DEMOGRAFIA I EPIDEMIOLOGIA - zagadnienia

Fizjoterapia 2 ST semestr 1

Prowadzący: dr n. med. Łukasz Henszel

I. Podstawowe pojęcia

DEMOGRAFIA

1. Etymologia: demografia = demos (lud) + grapheia (opis) – z greckiego.
2. Definicja: to nauka o prawidłowościach rozwoju ludności w konkretnych warunkach

gospodarczych i społecznych badanego regionu. Zajmuje się ona opisem procesu
zmian stanu i struktury ludności, uwarunkowania tych zmian i ich skutków.

EPIDEMIOLOGIA
Definicja:

 Epidemiologia to nauka o przyczynach i prawach szerzenia się chorób w populacji

ludzkiej, o ich natężeniu i zapobieganiu im.

PODZIAŁY EPIDEMIOLOGII
1) Podział epidemiologii ze względu na metodę gromadzenia wiedzy teoretycznej i
praktycznego stosowania tej nauki w medycynie

 Epidemiologia ogólna – dział obejmujący badania, opis i ustalanie ogólnych praw o

przyczynach i sposobach rozprzestrzeniania się chorób i o ich natężeniu. Dział ten
obejmuje zasadnicze metody zawarte w metodologii badań, analizie zdarzeń
zdrowotnych i w profilaktyce chorób.

 Epidemiologia szczegółowa – dział obejmujący badania, opis i ustalania praw o

przyczynach i sposobach rozprzestrzeniania się oraz o natężeniu ściśle określonej
choroby. Oparta jest zawsze na wiadomościach z epidemiologii ogólnej oraz na
podkreśleniu swoistych przyczyn i praw charakterystycznych dla danej jednostki
chorobowej, z uwzględnieniem metod profilaktycznych i leczniczych.

 Epidemiologia chorób zakaźnych i inwazyjnych – szerzej: epidemiologia bionoz, tj.

chorób wywołanych przez zarazki i pasożyty

 Epidemiologia zakażeń szpitalnych – dział obejmujący zagadnienia związane z

badaniem, opisem i ustalaniem przyczyn i praw pojawiania się chorób bakteryjnych,
wirusowych i grzybiczych u chorych przebywających w szpitalu z innych przyczyn,
oraz ze sposobami zapobiegania tym zakażeniom. Oparta na wiadomościach z
epidemiologii ogólnej, jak również na wiedzy dotyczącej chorób zakaźnych,
mikrobiologii sanitarnej i organizacji leczenia chorych.

 Epidemiologia chorób zawodowych i parazawodowych – inaczej jest to dział

„chorób związanych z pracą zawodową”. Omawiane są tu problemy związane ze
specyficznymi przyczynami i prawami pojawiania się, rozwoju i natężenia chorób
zawodowych, niezakaźnych i zakaźnych

 Epidemiologia chorób i wypadków związanych z pracą – dział dotyczący „zaburzeń i

zagrożeń stanu zdrowia związanych z pracą, występujących w populacji pracującej,
ale innych niż opisywane jako choroby zawodowe”, choć warunki pracy, z różnym
nasileniem ale istotnie wpływają na ich powstawanie.

 Epidemiologia wojenna (katastrof) – dział opisujący specjalne sytuacje zdrowotne

związane z katastrofami społecznymi, to jest masowym działaniem nadzwyczajnych
czynników niszczących środowisko życia ludzi, ich możliwości i sprawność
organizacyjną w zakresie m.in.. pomocy medycznej, leczenia chorych i zapobiegania
chorobom w dużych grupach ludzi.

 Geografia epidemiologiczna – dział, w którym opisywana jest sytuacja

epidemiologiczna, ogólna i szczegółowa, głównie chorób naturalnych, w danym
regionie geograficznym.

 Epidemiologia środowiskowa – dział stosujący metody epidemiologiczne do oceny

wpływu czynników środowiskowych na zdrowie człowieka. Bierze się tu pod uwagę
głównie czynniki chemiczne i fizyczne zanieczyszczające otoczenie człowieka, choć
czynniki typu psychologicznego także wpływają na zdrowie psychiczne ludzi. Ten dział
stanowi podstawę profilaktyki, działań profilaktycznych i ochrony środowiska.

 Epidemiologia historyczna – dział, który obejmuje opisy i określanie przyczyn chorób

występujących w ubiegłych wiekach i tysiącleciach. Podstawą są dostępne
dokumenty.

