Badania

Badania

jakościowe

jakościowe

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA BADAŃ

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA BADAŃ

JAKOŚCIOWYCH

JAKOŚCIOWYCH

Jakościowe i ilościowe strategie poznania

naukowego



Metody jakościowe powstały z jednej strony jako krytyka
zarówno metodologii panującej w pedagogice, jak i
metod stosowanych w badaniach pedagogicznych, z
drugiej zaś, jako propozycja innej możliwości badania
empirycznego.

 



W pedagogice jest bardzo wiele problemów, które są
niemożliwe do przedstawienia na gruncie metodologii
ilościowej, niezbędna jest zatem świadomość istnienia
innych sposobów poznawania świata, znajomość
odpowiednich metod oraz stosownej siatki pojęciowej,
czyli całego instrumentu badawczego.

Można wyróżnić dwie drogi postępowania

Można wyróżnić dwie drogi postępowania

badawczego:

badawczego:



Badacz podporządkowuje się metodologii, opartej na założeniach
filozofii pozytywistycznej, posługuje się metodami ilościowymi.
Zakłada istnienie obiektywnego świata, możliwość równie
obiektywnego poznania go za pomocą precyzyjnie
skonstruowanych narzędzi. Bada tylko poddające się pomiarowi
obiekty poszukuje między nimi zależności przyczynowo – skutkowe
aby poprzez ich odkrycie móc wywierać skuteczniejszy wpływ na
rzeczywistość społeczną.



Badacz ma świadomość jedności ze światem (brak dualnego
podziału na poznającego i świat poznawany), zakłada subiektywny
charakter własnej wiedzy i poznania. Badając rzeczywistość
społeczną posługuje się narzędziami „miękkimi”, elastycznymi,
które łatwo może zmienić lub przekształcić aby dostrzec w danym
zjawisku nieprzewidziane wcześniej aspekty. Posługuje się
metodami jakościowymi, za pomocą których może docierać
bardziej w głąb badanego zjawiska, a także poszerzyć perspektywę
jego oglądalności.

 
Te dwie drogi badawcze można traktować jako przeciwstawne

sobie, bądź jako komplementarne wobec siebie.

W pedagogice dostrzec można dwa

W pedagogice dostrzec można dwa

podejścia do badań jakościowych:

podejścia do badań jakościowych:

1.

Jeżeli metodologię traktuje się jako wiedzę o metodach badania
naukowego i zasadach posługiwania się nimi, metody jakościowe
uznawane są za dodatkowe (poza ilościowymi) instrumentarium
badawcze i wówczas akceptuje się łączenie w jednym projekcie
badawczym obydwu rodzajów metod.

2.

Jeżeli metodologię traktuje się jako rodzaj wiedzy o społecznych
celach poznania naukowego i prawomocnych strategiach ich
realizacji, wówczas przyjmuje się, że obejmuje ona ontologiczną
(dotyczącą istoty przedmiotu badania) i metodyczną (dotyczącą
sposobów i reguł badania) wiedzę o sposobach poznawania świata.
Proces badania jest wówczas nierozerwalnie związany z przyjętymi
przez badacza założeniami na temat natury świata i własnych
możliwości poznawczych. Badanie projektuje się ze świadomością
przyjętych założeń ontologiczno – epistemologicznych. Powoduje to
wykluczenie możliwości łączenia w jednym badaniu strategii
ilościowej i jakościowej, ponieważ nie można równocześnie zakładać
istnienia i nieistnienia obiektywnego świata, obiektywności i
subiektywności poznania, stawiać hipotez na początku procesu
badawczego i równocześnie traktować je jako rezultat.

 

Teoretyczne korzenie jakościowej strategii

Teoretyczne korzenie jakościowej strategii

badań

badań

 

Metodologia badań jakościowych jest budowana na filozoficznych

podstawach fenomenologii, hermeneutyki i interakcjonizmu symbolicznego.

Fenomenologia



Przyjęcie fenomenologicznego punktu widzenia oznacza skupienie się przy
poznawaniu danej rzeczy na tym, co owa rzecz „mówi” sama o sobie,
uważne przyjrzenie się temu co dane jest do oglądu. Celem fenomenologii
jest badanie zjawisk takimi jakie one są. Dzięki badaniom
fenomenologicznym możliwe staje się odkrycie tego, co wcześniej nie było
dostrzegane.



Źródłem poznania fenomenologicznego jest doświadczenie rozumiane jako
efekt uczestniczenia w czymś, odbywania pewnej drogi, co oznacza wzięcie
udziału we wszystkim, co do niej przynależy. Badacz doświadcza ale swoje
doświadczenie może innym jedynie opowiedzieć, nie może go przekazać
(słuchacz nie może uczynić własnym doświadczenia opowiadającego), bo
jest ono efektem samodzielnego wysiłku.



Dla fenomenologii ważne są subiektywne aspekty ludzkiego zachowania,
dlatego badacz próbuje wejść do pojęciowego świata badanych, aby
zrozumieć, co i jak myślą inni, jak interpretują własne doświadczenia.
Człowiek poznaje różnorodne drogi interpretacji indywidualnego
doświadczenia dzięki wzajemnej interakcji z innymi. 



Postępowanie fenomenologiczne, wykorzystywane w pedagogice oznacza
przejście od świata teoretycznego (stanowiącego punkt wyjścia dla badacza)
do świata życia codziennego i przejście od nastawienia naturalnego do
nastawienia refleksyjnego.

Hermeneutyka



Hermeneutyka dotyczy interpretacji tekstu (przy czym tekst jest rozumiany
wyłącznie jako zapis, tekstem jest także rzeczywistość społeczna). Jest sztuką
jego objaśniania, czynienia tekstu zrozumiałym. Interpretując tekst badacz
musi nieustannie odwoływać się do historycznego kontekstu jego powstania
oraz specyfiki języka przekazu tekstu, a także do sytuacji autora.



Hermeneutyka jest metodą opisującą i interpretującą świat ludzki, który
trzeba czytać niczym tekst. Celem poznania hermeneutycznego jest
rozumienie. Przedmiotem rozumienia jest zawsze to co jednostkowe, bo
rozumienie jest odniesieniem subiektywnego przeżycia tego co ogólne,
obiektywne.

 



Punktem wyjścia poznania hermeneutycznego jest doświadczenie życia
każdego pojedynczego człowieka, który stara się je zrozumieć zarówno w
jego jednostkowości, jak i w powiązaniu z całością. Możliwość rozumienia jest
więc ograniczona miejscem, czasem, sytuacja dziejową (jednostkowy sposób
istnienia człowieka w świecie) i indywidualnym horyzontem poznającego. 



Dzięki hermeneutyce badacz rozbudowuje spiralnie układające się kolejne,
coraz wyższe stopnie rozumienia, czyli coraz głębsze i szersze konteksty
pojedynczego doświadczenia. Budowanie systemu wiedzy nigdy nie odbywa
się w próżni, nie jest tworzeniem jej od podstaw, lecz zawsze dołączaniem do
systemów i dyskursów (dyskurs jest rozumiany jako wewnętrznie spójny
system znaczeń, dominujący w jakiejś formacji kulturowej) już istniejących.

 

Interakcjonizm symboliczny

Interakcjonizm symboliczny wychodzi z założenia, że działanie ludzkie nie

jest prostą reakcją na bodźce. Bodziec od reakcji oddziela proces interpretacji
sytuacji, dokonywany przez jednostkę. Owa interpretacja jest możliwa dzięki
temu, że człowiek posiada zdolność udzielenia samemu sobie wskazań.
Wskazać coś sobie to znaczy wydobyć to coś z kontekstu, wyodrębnić, nadać
mu znaczenie. Udzielenie samemu sobie wskazań to proces przepływu
informacji, w którym istota ludzka postrzega rzeczy, ocenia je, nadaje im
znaczenia, po czym na tej podstawie podejmuje decyzję działania. Udzielanie
sobie samemu wskazań odbywa się zawsze w kontekście społecznym. 

