Badania

Badania

czynnościowe

czynnościowe

Wyższa Szkoła Pedagogiki

i Administracji –

kierunek

fizjoterapia

Poznań, rok akademicki

2008/2009

Cel przedmiotu

Cel przedmiotu

Celem zajęć z przedmiotu badania czynnościowe

Celem zajęć z przedmiotu badania czynnościowe

jest:

jest:

•

zapoznanie z zagadnieniami diagnostyki stanu

zapoznanie z zagadnieniami diagnostyki stanu

zdrowia, postawy ciała, sprawności fizycznej oraz

zdrowia, postawy ciała, sprawności fizycznej oraz

stanu wytrenowania

stanu wytrenowania

•

zapoznanie z różnymi rodzajami prób i testów w

zapoznanie z różnymi rodzajami prób i testów w

ocenie stanu zdrowia, sprawności fizycznej,

ocenie stanu zdrowia, sprawności fizycznej,

motorycznej oraz stanu wytrenowania

motorycznej oraz stanu wytrenowania

kryteria oceny

kryteria oceny

•

frekwencja

frekwencja

•

aktywne uczestnictwo w zajęciach

aktywne uczestnictwo w zajęciach

•

pozytywna ocena z zaliczenia końcowego

pozytywna ocena z zaliczenia końcowego

•

Zdrowie

Zdrowie

-

-

„stan pełnego, dobrego

„stan pełnego, dobrego

samopoczucia fizycznego, psychicznego i

samopoczucia fizycznego, psychicznego i

społecznego, a nie tylko jako brak choroby

społecznego, a nie tylko jako brak choroby

lub zniedołężnienia”(WHO, 1948).

lub zniedołężnienia”(WHO, 1948).

W ostatnich latach definicja ta została

W ostatnich latach definicja ta została

uzupełniona o sprawność do „prowadzenia

uzupełniona o sprawność do „prowadzenia

produktywnego życia społecznego i

produktywnego życia społecznego i

ekonomicznego”

ekonomicznego”

•

W medycynie zamiast słowa „zdrowie” używa

W medycynie zamiast słowa „zdrowie” używa

się terminu „homeostaza”. Jest to zdolność

się terminu „homeostaza”. Jest to zdolność

organizmu do efektywnej obrony przed

organizmu do efektywnej obrony przed

stresorami w celu przywrócenia i utrzymania

stresorami w celu przywrócenia i utrzymania

wewnętrznej równowagi

wewnętrznej równowagi

•

postawa ciała:

postawa ciała:

Postawa ciała to indywidualne

Postawa ciała to indywidualne

ukształtowanie ciała i poszczególnych odcinków

ukształtowanie ciała i poszczególnych odcinków

tułowia oraz nóg w pozycji stojące (Kasperczyk,

tułowia oraz nóg w pozycji stojące (Kasperczyk,

1997)

1997)

•

sprawność fizyczna:

sprawność fizyczna:

Gilewicz (1994), Trześniowski (2001)

Gilewicz (1994), Trześniowski (2001)

ujmowali sprawność fizyczną jako gotowość organizmu ludzkiego

ujmowali sprawność fizyczną jako gotowość organizmu ludzkiego

do podejmowania i rozwiązywania trudnych zadań ruchowych w

do podejmowania i rozwiązywania trudnych zadań ruchowych w

różnych sytuacjach życiowych, wymagających siły, szybkości,

różnych sytuacjach życiowych, wymagających siły, szybkości,

gibkości, zwinności i wytrzymałości, jak również pewnych

gibkości, zwinności i wytrzymałości, jak również pewnych

nabytych i ukształtowanych umiejętności i nawyków ruchowych

nabytych i ukształtowanych umiejętności i nawyków ruchowych

opartych o odpowiednie uzdolnienie ruchowe i stan zdrowia.

opartych o odpowiednie uzdolnienie ruchowe i stan zdrowia.

•

Według Przewędy (1993) sprawność fizyczna to określone

Według Przewędy (1993) sprawność fizyczna to określone

możliwości wykonania różnorodnych form ruchu, wyznaczone

możliwości wykonania różnorodnych form ruchu, wyznaczone

poziomem rozwoju, cech motorycznych, morfologicznych, funkcji

poziomem rozwoju, cech motorycznych, morfologicznych, funkcji

fizjologicznych i psychicznych

fizjologicznych i psychicznych

•

Wytrenowanie

Wytrenowanie

–

–

stan organizmu zawodnika,

stan organizmu zawodnika,

charakteryzujący sie stosunkowo trwałym, wysokim

charakteryzujący sie stosunkowo trwałym, wysokim

poziomem przygotowania sprawnościowego,

poziomem przygotowania sprawnościowego,

przygotowania technicznego, przygotowania

przygotowania technicznego, przygotowania

taktycznego i przygotowania psychicznego będący

taktycznego i przygotowania psychicznego będący

wynikiem kumulowania się racjonalnie prowadzonego

wynikiem kumulowania się racjonalnie prowadzonego

treningu sportowego. Szczególnym rodzajem

treningu sportowego. Szczególnym rodzajem

wytrenowania jest wysoka forma sportowa;

wytrenowania jest wysoka forma sportowa;

odwrotnością niedotrenowanie

odwrotnością niedotrenowanie

(Leksykon treningu

(Leksykon treningu

sportowego, Ważny Z., 1994)

sportowego, Ważny Z., 1994)

Czynniki wpływające na długość

Czynniki wpływające na długość

ludzkiego życia [Ostrowska, 1999]

ludzkiego życia [Ostrowska, 1999]

Środo

wisko

20 %

Opiek

a

zdro

wotn

a

10 %

Uwaru
nkowa

nia

gene

tyczne

20 %

Styl

życia

50 %

Zdro

wie

STYL ŻYCIA

STYL ŻYCIA



Podstawowa droga życiowa, czyli sposób bycia

Podstawowa droga życiowa, czyli sposób bycia

wynikający z wzajemnych relacji człowieka i

wynikający z wzajemnych relacji człowieka i

jego warunków życia z indywidualnymi

jego warunków życia z indywidualnymi

wzorcami zachowań, określonych przez

wzorcami zachowań, określonych przez

czynniki społeczne, kulturowe i osobiste cechy

czynniki społeczne, kulturowe i osobiste cechy

charakteru [WHO]

charakteru [WHO]



