Bieda i ubóstwo dzieci i młodzieży

Bieda i ubóstwo dzieci i młodzieży

Ubóstwo w warunkach współczesnej cywilizacji i kultury nie jest stanem

normalnym, lecz patologią. Degraduje ono materialne warunki życia ludzi,

naruszając godność człowieka, a także biologiczne i psychiczne podstawy

jego egzystencji. Niemal nieuchronnym następstwem ubóstwa, staje się

marginalizacja społeczna osób nim dotkniętych. Zwykle ubóstwo kojarzy się

z losem dorosłych, w rzeczywistości to negatywne zjawisko społeczne dotyka

dzieci i młodzież. Taki stan rzeczy wynika stąd, iż w sferze ubóstwa znajduje

się szczególnie dużo rodzin wielodzietnych i samotnie wychowujących dzieci.

Ubóstwo w Polsce ma „twarz dziecka”
na co wielokrotnie zwraca się uwagę.
Znawcy tej problematyki podkreślają
ogromne niebezpieczeństwo
utrwalenia się zjawiska ubóstwa w
następnych pokoleniach. Wg raportu
Komisji Europejskiej co czwarte
dziecko w Polsce żyje w biedzie lub na
skraju ubóstwa.

Rozumienie zjawiska biedy i ubóstwa

Rozumienie zjawiska biedy i ubóstwa

przez dzieci

przez dzieci

Dzieci, próbując określić biedę czy ubóstwo w odniesieniu do siebie,

określają je jako brak pewnych rzeczy, które mają rówieśnicy.

Oznacza to, że dziecko swój status wobec kolegów określa miarami

ekonomicznymi. Należy jednak pamiętać o tym, że są dzieci, które

doskonale rozumieją zjawisko biedy i ubóstwa. Często są to dzieci z

rodzin wielodzietnych, alkoholików, bezrobotnych nie pobierających

zasiłku. Dzieci te śpiąc w przeludnionym pokoju o skromnym

wyposażeniu, odczuwając głód, doskonale rozumieją czym jest bieda.

Z badań przeprowadzonych przez B.
Smolińską – Theiss w Węgrowie
dowiadujemy się, że dzieci stosunkowo
rzadko uznają swoją rodzinę za biedną.

71% – określiło swoją rodzinę jako
przeciętną
25% - rodzina jest „trochę bogata”
3% - rodzina bardzo bogata
1% - rodzina biedna

Żadne dziecko nie określiło swoich
rodziców jako bardzo biednych.

Przyczyny biedy i

Przyczyny biedy i

ubóstwa

ubóstwa

W Polsce poczucie niskiego poziomu życia jest silnie utrwalone. W
okresie socjalizmu fakt ten był pomijany, a sami ubodzy to ukrywali. W
latach 80., zniknęły możliwości sięgania do kredytów, ograniczono
towary i usługi. Taka sytuacja spowodowała wzrost ludzi ubogich. Wpływ
na taki stan rzeczy miało również przechodzenie do gospodarki
rynkowej. Jednak zasadniczy wpływ na ubóstwo mają indywidualne
sytuacje życiowe:

•al

koholizm w rodzinie,

• wielodzietność,
• przeludnienie mieszkań, lub
wynajmowanie ich na rynku,

• podeszły wiek i niska
emerytura,

• inwalidztwo,
• pozostawanie w kręgu
subkultury ludzi ubogich,

• bezrobocie,
• niski dochód przypadający na
członka rodziny.

Konsekwencje biedy i ubóstwa

Konsekwencje biedy i ubóstwa

Dzieci i młodzież z rodzin

ubogich są izolowane od

środowiska.

Środowisko z reguły stara
się spychać ludzi ubogich na
tzw. margines społeczny.
Uważa się, że wszelkie zło i
zagrożenia, rodzą się wśród
ludzi biednych. Jest to
oczywiście nieprawda,
ponieważ w rodzinach
dobrze sytuowanych
spotyka się ludzi żyjących w
konflikcie z prawem. Z
drugiej strony bieda często
popycha do alkoholizmu i
kradzieży.

Dzieci i młodzież z rodzin ubogich gorzej się

uczą

Dzieci, które mają kłopoty w przyswajaniu wiedzy, żyją w

rodzinach bardzo biednych. Często są to rodziny wielodzietne z

ojcem alkoholikiem. Dzieci te w większości przypadków nie mają

własnego łóżka, a tym bardziej miejsca do nauki, gdzie mogą

odrobić lekcje. Rodzice nie starają się zapewnić dzieciom miejsca

do pracy, obarczając szkołę winą za złe wyniki. Uważają oni, że ich

dzieci są gorzej traktowane lub źle oceniane przez nauczyciela. Są

jednak rodzice, którzy po przeprowadzonej rozmowie z

nauczycielem starają się stworzyć odpowiednie warunki

sprzyjające nauce dziecka. Jednak takich rodzin jest mało.

