Problemy higieny i ekologii człowieka

wykazują między sobą ścisły związek

Ekologia (oikos-dom, logos-nauka)

jest nauką o strukturze i funkcjonowaniu przyrody.

 

Ekologia zajmuje się całością zjawisk dotyczących
wzajemnych zależności między organizmami a ich
żywym i nieożywionym środowiskiem.

 

Pojęcie ekologia zostało wprowadzone w roku 1869
przez Ernesta Haeckla.

 

Obecnie wyróżnia się kilka podstawowych
działów:

- autekologia: związki organizmu ze środowiskiem
- synekolgia: ekologia ekosystemów, zespołów

i populacji

- sozologia: ochrona i kształtowanie środowiska
- ekologia człowieka: zależności między człowiekiem
i

otaczającym

go

środowiskiem:

fizycznym,

biologicznym, socjoekonomicznym i kulturalnym, z
uwzględnieniem

wzajemnych

relacji

pomiędzy

pojedynczymi ludźmi, grupami ludzi i grupami innych
gatunków.

Z ekologicznego punktu widzenia zjawiska

zachodzące w przyrodzie należy rozpatrywać w skali

ekosystemu.

Ekosystemem nazywamy zespół organizmów żywych
tworzących biocenozę oraz wszystkie elementy
środowiska nieożywionego, w których organizmy te
bytują. Szereg przedstawiający wzrastające poziomy
złożoności układów biologicznych w obrębie
ekosystemu przedstawia się nastepująco:
cząstka nukleoproteidowa -> organellum -> komórka
-> narząd -> organizm -> populacja -> biocenoza ->
ekosystem -> biosfera.

Ekosystem człowieka trafnie przedstawia opracowany w Departamencie Zdrowia Publicznego

w Torontow Kanadzie w 1974r model znany pod nazwą “Mandala zdrowia”

Model ten wyraźnie odzwierciedla fakt, że człowiek od

momentu poczęcia

aż do późnej starości tworzy ze środowiskiem jedną

całość.

Zrozumienie wpływu szeroko rozumianego środowiska
na ustrój człowieka jest podstawą sztuki medycznej.
“Jeśli chcesz zachować zdrowie poznaj najpierw swoje
środowisko, w którym żyjesz i pracujesz” - to
stwierdzenie zostało sformułowane przez Hipokratesa
(460-377 p.n.e.).

 

Założenia

zdrowotne

medycyny

Hipokratesa

obejmowały dwa zasadnicze problemy:
- zastosowanie odpowiedniego żywienia (dietetyki)
-gimnastyka, ruch i racjonalny odpoczynek.
Założenia te do dnia dzisiejszego nic nie straciły na
aktualności.

Z pojęciem zdrowia od

najdawniejszych czasów było łączone

pojęcie higieny.

 

HYGEIEA - w mitologii greckiej była
boginią zdrowia; początkowo była
uznawana jako opiekunka zdrowia
fizycznego, później uznawano ją także
jako opiekunkę zdrowia psychicznego.

Obecnie przyjmowana definicja zdrowia również obejmuje wiele
aspektów.
Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia -
*zdrowie jest pełnym dobrostanem fizycznym, psychicznym i
społecznym, a nie wyłącznie brakiem choroby lub niedomagania.

 

Marcin Kasprzak, wybitny polski higienista dodał do tej definicji
następny człon:
*zdrowie jest to taki stopień biologicznego przystosowania się, jaki jest
osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach.

 

Według propozycji Jana Kostrzewskiego
*zdrowie społeczeństwa ludzkiego jest to nie tylko brak chorób oraz
dobry stan zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego jednostek
składających się na dane społeczeństwo, ale również harmonijny rozwój
naturalny ludności oraz takie warunki otoczenia, które sprzyjają
zdrowiu ludności.