2) Podział epidemiologii ze względu na działalność praktyczną

 Metodologia epidemiologiczna – epidemiometria



Metody opisowe – obserwacja, statystyka, informatyka



Metody analityczne – logiczne i statystyczne



Metody doświadczalne – badania celowe, kontrolowane

 Profilaktyka zdrowotna

w ramach tego działu, na podstawie danych epidemiometrycznych, demograficznych
i medycznych, analizuje się teoretyczne podstawy metod zapobiegania i zwalczania
chorób w ogóle, jak i poszczególnych jednostek chorobowych.

 Promocja zdrowia.

PODZIAŁY DEMOGRAFII

 Demografia matematyczna (demometria) – traktująca o problemie metod pomiaru

zjawisk demograficznych w drodze aplikacji skomplikowanych metod
matematycznych, ekonometrycznych i statystycznych.

 Demografia opisowa – traktuje o naukowym opisie zjawisk demograficznych
 Demografia analityczna – ustalająca prawidłowości procesów demograficznych i

umożliwiająca dokonywanie prognoz demograficznych.

 Demografia ekonomiczna i społeczna – podejmuje analizę wzajemnych związków i

zależności procesów ekonomicznych i społecznych od zjawisk ludnościowych.

 Demografia historyczna – podejmuję analizę zjawisk demograficznych należących do

przeszłości, tj. w okresach minionych, przedstatystycznych oraz tych, dla których
dane są niepełne lub źródła informacji są nie do końca potwierdzone.

 Demografia porównawcza – bada różnice występujące w stanie, strukturze i ruchach

populacji ludzkich w zależności od różnicujących je czynników.

 Demografia potencjalna – rozpatruje zjawiska demograficzne, przyjmując za

jednostkę liczenia nie osobę, a tzw. Osobo-rok. Dla każdego człowieka
skonstruowano swoistą „wagę” pomiaru i oceny procesów demograficznych, zależną
od jego płci i ewentualnie innych cech.

 Demografia teoretyczna – zajmuje się wyjaśnianiem lub przewidywaniem przebiegu

zjawisk demograficznych i prezentacją ich następstw.

II. Epidemiologia chorób zakaźnych i pasożytniczych

Choroby zakaźne, -choroby wywoływane przez żywe czynniki biologiczne, takie jak bakterie,
wirusy, mikoplazmy i grzyby.
Choroby inwazyjne – choroby wywoływane przez pasożyty (np. pierwotniaki, robaki).

Podstawowe pojęcia w epidemiologii chorób zakaźnych:

ZARAZEK (drobnoustrój chorobotwórczy)

• Czynnik etiologiczny choroby zakaźnej. Żywy twór wywołujący chorobę zakaźną

(bionozę). Rozmnażanie się zarazka wywołuje w organizmie określone objawy
patologiczne, nazywane chorobą zakaźną.

ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA
Źródłem pierwotnym zakażenia mogą być:

• chorzy ludzie i chore zwierzęta;
• nosiciele, tak ludzie jak i zwierzęta;
• zwłoki ludzi lub zwierząt przez krótki okres po śmierci;
• zwierzęta poddane ubojowi, w celach żywieniowych.

Źródłem wtórnym zakażenia może być: mikrośrodowisko wodne i glebowe lub pokarmowe,
w którym są chorobotwórcze drobnoustroje.

NOSICIELSTWO

• stan specyficznej równowagi immunobiologicznej wytwarzającej się między

drobnoustrojem i zakażonym organizmem.

• chorobotwórczy drobnoustrój rozmnaża się i jest wydalany na zewnątrz ale nie działa

patogennie na organizm.

Osobnika, który nie wykazuje widocznych objawów chorobowych ale równocześnie wydala
zarazki z kałem, moczem, plwociną lub łuszczącą się skórą - nazywamy NOSICIELEM.
Jest on potencjalnym źródłem zakażenia dla całego otoczenia.
Nosicieli można podzielić na:

• zdrowych tj. takich, którzy nie chorowali i nie spostrzegali u siebie zaburzeń czynności

organizmu a mimo to identyfikuje się u nich zarazki (jest to typowy obraz zakażenia
bezobjawowego);

• ozdrowieńców tj. takich, którzy chorowali i w okresie rekonwalescencji wydzielają

chorobotwórczy drobnoustrój.