Pewien kompromis pomiędzy wyborami,

Pewien kompromis pomiędzy wyborami,

uwarunkowaniami i możliwościami. Jest to

uwarunkowaniami i możliwościami. Jest to

ogólna filozofia życia, zespół postaw i

ogólna filozofia życia, zespół postaw i

zachowań dotyczących jednostki i grupy

zachowań dotyczących jednostki i grupy

[Wojnarowska i wsp., 1993]

[Wojnarowska i wsp., 1993]



Styl życia to luźno powiązany zespół zachowań

Styl życia to luźno powiązany zespół zachowań

(nawyków i czynności), charakterystyczny dla

(nawyków i czynności), charakterystyczny dla

danej jednostki, mający istotne znaczenie dla

danej jednostki, mający istotne znaczenie dla

zdrowia [Sęk, 2005]

zdrowia [Sęk, 2005]

Składniki stylu życia [Drabik, 1997]

Składniki stylu życia [Drabik, 1997]

Właściwe

odżywiani

e

Właściwe

odżywiani

e

Nienaduży

wanie

używek

Nienaduży

wanie

używek

Niepalenie

tytoniu

Niepalenie

tytoniu

Dostatecz

na ilość

snu

Dostatecz

na ilość

snu

Radzenie

sobie ze

stresem

Radzenie

sobie ze

stresem

Kontrola
masy ciała

Kontrola
masy ciała

AKTYWNO

ŚĆ

FIZYCZNA

AKTYWNO

ŚĆ

FIZYCZNA

Efekty regularnej aktywności fizycznej

Efekty regularnej aktywności fizycznej

[Drabik, 1996]

[Drabik, 1996]

Regularna aktywność

fizyczna

Utrzymanie

właściwej

masy

ciała

Wzmocnienie

układu

kostno-

stawowego

Redukcja

ryzyka

chorób

układu

krążenia

Rozwój

naczyń

kapilarnych

serca

Zmniejszenie

pracy serca w

wysiłkach

submaksy

malnych

Obniżenie

nadciśnienia

skurczowego i

rozkurczowego krwi

Regulacja

poziomu

lipidów we krwi

Wzmocnienie

mięśni,

ścięgien i

wiązadeł

Efekty treningu wytrzymałościowego [Drabik,

Efekty treningu wytrzymałościowego [Drabik,

1996].

1996].

Poprawa poziomu

wydolności fizycznej

~50%

~50%

Poprawa krążenia krwi

(pojemności

wyrzutowej)

Poprawa zdolności

pozyskania tlenu z

krwi pracujących

mięśni

Silniejsze

serce

(pojemność

skurczowa)

Lepsze

dostarczanie

tlenu

do mięśni

(więcej

kapilarów)

Lepsze wykorzystanie

tlenu z

krwi dostarczanej do

pracujących mięśni

(więcej

mitochondriów i większy

ich

rozmiar)

Poprawa reakcji

enzymatycznych

Na co najczęściej chorują dorośli

Na co najczęściej chorują dorośli

Polacy?

Polacy?



Nadciśnienie tętnicze – ponad 17% ogółu populacji

Nadciśnienie tętnicze – ponad 17% ogółu populacji

w wieku 15 lat i więcej

w wieku 15 lat i więcej



Choroby kręgosłupa lub dyskopatia – 15,5%

Choroby kręgosłupa lub dyskopatia – 15,5%



Choroby stawów zapalne i zwyrodnieniowe – 13,8%

Choroby stawów zapalne i zwyrodnieniowe – 13,8%



Choroba wieńcowa – 8,6%

Choroba wieńcowa – 8,6%



Migrena lub częste bóle głowy – 8,0%

Migrena lub częste bóle głowy – 8,0%



Nerwica lub depresja – 7,4%

Nerwica lub depresja – 7,4%

Diagnostyka stanu zdrowia

Diagnostyka stanu zdrowia

•

Analizator składu ciała InBody 220

Analizator składu ciała InBody 220

•

Urządzenie to doskonale nadaje się do

Urządzenie to doskonale nadaje się do

ośrodków zdrowia, klinik leczenia otyłości,

ośrodków zdrowia, klinik leczenia otyłości,

klubów fitness i uczelni wyższych typu AWF

klubów fitness i uczelni wyższych typu AWF

•

Urządzenie

InBody

220

wraz

z

Urządzenie

InBody

220

wraz

z

oprogramowaniem Lookin’Body pozwala na

oprogramowaniem Lookin’Body pozwala na

pełną, dokładną kontrolę i analizę, poprawy

pełną, dokładną kontrolę i analizę, poprawy

sprawności fizycznej oraz

składu ciała

sprawności fizycznej oraz

składu ciała

zawodników różnych dyscyplin sportowych

zawodników różnych dyscyplin sportowych

•

Analiza składu ciała: ilość wody (w l), minerałów,

Analiza składu ciała: ilość wody (w l), minerałów,

protein (w kg) i tłuszczu (w kg) w organiźmie

protein (w kg) i tłuszczu (w kg) w organiźmie

•

Analiza mięśniowo- tłuszczowa: masa ciała, ilość

Analiza mięśniowo- tłuszczowa: masa ciała, ilość

mięśni szkieletowych, masa tkanki tłuszczowej

mięśni szkieletowych, masa tkanki tłuszczowej

•

Diagnoza otyłości: procent tkanki tłuszczowej i

Diagnoza otyłości: procent tkanki tłuszczowej i

wskaźnik masy ciała (BMI), jest w stanie wykryć

wskaźnik masy ciała (BMI), jest w stanie wykryć

ukrytą otyłość brzuszną

ukrytą otyłość brzuszną

•

Diagnoza odżywiania: proteiny, minerały, tłuszcze

Diagnoza odżywiania: proteiny, minerały, tłuszcze

•

Diagnoza i kontrola wagi (docelowa waga, kontrola

Diagnoza i kontrola wagi (docelowa waga, kontrola

wagi, kontrola tłuszczu, kontrola mięśni, skala fitness,

wagi, kontrola tłuszczu, kontrola mięśni, skala fitness,

podstawowa przemiana materii)

podstawowa przemiana materii)

•

Wydatek energetyczny, sugerowany plan treningowy:

Wydatek energetyczny, sugerowany plan treningowy:

ilość spożywanych kalorii dostosowana do

ilość spożywanych kalorii dostosowana do

prawidłowej masy ciała

prawidłowej masy ciała

•

Zalecana dzienna kaloryczność

Zalecana dzienna kaloryczność

Wady postawy ciała

Wady postawy ciała

i metody ich

diagnozowania

Wyróżnia się trzy główne fizjologiczne wygięcia kręgosłupa:

Wyróżnia się trzy główne fizjologiczne wygięcia kręgosłupa:

-

w płaszczyźnie strzałkowej: lordoza lędźwiowa (wygięcie do

w płaszczyźnie strzałkowej: lordoza lędźwiowa (wygięcie do

przodu w odcinku lędźwiowym),

przodu w odcinku lędźwiowym),

-

lordoza szyjna (wygięcie ku przodowi na wysokości szyi),

lordoza szyjna (wygięcie ku przodowi na wysokości szyi),

-

kifoza grzbietowa (wygięcie do tyłu w odcinku piersiowym).

kifoza grzbietowa (wygięcie do tyłu w odcinku piersiowym).