Termin „interakcjonizm symboliczny” wprowadził do literatury H. Blumem

interpretując koncepcję G.H. Meada, sformułował przy tym założenia, które
można przedstawić w trzech tezach:

1.

Ludzie działają w stosunku do rzeczy na podstawie znaczeń, jakie te rzeczy
mają dla nich.

2.

Znaczenie pochodzi „z” i powstaje „w” społecznej interakcji pomiędzy
jednostkami.

3.

Znaczenia nie mają stałej wartości, w trakcie interpretacji są modyfikowane.

Życie społeczne to wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek reagujących

nawzajem na swoje działania. Interakcja ta ma przede wszystkim charakter
symboliczny, to znaczy reakcję na bodziec oddziela faza refleksji, połączona z
procesem interpretowania znaczenia. Problem rozumienia drugiego
człowieka leży nie tylko w tym , jak wysyłany przez niego bodziec jest
odczytywany przez innego człowieka, ale także w tym, jak rozumie go
przekazująca jednostka. 



Poznanie nie jest procesem, w którym podmiot i przedmiot są
sobie przeciwstawne, odbywa się w toku wzajemnych interakcji
międzyludzkich. Człowiek poznaje świat będący jego
środowiskiem. Świat nigdy nie jawi się w poznaniu jako coś
całkowicie zewnętrznego czy obcego podmiotowi poznającemu,
ponieważ będąc terenem jego działań, zostaje niejako przez
człowieka przyswojony. 



Dzięki powyższym trzem perspektywom teoretycznym badania
jakościowe osadzone są na innych podstawach ontologiczno –
epistemologicznych niż badania ilościowe. Fenomenologia
wskazuje na inny sposób poznawania świata, hermeneutyka na
sposób jego interpretowania i opisywania, zaś interakcjonizm
symboliczny na językowe konstruowanie rzeczywistości społecznej.



Zarówno w fenomenologii, jak i w hermeneutyce ważną kategorią
jest horyzont, który z jednej strony ogranicza możliwość widzenia
zjawiska, a z drugiej stwarza tło do rozumienia tego, co się dzieje.



Drugą kategorią ważną dla wszystkich trzech podstaw
teoretycznych badań jakościowych jest doświadczenie,
rozumiane jako jednostkowe uczestnictwo w świcie i równocześnie
jako perspektywa umożliwiająca jego poznanie i interpretację.

Procedury i założenia

Procedury i założenia

badań jakościowych

badań jakościowych

Procedury i założenia badań jakościowych

Procedury i założenia badań jakościowych



W badaniach jakościowych możliwe jest
podejmowanie tematów wykraczających poza to, co
obiektywne i mierzalne, co pozwala na podejmowanie
problematyki związanej z ocenami, wartościami,
przeżyciami czyli tym co jednostkowe.



Podejście jakościowe pozwala na podejmowanie
takich zagadnień, które dotyczą poszczególnych ludzi,
jednostkowych przypadków, a także o czym pisze A.
Wyka, zjawisk złożonych treściowo i znaczeniowo, np.
stylu życia oraz zjawisk zmiennych, „stających się”, o
charakterze procesu społecznego.

Badania jakościowe stosujemy wówczas, gdy:

Badania jakościowe stosujemy wówczas, gdy:

1.

chcemy przyjrzeć się zjawiskom osadzonym w ich naturalnym
środowisku, stanowiącym zarazem ich kontekst, czyli gdy
chcemy je poznać takimi jakie są, a nie stwierdzić, czy
zgadzają się z naszym o nich mniemaniem

2.

badane zjawisko jest „drażliwe”, dotyczy problemów
uznawanych w społeczeństwie za intymne, prywatne (np.
przemoc fizyczna wobec dzieci, uzależnienia, relacje rodzice-
dzieci w rodzinach patologicznych)

3.

osobami badanymi są albo jednostki o wysokim stopniu
samoświadomości posiadające dużą zdolność do artykulacji
badanych problemów, bądź wręcz przeciwnie, gdy są one
niezdolne do wypowiadania się na temat interesujący
badacza. Dotyczy to zarówno dzieci o nierozwiniętych jeszcze
możliwościach artykulacyjnych, jak i dorosłych, posługujących
się językiem różniącym się od języka badacza

4.

chcemy poznać losy pojedynczych osób lub dotrzeć „w głąb”
interesujących nas zjawisk.

Hipoteza i problem badawczy w badaniach

Hipoteza i problem badawczy w badaniach

jakościowych

jakościowych



Podejście jakościowe zmusza badacza do rezygnacji z hipotez
badawczych i zakłada swoistą bezzałożeniowość w poznawaniu
natury interesującego go zjawiska. Chodzi o to, aby na czas
badania zawiesić (nie eksponować, odsunąć na dalszy plan)
swoje przekonania i sądy po to, aby nie ograniczały, w procesie
badania, horyzontu widzenia danego zjawiska. Istnienie hipotezy
określa bowiem kierunek naszych poszukiwań, a tym samym
zawęża możliwość oglądalności badanego zjawiska.



Hipotezy dotyczą tylko dostrzeganych i uświadamianych przez
badacza zjawisk, relacji, skazują go więc na potwierdzenie jego
przypuszczeń, utrudniają natomiast odkrywanie nowych
aspektów badanego zjawiska.



Znikoma wartość hipotez badawczych szczególnie uwidoczniła
się w badaniach etnograficznych, w których założeniowość nie
tylko ogranicza pole badania, ale uznawana jest za szkodliwą,
ponieważ, kreuje nieprawdziwy obraz badanej rzeczywistości. 



Hipotezy mogą pojawić się w trakcie badania, w formie różnego
rodzaju przypuszczeń, refleksji, jednak wypływają one w miarę
postępu badania.

 

Problem badawczy

Problem badawczy



W badaniach jakościowych problemy
formułowane są w kategoriach ogólnych,
sygnalizują jedynie zagadnienie, które chce
poznać badacz a nie precyzują
szczegółowych kierunków poszukiwań.



W problemach nie są zawarte precyzyjne
zależności, które chce poznać badacz,
ponieważ zakłada on dopiero ich eksplorację,
a nie przesądza o ich istnieniu.



Badania jakościowe podejmują zarówno
problemy trudne, bądź wręcz niemożliwe do
postawienia na gruncie metodologii
ilościowej, jak i problemy, które są możliwie
do postawienia na gruncie ilościowej.

Dobór badanych w badaniach jakościowych

Dobór badanych w badaniach jakościowych



rezygnuje się z postulatu reprezentatywności próby, a także z rzetelności
( pozwalającej na powtórzenie badania przy użyciu tego samego narzędzia),



o doborze osób decydują wyłącznie względy poznawcze.



Nie kładzie się nacisku na dużą liczbę osób badanych



Nie ma sprecyzowanego sposobu doboru badanych



Badacz dokonuje doboru celowego, uzasadnionego problemem



Nie istnieją liczby określające minimum przebadanych osób lub zjawisk



Im węższy obszar badania, im bardziej powierzchowny jego ogląd, tym
badanych powinno być więcej; im bardziej pogłębiona eksploracja, rozległa
obserwacja, tym mniej



Badacz powinien szczegółowo wyjaśnić dlaczego wybrał właśnie tę osobę,
ten przypadek, ten obiekt; dlaczego wybrana została jedna, dwie czy osiem
osób? Dobór jest bowiem podyktowany zamiarem badacza, który powinien
zostać szczegółowo przez niego przedstawiony. W badaniach jakościowych
nie określa się zasięgu zjawiska, lecz próbuje zrozumieć, na czym ono
polega, ponieważ ważniejsza jest wymowa słów lub obrazów niż liczby.