We wszystkich definicjach i modelach

człowiek zajmuje centralne miejsce, ale

równocześnie podkreślane są wzajemne

interakcje:

człowiek oddziaływuje na środowisko

środowisko oddziaływuje na

człowieka

Problem zagrożeń środowiska naturalnego w
skali

globu

został

po

raz

pierwszy

zasygnalizowany w 1967 roku na XXIII Sesji
Zgromadzenia Ogólnego ONZ.
“Po raz pierwszy w historii ludzkości zaistniał kryzys o
zasięgu ogólnoświatowym , obejmujący zarówno kraje
rozwinięte jak i rozwijające się. Nie ulega wątpliwości,
że jeżeli ten proces będzie kontynuowany - przyszłe
życie na Ziemi zostanie zagrożone”.
Doprowadziło to do przygotowania przez Sekretarza
Generalnego U’Thanta raportu “Człowiek i
środowisko” ogłoszonego 26 maja 1969 roku.

 



Między środowiskiem a organizmem człowieka istnieje
dynamiczna równowaga.



Każdy organizm musi zaadaptować się do zmieniających
się

ciągle

warunków

środowiska

zewnętrznego,

jednocześnie utrzymując stałość swojego środowiska
wewnętrznego



Zarówno poszczególne komórki naszego organizmu
jak i całe układy oraz narządy uczestniczą w
utrzymaniu homeostazy.



Homeostaza na poziomie komórkowym - utrzymana jest
równowaga pomiędzy proliferacją i śmiercią komórki.



Homeostaza na poziomie narządowym - mimo
działania potencjalnie toksycznych, egzogennych
czynników nie dochodzi do zaburzenia procesów
biochemicznych oraz funkcji fizjologicznych ustroju.

NORMATYWY ODNIESIENIA SŁUŻĄCE DO OCENY INTENSYWNOŚCI

ODDZIAŁYWAŃ CZYNNIKÓW SZKODLIWYCH

 
1. WARTOŚCI REFERENCYJNE, ODNIESIENIA
(REFERENCE VALUES)
średnie wartości tła w przyrodzie nie zmienionej działalnością człowieka
nie wywołują stwierdzonych zmian wewnątrzustrojowych
 
2.  WARTOŚCI NORMALNE, DOPUSZCZALNE
( NORMAL VALUES)
spotykane w środowisku bytowania jako tło
nie są związane z powstaniem uszkodzeń chorobowych,
ale mogą wywołać zmiany subkliniczne
 
3. WARTOŚCI LIMITUJĄCE, GRANICZNE
(LIMIT VALUES)
przekroczenie stwarza niebezpieczeństwo powstania uszkodzenia

chorobowego

ŚRODOWISKA BYTOWANIA

ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO
 
1. naturalne działanie przyrody
2. działania człowieka.
- transport oraz komunikacja
- przenikanie zanieczyszczeń wytworzonych w zakładach

przemysłowych

 

Poziomy dopuszczalnych stężeń (DS) poszczególnych substancji
określone zostały dla następujących przedziałów czasowych:

*jedna godzina (DS1) jest to wartość graniczna pomiędzy stężeniem
bezpiecznym i stwarzającym zagrożenie dla zdrowia przy
ekspozycji 1 godzinnej

*8 godzin (DS8) – jest to maksymalna średnia 8-godzinna spośród
średnich kroczących, obliczanych ze średnich 1-godzinnych w ciągu
doby; każdą taką średnią 8-godzinną przypisuje się dobie, w której się
ona kończy; pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest
okres od godziny 17.00 dnia poprzedniego do godz. 01.00 danego
dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od
godz. 16.00 do 14.00 tego dnia

*24 godziny (DS24) - jest to wartość graniczna pomiędzy stężeniem
bezpiecznym i stwarzającym zagrożenie dla zdrowia przy
ekspozycji 24- godzinnej

*rok kalendarzowy (DSA) - jest to stężenie, które nie może być
przekroczone w skali całego roku.

Środowisko pracy

Podobnie jak w środowisku bytowania, również w

środowisku pracy

muszą być opracowane dopuszczalne wartości:
-        - stężeń substancji chemicznych
-        - natężeń czynników fizycznych,
poniżej których człowiek może czuć się bezpiecznie,
zaś przekroczenie których może stanowić potencjalne

niebezpieczeństwo dla zdrowia pracowników.

Należy jednak zaznaczyć, że są to wartości opracowane w

skali populacyjnej

i mogą się zdarzyć indywidualne przypadki,
gdzie nawet wartości niższe stanowią zagrożenie dla

zdrowia poszczególnych pracowników.