Cechą charakterystyczną dla wad postawy w

Cechą charakterystyczną dla wad postawy w

tej płaszczyźnie jest pogłębienie lub

tej płaszczyźnie jest pogłębienie lub

zmniejszenie fizjologicznych krzywizn

zmniejszenie fizjologicznych krzywizn

kręgosłupa, wskutek czego pojawić się może

kręgosłupa, wskutek czego pojawić się może

jedna z czterech postaci tych wad:

jedna z czterech postaci tych wad:

•

•

pogłębienie kifozy piersiowej, czyli tzw.

pogłębienie kifozy piersiowej, czyli tzw.

plecy

plecy

okrągłe

okrągłe

(dorsum rotundum),

(dorsum rotundum),

•

•

pogłębienie lordozy lędźwiowej, czyli tzw. plecy

pogłębienie lordozy lędźwiowej, czyli tzw. plecy

wklęsłe

wklęsłe

(dorsum concavum),

(dorsum concavum),

•

•

pogłębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej,

pogłębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej,

czyli plecy

czyli plecy

okrągło-wklęsłe

okrągło-wklęsłe

(dorsum

(dorsum

rotundo-concavum)

rotundo-concavum)

lub

lub

•

•

brak fizjologicznych wygięć kręgosłupa, czyli plecy

brak fizjologicznych wygięć kręgosłupa, czyli plecy

płaskie

płaskie

(dorsum planum).

(dorsum planum).

Wady kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej

Wady kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej

Plecy okrągłe:

Plecy okrągłe:

- charakteryzują się osłabieniem mięśni grzbietu

- charakteryzują się osłabieniem mięśni grzbietu

- wysunięciem do przodu głowy i barków

- wysunięciem do przodu głowy i barków

- przykurczem mięśni klatki piersiowej

- przykurczem mięśni klatki piersiowej

- funkcja oddechowa klatki piersiowej jest upośledzona

- funkcja oddechowa klatki piersiowej jest upośledzona

Ze względu na różną postać morfologiczną tej wady, wyróżnia

Ze względu na różną postać morfologiczną tej wady, wyróżnia

się dwie jej odmiany:

się dwie jej odmiany:

-

kifotyczn

kifotyczn

ą (zmiany zachodzą głównie na górnym odcinku

ą (zmiany zachodzą głównie na górnym odcinku

kręgosłupa i są one kompensowane przez odpowiednie odcinki

kręgosłupa i są one kompensowane przez odpowiednie odcinki

mięśni oraz zmniejszenie lordozy szyjnej i lędźwiowej),

mięśni oraz zmniejszenie lordozy szyjnej i lędźwiowej),

-

kifoz

kifoz

ę

ę

totaln

totaln

ą (nadmierne wygięcie kręgosłupa ku tyłowi, nie

ą (nadmierne wygięcie kręgosłupa ku tyłowi, nie

tylko na odcinku piersiowym, ale też w części lub całości

tylko na odcinku piersiowym, ale też w części lub całości

odcinka lędźwiowego ze zmniejszeniem lub zniesieniem

odcinka lędźwiowego ze zmniejszeniem lub zniesieniem

przodopochylenia miednicy; kompensacja segmentarna

przodopochylenia miednicy; kompensacja segmentarna

dokonuje się w odcinku szyjnym, w stawach biodrowych i

dokonuje się w odcinku szyjnym, w stawach biodrowych i

kolanach).

kolanach).

Plecy wklęsłe

Plecy wklęsłe

- są równoznaczne ze zwiększeniem

- są równoznaczne ze zwiększeniem

lordozy

lordozy

lędźwiowej przy zmniejszeniu krzywizny

lędźwiowej przy zmniejszeniu krzywizny

piersiowej w różnym stopniu i zakresie.

piersiowej w różnym stopniu i zakresie.

Wyróżnia się dwa warianty pleców wklęsłych:

Wyróżnia się dwa warianty pleców wklęsłych:

- pogłębienie fizjologiczne lordozy bez zmian lokalizacji

- pogłębienie fizjologiczne lordozy bez zmian lokalizacji

(hiperlordoza lędźwiowa), mająca na odcinku

(hiperlordoza lędźwiowa), mająca na odcinku

piersiowym

piersiowym

tendencje do kompensacyjnego pogłębiania kifozy

tendencje do kompensacyjnego pogłębiania kifozy

piersiowej

piersiowej

- przemieszczenie szczytu lordozy, połączone ze zmianami

- przemieszczenie szczytu lordozy, połączone ze zmianami

jej rozległości (lordoza niska - krótka, z towarzyszącą jej

jej rozległości (lordoza niska - krótka, z towarzyszącą jej

kifozą o długim łuku; lordoza wysoka - długa,

kifozą o długim łuku; lordoza wysoka - długa,

obejmująca wygięciem również dolny odcinek piersiowy)

obejmująca wygięciem również dolny odcinek piersiowy)

Plecy okrągło wklęsłe

Plecy okrągło wklęsłe

-

oznaczają zwiększoną lordozę lędźwiową i kifozę

oznaczają zwiększoną lordozę lędźwiową i kifozę

piersiową.

piersiową.