Sygnałem do zakończenia procesu zbierania materiałów może być sytuacja,
gdy analiza kolejnych przypadków nie wnosi nowych aspektów, treści do
wiedzy już zdobytych – taka sytuacja nazwana jest stanem teoretycznego
nasycenia w procesie gromadzenia danych. Jest to jeszcze jeden
argument przemawiający przeciw określaniu liczebności doboru próby na
początku badania.

 



 

Cechy

Cechy

charakterystyczne

charakterystyczne

badania jakościowego

badania jakościowego

Cechy charakterystyczne badania jakościowego

Cechy charakterystyczne badania jakościowego



Badanie jakościowe nie jest kontrolowane przez
zoperacjonalizowane zmienne i wskaźniki. Jest pogłębianiem
tematu jaki interesuje badającego poprzez zbieranie danych,
systematycznie kontaktując się z badanym środowiskiem. Badacz
"wtapia" się w codzienność ludzi, opisuje ją, filmuje czy też
fotografuje.



Badanie takie jest nazywane nieustrukturyzowanym, otwartym,
niedyrektywnym, o głębokiej strukturze. Badacz koncentruje się na
szczegółach, chce poznać co i jak myślą ludzie, przez co badanie
takie staje się czasochłonne. Badacz zadaje dużo pytań otwartych,
co pozwala badanym na konstruowanie własnej logiki wypowiedzi.
Badania te prowadzone są na małych populacjach ponieważ dużą
uwagę trzeba zwracać na szczegóły, dostrzegać wiele zjawisk. Nie
zaobserwowanie jakiejś "błahostki" może potem okazać się, że
była ona znacząca dla zrozumienia całokształtu zjawiska.



Badanie jakościowe jest opisem, który obrazuje czytającemu
opisywany świat, a także pokazuje drogę, którą można do tego
świata dotrzeć. Teksty takie często zawierają cytaty po to, aby
przybliżyć czytelnikowi opisywane sytuacje. Opis zjawiska jest
wartościowy, nawet jeśli odbiega od normy, ponieważ zakłada się,
że teorie powinny wyjaśnić wszystko, nawet wyjątki od reguł.

Relacje badacz- badany

Relacje badacz- badany

W badaniach jakościowych obserwuje się podmiotowe podejście do obiektu.

Najlepiej obrazują to stosunki zachodzące pomiędzy osobą badaną a
badaczem:

1. Badacz działa jawnie, informuje badanego o celu badania.
2. Badacz traktuje badanego na równi, czyli uważa go za kompetentnego

współtwórcę wiedzy zdobywanej podczas badania.

3. Badany ma możliwość wpływu na treść badania. On określa co powie na dany

temat a co przemilczy.

4. Badacz nie przychodzi do badanego z gotowym narzędziem badawczym, nie

narzuca mu własnego języka, stara się jak najwierniej uchwycić wizję
problemu.

5. Badanie traktowane jest jako dwustronna relacja, której wyniku nie da się

przewidzieć.

6. Badacz ma świadomość własnej subiektywności w odbiorze i ocenie sytuacji,

własnego wpływu na treść i przebieg badania.

7. Podczas badania odbywa sie partnerska wymiana myśli.
8. W pewnych typach badań, podejmujących trudną problematykę, badacz

dociera do swoich rozmówców poprzez kontakty nieformalne, przychodząc
jako osoba polecona przez kogoś znajomego. Badacz przestaje być wtedy dla
badanej osoby obcym. Nie ukrywa jednak, że posiada pewną wiedzę o
badanym i że te informacje zadecydowały o tym, że pragnie właśnie z nim
przeprowadzić rozmowę. Uświadamia swój celowy dobór osoby do badania.
Ważne w tej relacji jest to, że przedmiotem staje się poznawana kwestia, a
podmiotowe pozycje zajmują zarówno badacz, jak i badany.

Język w badaniu jakościowym

Język w badaniu jakościowym



Jeżeli w badaniu nie musimy sprawdzać „czy jest tak, jak przewidywaliśmy?”,
lecz chcemy dowiedzieć się „jak jest?”, wówczas nie narzucamy badanej
osobie kategorii pojęciowych. Język używany w badaniach jakościowych jest
językiem badanego. Badacz stara się poznać rzeczywisty język badanego
przez co staje się on jednym z elementów badania.



Badacz posługując się tą metodą, rezygnuje z języka naukowego na rzecz
języka potocznego i literackiego. Sprzyja to wiernemu odtworzeniu badanego
zjawiska oraz umożliwia adekwatny opis badanej rzeczywistości. Język
potoczny zastąpił przy zbieraniu materiałów język naukowy, ponieważ w
badaniu jakościowym nastąpiło odwrócenie drogi poznania zjawisk. Wychodzi
się od realności i języka, za pomocą którego badana rzeczywistość jest
opisywana i dopiero z tych danych tworzy się pojęcia naukowe.



Język potoczny zbliża obydwie strony, ponieważ jest to język naturalny,
zrozumiały dla każdego. Natomiast język literacki stosuje się niekiedy po to,
aby np. w pełni oddać ekspresję wypowiedzi bądź odczucia. Duże znaczenie
przypisuje się również językowi niewerbalnemu. Badacz rejestruje gesty,
mimikę osób badanych, bowiem w badaniach jakościowych wszystko może
stanowić ważny element wiedzy o obiekcie.



Ponieważ język, jakim posługują się obydwie strony jest środkiem poznania,
ważna jest świadomość, że pomiędzy realnością świata, a jej odbiorem istnieje
bariera językowa, którą tworzą pojęcia nakładane przez badacza na badane
zjawisko czyli, że jego postrzeganie rzeczywistości jest zdeterminowane
językowo. Ponadto między nadawcą a odbiorcą informacji mogą pojawić się
nieporozumienia spowodowane różnicą w interpretowaniu zjawiska, dlatego
ważne jest uchwycenie perspektywy, w której budowana jest wypowiedź
badanego, w czym niekiedy pomocne okazuje się odwołanie do kontekstu.



 

Kontekst

Kontekst



Ważną cechą badań jakościowych jest dążenie do ujmowania
zjawiska w jego szerokim kontekście. Nie chodzi tu tylko o kontekst
aktualny, ale i historyczny bo życie każdego człowieka jest swoistą
historią wiążącą człowieka z dziejami.



Kontekst jest ważny tak samo dla badanego, jak i badacza ponieważ
różnicuje ich definicję sytuacji. Przykładem może być obecność
dyktafonu w trakcie przeprowadzania wywiadu. W sposób naturalny
zmienia on atmosferę rozmowy. W wypowiedziach badanego
uwidacznia się zależność znaczeń językowych od kontekstu, w
którym są wypowiadane.



Kontekst dla badacza jest ważny w trakcie zbierania materiałów, jak i
podczas ich opracowywania. Może pomóc mu w rozstrzygnięciach
dotyczących wiarygodności źródła informacji, w przypadku gdy
otrzyma dane niespójne lub nawet sprzeczne ze sobą.



Kontekstu nie da się w pełni określić. Jeśli będziemy rozumieć go jako
„osadzenie w czymś” badanego zjawiska, to takie osadzenie może
być różnorodne, stąd możliwa jest wielość kontekstów.



