UWARUNKOWANIE

UWARUNKOWANIE

MOTORYCZNOŚCI

MOTORYCZNOŚCI

Motoryczność

Motoryczność

Jest rozumiana jako całokształt

przejawów i uwarunkowań oraz

zachowań i potrzeb ruchowych

człowieka.

Przedmiotem teorii motoryczności jest

ruch pojmowany jako czynność

motoryczna. Czynność ruchowa stanowi

podstawowy składnik strukturalny

obiektywnej rzeczywistości kultury

fizycznej. Stąd też główne zadania teorii

motoryczności to zbadanie i wyjaśnienie

ruchu w jego zewnętrznie dostrzeganych

przejawach, mechanizmów i procesów

wewnątrz organizmu, warunkujących

skuteczność ich przebiegów.

Teoria motoryczności zajmuje się

badaniem i wyjaśnianiem dwóch stron

motoryczności człowieka:



Potencjalne

– wewnętrzne

uwarunkowania:

-

predyspozycje,

- zdolności,

- umiejętności

ruchowe,



Efektywne

– sprawność

motoryczna,

- sprawność

fizyczna

Strona potencjalna

Strona potencjalna

motoryczności

motoryczności

Podstawowym „piętrem” omawianej

struktury są predyspozycje.

Rozumiemy przez nie względnie

elementarne cechy strukturalne i

funkcjonalne organizmu w znaczącym

stopniu uwarunkowane genetycznie i

możliwe do pomiaru za pomocą metod

specyficznych dla nauk podstawowych.

Ze względu na dominujące podłoże

biologiczne grupujemy predyspozycje

na:



Morfologiczno-

strukturalne



Energetyczne



Koordynacyjne

1. Predyspozycje

morfologiczno-strukturalne



Wysokość ciała (najlepszą ilustracją jej

znaczenia np. w sporcie są koszykówka i

siatkówka



Masa ciała, a szczególnie jej komponenty:

masa ciała szczupłego (LBM) określająca stan

umięśnienia oraz masa tłuszczu (FM) – w

większości testów sprawności odgrywająca rolę

negatywną

Są to podstawowe cechy charakteryzujące stan

aparatu ruchu oraz te cechy anatomiczne, które

mają wpływ na efektywność ruchową osobnika. Są to

m.in.:



Proporcje ciała (np. relacje długości tułowia i

kończyn dolnych - jako przykład można podać

proporcje ciężarowców i skoczków wzwyż), a

przede wszystkim proporcje dźwigni kostnych –

ważne dla rozwijania maksymalnych

momentów sił.



Masa mięśni – wprost proporcjonalna do liczby

jednostek mięśniowych, od których aktywności

(a więc stopnie unerwienia – innerwacji) zależy

wielkość rozwijanej siły. Przybliżoną miarą

masy mięśniowej jest masa ciała szczupłego
-LBM,



Proporcje włókien mięśniowych. U człowieka

można wyróżnić dwa ich zasadnicze typy:

- włókna szybkokurczliwe, tzw. białe – FT,

charakteryzujące się mniejszą liczbą

mitochondriów, słabszym ukrwieniem oraz

zdolnością do szybkiego rozwijania siły

maksymalnej. Równocześnie stosunkowo szybko

ulegają zmęczeniu – ich liczba ma więc decydujące

znaczenie w wykonaniu ruchów szybkich o

znacznej intensywności, a równoczesnie krótkim

czasie trwania, -

włókna wolnokurczliwe, tzw. czerwone – ST,

charakteryzujące się większą liczbą mitochondriów

i silniejszym ukrwieniem oraz zdolnościom do

długotrwałej pracy, przy wolniejszym rozwijaniu

siły maksymalnej. Ich liczba odgrywa więc

decydującą rolę w wysiłkach o mniejszej

intensywności, ale dłuższym czasie trwania.

2. Predyspozycje

energetyczne

Dla skurczu mięśnia niezbędna jest energia. Jej

źródłem w organizmie człowieka jest ATP

(adenozynotrójfosforan) powstający w różnych

procesach biochemicznych, zwanych łącznie

procesami oddychania komórkowego. Część drobin

ATP związana jest w postaci fosfokreatyny i

stanowi „zapis” energii zlokalizowany w mięśniu,

możliwy do „uruchomienia” w każdej chwili przy

udziale odpowiednich enzymów. Zapas ten

wykorzystywany jest w pierwszej fazie ruchu i

wystarcza na kilka sekund wysiłku o maksymalnej

intensywności. Wielkość możliwej do rozwinięcia

przez mięsień mocy w takich wysiłkach zależna

jest oczywiście od wielu cech bardziej

elementarnych (struktura mięśni, stopień

pobudzenia jednostek motorycznych, sprawność

poszczególnych enzymów itd.), jest jednak

możliwa do syntetycznego pomiaru i wrażenia jej

wyniku w postaci tzw. maksymalnej mocy

anaerobowej niekwasomlekowej.