-

zwykle głowa pochylona jest ku przodowi

zwykle głowa pochylona jest ku przodowi

-

dorsum rotundo-concavum

dorsum rotundo-concavum

powoduje zmianę stanu

powoduje zmianę stanu

mięśni i więzadeł (mięsień prostownika grzbietu

mięśni i więzadeł (mięsień prostownika grzbietu

rozciągnięty na odcinku piersiowym, a na odcinku

rozciągnięty na odcinku piersiowym, a na odcinku

lędźwiowym - skurczony

lędźwiowym - skurczony

-

przykurcz mięśni obręczy barkowej i klatki piersiowej

przykurcz mięśni obręczy barkowej i klatki piersiowej

-

poza tym następuje przesunięcie narządów jamy

poza tym następuje przesunięcie narządów jamy

brzusznej ku przodowi

brzusznej ku przodowi

-

rozciągnięcie mięśni brzucha

rozciągnięcie mięśni brzucha

-

mięśnie pośladkowe pozostają osłabione

mięśnie pośladkowe pozostają osłabione

Plecy płaskie - charakteryzują się:

Plecy płaskie - charakteryzują się:

- spłaszczeniem lub brakiem fizjologicznych krzywizn

- spłaszczeniem lub brakiem fizjologicznych krzywizn

kręgosłupa, co powoduje zaniknięcie funkcji

kręgosłupa, co powoduje zaniknięcie funkcji

amortyzacyjnej tej części kośćca

amortyzacyjnej tej części kośćca

- barki zwykle są opadnięte

- barki zwykle są opadnięte

- przykręgosłupowy brzeg łopatek odstaje

- przykręgosłupowy brzeg łopatek odstaje

- klatka piersiowa jest spłaszczona w wymiarze

- klatka piersiowa jest spłaszczona w wymiarze

przednio-tylnym

przednio-tylnym

- z braku fizjologicznej lordozy lędźwiowej narządy

- z braku fizjologicznej lordozy lędźwiowej narządy

jamy brzusznej obniżają się

jamy brzusznej obniżają się

- istnieje skłonność do powstawania

- istnieje skłonność do powstawania

bocznych skrzywień kręgosłupa.

bocznych skrzywień kręgosłupa.

Plecy płaskie występować mogą w dwóch skrajnie różnych

Plecy płaskie występować mogą w dwóch skrajnie różnych

odmianach:

odmianach:

- w astenicznej budowie ciała, o słabej, wiotkiej muskulaturze,

- w astenicznej budowie ciała, o słabej, wiotkiej muskulaturze,

gdzie zrównoważenie ciała osiągane jest w znacznej mierze

gdzie zrównoważenie ciała osiągane jest w znacznej mierze

dzięki biernemu usytuowaniu jego segmentów

dzięki biernemu usytuowaniu jego segmentów

- u dzieci silnie umięśnionych, wcześnie i intensywnie

- u dzieci silnie umięśnionych, wcześnie i intensywnie

ćwiczących. Ostatnio coraz częściej obserwuje się

ćwiczących. Ostatnio coraz częściej obserwuje się

występowanie spłaszczenia fizjologicznych krzywizn

występowanie spłaszczenia fizjologicznych krzywizn

kręgosłupa. Przyczyna takiego zjawiska leży w trybie życia

kręgosłupa. Przyczyna takiego zjawiska leży w trybie życia

Wady kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej

Wady kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej

Skoliza

Skoliza

- nazywana inaczej skrzywieniem bocznym:

- nazywana inaczej skrzywieniem bocznym:

- polega na odchyleniu kręgosłupa w bok od jego

- polega na odchyleniu kręgosłupa w bok od jego

długiej osi

długiej osi

- charakteryzuje ją różnorodność patologii: od

- charakteryzuje ją różnorodność patologii: od

okresowych,

okresowych,

nieznacznych skrzywień o rozległych zmian

nieznacznych skrzywień o rozległych zmian

deformacyjnych połączonych z kalectwem

deformacyjnych połączonych z kalectwem

- do skrzywień bocznych kręgosłupa dochodzi

- do skrzywień bocznych kręgosłupa dochodzi

wskutek zaburzenia równowagi statyczno-

wskutek zaburzenia równowagi statyczno-

dynamicznej w czołowej płaszczyźnie ciała, w

dynamicznej w czołowej płaszczyźnie ciała, w

następstwie różnych czynników

następstwie różnych czynników

Diagnozowanie wad postawy ciała

Diagnozowanie wad postawy ciała

Znalezienie praktycznego sposobu oceny

Znalezienie praktycznego sposobu oceny

postawy ciała człowieka jest niezwykle trudne,

postawy ciała człowieka jest niezwykle trudne,

przede wszystkim ze względu na to, że jest to

przede wszystkim ze względu na to, że jest to

cecha niezwykle labilna i niezaprzeczalnie

cecha niezwykle labilna i niezaprzeczalnie

indywidualna

indywidualna

M. Kutzner-Kozińska

M. Kutzner-Kozińska

definiuje postawę

definiuje postawę

jako:

jako:

sposób „trzymania się" osobnika warunkowany

sposób „trzymania się" osobnika warunkowany

nawykiem ruchowym, podłożem morfologicznym

nawykiem ruchowym, podłożem morfologicznym

i funkcjonalnym oraz jego działalnością.

i funkcjonalnym oraz jego działalnością.

W takim ujęciu postawa jest wypadkową

W takim ujęciu postawa jest wypadkową

różnych i zmiennych czynników. Za podstawowe

różnych i zmiennych czynników. Za podstawowe

kryterium oceny postawy należy wziąć maksymalną

kryterium oceny postawy należy wziąć maksymalną

wydolność ustrojową, która warunkuje zdolność do

wydolność ustrojową, która warunkuje zdolność do

pracy (chodzi nie tylko o wydolność, która

pracy (chodzi nie tylko o wydolność, która

charakteryzuje osobnika obecnie, ale też o

charakteryzuje osobnika obecnie, ale też o

przewidywane konsekwencje dalszych odchyleń).

przewidywane konsekwencje dalszych odchyleń).