Ujmowanie zjawisk w kontekście pozwala na dostrzeżenie różnych ich
aspektów, dzięki czemu badacz uzyskuje obraz sytuacji naświetlany
niejako z różnych stron, co pozwala mu ją lepiej poznać. W badaniach
jakościowych chodzi bowiem o rozumienie. Rozumienie natomiast
jest procesem, w którym odkrywane są kolejne elementy
rzeczywistości.

Wyobraźnia i intuicja

Wyobraźnia i intuicja



WYOBRAŹNIA – może podpowiadać drogę do nowych
odkryć, wyzwala odwagę stawiania pytań, pozwala na
przekroczenie ograniczeń narzucanych badaczowi przez
jego własna wiedze.

Nie jest jednak tak, że wyobraźnia człowieka jest

nieograniczona i jest w stanie podpowiedzieć badaczowi
wszelkie możliwe problemy i pytania.

M. Heller przestrzega przed takim myśleniem: „ Z historii

powinniśmy się nauczyć jednego: nigdy nie ufać swojej
wyobraźni w snuciu przewidywań. Przyszłość kryje w sobie
niejeden wstrząs”



INTUICJA – jest to nagle zjawiające się oświecenie lub
zrozumienie sytuacji, czy jako rozjaśniająca koncepcja,
pojawiająca się w świadomości nawet wówczas, gdy nie
myślimy świadomie o danym zagadnieniu.

Intuicja może pojawić się tylko u tego badacza, którego umysł

nastawiony jest na intensywne zgłębienie jakiegoś
zagadnienia, a dzięki niej zaczyna kojarzyć różne opinie, fakty,
informacje, których wcześniej nie łączyła z przedmiotem
swoich badań. Intuicja może być także pomocna przy
formułowaniu problemu badawczego, szczególnie w sytuacji,
gdy wiedza na temat penetrowanego zagadnienia jest
niewielka.

Wyobraźnia i intuicja nie zawsze podpowiadają dobre

rozwiązania, niekiedy prowadzą one ku ciekawym odkryciom, a
czasem na manowce. W strategii jakościowej docenia się wagę
wyobraźni i intuicji i zakłada, że warto podążyć wskazanym
przez nie tropem, chociaż nigdy nie wiadomo, czy
podpowiadana droga jest słuszna.

Proces badania

Proces badania



Proces badania jakościowego przebiega w odwrotnym
kierunku niż w strategii ilościowej. Wychodzi się w nim
bowiem od doświadczenia życia codziennego, od
rzeczywistości, a więc droga prowadzi od praktyki do teorii.



Prowadzenie badan jakościowych wymaga dwojakiego rodzaju
wiedzy. Pierwszy związany jest z prowadzeniem badania i
dotyczy:

a)

Znajomości i rozumienia sensu oraz istoty badan
jakościowych

b)

Wiedzy badacza o sobie, dlatego ważne jest nabycie przez
niego świadomości własnych przed-założeń, z którymi
wchodzi w proces badania

c)

Wiedzy o badanym, ponieważ bez tej wiedzy trudno jest
badaczowi umieścić go w jakimś kontekście, jak i o relacjach
międzyludzkich, o zakłóceniach, jakie wnosi proces badania w
te relacje

 

Drugi rodzaj wiedzy łączy się z przedmiotem badania. Postulat

dotyczący „naiwnego oglądu”, „ zawieszenia wiedzy na
czas badania”, formułowany przez badaczy jakościowych
może być niekiedy odczytywany jako zachęta do
teoretyczności, co pociąga za sobą wniosek, że można
rozpocząć pracę bez żadnego przygotowania i bez gruntownej
wiedzy na temat, którego dotyczy badanie.

„Zawieszanie” własnej wiedzy nie oznacza jej zbędności,

ponieważ brak jej może spowodować zadawanie pytań
kompromitujących, czyli wskazujących na brak rozeznania
badacza w problemie.

Czym innym jest stawiać „naiwne” pytania, a czym innym nie

wiedzieć o co spytać. Taka sytuacja może doprowadzić do
utraty wiarygodności badacza w oczach badanych, do
ośmieszenia do , a nawet do dyskwalifikacji.



W trakcie prowadzenia badań jakościowych bardzo ważne jest
robienie notatek, ponieważ podczas opracowywania
materiałów, stają się one źródłem wiedzy o zjawisku, a
ponadto stanowią dokumentację prowadzonego badania i
podstawę do późniejszych analiz. 



Dwa rodzaje notatek:

1.

Jedne stanowią rejestrację dostrzeżonych zjawisk,
transkrypcję usłyszanych czy przeprowadzanych rozmów

2.

Drugie rodzaj powinien zawierać własne komentarze badacza,
jego odczucia, interpretacje



Problemem w sporządzaniu notatek (szczególnie dla mniej
doświadczonych) jest dokonywanie wyboru tego, co powinno
zostać zapisane. Z początku badaczowi wszystko wydaje się
być ważne i chce to utrwalić, jednak, ponieważ nie da się tego
wykonać, ma poczucie, że niedokładnie wykonał swoją pracę i
jest pełen obaw, czy za pomocą zebranych materiałów będzie
w stanie opisać badaną przez siebie rzeczywistość.



W początkowym okresie obserwacji lepiej jest robić
obszerniejsze notatki, ponieważ pozwalają one dobrze
uchwycić tło, w którym umieszczone jest badane zjawisko.

RODZAJE BADAŃ

RODZAJE BADAŃ

JAKOŚCIOWYCH

JAKOŚCIOWYCH

BADANIA ETNOGRAFICZNE

BADANIA ETNOGRAFICZNE



Badanie etnograficzne prowadzone jest wówczas, gdy zamierza się opisać
życie wybranej grupy ludzi ze wszystkimi jego kulturowymi aspektami



Etnografia to znacznie więcej niż obserwacja uczestnicząca, w której
badacz opisuje tylko to, co dostrzega. Ważne jest aby badający próbował
zrozumieć, jak badani widzą świat, jak go sobie konstruują i interpretują.



Badanie etnograficzne prowadzi się zawsze wtedy, gdy chce się
dowiedzieć, jak środowisko kulturowe wpływa na jednostkę bądź grupę, w
jaki sposób transmitowana jest kultura na młode pokolenie, jakie wzorce i
systemy symboliczne stanowić narzędzia za pomocą których owa
transmisja się dokonuję.

 



Badania etnograficzne są badania terenowymi, ponieważ prowadzone są
w naturalnym środowisku. W etnografii stosuje się różnorodne metody
zbierania materiałów: obserwację, wywiad, analizę wytworów ludzkich.



W poznawanym środowisku badacza interesuje zarówno życie codzienne:
zwyczajne sytuacje, zwykłe rozmowy, jak i nadzwyczajne okazje,
ponieważ chcąc zrozumieć, co się tak naprawdę dzieje w jakiejś
społeczności, musi uwzględniać wszystko, co jest związane z jej
funkcjonowaniem.

STUDIUM PRZYPADKU

STUDIUM PRZYPADKU

 

 



Stadium przypadku to rodzaj badania, które
wykorzystywane być może zarówno w metodologii
ilościowej jak i jakościowej. Oczywiście różnią je
założenia na temat natury świata, jak i możliwości
oraz sposobów jego poznawania, co determinuje
przyjęty w obu strategiach sposób postępowania.

 



Celem stadium przypadku jest dokładny opis
badanego (osoby, obiektu) z możliwie różnych stron i
z uwzględnieniem rozmaitych jego aspektów.
Najczęściej stosuję się wywiad narracyjny, obserwację
uczestniczącą, analizę dokumentów itp.