DROGI SZERZENIA (SIĘ) ZAKAŻEŃ:

 bezpośrednie
• droga łożyskowa w czasie ciąży;
• droga pochwowa w czasie porodu;
• kontakty bezpośrednie jak pocałunki, stosunki płciowe;
• ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta;
• kontakty bezpośrednie z chorymi podczas badań i zabiegów lekarsko-pielęgniarskich;

• (dawniej) bezpośrednie przetaczanie krwi od dawcy do biorcy.
 pośrednie
• droga powietrzno-kropelkowa i powietrzno-pyłowa, np. pałeczki dżumy, wirusy ospy

wietrznej, grypy, prątki gruźlicy;

• droga pokarmowo-wodna, np. cholera, czerwonka;
• przedmioty codziennego użytku, np. ręczniki (dwoinki rzeżączki) i droga jatrogenna –

przez narzędzia używane podczas rozpoznawania i leczenia chorób;

• gleba, np. tężec;
• owady i pajęczaki.

WROTA ZAKAŻENIA

• Są to miejsca, przez które z otaczającego środowiska od organizmu dostają się

zarazki. Mogą być wszystkie otwory naturalne ciała ludzkiego oraz uszkodzona skóra
lub błony śluzowe.

OKRES WYLĘGANIA

• Jest to czas od wniknięcia zarazka do organizmu do wystąpienia pierwszych,

dostrzegalnych, widocznych objawów chorobowych.

EPIDEMIA

• Jest to nadmierna zapadalność na określoną chorobę w określonej czasowo i

terytorialnie populacji ludzkiej.

ENDEMIA

• Występowanie choroby wśród ludności na określonym terenie w niewielkim

natężeniu, utrzymującym się przez wiele lat na podobnym poziomie. Związane to jest
z warunkami naturalnymi lub warunkami bytowymi ludności.

PANDEMIA

• obejmuje epidemie szybko rozprzestrzeniających się chorób zakaźnych, obejmujących

swoim zasięgiem kilka państw, jeden z kontynentów lub cały świat. Znane są
pandemie takich chorób jak dżuma, cholera, grypa.

GOSPODARZ

• organizm kręgowca lub bezkręgowca, który jest wrażliwy na zakażenie określonym

drobnoustrojem.

PRZENOSICIEL (WEKTOR)

• Stawonóg lub kręgowiec, który przenosi zarazki z jednego na innych gospodarzy.
• Przykładem może być wesz ludzka, odzieżowa, przenosząca zarazki duru plamistego.

DEZYNFEKCJA

• zespół czynności zmierzających do unieszkodliwienia (zniszczenia, zabicia)

drobnoustrojów chorobotwórczych znajdujących się poza organizmem żywiciela
(człowieka, rośliny, zwierzęcia).

DEZYNSEKCJA

• zespół czynności mających na celu niszczenie szkodliwych dla człowieka owadów,

pajęczaków, skorupiaków, które są jedną z ważnych dróg przenoszenia zakażeń
(zarazków) i inwazji (pierwotniaków i większych pasożytów) z organizmów chorych
lub nosicieli na organizmy zdrowe.

DERATYZACJA

• zespół czynności mających na celu zwalczanie małych gryzoni.

KORDON SANITARNY

• Przymusowe i całkowite przerwanie wszelkiej łączności z obszarem objętym epidemią

określonej (najczęściej ostrej i niebezpiecznej) choroby zakaźnej (cholera, dżuma,
żółta gorączka, dur plamisty; dawniej także: ospa prawdziwa).

KWARANTANNA

• Odosobnienie i poddanie obowiązkowej obserwacji lekarskiej zdrowych ludzi i

zwierząt, którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali z terenów endemicznych
(epidemicznych), na których panują choroby wysoce zakaźne (cholera, dżuma,
gorączki krwotoczne). Czas kwarantanny nie może być krótszy od średniego okresu
wylęgania danej choroby.

Profilaktyka chorób zakaźnych

1) Profilaktyka swoista polega na stosowaniu szczepionek i w niektórych zakażeniach

(m. innymi tężec, błonica) także na podawaniu surowic odpornościowych.

2) Profilaktyka nieswoista chorób zakaźnych

Stosowane metody, m.in.:

• zgłaszalność chorób,
• izolacja i leczenie źródeł zakażenia, czyli hospitalizacja,
• dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja, czyli przerywanie dróg szerzenia się

zakażeń,

• sanitarne zabezpieczenie granic państwowych.

