Gerontologia

Cz. 2.

Starzenie jako zjawisko

demograficzne i społeczne

Demografia



„Demografia jest nauką o ludności; bada
zjawiska zachodzące w ludzkich
zbiorowościach, zmieniające ich rozmiary i
strukturę (urodzenia, zgony, migracje,
zmiany stanu cywilnego), a także skład
ludności (wg. wieku, płci, rasy, narodowości,
języka, wyznania, statusu społecznego itp.)”



Definicja demografii ( Encyklopedia PWN)

Wybrane wskaźniki demograficzne



1. Liczba ludności



2. Przeciętna długość życia



3. Odsetek osób starych w populacji

Zasadniczym źródłem informacji

demograficznych jest powszechny spis
ludności

Liczba ludności świata i przemiany

demograficzne



W rozwoju historycznym liczba ludności na świecie, w
poszczególnych kontynentach, państwach, regionach,
stopniowo i powolnie wzrastała.



Liczba ludności podlegała zmianom dodatnim i
ujemnym pod wpływem wydarzeń historycznych (wojny,
migracje) i wydarzeń losowych (epidemie, klęski
żywiołowe).



Dopiero wiek XIX doprowadził w Europie do
gwałtownego wzrostu liczby ludności pod wpływem
postępu nauki i poprawy warunków cywilizacyjnych.

Wzrost liczby ludności świata w drugiej połowie XX

wieku

(w milionach )

1950 1960 1970 1980 1990

2002

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

Świat

Długość życia

człowieka



Prehistoria, Antyk ok. 25 lat



Średniowiecze ok. 30 lat (dane dot. Anglii )



Wiek XVII ok. 35 lat (Halley, r.1680, Wrocław)



Początek XIX wieku ok. 40 lat



Koniec XIX wieku ok. 50 lat



Koniec XX wieku ok. 75 lat (kraje Zach. Europy)



Polska 2002 r. kobiety 78,8 lat; mężczyźni

70,4 lat (GUS)



Gatunkowa długość życia homo sapiens

Krzywa „dożywania” populacji ludzkiej

Zmiany demograficzne w XX wieku



W ciągu ostatnich 100 lat nastąpił :



Drastyczny spadek zgonów niemowląt i małych
dzieci (z 40% do kilku %)



Stopniowe zahamowanie zgonów osób w średnim
wieku (co spowodowało wydłużenie przeciętnej
długości życia z ok. 40 lat do ponad 70 lat)



Przesunięcie zgonów do późnej starości (zwiększenie
odsetka osób dożywających wieku 70 lat z 10% do
80%)

Rewolucja demograficzna



Całkowita przemiana struktury ludzkich społeczeństw
jaka nastąpiła w XX wieku nosi nazwę

rewolucji

demograficznej.

Jest to zmiana ilościowa i

jakościowa: wzrost liczby ludności, wydłużenie
przeciętnego trwania życia, wzrost liczby i odsetka
osób starych w populacji.

Przyczyny

: postępy medycyny, poprawa warunków

sanitarnych i cywilizacyjnych, rozwój oświaty

Przeciętna długość życia w Polsce

12.

Długość życia i spadek dzietności



„Wydłużanie się życia przy jednoczesnym
spadku stopy urodzeń oznacza nie tylko dalszy
postęp starzenia się społeczeństwa i rosnące
zapotrze-bowanie na opiekę zdrowotną i
socjalną, ale także nowe usytuowanie
starszych osób w kontekście życia rodzinnego i
w szerszej strukturze społecznej.”



Brunon Synak

Odsetek osób starych w populacji



Pojęcie

„

starzenie demograficzne

”

–

- wzrost odsetka osób starych w populacji



Umowne granice starości demograficznej
(„młode” i „stare” społeczeństwa)

wg. E. Rosseta granica starości demograficznej to:

12 % osób w wieku ponad 60 lat
lub 8 % osób w wieku ponad 65 lat

Ocena sytuacji demograficznej



„

„Nigdy dotychczas w całej historii
ludzkości nie było na świecie tak
dużej liczby ludzi starych i nie
tworzyli oni tak znacznego
odsetka ogółu ludzkości jak
obecnie.”