 

Stadium przypadku jest badaniem, które skłania badacza do

stosowania określonych zasad :



Otwartość zarówno pomiędzy badaczem i badanym jak i wobec
sytuacji, czyli elastyczności w podejściu do sposobów zbierania
danych.



Komunikacja, od częstotliwości i intensywności kontaktów zależy
jakość poznawania rzeczywistości. Należy często i długo
przebywać w towarzystwie obiektów badanych aby móc je jak
najlepiej poznać.



Naturalność, zakłada, że przypadek badany jest w jego
naturalny, środowisku, przy zastosowaniu „naturalnych” metod
po to, aby zebrane materiały jak najlepiej odzwierciedlały
rzeczywistość.I



nterpretacja, obowiązkiem jest zinterpretowanie poznanej
rzeczywistości, poprzez pokazanie podobieństw i różnic
pomiędzy zbadanym przypadkiem a tymi, które zostały
wcześniej opisane w literaturze

 



Wiedza uzyskana w trakcie badania przypadku pozwala nam
jedynie na stwierdzenie, że „tak bywa”, a nie że „tak jest”

 

BADANIA BIOGRAFICZNE

BADANIA BIOGRAFICZNE



Związane są ze szczególnymi jednostkami, których historia życia
jest na tyle znacząca, że dzięki niej możemy dowiedzieć się
czegoś ważnego o człowieku i o świecie w jakim żyje bądź żył.
Założeniem badań biograficznych jest fakt, iż nie istnieje, w
sensie obiektywnym, żaden przedmiotowy wymiar rzeczywistości
społecznej. Wiedza o społeczeństwie jest zawsze wiedzą „czyjąś”,
a są takie obszary rzeczywistości społecznej, które możemy
poznać jedynie przez ukazanie ich osobistego wymiaru. Można
powiedzieć, że wiedza o społeczeństwie zbudowana jest z
warstwy faktograficznej i warstwy stanowiącej indywidualny i
symboliczny wymiar jej odczytań. W badaniach biograficznych, w
podejściu jakościowym przyjmuje się, że obydwie te warstwy
przenikają się wzajemnie. Dopiero poznanie ich obu daje
pełniejszy obraz człowieka i świata w którym żyje.



O ile biografie nie budziły kontrowersji, o tyle autobiografie
uważano za wątpliwe, mało wiarygodne źródła informacji.
Autobiografii przypisywano raczej wartości literackie niż
poznawcze. Wiele lat musiało upłynąć zanim autobiografia zaczęła
być traktowana jako ważne źródło wiedzy o świecie. F. Znaniecki
zauważył, że rzeczywistość jest zawsze „czyjaś”, a więc jej opis
zawarty w autobiografii jest prezentacją jakiegoś fragmentu
rzeczywistości, a rzeczywistość społeczna jest właśnie taką
uporządkowaną syntezą wielu żyć osobistych.



Wybór informacji zawartych w autobiografii dokonywany jest
przez jej autora, w oparciu o własne wartości, stanowiące dla
niego kryterium ich doboru i podstawę interpretacji. Autobiografia
jest zatem przekazem symbolicznym, stworzonym przez
rozumiejącą i interpretującą swoje życie jednostkę, przekazem
powstałym w konkretnych okolicznościach i w odniesieniu do
konkretnych wartości. Stanowi zapis jednostkowego życia.



Wśród autobiografii można wyróżnić pamiętniki pisane przez wiele
lat, obrazujące proces zmian zachodzących w myśleniu autora,
czy też autobiografie reminiscencyjne, odtwarzające koleje losów,
zdarzeń, zarejestrowanych w pamięci autora, pisane np. na
konkurs.



W pedagogice rzadko wykorzystuje się autobiografię, jako
materiał do pogłębionych badań. Raczej zakłada się, że
pamiętniki, wspomnienia zawarte w nich same „mówią” za siebie,
dlatego nie ma potrzeby niczego do nich dodawać, poza wstępem.
Pozostawia się więc autobiografie bez opracowania. Pozostają
wtedy czyimś wspomnieniem, budzącym emocje czytających,
jednak ich wartość poznawcza traktowana jest raczej marginalnie

BADANIA FENOMENOGRAFICZNE

BADANIA FENOMENOGRAFICZNE

Badania te narodziły się w Szwecji podczas badań prowadzonych

przez F. Martona i Bootha nad uczeniem się studentów. Główna
teza fenomenografii zakłada, że ludzie nadają różne znaczenia
otaczającemu ich światu.

Badacze fenomenograficzni uważają, że liczba tych znaczeń jest

ograniczona. Każdy odbiera otaczającą go rzeczywistość inaczej,
a nadawanie tych znaczeń jest wyrazem jego rozumienia świata.
Sposób nadawania znaczeń zjawiskom jest uzależniony od
posiadanej wiedzy jednostki.

Wspomniani autorzy, podczas swoich badań zauważyli, że:



ten sam tekst może być różnie interpretowany przez dwie osoby.
Wynika to z innego nadawania mu znaczeń przez te osoby;



pewne desygnaty związane z nazwą w jednym rozumieniu
występują, a w drugim na plan pierwszy wysuwają się inne
desygnaty;



możliwe jest ustalenie hierarchii tych desygnatów, ponieważ
niektóre z nich pojawiają się w wypowiedziach badanych z różną
częstotliwości. Taki uporządkowany hierarchicznie zespół
desygnatów nazwano „przestrzenią wynikową” lub „polem
wynikowym”. Jest to nazwa określająca obszar różnych
sposobów rozumienia tekstu.



W ludzkie poznanie zaangażowana jest świadomość. Pewne aspekty
zjawiska wysuwają się w trakcie poznania na plan pierwszy, inne na
dalszy. Jeżeli nawet badani nie byli wcześniej zaznajomieni z
problemem, to jednak każdy posiada doświadczenia, w których lokuje
nowe dla siebie zagadnienia w procesie tematyzacji nowych
doświadczeń.



Poprzez opisywanie różnych sposobów doświadczania świata przez
jednostki dowiadujemy się, jakie znaczenia nadają ludzie otaczającej
rzeczywistości i jak jest ona przez nich rozumiana. Celem badań
fenomenograficznych jest więc opis natury doświadczenia ludzkiego.



Najczęściej wykorzystywaną metodą w tych badaniach jest wywiad.
Prowadzący go nie narzuca badanym własnej wizji czy percepcji
zjawiska. Skupia się raczej na poznaniu świadomości i refleksji nad nim
osób badanych. Najlepiej jest, gdy wywiad prowadzony jest w formie
dialogu. Nie powinno rozbudowywać się listy pytań, które zamierza się
zadać. Powinno to być kilka pytań ogólnych np. „czym dla Ciebie jest
asertywność?” Pytań szczegółowych używa się rzadko, jedynie jako
zachętę do pogłębienia wypowiedzi np. „czy mógłbyś to wyjaśnić?”.
Trzeba przy tym pamiętać, że pytania mają charakter otwarty,
przebieg dialogu zależy od obydwu stron. Takie zbieranie materiału w
trakcie wywiadu stanowi pierwszy punkt w badaniach
fenomenograficznych. Kolejnym, niezmiernie ważnym procesem jest
jego właściwa analiza polegająca na pogrupowaniu w zespoły
podobnych znaczeń, nadawanych danemu zjawisku.