Jako podrzędne w stosunku do powyższego

Jako podrzędne w stosunku do powyższego

kryterium, ale równie ważne podaje się kryterium

kryterium, ale równie ważne podaje się kryterium

estetyczne

estetyczne

Struktura sprawności fizycznej

Struktura sprawności fizycznej

[Renson i wsp. 1979]

[Renson i wsp. 1979]

Aktywność

fizyczna

Konstytucja

fizyczna

Sprawność

motoryczna

Wydolność

tlenowa

Komponent

kulturowy

Komponen

t

motoryczn

y

Komponent

organiczny

Struktura sprawności fizycznej wg Sharkey’a

Struktura sprawności fizycznej wg Sharkey’a

[1990]

[1990]

SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA

Sprawność
mięśniowa

Siła

Wytrzymałoś
ć
mięśniowa

Zręczność

Równowaga

Gibkość

Szybkość

Moc

Sprawność
energetyczna

tlenowa

beztlenow
a

Klasyfikacja zdolności motorycznych

Klasyfikacja zdolności motorycznych

[Rynkiewicz, 2003]

[Rynkiewicz, 2003]

Kondycyjne zdolności motoryczne

Koordynacyjne zdolności
motoryczne

Globalne

Lokalne

Globalne

Lokalne

Pomiar zdolności motorycznych

Pomiar zdolności motorycznych

Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej

Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej

•

Bateria testów składa się z 8 prób. Badania sprawności

Bateria testów składa się z 8 prób. Badania sprawności

fizycznej zaleca się przeprowadzić w ciągu 2 dni, przy czym

fizycznej zaleca się przeprowadzić w ciągu 2 dni, przy czym

próby l. 2, 3 w pierwszym, zaś 4, 5, 6, 7, 8 - w drugim dniu.

próby l. 2, 3 w pierwszym, zaś 4, 5, 6, 7, 8 - w drugim dniu.

Jeśli cały test stosuje się w ciągu jednego dnia, wskazane

Jeśli cały test stosuje się w ciągu jednego dnia, wskazane

jest, aby wytrzymałość mierzyć na końcu. Ze sposobem

jest, aby wytrzymałość mierzyć na końcu. Ze sposobem

wykonania poszczególnych prób należy dokładnie zapoznać

wykonania poszczególnych prób należy dokładnie zapoznać

badanego:

badanego:

1. Bieg 50 m - próba szybkości biegowej

1. Bieg 50 m - próba szybkości biegowej

2. Skok w dal z miejsca - próba mocy (siły nóg)

2. Skok w dal z miejsca - próba mocy (siły nóg)

3. Bieg wytrzymałościowy - próba wytrzymałości

3. Bieg wytrzymałościowy - próba wytrzymałości

4. Pomiar dynamometryczny siły dłoni

4. Pomiar dynamometryczny siły dłoni

5. Podciąganie na drążku próba siły rąk i barków

5. Podciąganie na drążku próba siły rąk i barków

6. Bieg zwinnościowy

6. Bieg zwinnościowy

7. Skłony w przód z leżeniem tyłem przez 30 s - próba siły

7. Skłony w przód z leżeniem tyłem przez 30 s - próba siły

mięśni brzucha

mięśni brzucha

8. Skłon tułowia w przód - próba gibkości

8. Skłon tułowia w przód - próba gibkości

Składowe sprawności fizycznej wg twórców

Składowe sprawności fizycznej wg twórców

EUROFIT [1988]

EUROFIT [1988]

SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA

Sprawność
związana z
osiągnięciam
i
(w
aktywności
fizycznej)

Zwinność

Moc

Wytrzymałość krążeniowo –
oddechowa

Siła

Wytrzymałość mięśniowa

Skład ciała

Gibkość

Szybkość

Równowaga

Sprawność
związana ze
zdrowiem

Składnik
organicz
ny

Składnik
motoryc
zny

Postępowanie w

Postępowanie w

definiowaniu przedmiotu

definiowaniu przedmiotu

badań

badań



Co jest obserwowane?

Co jest obserwowane?



W jakich warunkach należy

W jakich warunkach należy

prowadzić obserwacje?

prowadzić obserwacje?



Jakich należy dokonać operacji?

Jakich należy dokonać operacji?



Jakich użyć miar i przyrządów?

Jakich użyć miar i przyrządów?



Jak przeprowadzić obserwacje?

Jak przeprowadzić obserwacje?



Jak interpretować ich wyniki?

Jak interpretować ich wyniki?

Zdolności motoryczne – podstawowe

Zdolności motoryczne – podstawowe

testy

testy

bieg po kopercie
bieg po ósemce

czas rozwijania siły lub
mocy
maksymalnej( skurcz
izometryczny
lub Wingate Test)

Mobilizacji mięśni

5.

bieg 200-300m

Wingate Test 30 s

Rozwijanie MMA
kwasomlekowej

4.

skok w dal z miejsca -
MPA

Wingate Test
test Margarii
test Georgescu

Rozwijania MMA
niekwasomlekowe

3.

w zależności od
zespołów
mięśniowych
– np. podciąganie na
drążku

pomiar momentów
maksymalnych
określonych mięśni w
skurczu izometrycznym

Rozwijania lokalnej
siły statycznej

2.

rzut piłką lekarską w
tył

pomiar momentów
maksymalnych
największych zespołów
mięśniowych w skurczu
izometrycznym

Rozwijania
maksymalnej
statycznej siły
absolutnej

1.

Test pośredni

Pomiar bezpośredni

Zdolność

Lp.

Zdolności motoryczne – podstawowe

Zdolności motoryczne – podstawowe

testy

testy

obserwacja
trenera(ów)

badania przebiegu
uczenia się
nieznanych uprzednio
sekwencji
ruchów

Uczenia się ruchów

10.

?

testy analityczne
predyspozycji

Adaptacji
motorycznej

9.

?

testy analityczne
predyspozycji

Orientacji
przestrzennej

8.

podciąganie na
drążku, „pompki”,
„sit-ups”

ocena tempa opadania
mocy
maksymalnej w teście
Wingate
lub krzywej zmęczenia w
skurczu izometrycznym

Odporności mięśni
na zmęczenie

7.

test Astranda
test Margarii i wsp.
test Coopera

analiza gazów
wdychanych
i wydychanych w trakcie
wysiłku stopniowego

Maksymalnego
poboru tlenu
VO2max

6.

Test pośredni

Pomiar bezpośredni

Zdolność

Lp.

Europejski Test Sprawności Fizycznej -

Europejski Test Sprawności Fizycznej -

Eurofit

Eurofit

1. Czynnik: Równowaga ogólna. Utrzymanie równowagi stojąc na

1. Czynnik: Równowaga ogólna. Utrzymanie równowagi stojąc na

jednej nodze na belce.

jednej nodze na belce.

