KULTURA QUEER JAKO 

LABORATORIUM PRZEMIAN 

SPOŁECZNYCH 

Dr Sebastian 
Michalik
IPSiR UW

Wyjaśnienia wstępne 



Prezentacja jest ramowym teoretycznym 
szkicem projektu babawczego i jako taka 
ma relatywnie autonomiczny status



Przemiany społeczne = transformacja 
wzorów życia rodzinnego i związków 
intymnych charakterystyczne dla 
społeczeństwa postprzemysłowego

Kluczowa hipoteza badawcza 



Hipoteza Giddensa

: 

Kultura queer rozumiana jako pole 

praktyk, doświadczeń czy wzorów 

działania osób LGBT wyraża i 

kumuluje w spotęgowanej i nasilonej 

formie zmiany obyczajowe w 

społeczeństwie postprzemysłowym, 

tzn. przeobrażenia wzorów życia 

rodzinnego i związków intymnych. 

Wyjaśnienie kluczowej 

hipotezy badawczej 



Kultura queer jest reprezentatywna dla zmian 

w kulturowo-obyczajowej nadbudowie 

społeczeństwa postprzemysłowego, a więc w 

obszarze form życia heteroseksualnej większości



Znaczenia reprezentatywności:

–

Metafora soczewki powiększającej: kultura queer 

wyraża te zmiany w skali powiększonej a wiec w 

nasilonej i pogłębionej formie

–

Metafora awangardy: kultura queer w sensie 

czasowym wyprzedza i toruje drogę procesom wyżej 

wspomnianych zmian społecznych .

Konkluzje badawczo-

metodologiczne hipotezy 

Giddensa



Badając i opisując formy życia i 
doświadczenia osób LGBT możemy lepiej 
zrozumieć i poznać  współczesne 
przemiany kulturowo-obyczajowe świata 
heteronormatywnej większości w 
wyłaniającym się na naszych oczach 
społeczeństwie poprzemysłowym. 

Wyjaśnienie znaczenia zmian 

w kulturowo-obyczajowej  

nadbudowie społeczeństwa 

post przemysłowego



Panoramiczny zarys tych zmian obejmuje np.: 



Ludzie pobierają się mniej chętnie i później niż 

kiedyś 



Wzrasta liczba rozwodów i rozpadów związków 

niesformalizowanych



Wzrasta liczba rodziców samotnie 

wychowujących dzieci 



Patriarchalna rodzina nuklearna przeżywa kryzys 



Kobiety coraz rzadziej i coraz później rodzą dzieci 

Wyjaśnienie znaczenia zmian 

w kulturowo-obyczajowej  

nadbudowie społeczeństwa 

post przemysłowego



powstają rodziny odbudowane – wielorodziny: 

osoby mające już wcześniej małżeństwa, po 

rozwodzie tworzą związki z innymi partnerami, 

którzy posiadają już dzieci z pierwszego 

małżeństwa



Coraz więcej par decyduje się na wspólne życie i 

mieszkanie bez i zamiast małżeństwa



Coraz więcej dzieci rodzi się w parach bez 

sformalizowanego związku małżeńskiego 



Coraz więcej osób – tzw. singli – prowadzi 

samodzielne gospodarstwa domowe

Wyjaśnienie znaczenia zmian 

w kulturowo-obyczajowej  

nadbudowie społeczeńtwa 

post przemysłowego



Pojawia się zjawisko kobiet-singli, które 
decydują się na ciąże z mężczyznami, nie 
pozostającymi z nimi w związku 



Pojawiają się relacja oparte na seksie i 
przyjaźni



Obniża się wiek inicjacji seksualnej 



Ludzie w ciągu swojego życia mają coraz 
więcej partnerów seksualnych 

Wyjaśnienie znaczenia zmian 

w kulturowo-obyczajowej  

nadbudowie społeczeństwa 

post przemysłowego



Kobiety zyskują coraz silniejszą pozycję społeczną, 

co wpływa na zmianę związków, w jakich żyją



Wzrasta liczba związków, w których kobieta jest 

główną „żywicielką rodziny” oraz takich, w których 

panuje partnerski model relacji 



Związki jednopłciowe zyskują coraz szerszą 

akceptację społeczną oraz prawa do prawnej 

formalizacji 



Pojęcie związku partnerskiego, małżeństwa i rodziny 

coraz częściej rozciągane jest na pary jednopłciowe

Wyjaśnienie odwołania się do 

Dorobku teoretycznego A. 

