Magdalena Ogrodowska & Sandra Woś

Morfologiczne

uwarunkowania

motoryczności człowieka

Morfologiczne

uwarunkowania

motoryczności człowieka

Kinantropometria

Kinantropometria

- jednym z istotnych

- jednym z istotnych

przedmiotów badań tej dyscypliny są morfologiczne

przedmiotów badań tej dyscypliny są morfologiczne

uwarunkowania motoryczności człowieka. Nazwa

uwarunkowania motoryczności człowieka. Nazwa

ma swoje korzenie w greckich słowach

ma swoje korzenie w greckich słowach

kinein

kinein

(poruszać się),

(poruszać się),

anthropos

anthropos

(człowiek) i

(człowiek) i

metrein

metrein

(mierzyć).

(mierzyć).

Ross i Borms

Ross i Borms

stwierdzali, że kinantropometria może

stwierdzali, że kinantropometria może

być formalnie uważana za studia dotyczące relacji

być formalnie uważana za studia dotyczące relacji

między ludzką strukturą i ruchem.

między ludzką strukturą i ruchem.

Wg Maliny

Wg Maliny

głównym przedmiotem zainteresowań

głównym przedmiotem zainteresowań

kinantropometrii jest mierzenie człowieka z różnej

kinantropometrii jest mierzenie człowieka z różnej

morfologicznej perspektywy w odniesieniu do

morfologicznej perspektywy w odniesieniu do

różnych form ruchu i z uwzględnieniem tych

różnych form ruchu i z uwzględnieniem tych

czynników, które na ruch wpływają.

czynników, które na ruch wpływają.

Wolański

zwracał uwagę na potrzebę

wyróżniania różnych płaszczyzn zjawisk

zachodzących w organizmie. Pierwsza

płaszczyzna charakteryzuje intercyjne

właściwości organizmu (masa ciała, jego

ogólny kształt, składniki ciała), czyli

właściwość ta jest rozpatrywana jako

nośnik energii potencjalnej. Druga

płaszczyzna charakteryzuje kinetyczne

właściwości ogólnoustrojowe- sprawność

działania energetycznych i

koordynacyjnych właściwości organizmu

jako całości. Trzecia zaś to lokalne

właściwości neuromięśniowe. Druga i

trzecia dotyczą rozważań ,,wewnętrznego

napędu” i możliwości realizacji ruchu,

ale konieczne jest ich odrębne

traktowanie.

Wielkość ciała osobnika a jego możliwości

motoryczne – ogólne prawidłowości

Wielkość ciała osobnika a jego możliwości

motoryczne – ogólne prawidłowości

Zależność zachodząca między wielkością ciała osobnika a jego

możliwościami motorycznymi jest w większości wypadków

stosunkowo łatwo dostrzegalna. Przede wszystkim zauważa

się, że przyrost podstawowych parametrów somatycznych

sprzyja absolutnej (bezwzględnej) sile mięśniowej, ale
równocześnie nie stwarza on dogodnych warunków do

przejawiania się fizjologicznej wydolności i siły względnej oraz,

związanej z tą ostatnią, swobody operowania własnym ciałem.

Lietzki, Asmussen, Smith, Zaciorski, Malarecki i Lin

zakładali,

że:

siła mięśni jest proporcjonalna do powierzchni

poprzecznego przekroju, czyli proporcjonalna do kwadratu

wymiaru liniowego, natomiast ciężar jest funkcją sześcienną.

Ta specyficzna zależność, powodując znaczniejszy przyrost

masy niż siły – w następstwie zwiększania wymiarów ciała,

stanowi jeden z podstawowych czynników determinujących

potencjalne możliwości energetyczne.

,,Nawet proporcjonalne

zwiększenie wysokości ciała musi więc prowadzić w

konsekwencji do obniżenia siły w stosunku do ciężaru, co,

oczywiście, jest jednym z czynników ograniczających

sprawność fizyczną”

(Malarecki)

Kierunki poszukiwań morfologicznych

uwarunkowań sprawności motorycznej.