Obowiązkowej hospitalizacji podlegają:
1) osoby chore na gruźlicę płuc w okresie prątkowania oraz osoby z uzasadnionym
podejrzeniem o prątkowanie,
2) osoby chore i podejrzane o zachorowanie na:

• błonicę,
• cholerę,
• dur brzuszny,
• dury rzekome A, B, C,
• dżumę,
• poliomyelitis,
• tularemię,
• zapalenie mózgu,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• żółtą gorączkę i wirusowe gorączki krwotoczne.

Obowiązkowemu leczeniu ambulatoryjnemu podlegają osoby chore na gruźlicę płuc.

III. Metody pomiarów zdrowia i chorób w populacji ludzkiej

Badania sanometryczne, czyli pomiary zdrowia populacji i badania epidemiologiczne, a więc
badania praw występowania i rozwoju chorób w populacji ludzkiej, są szeroko stosowane w
różnych dziedzinach medycyny i demografii lekarskiej.

Do ważnych, gromadzonych pomiarów zdrowia należy dokumentacja lekarska, pielęgniarska
i dodatkowa.

• Dokumentacja medyczna:

– dokumentacja obowiązkowa (według zarządzeń), Dokumentacja medyczna

obowiązkowa zawiera dane o wyrażonych (przez pacjentów)
zapotrzebowaniach na usługi ochrony zdrowia. Nie jest więc to pełny obraz
zdrowia społeczeństwa.

– dokumentacja naukowa,
– badawcza.

Podstawowa kolejność badania pojedynczej osoby:

① Wywiad jest sposobem zbierania informacji metodą pytań i odpowiedzi. Ankieta to

drukowany wywiad standardowy.

② Badanie fizykalne prowadzone jest organoleptyczne i za pomocą prostych aparatów,

jak np. słuchawki lekarskie lub mierzenie tętna.

③ Pomiar instrumentalny. Przykładem pomiaru instrumentalnego są: mierzenie masy

ciała, wzrostu, obwodu klatki piersiowej, siły mięśni, badanie Rtg, badanie Ekg,
badanie USG i in.

④ Pomiary laboratoryjne, to np. mikrobiologiczne, biochemiczne i morfologiczne

badania laboratoryjne, np. poziomu cukru we krwi, ilości krwinek czerwonych w 1 ml
krwi itp.

Zakresy badań grup i populacji

1. sanometryczne, dotyczące demografii populacji (cechy osób zdrowych w populacji),

ze szczególnym uwzględnieniem metod demografii medycznej;

2. kliniczne, dotyczące pojedynczych chorych (historie chorób), ze szczególnym

uwzględnieniem badań lekarskich, aparaturowych i laboratoryjnych;

3. epidemiologiczne, dotyczące cech osób chorych w populacji i sumowania oraz

obliczanie zależności tych cech metodami statystycznymi.

W epidemiologii odróżnia się cztery duże, podstawowe metody badania populacji:

 Metoda przesiewowa, za pomocą której badaniu podlegają wszystkie jednostki

(osoby) populacji (np. ludność gminy, uczniowie danej szkoły, osoby, np. w wieku 65
lat). Ustala się jakie testy (test) a więc badania będą wykonane, po to by wydzielić
osoby z tą cechą (zagrożone chorobą lub chore) spośród osób bez tej cechy (zdrowe).
Metoda ta może być przydatna i stosowana do wykrycia osób z określonymi
zagrożeniami lub początkami niektórych chorób o skrytym przebiegu, np. gruźlica,
cukrzyca, jaskra, początki choroby zawodowej.

 Metoda reprezentacyjna, w epidemiologii stosowana bardzo rzadko i tylko w

dobranych sytuacjach, np. badania skuteczności i jakości szczepień przeciw chorobie
poliomyelitis. W metodzie tej podstawowe znaczenie mają sposoby doboru badanej
grupy reprezentacyjnej, tak by później uzyskane wyniki badań można było przenieść
(„rzutować”) na całą populację (wszystkie szczepione dzieci). Dobór reprezentacyjnej
grupy opiera się na obliczeniach statystycznych (prawdopodobieństwo) i na
dokładności działań organizacyjno porządkowych, jak np. pobieranie krwi do badań
od rzeczywiście wylosowanych (i rzeczywiście szczepionych) dzieci, mieszkających w
trudno dostępnych wsiach.

 Metoda doboru celowego, jest stosowana w epidemiologicznych (masowych)

badaniach doświadczalnych, na przykład na działanie nowego leku (w leczeniu
określonej choroby), nowej szczepionki, skuteczności nowo opracowanych zabiegów
rehabilitacyjnych.