Giddensa



Giddens nigdzie wprost i expressis verbis 
nie wyraża formułowanej hipotezy, w 
sposób, w jaki została tu ona wyrażona 



Mówiąc o hipotezie badawczej Giddensa, 
chcę zasygnalizować, że jej 
sformułowanie zawdzięczam inspiracji 
płynącej z elementów jego dorobku 
teoretycznego

Wyjaśnienie odwołania się do 

Dorobku teoretycznego A. 

Giddensa



Dwa znaczące pojęcia z dorobku 
teoretycznego Giddensa wprost 
nawiązują do nieheteronormatywnych 
doświadczeń mniejszości seksualnych i 
stanowią przesłanki dla konstrukcji 
kluczowej hipotezy badawczej. Są to: 

–

Czysta relacja 

–

Plastyczna seksualność

Czysta relacja 



Metodologiczny typ idealny w sensie Maxa 

Webera, który ma objaśnić zmiany w 

konstrukcji związków intymnych w dobie 

społeczeństwa późnonowoczesnego



Teza opisowa: współczesne związki 

zarówno w sensie statystycznym, jak i w 

znaczeniu wewnętrznych zasad 

konstrukcji przyjmują postać, upodabniają 

się do modelu czystej relacji 

Czysta relacja



Def.: czysta relacja „dotyczy sytuacji, w 

których jednostki wchodzą w związek dla 

niego samego, czyli dla tego, co każda z nich 

może wynieść z trwałej więzi z drugą osoba, i 

trwa tylko dotąd, dokąd obie strony czerpią z 

niej dość satysfakcji, by chcieć ja 

utrzymywać” A. Giddens, Przemiany 

Intymności, str. 75



zasadą konstrukcji czystej relacji jest 

wzajemna satysfakcja partnerów

Czysta relacja



otwarcie  na  drugiego  –  intymność:  gotowość 
ujawnienia  uczuć,  potrzeb,  pragnień,  problemów  i 
słabości



miłość  czynna  warunkowa  –  nie  ma  „tylko  i  na 
zawsze” – praca nad związkiem



równość  pozycji  społecznej  osób  tworzących 
związek  –  ustalona  wspólnie  ekwiwalentność  i 
symetria  podziału  praw  i  obowiązków,  korzyści  i 
obciążeń 



Komunikacyjnie zapośredniczona wymiana uczuć

Czysta relacja 



Seks,  seksualność–  realizacja  pragnień,  a 

nie  tylko  potrzeb  -  udane  pożycie 

kluczowym 

elementem 

związku 

- 

refleksyjność 

seksu 

(min. 

poradniki 

eksperckie)  -  sztuka  miłości  wymagana 

również od mężczyzn, a nie tylko kobiet



negocjacyjny charakter



nie 

jest 

specyficznie 

powiązana 

z 

heteroseksualnością

Czysta relacja a konstrukcja 

związków osób LGBT



Cechy  charakterystyczne  związków  homoseksualnych 

według Weeks, Heaphy, Donovan: 