2. Czynnik: Szybkość ruchów ręki. Szybkie dotykanie na przemian

2. Czynnik: Szybkość ruchów ręki. Szybkie dotykanie na przemian

dwóch odpowiednio rozstawionych krążków wybraną

dwóch odpowiednio rozstawionych krążków wybraną

/sprawniejszą/ ręką.

/sprawniejszą/ ręką.

3. Czynnik: Gibkość. W pozycji siedzącej sięganie rękami w przód

3. Czynnik: Gibkość. W pozycji siedzącej sięganie rękami w przód

tak daleko, jak to możliwe.

tak daleko, jak to możliwe.

4. Czynnik: Siła eksplozywna. Skok na odległość z pozycji stojącej.

4. Czynnik: Siła eksplozywna. Skok na odległość z pozycji stojącej.

5. Czynnik: Siła statyczna. Zaciskanie ręki z maksymalną siłą na

5. Czynnik: Siła statyczna. Zaciskanie ręki z maksymalną siłą na

dynamometrze.

dynamometrze.

6. Czynnik: Siła tułowia /wytrzymałość mięśni brzucha/.

6. Czynnik: Siła tułowia /wytrzymałość mięśni brzucha/.

Maksymalna liczba siadów z leżenia tyłem w ciągu 30 sekund.

Maksymalna liczba siadów z leżenia tyłem w ciągu 30 sekund.

7. Czynnik: Siła funkcjonalna /wytrzymałość mięśniowa ramion i

7. Czynnik: Siła funkcjonalna /wytrzymałość mięśniowa ramion i

barków/. Wytrzymanie zwisu o ramionach ugiętych na drążku.

barków/. Wytrzymanie zwisu o ramionach ugiętych na drążku.

8. Czynnik: : Szybkość biegowa, zwinność. Bieg wahadłowy

8. Czynnik: : Szybkość biegowa, zwinność. Bieg wahadłowy

10x5m z maksymalną szybkością i zmianami kierunku.

10x5m z maksymalną szybkością i zmianami kierunku.

9. Czynnik: Wytrzymałość krążeniowo-oddechowa.

9. Czynnik: Wytrzymałość krążeniowo-oddechowa.

Wytrzymałościowy bieg wahadłowy.

Wytrzymałościowy bieg wahadłowy.

Zdolność kinestetycznego różnicowania

Zdolność kinestetycznego różnicowania

wielkości siły o globalnym charakterze

wielkości siły o globalnym charakterze

/ globalna dokładność siłowa/

/ globalna dokładność siłowa/

- rozciąganie dynamometru w leżeniu przodem na

- rozciąganie dynamometru w leżeniu przodem na

poziomej

poziomej

ławce

ławce

/Wachowski i wsp., 1987/.

/Wachowski i wsp., 1987/.

Zdolność kinestetycznego różnicowania

Zdolność kinestetycznego różnicowania

wielkości siły o lokalnym charakterze

wielkości siły o lokalnym charakterze

/lokalna dokładnośc siłowa/

/lokalna dokładnośc siłowa/

-

-

Lokalną siłę izometryczną mierzy się w pozycji

Lokalną siłę izometryczną mierzy się w pozycji

siedzącej, w stawie łokciowym ustabilizowanym

siedzącej, w stawie łokciowym ustabilizowanym

w pozycji kątowej zbliżonej do 90

w pozycji kątowej zbliżonej do 90

0

0

- Badanie polega na ustaleniu wartości siły

- Badanie polega na ustaleniu wartości siły

maksymalnej dla prawej i lewej kończyny

maksymalnej dla prawej i lewej kończyny

górnej, a następnie 3-krotnie uczy się badanego

górnej, a następnie 3-krotnie uczy się badanego

odtwarzania 50% tej wartości

odtwarzania 50% tej wartości

- Jest to wielkość zadana, którą należy 5- krotnie

- Jest to wielkość zadana, którą należy 5- krotnie

odtworzyć z pamięci bez kontroli wzrokowej, tj.

odtworzyć z pamięci bez kontroli wzrokowej, tj.

na podstawie wrażeń kinestetycznych

na podstawie wrażeń kinestetycznych

- Odchylenia od tej wielkości rejestrowane są w

- Odchylenia od tej wielkości rejestrowane są w

N i stanowią one błędy w zakresie dokładności

N i stanowią one błędy w zakresie dokładności

siłowej

siłowej

(

(

Metodę opracowano

Metodę opracowano

w

w

1924 r./Schulte/ i choć przez lata

1924 r./Schulte/ i choć przez lata

była ona udoskonalana /Puni, Starosta/ pozostała aktualna do dziś)

była ona udoskonalana /Puni, Starosta/ pozostała aktualna do dziś)

Testy wydolnościowe

Testy wydolnościowe

Próba Harwardzka

Próba Harwardzka

Uczeń wchodzi na stopień (wysokość 46 cm dla dziewcząt i 51 cm dla chłopców) w tempie

Uczeń wchodzi na stopień (wysokość 46 cm dla dziewcząt i 51 cm dla chłopców) w tempie

30 wejść na minutę w ciągu 5 minut. Po zakończeniu próby, badany siedzi, a my

30 wejść na minutę w ciągu 5 minut. Po zakończeniu próby, badany siedzi, a my

wykonujemy mu 3 pomiary tętna w odcinkach 30 sekundowych w następujących

wykonujemy mu 3 pomiary tętna w odcinkach 30 sekundowych w następujących

odstępach:

odstępach:

od 1' do 1'30" - wartość A

od 1' do 1'30" - wartość A

od 2' do 2'30" - wartość B

od 2' do 2'30" - wartość B

od 3' do 3'30" - wartość C

od 3' do 3'30" - wartość C

Otrzymane pomiary tętna podstawia się do wzoru:

Otrzymane pomiary tętna podstawia się do wzoru:

•

Ww = czas pracy w sekundach X 100

Ww = czas pracy w sekundach X 100

•

2 X (A + B + C)

2 X (A + B + C)

•

(Ww - wskaźnik wydolności)

(Ww - wskaźnik wydolności)

Uwaga!

Uwaga!

W przypadku jeśli uczeń nie wykonywał ćwiczenia przez 300 sekund (5 minut) podajemy

W przypadku jeśli uczeń nie wykonywał ćwiczenia przez 300 sekund (5 minut) podajemy

faktyczny czas przeprowadzania próby.

faktyczny czas przeprowadzania próby.

Punktacja za uzyskany wynik.