 Populacja (grupa) badana o składzie przypadkowym, tj. bez doboru. Wnioskowanie

dotyczy tylko grupy osób badanych.

Badania retrospektywne i prospektywne
Retrospektywne:

• Dotyczą przeszłości – materiały z minionych lat (historie chorób, karty zgonu, roczniki

statystyczne).

Prospektywne:

• Dotyczą przyszłego, ewentualnie szkodliwego działania czynników środowiska na

zdrowie mieszkających w danej okolicy lub pracujących w określonym zakładzie ludzi.

• Epidemiolog nie wie dokładnie, który czynnik środowiska (lub kilka z nich) będzie

działał szkodliwie, czyli będzie tzw. czynnikiem narażenia zdrowia

Tradycyjnie mierniki zdrowia populacji dzielimy na:

 mierniki negatywne



do których m. in. zaliczono: umieralność, chorobowość, zapadalność
(zachorowalność), śmiertelność; do tej grupy zalicza się też wskaźniki:
hospitalizacji, absencji chorobowej w pracy, niepełnosprawności,
lekozależności (narkomanii), alkoholizmu, nikotynizmu, otyłości,
wskaźnik wypadków komunikacyjnych, a nawet wskaźnik rozwodów.

 mierniki narażenia zdrowia (tzw. mierniki ryzyka)



osobnicze - dotyczące poszczególnych osób (np. zagrożenia chorobą
zawodową) albo zbiorowe, np. duże zanieczyszczenie środowiska życia
ludzi w okręgach przemysłowych i choroby układu oddechowego.

 mierniki pozytywne zdrowia



osobnicze, są to wszystkie cechy organizmu o normalnych
parametrach i populacyjne, takie jak np. przyrost naturalny, średnia
długość życia osób w danej populacji.

IV. Miary częstości stosowane w epidemiologii

1) Współczynnik chorobowości
2) Współczynnik zapadalności (zachorowalność)
3) Współczynnik śmiertelności
4) Współczynnik umieralności

Ad. 1.
Współczynnik chorobowości
Jest definiowany jako iloraz, w którego liczniku znajduje się liczba osób dotkniętych
chorobą, a w mianowniku liczba osób narażonych na tę chorobę w określonym czasie

liczba zachorowań w momencie badania

współczynnik chorobowości = -------------------------------------------------------------------

populacja badana w tym czasie

Ad.2.
Zapadalność
zwana również potocznie zachorowalnością – liczba nowo zarejestrowanych przypadków
konkretnej choroby w przedziale czasu (roku) na 100 tys. osób badanej populacji.

liczba nowych zachorowań

współczynnik zapadalności = ---------------------------------------------------------------

całkowity osobo-czas obserwacji

Ad.3.
miertelność
Współczynnik śmiertelności jest odsetkiem osób zmarłych na daną chorobę w stosunku
do chorych na tę chorobę.

liczba zgonów z powodu określonej choroby

współczynnik śmiertelności = ---------------------------------------------------------------

liczba zachorowań na daną chorobę

Ad.4.
mieralność

liczba zgonów z powodu choroby / ogólna liczba zgonów

współczynnik umieralności = --------------------------------------------------------------------------------------------

całkowita populacja w okresie obserwacji

Współczynnik umieralności niemowląt
odnosi się do liczby dzieci zmarłych przed ukończeniem pierwszego roku życia w ciągu
roku w stosunku do liczby żywych urodzeń w tym roku.

V. Wybrane miary związku i oddziaływania stosowane w epidemiologii

Miary związku
służą do oszacowania siły związku pomiędzy narażeniem (czynnikiem ryzyka) a zdarzeniem
wynikowym (chorobą)
Miary oddziaływania
służą do oszacowania w jakim stopniu występowanie zdarzenia wynikowego (choroby)
można przypisać narażeniu (czynnikowi ryzyka)

Ryzyko to prawdopodobieństwo zachorowania na daną chorobę podczas określonego z góry
okresu czasu.

• Ryzyko oblicza się jako stosunek liczby osób, które zachorują na daną chorobę do

całkowitej liczby osób, które na początku były narażone na zachorowanie, w
określonej populacji.

• Ryzyko waha się od 0 do 1.

RYZYKO WZGLĘDNE (RR, od ang. relative risk)
Definiuje się jako stosunek ryzyka wśród narażonych do ryzyka wśród nie narażonych

• Ryzyko względne mierzy względne prawdopodobieństwo zachorowania wśród osób

narażonych na dany czynnik ryzyka.

