki Leydiga (95%), nadnercza (5%)



w jądrach wytwarzane także - dihydrotestosteron,
androstendion, dehydroepiandrosteron,
pregnenolon (w małych ilościach) : Testosteron w
krwioobiegu:



w 65% związany z białkiem wiążącym hormony płciowe
(SHBG)



w 33% związany z albuminami



w 2% wolny, zdolny do łączenia się z receptorami
wewnątrzkomórkowymi



poziom SHBG:



Podwyższają - hormony tarczycy, estrogen, marskość
wątroby



Obniżają - androgeny, hormon wzrostu, otyłość



Metabolizm androgenów



w niektórych tkankach (skóra, pęcherzyki
nasienne, najądrza, prostata) przy udziale 5-a-
reduktazy testosteron  dihydrotestosteron (DHT -

również silne działanie androgenne/anaboliczne)



w innych tkankach (tk. tłuszczowa, wątroba,
podwzgórze) testosteron —> estradiol



ostatecznie testosteron rozkładany jest przez
wątrobę do nieaktywnych androsteronu i
etiocholanolonu, które po koniugacji wydalane
są z moczem jako glukuroniany i siarczany



Mechanizm działania testosteronu i
pochodnych:



miejsce działania - wnętrze komórki



testosteron/dihydrotestosteron wiąże się z
receptorem cytoplazmatycznym



dalsza sekwencja analogicznie jak przy żeńskich
hormonach płciowych



Efekty fizjologiczne testosteronu i innych
androgenów:



Dojrzewanie płciowe:



powiększenie moszny i penisa



pojawienie się owłosienia łonowego, pachowego, na
twarzy



zmiany skóry - pogrubienie, natłuszczenie, wzrost
aktywności gruczołów łojowych, ściemnienie, wzrost
ukrwienia



krtań - rozrost, pogrubienie strun głosowych



akceleracja wzrostu szkieletowego



rozwój prostaty i kanalików nasiennych



stymulacja i utrzymywanie męskich funkcji seksualnych



Efekty metaboliczne:



wzrost biosyntezy białek  wzrost masy mięśniowej



pobudzanie komórek kościotwórczych  wzrost

zrębu organicznego kości



pobudzanie erytropoezy szpiku



wzrost wątrobowej syntezy: cz. krzepnięcia,
lipazy triglycerydowej, arantytypsyny,
haptoglobiny, kwasu sialowego



Spadek - poziomu HDL



stymulacja nerkowej sekrecji erytropoetyny



zatrzymywanie N, Ca, H



U kobiet androgeny powodują zmiany
analogiczne do tych obserwowanych u
mężczyzn (porost włosów, powiększenie
łechtaczki, łysienie czołowe, wzrost
muskulatury)



Testosteron - drogi podania:



doustna:



absorbowany lecz przekształcany przez wątrobę
praktycznie w całości do nieaktywnych metabolitów



undekanian testosteronu wchłania się w pewnej ilości z
przewodu pokarmowego z pominięciem wątroby przez
chłonkę



aktywne po podaniu doustnym pochodne -
metylotestosteron, fluoksymetylotestosteron - ale
działania niepożądane (wątroba)



obecnie stosowany mniej toksyczny mesterolon



parenteralna:



przedłużony czas absorpcji i większa aktywność estrów z
kwasami: propionowym, undekanowym, enantanowym

Zastosowanie kliniczne testosteronu i
jego pochodnych

Terapia substytucyjna - testosteron i

pochodne



hipogonadyzm hipergonadotropowy
/pierwotny/ (uszkodzenie czynności gonady
męskiej i niedostateczna ujemna regulacja
wydzielania gonadotropin) - zespół
Klinefeltera, kastracja



podczas dojrzewania wspomagają wzrost i rozwój



drugorzędowych cech płciowych stosowane
głównie preparaty długo działające - enantan,
cypionian testosteronu co 1-3 tygodni

Zespół
Klinefeltera



hipogonadyzm hipogonadotropowy /wtórny/

(wypadnięcie funkcji przysadki i niedostateczna

produkcja gonadotropin)



podstawa - substytucyjne podawanie gonadotropin :



androgeny tylko niekiedy wspomagająco (preparaty

które najmniej hamują przysadkę)



substytucja androgenna u starzejących się

mężczyzn - na razie kontrowersyjna



niekiedy stosowane w schorzeniach

ginekologicznych -endometrioza, wspomagająco

przy chemioterapii raka sutka, wraz z estrogenami

w poporodowym obrzęku sut ka (efekty

niepożądane - maskulinizacja, zmiany

miażdżycowe)