Punktacja za uzyskany wynik.

do 55 pkt - zła kondycja

do 55 pkt - zła kondycja

56 - 64 pkt - słaba kondycja

56 - 64 pkt - słaba kondycja

65 - 79 pkt - przeciętna kondycja

65 - 79 pkt - przeciętna kondycja

80 - 89 pkt - dobra kondycja

80 - 89 pkt - dobra kondycja

pow. 90 pkt - bardzo dobra kondycja

pow. 90 pkt - bardzo dobra kondycja

Ergospirometria /PPA, VO

Ergospirometria /PPA, VO

2

2

max

max

.

.

/

/

- Badania są wykonywane na bieżni mechanicznej Trackmaster.

- Badania są wykonywane na bieżni mechanicznej Trackmaster.

Oceny wydolności tlenowej dokonuje się stosując test o

Oceny wydolności tlenowej dokonuje się stosując test o

wzrastającym obciążeniu. Badani wykonują serie

wzrastającym obciążeniu. Badani wykonują serie

dwuminutowych wysiłków, podczas których systematycznie

dwuminutowych wysiłków, podczas których systematycznie

każdorazowo zwiększa się moc wysiłku (prędkość przesuwu

każdorazowo zwiększa się moc wysiłku (prędkość przesuwu

bieżni) o tą samą wartość, aż do osiągnięcia pułapu tlenowego

bieżni) o tą samą wartość, aż do osiągnięcia pułapu tlenowego

(VO

(VO

2

2

max).

max).

- Podczas prób, w sposób ciągły oznacza się minutową

- Podczas prób, w sposób ciągły oznacza się minutową

wentylację płuc (VE), zużycie tlenu (VO

wentylację płuc (VE), zużycie tlenu (VO

2

2

) i wydalanie

) i wydalanie

dwutlenku węgla (VCO

dwutlenku węgla (VCO

2

2

), stosując analizator gazów typu Yager.

), stosując analizator gazów typu Yager.

Częstość skurczów serca rejestrowana jest sport-testerem

Częstość skurczów serca rejestrowana jest sport-testerem

(Polar PE 3000).

(Polar PE 3000).

- Ponadto rejestrowane są wartości uśredniane co 0,5 min.

- Ponadto rejestrowane są wartości uśredniane co 0,5 min.

trwania wysiłku. Do wyznaczania indywidualnego progu

trwania wysiłku. Do wyznaczania indywidualnego progu

przemian anaerobowych (PPA) stosowana jest metoda

przemian anaerobowych (PPA) stosowana jest metoda

wentylacyjna zaproponowana przez Wassermana. Dla PPA

wentylacyjna zaproponowana przez Wassermana. Dla PPA

wyznaczana jest częstość skurczów serca, moc i progowy

wyznaczana jest częstość skurczów serca, moc i progowy

pobór tlenu. Zużycie tlenu podawane jest zarówno w l/min

pobór tlenu. Zużycie tlenu podawane jest zarówno w l/min

jak i w przeliczeniu na 1 kg masy ciała.

jak i w przeliczeniu na 1 kg masy ciała.

Reasumując badania obejmują wyznaczenie maksymalnych

Reasumując badania obejmują wyznaczenie maksymalnych

wielkości:

wielkości:

- poboru tlenu (VO2

- poboru tlenu (VO2

max

max

) [ml/min/kgmc] i [ml/min]

) [ml/min/kgmc] i [ml/min]

- tętna [HR

- tętna [HR

max

max

/min]

/min]

- wentylacji minutowej [l/min]

- wentylacji minutowej [l/min]

- Ponadto w/w parametry są oznaczane na poziomie progu

- Ponadto w/w parametry są oznaczane na poziomie progu

przemian anaerobowych – PPA.

przemian anaerobowych – PPA.

Test Vandewalle – siła/szybkość

Test Vandewalle – siła/szybkość

Test mocy anaerobowej:

Test mocy anaerobowej:

- przy wykorzystaniu cykloergometru typu Monark 818E,

- przy wykorzystaniu cykloergometru typu Monark 818E,

- stała komputerowa rejestracja przebiegu testu

- stała komputerowa rejestracja przebiegu testu

- analizie poddaje się siłę: oporu przyłożonego do koła

- analizie poddaje się siłę: oporu przyłożonego do koła

zamachowego ergometru oraz czas pomiędzy kolejnymi

zamachowego ergometru oraz czas pomiędzy kolejnymi

przejściami strumienia światła fotokomórki, przez 2 spośród 12

przejściami strumienia światła fotokomórki, przez 2 spośród 12

otworów, znajdujących się na obwodzie tarczy pedałów.

otworów, znajdujących się na obwodzie tarczy pedałów.

- uzyskany czas stanowi podstawę do wyznaczenia aktualnej

- uzyskany czas stanowi podstawę do wyznaczenia aktualnej

liczby obrotów wyrażanych na minutę

liczby obrotów wyrażanych na minutę

- równocześnie, przy zastosowaniu czujnika tensometrycznego,

- równocześnie, przy zastosowaniu czujnika tensometrycznego,

rejestrowano siłę oporu (F).

rejestrowano siłę oporu (F).

- wyżej wymienione parametry są podstawą do wyznaczania

- wyżej wymienione parametry są podstawą do wyznaczania

rozwijanej mocy

rozwijanej mocy

(Vandewalle, 1987).

(Vandewalle, 1987).

Test ergometryczny w/g Vandewalle i wsp. pozwala:

Test ergometryczny w/g Vandewalle i wsp. pozwala:

- precyzyjnie określić poziom maksymalnej mocy

- precyzyjnie określić poziom maksymalnej mocy

fosfagenowej i jej składowych

fosfagenowej i jej składowych

- dokonać indywidualnej charakterystyki rozwijanej mocy

- dokonać indywidualnej charakterystyki rozwijanej mocy

podczas prób wykonywanych kończynami górnymi

podczas prób wykonywanych kończynami górnymi

oraz kończynami dolnymi

oraz kończynami dolnymi

Test jest narzędziem badawczym:

Test jest narzędziem badawczym:

- precyzyjnej oceny cech siłowo-szybkościowych różnych

- precyzyjnej oceny cech siłowo-szybkościowych różnych

grup mięśniowych,

grup mięśniowych,

- może być wykorzystywany dla optymalizacji w doborze

- może być wykorzystywany dla optymalizacji w doborze

obciążeń treningowych na podstawie uzyskiwanych

obciążeń treningowych na podstawie uzyskiwanych

wartości P

wartości P

max

max

oraz jej

oraz jej

składowych: szybkościowej i

składowych: szybkościowej i

siłowej

siłowej

Test Coopera

Test Coopera

- bieg 12

- bieg 12

min.

min.