W  związkach  homoseksualnych  jest  więcej  miejsca  na 

równość  partnerów  –  nie  ma  tu  z  góry  narzuconych 

asymetrycznych podziałów ról ze względu na płeć



W 

związkach 

homoseksualnych 

dominuje 

model 

negocjacyjny – partnerzy sami ustalają zasady i sposób, w 

jaki  funkcjonuje  ich  związek  –  podczas  gdy  na  przykład  w 

związkach heteroseksualnych kobietom przypada zazwyczaj 

większość  prac  domowych  i  opieka  nad  dzieckiem  –  w 

związkach  homoseksualnych  kwestie  podziału  praw  i 

obowiązków pozostają otwarte i do uzgodnienia

Czysta relacja a konstrukcja 

związków osób LGBT



Związki  homoseksualne  cechują  się  wzajemnym 

zaangażowaniem 

partnerów 

bez 

podłoża 

instytucjonalnego  –  nie  posiadając  często  praw 

do  zawierania  związku  małżeńskiego  czy  też 

wychowywania  dzieci,  nie  będąc  postrzegane 

przez  społeczeństwo  jako  równoprawne  wobec 

heteroseksualnych 

związki, 

osoby 

homoseksualne  muszą  budować  swoje  relacje 

intymne  poprzez  czynną  pracę  emocjonalną, 

wzajemne  zaufanie  i  gotowość  do  czynnego 

pokonywania trudności

Plastyczna seksualność 



seksualność uwolniona od imperatywu 
reprodukcji, a więc od determinacji 
biologicznych 



wyłączona z porządku NATURY staje się 
FENOMENEM SPOŁECZNYM i chciałoby się za 
Durkheimem powiedzieć faktem społecznym 



jako fenomen społeczny jest własnością, 
cechą, atrybutem podmiotów społecznych 

Plastyczna seksualność



staje się komponentem tożsamości jednostek 



Jest tym, wobec czego trzeba się dziś określić, 

konstytuując czy artykułując swoja tożsamość:

–

ważność seksu i potrzeb seksualnych  w systemie 

istotności życiowych aktorów społecznych 

–

umiejscowienie seksu w psychologicznej mapie 

podmiotowości jednostki 

–

relacja seksu do emocji 

–

orientacja seksualna 

–

pragnienia seksualne 

–

preferencje dotyczące życia seksualnego itd. 

Plastyczna seksualność określona 

w kontekście seksualności 

nieheteronormatywnej - 

rozwinięcie myśli Giddensa:



Na mocy hipotezy Giddensa należałoby pokazać, że w 

obrębie kultury queer doświadczenie plastycznej 

seksualności występuje w formie zaawansowanej i 

spotęgowanej



W przypadku osób LGBT: seksualność jest treścią ich 

społecznej tożsamości, a jak można przypuszczać bardziej 

niż w przypadku osób heteroseksualnych determinantą 

indywidualnego samoobrazowania 



Seksualność osób LGBT: całkowicie wypreparowana z 

kontekstu prokreacyjnego – seks praktykowany 

autotelicznie, choć nie należy zapominać, że w znacznej 

liczbie przypadków posiadający istotną funkcję 

więzotwórczą 

Plastyczna seksualność określona 

w kontekscie seksualności 

nieheteronormatywnej - 

rozwinięcie myśli Giddensa:



Plastyczna seksualność w obrębie kultury queer to:
-         obszar szeroko akceptowanych 

eksperymentów seksualnych 



-         wysoka pozycja seksualnej samodefinicji w 

ogólnej strukturze tożsamościowej 



-         element konstrukcyjny subkultury LGBT



- organizowanie i strukturowanie całokształtu życia 

indywidualnego wokół potrzeb i zachowań 

seksualnych - seksoholizm 



 doświadczenie sexualności nieuchronnie 

zapośredniczone przez rynek ciał 

- 



        partycypacja w seksualności uspołecznionej



Adrienne Rich: kontinuum lesbiańskie 



kontinuum bliskości fizycznej – od kumpelskich 

pocałunków przez mniej lub bardziej wyraźne 

fizyczne zbliżenia i kontakty dotykowe w 

„branżowych dyskoszkach” aż po 

niezapośredniczone praktyki seksualnej intymności 



      egzemplifikacja tezy Giddensa o zaniku granicy 

pomiędzy seksem znormalizowanym i społecznie 

akceptowanym a perwersją

Plastyczna seksualność określona w 
kontekście seksualności 
nieheteronormatywnej - rozwinięcie 
myśli Giddensa:

Zarys przykładowych 

obszarów badawczych 

eksplorowanych przy 

rozwinięciu hipotezy 

Giddensa

Quasirodzinne wspólnoty z 

wyboru 



Proces modernizacji kulturowej w epoce 

nowoczesności: Od związków społecznych 

budowanych na matrycy rodzinnej grupy pierwotnej 

do sieci społecznych konstruowanych na matrycy 

umowy społecznej 

–

Społeczność gejowska jako par exallance nowoczesna 

wspólnota społeczna 



Proces współczesnej modernizacji kulturowej: od 

społeczeństwa rodzinocentrycznego do 

społeczeństwa quasirodzinnych wspólnot z wyboru – 

transformacja znaczenia więzi rodzinnych w związku z 

kryzysem rodziny patriarchalnej 

Quasirodzinne wspólnoty z 

wyboru



Współczene pojęcie rodzinności zostaje 

oddzielone od matrycy stosunków 

pokrewieństwa i podlega rozszerzeniu na 

wspólnoty dobrowolnego uczestnictwa, 

które zaczynają pełnić funkcje właściwe do 

niedawna tylko dla rodzin w sensie 

tradycyjnym 

–

społeczne sieci wsparcia osób LGBT jako 

reprezentatywne quasirodzinne wspólnoty z 

wyboru 

Ludyczne społeczńestwo 

nieodroczonej satysfakcji



Krytyka pojęcia hedonistycznego  społeczeństwa 
konsumpcyjnego 



Od życia społecznego budowanego na odroczonej 
gratyfikacji do społeczeństwa odmowy wyrzeczenia 
i konstruowanego wokół zasady satysfakcji 
życiowej, a więc ceniącego sobie ludyczność i 
przyjemności 

–

praktyki i wzory działania zorientowane na życiową 
satysfakcję, znacznie bardziej niż praca, stają się 
ośrodkiem funkcjonalnej reprodukcji porządku społecznego 

Ludyczne społeczeństwo 

nieodroczonej satysfakcji



Społeczność LGBT jako wspólnota 
reprezentatywna w społeczeństwie 
nieodroczonej przyjemności



Kultura queer tworzy uniwersum 
społeczne, w którym w najpełniej i 
najdobitniej rozwija się zasada 
nieodroczonej satysfakcji 

Androgeniczne społeczńestwo 

ciało postpłciowe 



Gdybyśmy mieli, daleko wybiegając w 
przyszłość, przewidzieć jaki będzie społeczny 
efekt procesu emancypacji kobiet, który jest 
zarazem procesem emancypacji mężczyzn z ich 
tradycyjnych ról płciowych, to z powodzeniem 
można założyć, że były by to społeczeństwa 
androgeniczne, w którym sztywne i binarnie 
skontrastowane role kobiet i mężczyzn 
przestaną istnieć. 

Androgeniczne społeczńestwo 

ciało postpłciowe



Ludzie jako ludzie (?) będą mogli dowolnie według 

własnych potrzeb i pragnień konstruować swoje rozmaite 

podmiotowości, dobierając cechy i właściwości dziś 

zastrzeżone rozłącznie dla tradycyjnych patriarchalnych 

wzorów kobiecości i męskości 



Już dziś kobiecość i męskość staja się momentami 

jednego continuum 



Męskie kobiety (górniczki, prezeski, prezydentki, Agaty 

Wróbel) i kobiecy mężczyźni („przedszkolankowie”, 

położnicy, tatusiowie troskliwie opiekujący się 

niemowlętami) oraz niezliczone (włączając w to również 

(post)tradycyjne) pozycje i warianty kobiecości i męskości 

Androgeniczne społeczńestwo 

ciało postpłciowe



Kultura LGBT jako uniwersum 
demontarzu tradycyjnie patriarchalnych 
wzorów męskości i kobiecości



Transgresja patriarchalnego rezimu płci  



Pluralizm pozycji płciowych



Postpłociowe ciało queer 

Androgeniczne społeczńestwo 

ciało postpłciowe