Podejmowane kroki w analizie zebranego materiału:



kondensacja-

czyli wychwycenie z wypowiedzi

najważniejszych stwierdzeń opisujących dane pojęcie bądź
zjawisko;



wyodrębnienie podobnych i odrębnych zakresów rozumienia i
doświadczania zjawisk przez badanych-

czyli odkrycie, jakie

wyrażenia odzwierciedlają tę samą treść. Oznacza to, że
została zastosowana inna niż u pozostałych nazwa dla opisu
tej samej rzeczy. Zjawisko to nosi nazwę synonimii.



zidentyfikowanie odrębnych zakresów znaczeń-

czyli ustalenie,

że dwa takie same wyrażenia odzwierciedlają dwa różne
znaczenia(-czyli pod tą sama nazwą kryją się różne znaczenia).
Zjawisko takie nazywamy homonimią, a słowa, które pod tą
samą nazwą kryją różne znaczenia nazywamy homografami

Pomocne przy grupowaniu danych może okazać się

analizowanie zebranych wypowiedzi w dwóch
kontekstach:



pierwszy stanowi przestrzeń znaczeniową, którą tworzą
wszystkie podane przez badanych rozumienia danego
zjawiska, pojęcia- czyli to, co wszyscy powiedzieli o tej samej
rzeczy;



drugi kontekst stanowi całokształt wypowiedzi- czyli to, co
jedna osoba powiedziała o różnych rzeczach.

Taki podwójny kontekst stanowi hermeneutyczny element

analizy fenomenograficznej, w której to co jednostkowe
odnosi się do całości rozumień.

W taki sposób rozwija się zbiór „kategorii opisu znaczenia”,

które są konstruowane i rozumiane jako element ludzkiego
doświadczenia. Uporządkowany zbiór kategorii opisu znaczeń
stanowi „przestrzeń wynikową” badania.

BADANIE W DZIAŁANIU

BADANIE W DZIAŁANIU

Badanie w działaniu – to studia nad społeczną sytuacją, w

której znajduje się badacz, z zamiarem ulepszenia jej. Badanie
to jest systematycznym zbieraniem informacji o zjawiskach
wywołujących jakieś zmiany, przy czym badacz jest
inspiratorem i aktywnym uczestnikiem wydarzeń.

Przedmiot dociekań w badaniach przez działanie- To

zależności zachodzące pomiędzy zjawiskami oraz obserwacja
zmian, jakie dokonują się w środowisku pod wpływem
zamierzonej aktywności badacza.

Kiedy prowadzimy badania w działaniu
Badania w działaniu prowadzi się, gdy się dostrzega

możliwość zmiany na lepsze jakiejś sytuacji, przygotowuje się
wówczas projekt jej udoskonalenia, wprowadza się go w życie
i obserwuje co z tego wszystkiego wyszło.

Cechy badań w działaniu:



Badacz nie tylko jest zanurzony w badanym zjawisku, lecz
poprzez swą aktywną postawę próbuje je przekształcić



Badanie przez działanie zawsze odnosi się do zagadnień, pytań,
które dla badacza mają znaczenie



W badaniu przez działanie od działań praktycznych dochodzimy
do uogólnień teoretycznych



Badanie przez działanie demaskuje różne nieprawidłowości,
oświeca i emancypuje podmioty badane



Dzięki badaniu przez działanie odbywa się kompleksowy proces
uczenia się wszystkich uczestników badania



Badanie przez działanie jest metodą zmian społecznych



Zostawia po sobie zmiany w środowisku, w którym je
przeprowadzono



Ma podwójny cel poznawczy: uczy się podczas niego zarówno
badacz, jak i badany



Może być prowadzone zarówno przez pojedynczego badacza, jak
i zespół

Czynności, które wykonuje się w badaniu przez

działanie:



Pojawienie się (dostrzeżenie problemu)



Rozpoznanie go (zebranie informacji)



Stworzenie głównego planu działania



Wprowadzenie planu w życie



Ewaluacja (sprawdzenie skutków działania)



Ewentualne stworzenie planu naprawy (udoskonalenie
planu wcześniejszego)

METODY ZBIERANIA

METODY ZBIERANIA

MATERIAŁÓW

MATERIAŁÓW

BADAWCZYCH

BADAWCZYCH

METODY ZBIERANIA MATERIAŁÓW BADAWCZYCH

METODY ZBIERANIA MATERIAŁÓW BADAWCZYCH

OBSERWACJA UCZESTNICZĄCA



AKTYWNOŚĆ PROWADZĄCEGO

1.

Pełnoprawny uczestnik- badanie przez wspólne
doświadczenie, badacz nie odróżnia się od pozostałych
uczestników grupy

2.

Uczestnik jako obserwator- badacz wchodzi do
środowiska badanych z zewnątrz, adaptuje się w grupie

3.

Obserwator jako uczestnik- badacz jest uczestnikiem
sytuacji, ale jako obcy

NA CO ZWRACAĆ SZCZEGÓLNĄ UWAGĘ

NA CO ZWRACAĆ SZCZEGÓLNĄ UWAGĘ

PODCZAS BADANIA?

PODCZAS BADANIA?



Jak zachowują się uczestnicy określonej sytuacji



Wzajemne wpływy jakie wywierają na siebie



Częstotliwość społecznych interakcji



Relacje współuczestników na błędne działania
jednostek



Różnice pomiędzy słowem a czynem (rozróżnienie
pomiędzy tym co obserwowani robią, a co mówią)



Dysponowanie czasem przez uczestników



Wykorzystywanie przestrzeni

OPIS BADANIA

OPIS BADANIA



Notatki powinny być zrobione
bezpośrednio po zakończonej
obserwacji



Zapis powinien być szczegółowy



Można skorzystać np. z kamery

OGRANICZENIA OBSERWACJI

OGRANICZENIA OBSERWACJI

UCZESTNICZĄCEJ

UCZESTNICZĄCEJ



PRZESTRZENNE

-

pole obserwacji jest

ograniczone do tego wycinka badanej
rzeczywistości, który badacz jest w stanie
dostrzec



CZASOWE

-

obserwuje się wybrane

zjawisko tylko przez pewien czas

TRUDNOŚCI PODCZAS OBSERWACJI

TRUDNOŚCI PODCZAS OBSERWACJI

UCZESTNICZĄCEJ

UCZESTNICZĄCEJ

1)

Zdobycie zaufania badanych

2)

Różnica wieku

3)

Obecność osób nie podlegających badaniu
w danej grupie społecznej

4)

Uświadomienie badanym, że nie są
oceniani

5)

Dbałość o dyskrecję

6)

Zachowanie roli uczestnika

7)

Bezstronność

8)

Empatia wobec badanych

Otwarty wywiad pogłębiony

Otwarty wywiad pogłębiony



Idea otwartego wywiadu pogłębionego ma swoje
źródło w założeniach hermeneutyki, zgodnie z którymi
rozumienie ludzkiego działania, życia, jest możliwe
dzięki procesom interpretacji dokonywanych pozycji
analizującej własne działanie (życie) jednostki.



Każdy badany może skupiać się na innych
problemach i sygnalizować inne aspekty
interesującego badacza zjawiska. Otwarty wywiad
pogłębiony jest długą rozmową, rozciągającą się
niekiedy na kilka spotkań



W wywiadzie jakościowym zazwyczaj nie stosuje się
kwestionariusza zawierającego szczegółowe, wcześniej
sformułowane pytania, nie ma też ustalonego przed jego
rozpoczęciem porządku (kolejności) ich zadawania.



Badacz nie ukierunkowuje wypowiedzi badanego, nie
przychodzi z gotową siatką pojęć, którą badany wypełnia.
Nie sonduje go, lecz słucha, co ma on do powiedzenia o
interesującym zagadnieniu. Pytania związane są z narracją
badanego, dotyczą tego, o czym on mówi.