- Test powinien być przeprowadzony na bieżni okrężnej

- Test powinien być przeprowadzony na bieżni okrężnej

- najlepiej 400 m

- najlepiej 400 m

- Dla ułatwienia pomiaru należy przy bieżni ustawić

- Dla ułatwienia pomiaru należy przy bieżni ustawić

chorągiewki co 25 - 50 m

chorągiewki co 25 - 50 m

- Uczniów należy podzielić na grupy o podobnych

- Uczniów należy podzielić na grupy o podobnych

zdolnościach kondycyjnyc

zdolnościach kondycyjnyc

h

h

Badania czynnościowe w diagnostyce

Badania czynnościowe w diagnostyce

choroby niedokrwiennej serca

choroby niedokrwiennej serca

a) Jako obciążenie dla układu krążenia można

a) Jako obciążenie dla układu krążenia można

zastosować

zastosować

dwa rodzaje wysiłków:

dwa rodzaje wysiłków:

- izometryczny /statyczny/

- izometryczny /statyczny/

- izotoniczny /dynamiczny/

- izotoniczny /dynamiczny/

b) Maksymalne zużycie tlenu /VO

b) Maksymalne zużycie tlenu /VO

2

2

max./ -

max./ -

oznacza największa ilość tlenu, jaką może zużyć

oznacza największa ilość tlenu, jaką może zużyć

osoba wykonująca wysiłek dynamiczny,

osoba wykonująca wysiłek dynamiczny,

obejmujący znaczną cześć masy mięśniowej

obejmujący znaczną cześć masy mięśniowej

Odzwierciedla ilość tlenu dostarczanego

Odzwierciedla ilość tlenu dostarczanego

komórkom i zużytego w procesach przemiany

komórkom i zużytego w procesach przemiany

materii. Wartość zależy od: wieku, płci,

materii. Wartość zależy od: wieku, płci,

wytrenowania, dziedziczenia, stanu układu

wytrenowania, dziedziczenia, stanu układu

krążenia

krążenia

Testy wysiłkowe u chorych po ataku serca

Testy wysiłkowe u chorych po ataku serca

Prób wysiłkowa może:

Prób wysiłkowa może:

- dostarczyć informacji, które przyśpieszą lub zoptymalizują

- dostarczyć informacji, które przyśpieszą lub zoptymalizują

moment wypisania ze szpitala

moment wypisania ze szpitala

- sprowokować zaburzenia rytmu, które nie występują w

- sprowokować zaburzenia rytmu, które nie występują w

spoczynku

spoczynku

- ocenić reakcji pacjenta na wysiłek

- ocenić reakcji pacjenta na wysiłek

- pomóc lekarzowi i rehablitantowi pod kątem dalszego

- pomóc lekarzowi i rehablitantowi pod kątem dalszego

leczenia i usprawniania

leczenia i usprawniania

Cele wykonywania prób wysiłkowych:

Cele wykonywania prób wysiłkowych:

- określenie bezpiecznego wysiłku fizycznego

- określenie bezpiecznego wysiłku fizycznego

- określenie optymalnego momentu do wypisu

- określenie optymalnego momentu do wypisu

- korekcja leczenia zachowawczego

- korekcja leczenia zachowawczego

- określenie częstości badan kontrolnych

- określenie częstości badan kontrolnych

- wykrycie niedokrwienia i zaburzeń rytmu spowodowanych

- wykrycie niedokrwienia i zaburzeń rytmu spowodowanych

wysiłkiem

wysiłkiem

Przykładowe próby wysiłkowe

Przykładowe próby wysiłkowe

u chorych po ataku serca

u chorych po ataku serca

a) Zastosowanie cykloergometru:

a) Zastosowanie cykloergometru:

- pomiar ciśnienia

- pomiar ciśnienia

- EKG

- EKG

- obciążenie w kilopondach (kpm) lub w watach (W)

- obciążenie w kilopondach (kpm) lub w watach (W)

b) Zastosowanie bieżni mechanicznej:

b) Zastosowanie bieżni mechanicznej:

- pomiar ciśnienia

- pomiar ciśnienia

- EKG

- EKG

- prędkość przesuwu taśmy od 1,6 km/h do 12,8

- prędkość przesuwu taśmy od 1,6 km/h do 12,8

km/h, kąt nachylenia do ok. 20 stopni

km/h, kąt nachylenia do ok. 20 stopni

Badania czynnościowe w diagnostyce

Badania czynnościowe w diagnostyce

układu oddechowego

układu oddechowego

Próba Jamesa:

Próba Jamesa:

- próba polega na wchodzeniu na stopień 20 razy/min.;

- próba polega na wchodzeniu na stopień 20 razy/min.;

wys. stopnia zależy od ciężaru ciała badanego – pow.

wys. stopnia zależy od ciężaru ciała badanego – pow.

70 kg – 20 cm; od 50 -70 kg – 25 cm; poniżej 50 kg –

70 kg – 20 cm; od 50 -70 kg – 25 cm; poniżej 50 kg –

30 cm

30 cm

- próbę ocenia się na podstawie liczby wejść na stopień,

- próbę ocenia się na podstawie liczby wejść na stopień,

przy którym wystąpiła duszność

przy którym wystąpiła duszność

- 80 i więcej wejść – pełna wydolność

- 80 i więcej wejść – pełna wydolność

- 41-80 – 10-20 % zmniejszenia wydolności

- 41-80 – 10-20 % zmniejszenia wydolności

- 21-40 – 30-50 % zmniejszenia wydolności

- 21-40 – 30-50 % zmniejszenia wydolności

- 1-20 – 60-80 %

- 1-20 – 60-80 %

zmniejszenia wydolności

zmniejszenia wydolności

- duszność w spoczynku – 80-100% zmniejszenia

- duszność w spoczynku – 80-100% zmniejszenia

wydolności

wydolności

Próba zapałki:

Próba zapałki:

zgaszenie zapałki w odl. 15 cm od

zgaszenie zapałki w odl. 15 cm od

ust w poz. leżącej i stojącej

ust w poz. leżącej i stojącej