Konsekwencje zdrowotne biedy i ubóstwa

Oprócz wpływów środowiska biogeograficznego i

uwarunkowań genetycznych o stanie zdrowia decydują

głównie warunki społeczno – bytowe. Ich wpływ jest tym

większy im młodszy jest osobnik. Rozwój fizyczny dziecka

zależy od wykształcenia rodziców, wysokości zarobków,

liczby dzieci, zagęszczenia mieszkania. Bieda sprzyja

hamowaniu rozwoju dzieci. Są one źle żywione, brudne,

częściej chorują. Szczególnie trudna jest sytuacja na wsi,

gdzie dzieci niedożywionych jest więcej. Są to przede

wszystkim dzieci młodsze w wieku 9 – 10 lat. Dzieciom

starszym jest łatwiej, bo są zaradniejsze. Często na

przerwach można zauważyć jak uczniowie dzielą się

kanapkami. Dzieci najbardziej ubogie korzystają z

bezpłatnych obiadów, a zimą szkoła powinna zapewnić

gorące mleko.
Niepokojące jest zamykanie gabinetów lekarskich,

ponieważ ubodzy uczniowie są pozbawieni opieki

lekarskiej. Do tego dochodzi niedbalstwo rodziców,

którzy nie widzą potrzeby okresowego szczepienia,

badania swoich dzieci. Bardzo często występuje

wszawica, której powodem jest brak higieny.

Konsekwencje jakie niesie bieda w zakresie

kultury

Niskie dochody jakie osiągają biedne rodziny nie

wystarczają na zaspokojenie potrzeb związanych z kulturą i

wypoczynkiem. Dzieci i młodzież nie wyjeżdżają na obozy i

kolonie. Rodzice ograniczają się do oglądania telewizji, jeśli

ją posiadają, dzieci natomiast czasami uczestniczą w

spektaklach teatrzyków objazdowych, czy projekcji filmów w

kinie. Ubodzy rodzice nie przywiązują wagi do kształcenia

dzieci i młodzieży, zachęcania ich do zdobywania wiedzy.

Niskie są również wydatki na zabawki, ksiązki, podręczniki

szkolne. Dorośli nie wspierają dzieci w sytuacjach

problemowych, przez co ginie emocjonalna więź w rodzinie.

Choć zdarzają się rodziny, które prowadzą bogate życie

rodzinne, dzieci nie czują się gorsze, a miłość jest

rekompemsatą za inne braki materialne.

Bieda negatywnie wpływa na proces

socjalizacji dzieci i młodzieży

Procesy socjalizacji dzieci
dorastających w ubóstwie są
utrudnione przez zbieżność wielu
negatywnych czynników, tj.:
syndrom sytuacji, tzn. brak
środków – konflikty – zła sytuacja
mieszkaniowa – „bycie gorszym od
rówieśnika”, z powodu braku
pieniędzy na zewnętrzne przejawy
wysokiego standardu życia typu
dobre ubranie, komputer.

Sytuacja taka może doprowadzić do
sięgania przez młodzież po alkohol,
oraz środki odurzające, a także
popychać do kradzieży i
przestępczości.

Działania mające na celu zmniejszanie

Działania mające na celu zmniejszanie

skutków ubóstwa

skutków ubóstwa

W raporcie Unesco - „Edukacja. Jest w niej ukryty skarb”, edukacji

zostało przypisane czołowe miejsce w życiu każdego człowieka.

Członkowie komisji za priorytet współczesnej edukacji uznali jej

powszechność i dostępność. Celem nadrzędnym powinien być

kreatywny rozwój każdej jednostki bez względu na wiek, płeć,

pochodzenie.

Konieczne jest dostrzeżenie problemu

ubóstwa jako problemu własnego,

szkolnego, środowiskowego, a podjęte

działania powinny mieć charakter

materialny jak i niematerialny. Szkoła

powinna być miejscem nie tylko

edukacji, ale także dbania o

prawidłowy i harmonijny rozwój

dziecka.

Podstawą udzielania uczniom

biednym pomocy materialnej są

odpowiednie akty prawne (obecnie

jest to ustawa z 16 grudnia 2004r.).

Specyfika

przeciwdziałania ubóstwu
dzieci i młodzieży polega na
tym, że powinno się:

• po pierwsze – uzupełniać
braki i łagodzić ich skutki,
pomagać w zaspokajaniu
podstawowych potrzeb,

• po drugie – stwarzać szanse i
możliwości na przyszłość.

Bardzo ważnym

partnerem szkoły w realizacji
zadań opiekuńczo –
wychowawczych,
profilaktycznych i naprawczych
jest poradnia psychologiczno –
pedagogiczna.

W przeciwdziałaniu
niekorzystnym zjawiskom
związanym z biedą oraz
łagodzenie jej skutków
uczestniczy wiele instytucji i
organizacji funkcjonujących w
środowisku lokalnym (policja,
sąd, poradnie, instytucje
kościelne, placówki służby
zdrowia, placówki
upowszechniania kultury,
organizacje pozarządowe).