Działanie anaboliczne - głównie syntetyczne
pochodne
działające anabolicznie słabiej androgennie



androgeny/anaboliki + dieta + ćwiczenia —►
odbudowują masę mięśniową u pacjentów po:



o urazach



przedłużonym unieruchomieniu



wyniszczających chorobach



leczenie osteoporozy (z dodatkiem lub bez
estrogenów)



pobudzanie wzrostu



u chłopców z opóźnionym dojrzewaniem płciowym



prawidłowo stosowane —> prawidłowy wzrost



ocena radiologiczna nasad kości długich



miejscowo stosowane w zaburzeniach
troficznych skóry, owrzodzeniach, oparzeniach,
odmrożeniach, trudno gojących się ranach,
uszkodzeniach skóry po radioterapii



nadużywane - „dla sportu„



ryzyko działań niepożądanych zwłaszcza w zakresie
czynności wątroby, serca, i płodności

Działania niepożądane

(nasilone głównie przy nadmiernym,

niekontrolowanym zażywaniu):



maskulinizacja



kobiety - hirsutyzm, trądzik, zaburzenia
miesiączkowania, powiększenie łechtaczki,
obniżenie głosu, zaburzenia poziomu lipidów



dzieci - szkodliwe zmiany w dojrzewaniu ośrodków
CUN zaangażowanych w rozwój seksualny, także
działanie na zewnętrzne narządy płciowe,
przedwczesne zarośnięcie nasad kości długich

Działania niepożądane



zaburzenia funkcji wątroby



uszkodzenie wątroby - wzrost poziomu AspAT



żółtaczka cholestatyczna



plamica wątrobowa



carcinoma hepatocellulare

Działania niepożądane



spadek HDL, wzrost LDL



zaburzenia elektrolitowe - retencja Na, H

0, Cl,

hiperkalcemia -> obrzęki, niewydolność serca



hamowanie czynności gonadotropowej przysadki:



azoospermia —> bezpłodność



spadek rozmiaru jąder (długi czas powrotu do

poprzednich rozmiarów)



zmiany zwyrodnieniowe kanalików nasiennych



zaburzenia libido



trądzik, łysienie typu męskiego, nadmierne

owłosienie, ginekomastia



przerost prostaty u starszych

Przeciwwskazania



ciąża lub ryzyko zajścia w ciążę, karmienie
piersią



rak sutka, prostaty



zespół nerczycowy, ciężkie uszkodzenia
wątroby, niewydolność serca



ostrożnie u dzieci, chorych z nadciśnieniem,
chorobami wątroby i nerek, padaczką,
migreną



nasilają działanie leków przeciwzakrzepowych
i doustnych Ieków przeciwcukrzycowych

Leki androgenne: Preparaty
testosteronu:



testosteronu propionian, heptanian - i.m.
testosteronu undekanian - p.o.



mieszanina - testosteronu fenylopropionian +
propionian + izo-heksanian + dekanian -
preparat Omnadren

Androgeny - preparaty

1. Testosteronum propionicum - propionian testosteronu, hormon

płciowy męski otrzymywany syntetycznie ampułki 0,01 g/1 ml i

0,025 g/1 ml; stosuje się co 2-3 dni w postaci wstrzyknięć

domięśniowych 0,005-0,025 g.

2. Testosteronum prolongatum - enantanian testosteronu, ampułki

0,1 g/1 ml o przedłużonym działaniu; stosuje się domięśniowo 1-3

amp. co 7-21 dni.

3. Mesteron - metylotestosteron, pochodna testosteronu, dobrze

wchłania się z przewodu pokarmowego i działa 2 razy silniej od

testosteronu; stosuje się w postaci tabletek 0,01 g, doustnie 0,03-

0,1 g/dobę lub s.l. 0,015-0,05 g/dobę w dawkach podzielonych.

4. Omnadren 250 - mieszanina estrów testosteronu o różnej

szybkości wchłaniania i eliminacji (przedłużone działanie),

ampułki; stosuje się 1 amp. domięśniowo co 4 tyg.

5. Undestor - pochodna testosteronu o silnym działaniu

androgennym, kapsułki 0,04 g; stosuje się doustnie 0,12-0,16

g/dobę w 2 dawkach podzielonych.

6. Proviron-25 - mesterolon, tabletki 0,025 g; stosuje się doustnie co

8 godz. 1-2 tabl.