W największej liczbie prac, które się pojawiły

badano wpływ wysokości i masy ciała na różne

elementy sprawności. Badano również wpływy

innych, niekiedy bardzo subtelnie wyróżnianych,

pojedynczych cech i struktur morfologicznych. W

piśmiennictwie można znaleźć wyniki badań nad

powiązaniami motoryczności człowieka, m.in. Ze

zróżnicowaniem rasowym, serologicznym i

dermatoglificznym, bruzdami czerwieni

wargowej czy typem formuły palców ręki i stopy.

Odrębnym zagadnieniem są związki jakie zachodzą

między parametrami morfologicznymi a efektem

reaktywności treningu(wytrenowalnością). Przez

to ostatnie pojęcie rozumiemy indywidualne

zmiany, jakie zachodzą między pomiarem

końcowym a początkowym przyjętej zmiennej

zależnej u osób poddanych ćwiczeniom

fizycznym.

Wachowski

stwierdził m.in.., że:

1.Wielkości wyjściowe cech morfologicznych,

podlegających zmianom adaptacyjnym, w wielu

wypadkach warunkują wielkości zmian w sile kończyn

górnych

2. Żadna z rozpatrywanych cech morfologicznych,

związanych ze strukturą kostną organizmu, nie może

być zaliczana do czynników warunkujących zmiany w

sprawności siłowej, w sytuacji stosowania

umiarkowanej intensywności ćwiczeń.

Niezależnie od zastosowanego sposobu treningu siły

mięśniowej, nie można prognozować na podstawie

wyjściowych parametrów morfologicznych efektu

reaktywności treningu w obrębie przyjętych cech

charakteryzujących osobnicze możliwości motoryczne.

Uzyskiwane rezultaty mogą być interpretowane jedynie

przy uwzględnieniu takich czynników, jak między

innym: zastosowane formy ćwiczeń, czas trwania

treningu i stopień rozwoju biologicznego badanych.

Liniowość i nieliniowość

powiązań

parametrów

morfologicznych i

motorycznych

Schematyczne przedstawienie trzech podstawowych sfer wpływu

wielkości parametru morfologicznego na poziom określonej

właściwości motorycznej osobnika i populacji przy przyjęciu założenia

o parabolicznym charakterze związku (Osiński)

Strefa wpływu negatywnego-progresywnego

obejmuje taki obszar wielkości parametrów

morfologicznych, w którym jakikolwiek przyrost tej

zmiennej niezależnej spowoduje przyrost ( różny

dla różnych wartości) zmiennej zależnej, tj. danej

właściwości motorycznej, aż do poziomu jej

granicznej w tej strefie wartości. Strefa

optymalnego wpływu jest to ten obszar wielkości

parametru morfologicznego, w którym poszczególni

osobnicy mogą sięgać (teoretycznie) najwyższych

wartości cechy funkcjonalnej. Wartość wzorcowa

zawsze jest umiejscowiona w strefie optymalnego

wpływu i stanowi ona taki punkt na osi zmiennej

niezależnej (parametru morfologicznego), przy

którym dana właściwość motoryczna osiąga właśnie

wartość max. Strefa wpływu negatywnego-

regresywnego zajmuje taki podział wielkości

parametrów morfologicznych, w których jakikolwiek

dalszy ich przyrost implikować może już tylko

regres (różny dla różnych wartości) danej cechy

funkcjonalnej, zaczynając od jej poziomu Y.

Procesy organicznych związków i

współzależności, jakie występują w obrębie

struktury i funkcji ustroju, mogą – nawet u

osobników będących w tym samym wieku i

charakteryzujących się identycznymi wartościami

parametrów morfologicznych (masy i wielkości

ciała oraz fałdów skórno- tłuszczowych)-

przebiegać na różnym poziomie zjawisk

biologicznych w zależności od cech środowiska, z

jakiego osobnik (populacja) się wywodzi.

Przyczyn występowania różnic w zakresie

zdolności motorycznych miedzy warstwami

społecznymi trzeba doszukiwać się także w

sferze zjawisk leżących poza strukturalnymi

właściwościami morfofizjologicznymi.

Znaczenie poziomu

otłuszczenia ciała dla

sprawności motorycznej

Wysoka wartość gibkości fałdów

tłuszczowych oraz relatywnej zawartości

tłuszczu w ustroju implikują wyjątkowo

negatywne konsekwencje w sferze

motorycznej. Na to, że wzrost nadwagi

prowadzi do wydatnego obniżenia

sprawności układu krążenia i oddychania,

zmniejszenia wydolności fizycznej,

wskazywali m.in.:

Durnin, Astrand, Rodahl,

Malina, Montoye, Hłyńczak, Mieczkowski.