W medycynie pracy stosowane są pojęcia

NDS i NDN

NDS

-

najwyższe

dopuszczalne

stężenie

substancji

chemicznej

(ustalone

jako

średnia

ważona),

którego

oddziaływanie

na

pracownika w ciągu 8-

godzinnego dobowego i 42-

godzinnego

tygodniowego

wymiaru czasu pracy przez

okres

jego

aktywności

zawodowej nie powinno:



spowodować

ujemnych

zmian w jego stanie zdrowia



oraz w stanie zdrowia jego

przyszłych pokoleń

NDN

-

najwyższe

dopuszczalne

natężenie

czynnika

fizycznego

(ustalone

jako

średnia

ważona),

którego

oddziaływanie

na

pracownika

w

ciągu

8-

godzinnego dobowego i 42-

godzinnego

tygodniowego

wymiaru czasu pracy przez

okres

jego

aktywności

zawodowej

nie

powinno

spowodować



ujemnych zmian w jego

stanie zdrowia



oraz w stanie zdrowia jego

przyszłych pokoleń

Czasami procesy technologiczne wymuszają przebywanie

pracownika

w warunkach przekroczenia NDS-u.
Aby nie dopuścić do narażenia zdrowia ogranicza się

wówczas czas ekspozycji poszczególnego pracownika.



 

Jeśli przekroczenia NDS-u obejmują nieprzerwanie okres

np. 1 godziny, wówczas ten proces musi być obsłużony

przez dwóch kolejnych pracowników.



 



W takich sytuacjach musi być przestrzegany NDS
chwilowy (NDSCh)

NDS CHWILOWY - jest to takie stężenie substancji
chemicznej ustalone jako wartość średnia w danym
środowisku pracy, które nie powinno



spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia
pracownika



oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń jeśli
ekspozycja nie przekracza 30 minut w czasie jednej
zmiany roboczej.

 

Analogiczne zasady obowiązują przy wyznaczaniu

NDN chwilowego (NDNCh) w przypadku czynnika

fizycznego (hałas, wibracja, promieniowanie)

Istnieją substancje – które wykazują tak silne
działanie toksyczne czy też drażniące - że już
chwilowy kontakt z podwyższonym poziomem
może wywołać ostre stany chorobowe np. silny
stan bronchospastyczny drzewa oskrzelowego lub
nawet śmierć.

 

W takim przypadku należy wyznaczyć;
NAJWIĘKSZE

DOPUSZCZALNE

STĘŻENIE

PROGOWE (NDSP)

- jest to najwyższe stężenie substancji, które ze

względu na bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia
nie może być w powietrzu środowiska pracy
przekroczone w żadnym momencie trwania pracy.

Często pracownicy narażeni są na szereg substancji
toksycznych równocześnie.

Wówczas

-średnie ważone poszczególnych substancji dzielimy
przez NDS dla tej substancji,
-otrzymane ilorazy dodajemy i dzielimy przez liczbę
sumowanych substancji.
Otrzymujemy w ten sposób tzw. indeks zagrożenia -
suma wartości współczynników zagrożenia wyrażonych
stosunkiem wielkości narażenia na substancję
toksyczną do wartości referencyjnej.

 

Jeżeli suma jest większa od jedności, to w przypadku
działania

addytywnego

łączne

narażenie

może

spowodować ujemne skutki zdrowotne.

W praktyce sanitarnej zagrożenia wynikłe z obecności substancji
toksycznych, czy też zagrożeń fizycznych, mogą stwarzać
pracownikom:



        warunki szkodliwe



        warunki uciążliwe.
Stężenie ( natężenie ) poniżej NDS-u ( NDN ) – warunki uciążliwe.
Stężenie ( natężenie ) powyżej NDS-u ( NDN ) – warunki szkodliwe.

Trzeba jednak mieć świadomość, że przebywanie pracownika w warunkach
uciążliwych może mieć także negatywny wpływ na jego zdrowie,
zwłaszcza gdy dotyczy wieloletniego narażenia.
Warunki bezpieczne –
górna granica przedziału ufności średniej ważonej - poniżej NDS
pomiar za pomocą dozymetru indywidualnego - poniżej 0,75 NDS.
Warunki szkodliwe –
*dolna granica przedziału ufności średniej ważonej -powyżej NDS
* pomiar za pomocą dozymetru indywidualnego - powyżej 1,25 NDS.