Wywiad ten wymaga wyższych kompetencji merytorycznych
i komunikacyjnych, niż wywiad standaryzowany, dlatego też
badacz nie wykorzystuje pośredników i sam przeprowadza
badania.



Język, jakim posługuje się, powinien być dostosowany do
możliwości werbalnych badanego po to, aby nie wytwarzać
bariery językowej.



W wywiadzie jakościowym badacz jest pasywny, natomiast
badany jest aktywny.

Wywiad narracyjny

Wywiad narracyjny



Najczęściej jest on stosowany w społecznych badaniach jakościowych,
którego koncepcję opracował F. Schutze. Wyróżniamy jego dwie
odmiany:

1.

Narracyjny wywiad ekspercki

, który umożliwia poznawanie zagadnień

dotyczących życia społecznego (np. środowisko szkolne, społeczne,
rodzinne). Ten typ wywiadu stosowany jest w przypadku, gdy chcemy
dowiedzieć się czegoś od ludzi będących ekspertami lub znawcami w
zakresie problemu , który badamy (np. sposoby wychowywania dzieci
przez młodocianych rodziców).

 



W wywiadzie tym badacz formułuje prośbę do badanego o
skoncentrowanie opowieści na określonej fazie życia, bądź na
określonym obszarze problematycznym. Przeprowadzający wywiad
ekspercki samo powinien być ekspertem w zakresie poruszanych
problemów, musi być dobrze przygotowany do rozmowy, znać
literaturę przedmiotu.

 



Jeżeli badacz chce zdobyć obszerniejszą wiedzę na dany temat, to
powinien dążyć do przeprowadzenia kilkunastu wywiadów z
ekspertami, ponieważ dzięki temu ma szansę poznać bardziej
różnorodne opinie na określony temat, przez co poważnie wzbogacić
swoją wiedzę o badanym zjawisku.



Wywiad autobiograficzno –

narracyjny, stosowany jest

wówczas, gdy badacz chce uchwycić proces rozwoju,
kształtowania się jednostek, genezę zjawisk. Efektem tego
typy wywiadu jest pewna historia życia lub jego fragment.
Ustne opowiadania własnych losów skłania ludzi do refleksji
nad przeszłością, która dokonuje się w kontekście ich
wszystkich dotychczasowych doświadczeń. Ten rodzaj
wywiadu eliminuje wszelkie teoretyczne założenia badacza
dotyczącego zakresu tematycznego, który ma być objęty
wywiadem.

W wywiadzie narracyjnym wyróżnia się 6 faz jego

przebiegu:



Faza pierwsza objaśnień –

badacz informuje rozmówcę o istocie

i funkcjach wywiadu narracyjnego



Faza druga wprowadzenia –

ma ona postać pytania

opowiadającego, to znaczy zadaje się pytanie, które powinno
być krótką historią, uświadamiającą badanemu ważność jego
opowieści, a także ma stanowić dla niego zachętę do
opowiadania.



Faza trzecia opowiadania –

jest to rekonstrukcja przebiegu

życia. Badacza nie włącza się do rozmowy, jedynie słucha,
ewentualnie formułuje pytania, zdania, zachęcające rozmówcę
do snucia dalszej opowieści.  



Faza czwarta i piąta to Faza uzupełniania i bilansowania

wszystkiego tego, co zostało powiedziane, ponieważ jest w niej
miejsce na wyjaśnianie wszelkich problemów, które nasunęły
się badaczowi, a także możliwość nawiązania dialogu z
badanymi.



Szósta faza przyjmuje formę nazywaną wywiadem w oparciu o
dyspozycje

. Wyróżnia się w nim dwie części:

1.

Obowiązkową, w której podobne pytania zadawane są wszystkim
badanym, aby z odpowiedzi na nie można było utworzyć „mapę
kontekstową” każdego z wywiadów. (Czy jest Pan zadowolony ze
swojego życia? Czego najbardziej Pani w życiu brakowało?).

2.

Dowolną, w której zadaje się pytania dotyczące zagadnień, które
pojawiły się podczas rozmowy, a które badacz chciałby poszerzyć,
lub takie, które są ważne dla zrozumienia specyfiki konkretnego
przypadku.



Jeszcze inną odmianą wywiadu narracyjnego jest wywiad z
zastosowaniem fotografii, szczególnie przydatny w badaniu dzieci.
Fotografia może stanowić w tym przypadku zachętę do
uzewnętrzniania świata przeżywanego, uzupełnienie lub
potwierdzenie tego, co już wcześniej zostało powiedziane lub
inspirację do wspomnień.

Wywiad skoncentrowany na problemie

Wywiad skoncentrowany na problemie



Stosuje się go jako element różnych rodzajów badań
jakościowych, szczególnie przydatny jest jednak w badaniach
w działaniu. Badacz przychodzi do swego rozmówcy już z
pewną koncepcją teoretyczną, ponieważ ma sprecyzowany
obszar poszukiwań i wie czego chce się od rozmówców
dowiedzieć. (np. przeprowadzić go można po zakończonym
cyklu badań w działaniu, gdy zbiera się opinie o zmianach
jakie zostały wprowadzone.) Mimo że pytanie w takiej sytuacji
jest wyraźnie określone, jednak to badany udzielając na nie
odpowiedzi , tworzy dominanty koncepcji teoretycznej.
Rozmówca nie informuje badanego o swojej koncepcji, dlatego
nie wpływa ona na jego wypowiedź.



Przed wywiadem można przygotować sobie krótki zestaw
pytań, po to aby zebrać opinie o zaistniałej sytuacji od
wszystkich osób uczestniczących w badaniach i móc na ich
postawie wyciągnąć wnioski o powodzeniu bądź
niepowodzeniu zastosowanego projektu polepszania istniejącej
sytuacji.

Wywiad recepcyjny

Wywiad recepcyjny



- Ważne jest, aby odbywał się w naturalnym
środowisku badanego, ponieważ istotny jest fizyczny
kontekst, w którym odbywa się rozmowa



- Badacz jest osobą pasywną (zachodzi w nim
recepcja tego o czym mówi badany – stąd nazwa
wywiadu) może jedynie przysłuchiwać się, nie
przyjmując wcześniej żadnych wstępnych założeń



- Ważne jest „aktywne słuchanie”



- Przedmiotem wywiadu jest codzienność i sprawy z
nią związane

WYWIAD ZWANY DIALOGIEM - JAKO

WYWIAD ZWANY DIALOGIEM - JAKO

METODA ZBIERANIA DANYCH

METODA ZBIERANIA DANYCH

JAKOŚCIOWYCH

JAKOŚCIOWYCH

Opisując Galtunga metodę dialogową P.

Łukasiewicz zwraca uwagę na jej 5
zasadniczych cech:



- równość



- współzależność



- wspólnota



- uczestnictwo



- integralność

Wywiad „jakościowy” ma formę

rozmowy, w której badany
„oprowadza badacza po swoim
życiu” snuje opowieść, zastanawia
się nad jakąś kwestią, wyraża własną
opinię, komentuje jakieś zdarzenie.

Badany odpowiada na pytania lub

nie, w dużej mierze zależy to od
panującej podczas rozmowy
atmosfery

Wywiad narracyjny powinien być

prowadzony z pomocą magnetofonu,
dyktafonu, itp. Dlaczego???

1.

Notatnik – barierą słuchacza

2.

Możliwość zarejestrowania
oryginalnego języka wypowiedzi z
całym jego bogactwem i
niepowtarzalnością, a także
atmosfery, w jakiej przebiega
rozmowa.