(-) Edward Rosset – 1974)

Prognozy dla Polski

(grupy wieku w milionach)

Grupy wieku

2008

2060

Ogół ludności PL

38,1

31,2

(?)

0 – 14 lat

5,9

3,5

15 – 64 lat

27,1

16,3

65 i więcej

5,1

11,3

80 i więcej

1,1

4,1

Odsetek osób w wieku 65+ w Polsce

5,4

8,4

10,2 12,7

23,8

0

50

100

150

200

250

.1950 .1970 .1990 .2002 .2030

%

Konsekwencje

starzenia demograficznego



1.

społeczne – struktura rodzin, opieka

rodzinna



2. zdrowotne – zmiana struktury chorób
wymaga zmiany organizacji ochrony zdrowia



3

.

ekonomiczne - koszty emerytur i rent,

koszty innych świadczeń socjalnych



4. psychologiczne - pozycja ludzi starych w
rodzinie i społeczeństwie, odpowiedzialność
obywatelska

Konsekwencje

starzenia demograficznego

Proporcja dzieci : emeryci

(Norwegia)

Konsekwencje starzenia demograficznego

Proporcja pracujący : emeryci

(Polska)

Pracujący i emeryci w Polsce (prognozy)



Wskaźnik: osoby w wieku emerytalnym /

osoby w wieku aktywności zawodowej (

w %

- Polska

)



Lata

1970 2005

2050 (prognoza)



Emeryt. 12,6% 18,7%

51,0 %



Aktywni 87,4% 81,3%

49,0 %



Wskaźnik 1:7

1:4 1:1



(prognoza wg UE 2005)

Oczekiwane dalsze trwanie życia

Life expectancy

-

(Polska, wg. UE 2005

)

)

Wiek oceny

E0

E60

Płeć

M

K

M

K

Oczekiwana

70,6 79,2

17,2 22,2

liczba lat

Oczekiwane dalsze trwanie życia kobiet jest dłuższe
niż mężczyzn (nadumieralność mężczyzn).

Długość życia w wieku emerytalnym

mężczyźni (E65) = ok. 12 lat
kobiety (E60) = ok. 22 lat

Taka sytuacja stwarza konflikty społeczne.

Istnieją dwie alternatywne możliwości uzasadnione
ekonomicznie :

1. Zrównanie wieku emerytalnego kobiet i

mężczyzn (np. 65-ty rok życia)

2. Obniżenie wysokości emerytur kobiet

(co jest niezgodne z zasadą równych
praw)

Konflikt społeczno-ekonomiczny

(c.d.)



Projekt zniesienia „przywileju” emerytalnego kobiet

(wiek 60 lat) napotyka na silny opór społeczny. Pojawia

się więc konflikt między sytuacją ekonomiczno-

demograficzną a oczekiwaniami pracowników.



W latach 1997-2003 w Polsce przeciętny wiek

przechodzenia na emeryturę / rentę był niższy od

ustawowego.



Polska jest jednym z krajów UE o

najwyższym

odsetku

osób otrzymujących emerytury lub renty.



Jest to przykład dramatycznej konsekwencji rewolucji

demograficznej.

5 kluczowych zadań dla starzejących się

społeczeństw Europy



1.

Utrzymanie ekonomicznego bezpieczeństwa w starości.



2. Zachowanie solidarności międzypokoleniowej.



3, Zwalczanie ekskluzji społecznej i dyskryminacji osób starych.



4. Zapewnienie osobom starszym długoterminowej opieki, w

kontekście zmian zachodzących w strukturze rodzin i warunków

mieszkaniowych.



5. Umożliwienie ludziom starym uczestniczenia w życiu

społecznym, jako pełnoprawnym obywatelom.



(Alan Walker – Ageing in Europe - 2007)

xxXXxx