Ważną formą pomocy są

stypendia i zasiłki szkolne, które
przybierają następujące formy:

• całkowite bądź częściowe pokrycie
kosztów udziału w zajęciach
edukacyjnych, w tym
wyrównawczych, wykraczających
poza zajęcia realizowane w szkole w
ramach planu nauczania,

• całkowite bądź częściowe pokrycie
kosztów udziału w zajęciach
pozalekcyjnych realizowanych poza
szkołą,

• pomoc rzeczowa o charakterze
edukacyjnym, w szczególności w
postaci zakupu podręczników.

O zasiłek szkolny może ubiegać się uczeń
przejściowo znajdujący się w trudnej
sytuacji materialnej, spowodowanej
zdarzeniem losowym. Zasiłek ten może
być również przyznany w formie
świadczenia pieniężnego, lub w formie
pomocy rzeczowej o charakterze
edukacyjnym. O zasiłek szkolny może
ubiegać się uczeń w terminie do 2
miesięcy od zdarzenia.

Bardzo ważną formą pomocy dzieciom i

młodzieży z rodzin ubogich jest organizowanie
dożywiania w szkołach. „Niejednokrotnie bezpłatny
ciepły posiłek otrzymany w szkole jest dla
pochodzącego z ubogiego środowiska dziecka jedynym
pełnowartościowym posiłkiem w ciągu dnia.
Zapewnienie go często motywuje również do
regularnego przychodzenia do szkoły” (Raport programu
Pajacyk).

Istotne znaczenie ma wsparcie psychiczne uczniów oraz
rodziców udzielane przez nauczycieli, wychowawców,
pedagoga szkolnego, psychologa, pracownika
socjalnego. Bardzo ważna jest edukacja rodziców,
współpraca szkoły z domem rodzinnym.

Ważnym przedsięwzięciem są bardzo często
organizowane na terenie szkół kiermasze książek
używanych, dzięki którym uczniowie mają
możliwość zaopatrzenia się w tanie podręczniki
szkolne. Dla uczniów z trudnościami dydaktyczno
– wychowawczymi w świetlicach szkolnych są
organizowane zajęcia pozalekcyjne, mające na
celu wyrównanie braków i likwidowanie
niepowodzeń szkolnych.

Działania mające na celu kompensacje skutków

Działania mające na celu kompensacje skutków

ubóstwa

ubóstwa

• podejmowanie przez szkołę działań wspomagających,
• ujmowanie diagnozy pedagogicznej z uwzględnieniem warunków

materialnych rodziny dziecka,

• indywidualne podejście do dziecka w różnych sytuacjach,
• w procesie udzielania pomocy wykorzystanie środków materialnych

i niematerialnych,

• uświadamianie każdemu dziecku jak ważna jest edukacja,
• prowadzenie zajęć i warsztatów z zakresu podnoszenie własnej

wartości, uczenie samodzielności,

• angażowanie rodziców do oddziaływania na proces nauki szkolnej,
• umacnianie świadomości, iż za biedę są odpowiedzialni dorośli.

Ubóstwo było, jest i będzie towarzyszyło ludzkości. Co

więcej, ubodzy są potrzebni społeczeństwu. Bo kto wykonywałby
zawody sprzątaczek, śmieciarzy i zbierał złom...? Co by było z
lombardami, pracownikami socjalnymi i całą ogromną rzeszą
ludzi zatrudnionych w pomocy społecznej...? Biedni, zwłaszcza
biedne dzieci i młodzież, służą w pewnym stopniu do
zaspokajania odruchów emocjonalnych oraz uspokojeniu sumień
dobroczyńców. A co z bogatymi? Jestem bogaty, tylko wtedy, gdy
istnieją biedni.

Bibliografia:

1. Białas A.: Bieda i ubóstwo – konsekwencje dla dziecka i rodziny [w:]

Opieka, wychowanie, terapia, 2001, nr 2, str 5 – 9

2. Cęcelek G.: Socjalizacja dziecka w biednej rodzinie [w:] Problemy

opiekuńczo – wychowawcze, 2009, nr 8, str. 49 – 57

3. Głąbicka K.: Rola ekonomii społecznej w zwalczaniu ubóstwa i

wykluczenia społecznego [w:] Praca socjalna, 2010, nr 5, str. 14 – 23

4. Strzelec A.: Ubóstwo łódzkich dzieci a ich osiągnięcia szkolne [w:]

Wychowanie na co dzień, 2005, nr 10 – 11, str. 6 – 10

5. Wagner I.: Praca socjalna wobec ubóstwa i zagrożenia marginalizacją [w:]

Praca socjalna, 2010, nr 1, str. 3 – 20

6. Zabielska J. M.: Ubóstwo a procesy marginalizacji społecznej.

Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2007, str. 264

7. J. Jeffries McWhirter, Benedict T. McWhirter, Anna M. McWhirter, Ellen

Hawley McWhirter: Zagrożona młodzież. Warszawa 2008, str. 27 – 29

8. Społeczeństwo, Demokracja, Edukacja. Nowe wyzwania w pracy

socjalnej. Red. Krystyna Marzec – Holka. Bydgoszcz 2000, str. 393 - 400