Szansa to stosunek rzeczywistej częstości zdarzenia do rzeczywistej częstości nie
wystąpienia zdarzenia.

• W badaniu kliniczno-kontrolnym szansa narażenia to stosunek narażonych do nie

narażonych.

ILORAZ SZANS (OR od ang. odds ratio )
Jest zdefiniowany jako stosunek szans narażenia wśród przypadków do szans narażenia
wśród kontroli.

VI. Główne zagrożenia zdrowia i problemy zdrowotne ludności Polski

GŁÓWNE ZAGROŻENIA ZDROWIA

 Wadliwy styl życia

• Mała aktywność fizyczna ogółu ludności
• Nieprawidłowości w sposobie żywienia
• Palenie tytoniu.
• Nadmiernie spożycie alkoholu.
• Używanie substancji psychoaktywnych (innych niż alkohol i nikotyna)

 Zagrożenia w środowisku społecznym



Narastające ograniczenie dostępu do podstawowych zasobów, niezbędnych dla
utrzymania i pomnażania zdrowia, takich jak pożywienie, mieszkanie, ubranie i
praca.



Niekorzystna sytuacja w dziedzinie edukacji, nauki i kultury



Nasilające się patologie życia społecznego, prowadzące m.in. do spadku poczucia
bezpieczeństwa osobistego

 Zagrożenia w środowisku fizycznym



Gwałtowny rozwój przemysłu, proces urbanizacji, niewłaściwa polityka
ekologiczna i brak troski o ochronę środowiska.

GŁÓWNE PROBLEMY ZDROWOTNE
mieralność niemowląt



Umieralność niemowląt systematycznie zmniejsza się. Głównym problemem jest
umieralność wczesna niemowląt tzn. w pierwszym tygodniu życia, która w dużym
stopniu zależy od opieki medycznej.

Choroby układu krążenia



Choroby układu krążenia są znacznie częstszą przyczyną zgonów przedwczesnych
mieszkańców Polski niż przeciętnie w UE. W ostatnich latach główną przyczyną
wzrostu umieralności z powodu chorób układu krążenia był tez wzrost częstości
chorób tętnic na tle miażdżycowym, a zwłaszcza choroby niedokrwiennej serca i
chorób naczyniowych mózgu.

Nowotwory złośliwe



Nowotwory złośliwe są drugą co do częstości przyczyną zgonów w Polsce i ich
udział w ogólnej liczbie zgonów pomału zwiększa się. Zdecydowanie najbadziej
zagrażającym życiu mieszkańców Polski nowotworem złośliwym jest rak tchawicy.
W przypadku mężczyzn nowotworem zdecydowanie dominującym co do częstości
zachorowań jest rak oskrzela i płuca a poziom zachorowań w Polsce należy do
jednego z najwyższych w UE. Systematycznie zwiększa się ryzyko zachorowania
mężczyzn na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego.

Wśród zachorowań na nowotwory złośliwe kobiet w Polsce dominującą rolę
odgrywają nowotwory charakterystyczne dla płci a zdecydowanie najczęstszy jest
rak sutka.

Urazy i zatrucia



Znaczna część zgonów z powodu zewnętrznych przyczyn urazów i zatruć - około
1/4 wśród mężczyzn i 1/5 wśród kobiet - jest skutkiem wypadków drogowych.
Polska pod względem śmiertelności wskutek wypadków drogowych zajmuje jedno
z pierwszych miejsc w Europie.

Choroby układu oddechowego i trawiennego



Spośród chorób układu oddechowego dominującą przyczyną zgonów mężczyzn
jest przewlekła zaporowa choroba płuc (łącznie z astmą), natomiast wśród kobiet
większe zagrożenie życia stanowi zapalenie płuc. Spośród chorób układu
trawiennego najczęstszą przyczyną zgonów, zarówno mężczyzn, jak i kobiet, jest
marskość wątroby.

Zaburzenia psychiczne



Najczęstszym rozpoznaniem chorobowym osób leczonych w oddziałach
całodobowych były zaburzenia psychiczne spowodowane używaniem alkoholu.
Kobiety są natomiast o ponad połowę częściej niż mężczyźni leczone z powodu
zaburzeń nastroju i zaburzeń nerwicowych

Choroby zakaźne



Ogólną sytuację epidemiologiczną chorób zakaźnych w Polsce można określić jako
stosunkowo dobrą i względnie stabilną. Zapadalność na większość chorób
zakaźnych wykazuje tendencje spadkowe. Korzystną, stabilną sytuację
epidemiologiczną szeregu chorób zakaźnych osiągnięto w Polsce dzięki
konsekwentnie prowadzonym wieloletnim programom szczepień ochronnych.