Mesterolon (Proviron-25) - syntetyczna
pochodna testosteronu, mniej toksyczny od
innych pochodnych doustnych, w mniejszym
stopniu wpływa na oś przysadkową

Steroidy anaboliczne



Steroidy anaboliczne są to głównie pochodne
androgenów (nortestosteronu, metandiolu i
in.) ale również estrogenów (nandrolon) o
szczególnie silnym działaniu anabolicznym, a
słabym działaniu androgennym.



syntezę białek, szczególnie białek mięśni
(przerost mięśni i wzrost ich siły), a powodując
także zatrzymywanie soli mineralnych i wody
prowadzą do zwiększenia masy ciała i
niektórych narządów, zwłaszcza mięśni
szkieletowych, nerek, wątroby, kości.



Wzmagają one również procesy reparacyjne
(gojenie się ran) i procesy odpornościowe
(wzmożenie wytwarzania przeciwciał).



Steroidy anaboliczne, zwłaszcza stosowane w
większych dawkach i przez dłuższy czas,
wywierają pewne (zależnie od preparatu
większe lub mniejsze) działanie androgenne,
wywołując maskulinizację u kobiet i
zaburzenia czynności wydzielniczej jąder u
mężczyzn (zahamowanie spermatogenezy).



U dzieci sterydy anaboliczne mogą
powodować przedwczesne zarośnięcie strefy
wzrostowej kości oraz trądzik.



Powodują one również, podobnie zresztą jak
androgeny, uszkodzenie wątroby (zastój
wewnątrzkanalikowy żółci).

Sterydy anaboliczne - zastosowanie



Kacheksja, wyniszczenie, wychudzenie.



Choroby z ujemnym bilansem azotowym
(choroby wątroby i jelit).



Niedokrwistość aplastyczna i hipoplastyczna
(leczenie uzupełniające).



Osteoporoza.



W czasie podawania glikokortykosteroidów w
celu zapobiegania kacheksji i osteoporozie.



Miejscowo w leczeniu trudno gojących się ran,
oparzeń, odmrożeń oraz zaburzeniach
troficznych skóry.

Steroidy anaboliczne – preperaty i
dawkowanie

1. Metanabol - metandienon, tabletki 0,001 i

0,005 g, krem 0,5%; stosuje się doustnie
0,0025-0,005 g/dobę (nie stosować dłużej niż
4 miesiące) oraz zewnętrznie. dawkowanie

2. Nerobolii - nandrolon, ampułki 0,025 g/l ml;

stosuje się i.m. 0,025-0,05 g co 5-7 dni.

3. Anapolon 50 - oksymetolon, tabletki 0,05 g;

stosuje się doustnie 0,001-0,005 g/kg
m.c./dobę.

4. Nandrolon - głównie anabolicznie, także

androgennie, tylko postać i.m.

Leki antyandrogenne



każdy rodzaj ujemnej regulacji wpływającej na
powstawanie androgenów - działanie
antyandrogenowe



leki antyandrogenowe - inhibitory receptora
androgenowego - Cyproteron (octan),
Flutamid, Finasteryd

Znaczenie kliniczne supresji androgenowej:



leczenie zaawansowanego raka prostaty



Octan Cyproteronu:



leczenie trądziku, hirsutyzmu, łojotoku u kobiet
(procesy androgenozależne) - lepsze wyniki razem
z estrogenem (Diane 35) - należy dobrze rozważyć
wskazania (korelacja z występowaniem raka
watroby)



w skojarzeniu z analogiem GnRH - hamowanie



przedwczesnego dojrzewania płciowego u obu płci



leczenie nadmiernej pobudliwości płciowej



w skojarzeniu z estradiolem w HTZ



łysienie typu męskiego (Finasteryd)

Antyandrogeny - preparaty



Androcur- cyproteron, tabletki 0,05 g, ampułki
0,3 g/3 ml; stosuje się doustnie u mężczyzn
0,2-0,3 g/dobę, u kobiet 0,025-0,05 g/dobę,
domięśniowo 0,3-0,6 g do 14 dni.



Anandron - nilutamid, tabletki 0,05 g; stosuje
się doustnie w dawce 0,3 g/dobę.



Flutamid (Fugerel) - flutamid, tabletki 0,25 g;
stosuje się doustnie 3 razy dziennie 1 tabletkę.



Proscar - finasteryd, tabletki 0,005 g; stosuje
się jeden raz dziennie 0,005 g przez 6-12
miesięcy.