3. Predyspozycje

koordynacyjne

Wg koncepcji Hirtza wyodrębnia się pięć

fundamentalnych dla kultury fizycznej „zdolności”:

reakcji, rytmizacji, orientacji, zróżnicowania i

równowagi oraz podejmuje się próbę ich

hierarchicznego uporządkowania. Zdolności orientacji

przestrzennej oraz zróżnicowania kinestetycznego to

właściwości bazujące na informacjach sensorycznych

w procesie sterowania ruchem (a więc funkcjach

receptorów). Z kolei „zdolności” reakcji, poczucia

rytmu i równowagi to właściwości, które

charakteryzują bardziej skomplikowane funkcje

sensoryczne oraz złożone programowo-wykonawcze

operacje ruchowe. Określają one efekty w zakresie

utrzymania i przywracania równowagi, sterowania

czasowo-przestrzenną kolejnością działań ruchowych

oraz sterowania krótkotrwałymi reakcjami całego

ciała.

Aktualnie stosowane są bardzo

różnorodne testy badające

poszczególne predyspozycje



Równowaga – wyróżnia się kilka jej typów

(statyczna, lokomocyjna i obrotowa)



Orientacja przestrzenna – badana była przez

testy rzutów do kosza, rzutów do ruchomej tarczy



Różnicowanie ruchów (czucie kinetyczne) –

testowano za pomocą „kinestezjometru” z

goniometrem, próby zróżnicowania rąk i nóg, testu

Boigeya (dokładność odtwarzania ruchów dalekich
i bliskich) itd.

Wyróżnia się trzy zasadnicze

typy reakcji ruchowych:



Reakcje wrodzone – generowane przez zadane

genetycznie układy neuronalne,



Reakcje ruchowe nabyte (ruchy manipulacyjne,

ruchy dowolne) – uwarunkowane tworzeniem się w

ośrodkach CUN programow ruchowych (zapisów

schematu danego ruchu) oraz sekwencji sterowania

mięśniami (tzw. łańcuchów kinematycznych),



Ruchy posturalne – uwarunkowane funkcjonowaniem

centralnych programow koordynujących powstałych i

utrwalonych w toku rozwoju osobniczego (integracja

narządów równowagi, układu wzrokowego i układu

ruchowego).

Zdolności motoryczne

Zdolności motoryczne

Złożony system uwarunkowań, tworzący

zintegrowany zbiór elementów i

stosunkow pomiędzy nimi,

wyznaczających możliwości działania

ruchowego i decydujący o efektywności

motorycznej.

Koncepcja struktury

motorycznych zdolności

obejmuje trzy grupy:



KOORDYNACYJNE (informacyjne) –

łączenia, różnicowania, równowagi,

orientacji, rytmizacji, szybkości reakcji,

dostosowania



KONDYCYJNE (energetyczne) –

wytrzymałościowe, siłowe



KOMPLEKSOWE (hybrydowe) –

zwinnościowe, szybkościowe

Zdolności koordynacyjne

Określają one możliwości organizmu w

zakresie wykonywania dokładnych i

precyzyjnych ruchów w zmieniających się

warunkach zewnętrznych (zmiany kierunku,

płaszczyzn i osi ruchu). Czynnikiem

podstawowym integrującym typ zdolności

jest ich podłoże biologiczne (funkcje CUN i

narządów zmysłów, zdolność neuronów do

zapamiętywania informacji i ich odtwarzania

w procesie sterowania ruchami.

Wyróżniamy trzy główne

zdolności koordynacyjne



Zdolność orientacji przestrzennej



Zdolność adaptacji motorycznej

(dostosowania)



Zdolność uczenia się nowych

ruchów (uzdolnienia ruchowe)

Ze względu na posiadany zasób umiejętności

ruchowych a uzdolnieniami ruchowymi (w

procesie uczenia się nowych ruchów)

dzielimy na:



Elementarne – związane z podstawowymi

formami ruchów naturalnych jak

czworakowanie, pełzanie (u niemowląt),

chodzenie, bieganie, skakanie, rzucanie,

chwytanie itd.



Specjalne – związane z wykonywanie

określonego zawodu, działalności artystycznej,

uprawiania sportu wyczynowego.

STRONA EFEKTYWNA

STRONA EFEKTYWNA

Sprawność motoryczna często utożsamiana

jest z terminem sprawności fizycznej.

Definiuje się ją jako „stopień

uzewnętrznienia poziomu oraz struktury

osobniczych uwarunkowań do wykonywania

ruchowych czynności”.

Sprawność motoryczną

rozpatruje się w trzech

kategoriach:



Poziom motorycznych zdolności,

umożliwiających wykonanie zadania

ruchowego (człowiek „może wykonać”)



Zasób umiejętności ruchowych,

determinujących umiejętność rozwiązania

zadania ruchowego (człowiek „umie

wykonać”)



Motywację i nastawienie,

warunkujące osiągnięcie zamierzonego celu

(człowiek „chce osiągnąć”)

W takim ujęciu sprawność motoryczna

staje się właściwością osobniczą

człowieka, a nie charakterystyką jego

ruchowych czynności. Odnosi się do

człowieka jako do „całości bio-psycho-

społecznej”, a nie tylko do jego natury

fizycznej lub jego aparatu ruchu.

Przygotowali:

Marek Ragan

Monika Chabińska

Natalia Pawłowska