Mimo stałej poprawy sytuacji epidemiologicznej, wskaźniki zapadalności na wiele
chorób zakaźnych w Polsce są wyższe niż przeciętny poziom zapadalności na te
choroby w krajach Unii Europejskiej.

Inwalidztwo i niepełnosprawność



Szacuje się, że liczba osób niepełnosprawnych w Polsce wynosi około 4,8 mln.
Dotyczy to inwalidów prawnych, tzn osób posiadających orzeczenia KIZ. Około 1/3
przypadków niepełnej sprawności wystąpiła między 40-tym a 50-tym rokiem życia, a
co dwudziesta osoba jest niepełnosprawna od urodzenia, bądź stała się
niepełnosprawna w pierwszym roku życia. Najczęstszą przyczyną (ok. 60%)
niepełnosprawności są schorzenia narządu ruchu oraz choroby układu krążenia.
Około 30% niepełnosprawności jest następstwem urazów. W ostatnich latach
nastąpił znaczny wzrost przyznawanych niepełnosprawnym świadczeń
rehabilitacyjnych przy stosunkowym zmniejszeniu orzekania trwałej niezdolności do
pracy.

Liczba niepełnosprawnych osób w Polsce w populacji w wieku produkcyjnym jest
według szacunków UE najwyższa wśród krajów członkowskich.

NIERÓWNO CI W ZDROWI

PŁEĆ
Polska należy do krajów, w których silnie zaznacza się zjawisko tzw. nadumieralności
mężczyzn, czyli znacznie wyższego natężenia zgonów wśród mężczyzn niż kobiet. Mężczyźni
umierają częściej niż kobiety we wszystkich grupach wieku. Z drugiej strony u kobiet częściej
niż u mężczyzn występują różne choroby i dolegliwości oraz przejawy niektórych innych
niedoborów zdrowia nie prowadzących bezpośrednio do zgonu.

MIEJSCE ZAMIESZKANIA
Przeciętna długość życia mężczyzn mieszkających w mieście jest obecnie większa niż
mieszkających na wsi, natomiast u kobiet - dłuższego życia mogą oczekiwać mieszkanki wsi.

REGION ZAMIESZKANIA
Ogólnie stwierdza się wyższe natężenie umieralności i krótszą przeciętną długość życia w
zachodniej i środkowej części Polski niż w regionie wschodnim.

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE
Powszechnie obserwowanym zjawiskiem w krajach rozwiniętych jest zróżnicowanie stanu
zdrowia członków społeczeństwa, zależne od ich statusu społecznego. Zaznacza się ono od
najmłodszego wieku. W środowiskach najuboższych i najmniej wykształconych obserwuje się
wyższą umieralność niemowląt, wolniejsze tempo rozwoju fizycznego dzieci, większą
umieralność pracowników fizycznych z powodu najpospolitszych chorób przewlekłych.

VII. Pojęcia i podstawowe procesy demograficzne

Jednostki demograficzne

• Jednostkami demograficznymi badania są osoby, pary małżeńskie, rodziny i związane

z nimi gospodarstwa domowe

Cechy

• Cechy absolutne – np. płeć, wiek
• Cechy relatywne – np. stan cywilny, wykształcenie.

Zdarzenia demograficzne

• Np. małżeństwa, rozwody, urodzenia dzieci, migracje , zgony.

Podstawowe pojęcia wykorzystywane w demografii:

 Płeć – w demografii wiąże się ze zbiorem cech biologicznych organizmu człowieka

warunkujących jego zdolność do prokreacji. Zdolność do wytwarzania gamet żeńskich
charakteryzuje kobiety, zdolność do wytwarzania gamet męskich zaś mężczyzn.

 Wiek – oznacza czas, jaki upłynął od momentu porodu osobnika do momentu

obserwacji, określa się go zwykle w ukończonych latach życia.

 Stan cywilny – jest cechą demograficzną różnicującą członków populacji dojrzałych

do prokreacji, zwykle na podstawie kryteriów prawnych. Określa rodzaj związku, jaki
łączy osobnika dorosłego danej płci z innym dorosłym osobnikiem płci przeciwnej.