W świetle niektórych informacji wskazujących na zwiększające

się w ostatnich latach wielkości otłuszczenia ciała w

populacji oraz na większą zawartość tłuszczu w ciele u

dzieci i młodzieży z rodzin o wyższej pozycji społecznej oraz

z dużych miast niż ze wsi, relacjonowane wyżej wyniki

badań trzeba uznać za niepokojące. Zwiększone

otłuszczenie ciała pozostaje nie tylko jedną z ważnych

przyczyn chorób przemiany materii, układu krążenia,

oddychania, układu trawienia, nerek i dróg moczowych,

układu rozrodczego, skóry, układu kostnego i uzębienia czy

nawet nowotworów, ale zaczyna grozić wyraźnym i wcześnie

zarysowującym się w ontogenezie regresom sprawności

fizycznej w skali osobnika i populacji. Zjawiskom tym

sprzyja wybitnie zmniejszająca się aktywność ruchowa, przy

równoczesnym coraz obfitszym i bardziej kalorycznym

odżywianiu.

Wysokość i masa ciała mogą być złudnymi

wskaźnikami „dobroci” rozwoju, jeśli nie uwzględni się

poziomu otłuszczenia.

Dojrzewanie i rośnięcie a

zmiany w motoryce.

Rozwój motoryczny jest wprost zależny od

procesów dojrzewania i rośnięcia. Dynamika zaś

rozwoju osobnika jest efektem interakcji czynników

dziedzicznych i środowiskowych. W tej sytuacji
wiek metrykalny może być wyjątkowo złudnym

kryterium w ocenie zaawansowania rozwoju

biologicznego konkretnego dziecka, w tym rozwoju

motorycznego. Zasadnicze, poważne rozbieżności

powstają w fazie dojrzewania.

Średnie osiągnięć motorycznych u wcześnie-, przeciętnie-,

dojrzewających chłopców.

Największe różnice występują między grupami w wieku 14 i 15 lat, a w
wieku 17 i 18 lat w większości cech różnice są już bardzo niewielkie. W

szczególności dotyczy to chłopców wcześnie i przeciętnie

dojrzewających. Natomiast późno dojrzewający jeszcze w najstarszej

analizowanej grupie, tj. w wieku 18 lat, dość wyraźnie ustępują w

zakresie siły statycznej, eksplozywnej, funkcjonalnej oraz siły tułowia, a

jedynie w zakresie szybkości biegu, szybkości ruchu ręki oraz gibkości

fakt późnego dojrzewania nie znajduje odbicia w obniżonym poziomie

osiągnięć.

Beunen i inni dowodzili, że szybko i przeciętnie szybko

dojrzewające płciowo dziewczęta w okresie od 12 do 14 roku życia

mają większe wymiary ciała niż dziewczęta późno dojrzewające.

Młodzi sportowcy mają tendencję do opóźnień procesu dojrzewania

płciowego jedynie w gimnastyce, łyżwiarstwie figurowym i balecie,

podczas gdy w kilku innych sportach dojrzewają przeciętnie szybko

lub są przyspieszeni.

Żak próbował ustalić wpływ zaawansowania rozwojowego,

wyrażonego przez kryterium tzw. Wieku morfologicznego

(uwzględniono wiek: kalendarzowy, wysokości ciała i masy ciała

szczupłego) na sprawność motoryczną dzieci i młodzieży. Badania

wskazywały na wyjątkowo znaczącą rolę czynnika zaawansowania

somatycznego w kształtowaniu wyników testów statycznej siły

mięśniowej. Największą rozbieżność między procentowym

znaczeniem wieku kalendarzowego i morfologicznego

obserwowano w okresie największej zmienności międzyosobniczej

wszystkich cech, tj. w okresie dojrzewania płciowego.

Beunen i Malina stwierdzali, że u niektórych chłopców obniża się

poziom motoryczny podczas procesu nagłego rośnięcia.

Charakterystyczne jest, że ci, u których obserwuje się obniżenie

motorycznych właściwości, są ogólnie sprawniejsi w czasie

rozpoczynania się szczytu szybkości wzrastania (peak height

velocity)