Nazwa i numer CAS
substancji chemicznej

Środowisko pracy

NDS

NDSCh

[µg/m

3

]

[mg/m

3

]

[µg/m

3

]

[mg/m

3

]

Dwutlenek siarki (SO

2

)

2 000

5 000

[7446-09-5]

2

5

Tlenki azotu (NO

x

)

[10102-43-9, 10102-44-0,
63907-41-5]

5 000
5

10 000
10

Tlenek węgla (CO)
[630-08-0]

30 000
30

180 000
180

Ozon (O

3

)

[10028-15-6]

150
0.15

-

Benzen (C

6

H

6

)

1600
1,6

-

Arsen (As) i jego związki

nieorganiczne w przeliczeniu na As

[7440-38-2]

10
0.01

-

Kadm (Cd) i jego związki

nieorganiczne w przeliczeniu na

Cd

10
0.01

-

[7440-43-9]
Ołów (Pb) i jego związki

nieorganiczne [7439-92-1]_

50_0.05

-

Rtęć (Hg) w przeliczeniu na zw.

nieorganiczne [7439-97-6]

50_ 0.05

150_0.15

Nikiel (Ni) i związki w przeliczeniu

na nikiel _[7440-02-0]

250._0.25

-

Fluor_[7782-41-4]__

50_0.05

400_0.4



Pracownicy zakładów przemysłowych mogą
być narażeni na wyższe stężenia substancji
potencjalnie

niekorzystnych

dla

ich

zdrowia, ponieważ stanowią populację
wyselekcjonowaną,

często

o

wyższych

parametrach zdrowotnych niż populacja
przeciętna. Pracownicy przed przyjęciem
do pracy przechodzą wstępne badania
lekarskie, następnie badania okresowe i w
razie

pogorszenia

stanu

zdrowia

przesuwani są na inne, mniej obciążające
stanowiska pracy.



Jeżeli jednak w okresie narażenia zawodowego dojdzie do
uszczerbku zdrowia, a równocześnie zostanie dokumentowane
narażenie na czynniki szkodliwe powyżej NDS lub NDN w
środowisku pracy, przy czym czas tego narażenia był
wystarczająco długi, by z medycznego punktu widzenia mógł
spowodować schorzenie wówczas zostaje uznana choroba
zawodowa. Należy również udowodnić, że zespół objawów
choroby odpowiada skutkom biologicznym działania czynnika
szkodliwego. Kryteria te nie obowiązują przy orzekaniu
zawodowych schorzeń alergicznych. W tym przypadku nie są
wymagane przekroczenia NDS oraz nie odgrywa roli długość
okresu ekspozycji na czynnik chorobotwórczy, co jest zgodne z
patomechanizmem schorzeń alergicznych. Wystarczy
potwierdzenie narażenia na czynniki o działaniu alergicznym
oraz diagnostyczne potwierdzenie nadwrażliwości na ten
czynnik. W schorzeniach zawodowych, w których stwierdza się
podłoże alergiczne, nie rzadko do czynników przyczynowych
stwierdzanej choroby dołączają się czynniki drażniące lub
działające toksycznie przewlekle.



Udowodnienie związku przyczynowo-skutkowego
pomiędzy

oddziaływaniem

środowiska

zewnętrznego a odpowiedzią ustroju w postaci
rozwoju konkretnej jednostki chorobowej może
nastręczać dużo trudności. Etiologia wielu
chorób ma bowiem wieloczynnikowe podłoże.
Niebagatelną rolę mogą odgrywać czynniki
genetyczne

oraz

czynniki

wynikające

z

nieprawidłowego stylu życia (nieodpowiednie
odżywianie, mała aktywność fizyczna), nie mniej
jednak za rozwój wielu chorób odpowiedzialne
mogą

być

czynniki

środowiskowe.

W

udowodnieniu

znaczenia

czynników

środowiskowych pomocne mogą być biomarkery.