 Kohorta - zbiorowość, populacja osób, która w tym samym momencie czasu doznała

tego samego zdarzenia demograficznego, np. populacja kobiet, która w danym roku
urodziła dziecko. Szczególnym rodzajem kohorty jest generacja (populacja osób,
które urodziły się w tym samym roku kalendarzowym).

 Przynależność terytorialna – jest cechą jednostek populacji przypisującą im

określone miejsce zamieszkania, głównie na podstawie kryterium administracyjnego,
rzadziej geograficznego lub etnicznego.

 Zawarcie małżeństwa – to akt otworzenia rodziny przez mężczyznę i kobietę, m.in. W

celu prokreacji oraz wychowania potomstwa we wspólnym gospodarstwie
domowym.

 Rozwiązanie małżeństwa – stanowi finał trwania związku małżeńskiego. Może

nastąpić w wyniku rozwodu, separacji lub zgonu.

 rodzenie żywe – powoduje wzrost liczebności o jedną (lub więcej w przypadku

urodzenia bliźniaczego) osobę.

 Zgon – czyli śmierć człowieka, stanowi fundamentalne (obok urodzenia) zdarzenie

demograficzne. Powoduje on zmniejszenie stanu populacji o jedną osobę, z przyczyn
o charakterze biologicznym.

 Przybycie migranta – to zdarzenie o podobnym do urodzenia znaczeniu

demograficznym. Oznacza zwiększenie się liczebności populacji o jedną osobę.

 Wyjazd migranta – oznacza opuszczenie przez niego obszaru na którym

zamieszkiwał. W demografii ma znaczenie podobne do zgonu, konsekwencją jest
zmniejszenie stanu populacji o jedną osobę.

 Starzenie się populacji – to zmiana profilu struktury populacji według wieku i płci,

oznacza długofalowy proces zwiększania się udziału ludności w starszym wieku w
całej populacji, kosztem udziału osób młodych.

 Urbanizacja – stanowi długofalowy proces społeczny oznaczający zwiększanie się

liczby miast, ich terytoriów oraz liczby osób w nich zamieszkujących. Jest połączony
zwykle ze zmniejszaniem się ilości osób zamieszkujących na wsi.

 Małżeńskość – to proces tworzenia się i rozpadu związków małżeńskich. Obejmuje

wzorce małżeństwa i rozwodu (niekiedy także separacji), tzn. intensywność tych
zjawisk, ich zmiany i zróżnicowanie demograficzne np. według wieku i płci.

 Rozrodczość – jest procesem odtwarzania stanu populacji w wyniku strumienia

urodzeń. W konsekwencji rozrodczości przybywa jedynie członków najmłodszej
części populacji.

 mieralność – to proces, w wyniku którego na skutek strumienia zgonów następuje

ubytek stanu populacji. Ubytek ten zachodzi wśród wszystkich kategorii wiekowych
populacji, choć jego skala może być między nimi zróżnicowana.

 Reprodukcja ludności – stanowi proces odtwarzania w czasie stanu liczebnego oraz

struktury demograficznej populacji. W populacji zamkniętej (tj. takiej, w której nie
występuje migracja) to reprodukcja stanowi o stanie liczebnym i strukturze populacji.

 Przyrost naturalny – różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów w danym okresie.

 Przyrost rzeczywisty – różnica między przyrostem naturalnym i saldem migracji

zagranicznych.

VIII. Badania demograficzne

Przedmiotem badań demograficznych są zjawiska masowe występujące w zbiorowościach
ludzi zamieszkujących dane terytorium.
Metodologia badań demograficznych jest zbliżona do metodologii wykorzystywanej w
badaniach statystycznych.

W demografii wykorzystujemy szereg źródeł danych ludnościowych, możemy do nich
zaliczyć:

• Spisy ludnościowe,
• Bieżącą ewidencję ludności,
• Badania pełne lub częściowe (reprezentacyjne).

Spis powszechny – to pełne badanie statystyczne, ustalające stan liczebny i strukturę
ludności według określonych cech, w określonym momencie czasu, na określonym
terytorium, w drodze bezpośredniego i indywidualnego uzyskania informacji o wszystkich
jednostkach podlegających badaniu.

Bieżąca ewidencja ludności - opiera się na prawno – administracyjnych obowiązkach
obywatela i instytucji państwowych w zakresie rejestrowania zdarzeń demograficznych.

Badanie pełne – polega na zebraniu i wykorzystaniu informacji dotyczących wszystkich
jednostek statystycznych badanej zbiorowości.