Rola badacza

Rola badacza



przychodzi do rozmówcy ze świadomością
tego, co go interesuje



nie ustala dokładnego brzmienia pytań,
natomiast wyraźnie określa problematykę
wywiadu



ewentualne pytania są pomocne w
podtrzymywaniu rozmowy, są pewnym
szkicem przemyśleń na określony temat



lojalność wobec badanego (powinien
uszanować wolę rozmówcy, jeśli ten
zastrzega poufność informacji)



ponosi odpowiedzialność za to, w jaki sposób
wykorzysta zebrane materiały

OPRACOWYWANIE ZEBRANYCH

OPRACOWYWANIE ZEBRANYCH

MATERIAŁÓW

MATERIAŁÓW

1.

Dokładne spisanie nagranego
wywiadu

2.

Analiza poszczególnych wywiadów

3.

Analiza generalizująca, w której
próbuje się dokonać wyszczególnienia
dostrzeżonych syndromów, tendencji

4.

Weryfikacja wniosków

DYSKUSJA GRUPOWA - METODA

DYSKUSJA GRUPOWA - METODA

ZBIERANIA DANYCH JAKOŚCIOWYCH

ZBIERANIA DANYCH JAKOŚCIOWYCH

To rozmowa niewielkiej liczby osób na określony temat,

odbywająca się w warunkach naturalnych lub sztucznie
stworzonych; tzn. poza naturalnym środowiskiem osób
badanych.

METODĘ DYSKUSJI GRUPOWEJ STOSUJE SIĘ W DWÓCH

SYTUACJACH:



Gdy badacz chce poznać poglądy i stanowiska różnych
osób.



Gdy chce prześledzić procesy społeczne, zachodzące w
grupie w trakcie wymiany poglądów.

MOŻNA WYRÓŻNIĆ DWA RODZAJE DYSKUSJI

MOŻNA WYRÓŻNIĆ DWA RODZAJE DYSKUSJI

GRUPOWYCH:

GRUPOWYCH:



Dyskusję eksploracyjną – podczas której
odbywa się poznawanie, poszukiwanie
rozwiązań, a w jej wyniku dochodzi do
zdobycia nowej, osobistej wiedzy przez jej
uczestników.



Dyskusję mediacyjną – w której chodzi o
to, aby uczestnicy mieli okazję do wymiany
własnych doświadczeń, poglądów na jakiś
temat.

Organizacja badań

Organizacja badań

FAZA I. Wybór uczestników badania:



Optymalna liczba uczestników to 5-12 osób



Do dyskusji powinny być dobrane jednostki w taki sposób, aby badacz mógł osiągnąć zamierzony
cel

FAZA II. Wprowadzenie do dyskusji:



Autoprezentacja uczestników, aby łatwiej im było ze sobą rozmawiać



Badacz ogólnie zapoznaje uczestników z przedmiotem dyskusji (problem ma być wyraźnie
sformułowany)



Uczestnictwo w dyskusji jest dobrowolne

FAZA III. Zasadnicza dyskusja:



Przedmiotem dyskusji mogą być zagadnienia dotyczące zarówno codziennego życia jak i wartości,
normy i postawy



Badacz pełni funkcję moderatora, który włącza się do dyskusji w celu jej ożywienia,
uporządkowania lub zdyscyplinowania:



- stosuje różnorodne strategie w celu zachęcenia uczestników grupy do wypowiadania się



- nie wypowiada się na dyskutowany temat

FAZA IV. Transkrypcja zarejestrowanego przebiegu dyskusji:



Czas trwania dyskusji to 1-1,5 h (całość zarejestrowana na taśmie magnetofonowej)



Nagrywanie już od fazy I



Nagrany przebieg dyskusji należy dokładnie spisać

FAZA V. Praca z zebranymi materiałami:



Aby uniknąć posądzenia o nadmierną subiektywność w ocenie materiałów, powinno się prowadzić
szczegółową rejestrację (dokumentację) procesu analizy zebranych materiałów



- „Interpretacja formułująca”, która polega na podzieleniu zebranego materiału na wątki główne i
poboczne, oraz na wybraniu fragmentów, które będą stanowiły przedmiot interpretacji.



- „Interpretacja refleksyjna”, w której następuje określenie granicznych (skrajnych) horyzontów
myślowych, jakie ujawniły się podczas dyskusji, jako pole rozbieżnych opinii na rozważany tem

OPRACOWYWANIE

DANYCH

JAKOŚCIOWYCH

OPRACOWYWANIE DANYCH

OPRACOWYWANIE DANYCH

JAKOŚCIOWYCH

JAKOŚCIOWYCH



W badaniach jakościowych proces
opracowywania danych przebiega
najczęściej w trzech etapach:

1.

grupowanie zebranych materiałów

2.

analiza tekstów

3.

wyciąganie wniosków wypływających z
opracowanych materiałów i dokonanie opisu
badanego zjawiska, przypadku

 

 

PORZĄDKOWANIE I GRUPOWANIE

PORZĄDKOWANIE I GRUPOWANIE

DANYCH

DANYCH



Matryca



Sieć



Mapa



Winieta

Matryce

Matryce



Matryce – to reprezentacje danych podzielonych według
określonych kategorii. Mają zazwyczaj kształt tabeli z
kilkoma (nie więcej niż sześcioma) kolumnami lub wierszami
, zawierającymi pojęcia opisujące (symptomy, przejawy,
cechy charakterystyczne) zjawisko, którego matryca
dotyczy.

Sieci

Sieci



Sieć- służy do zobrazowania istniejących połączeń między badanymi
zjawiskami. Mogą to być proste sieci, które wskazują na pewną
sekwencyjność (najczęściej chronologiczną) w występowaniu kolejnych
zdarzeń lub też mogą to być sieci przyczynowe, za pomocą których badacz
ilustruje dostrzeżony przez siebie system powiązań pomiędzy różnymi
zjawiskami.

SIEĆ PRZYCZYNOWA: Droga na studia do Bolonii

Wysoka
potrzeba
osiągnięć

Inspirujący i
wspomagający
dom rodzinny

Sukcesy w
szkole

Zdobywanie
wiedzy poza
szkołą

Wsparcie
finansowe
rodziny

Solidne
wykształcenie

Wiara we
własne
możliwości

Wyjazd na
studia do
Bolonii

Mapy

Mapy



Mapa- jest rodzajem niehierarchicznej sieci i

stanowi ramę pojęciową dla graficznego

przedstawienia opracowywanego zjawiska.

Wyróżnia się mapy:



Poznawcze-

które przedstawiają reprezentacje

osoby odnoszące się do pojęć związanych z

konkretną dziedziną i pokazują relacje miedzy

nimi. Powinny być uzupełnione tekstem

szczegółowo opisującym dostrzeżone relacje

 



Kontekstowe-

także pokazują w formie graficznej

wzajemne relacje i powiązania międzyludzkie. Jeśli

badacz chce lepiej zrozumieć wypowiedź

badanego powinien stworzyć mapę kontekstu,

przedstawiającą jego relacje , związki z osobami ,

o których mówi. Pojęcia lub osoby znajdujące się

na mapie zostają przez badacza wyodrębnione z

transkrypcji wywiadów , dyskusji, rozmów

obserwacji.

Przykład mapy kontekstowej

Przykład mapy kontekstowej

Aktywność
badacza

Zachowanie
osoby badanej

Inne uwagi

Informacje o
badanym

Termin, miejsce i
czas trwania
wywiadu

Atmosfera w
jakiej przebiegało
badanie

Wywiad nr 1

Winiety

Winiety



Winieta- jest opisem serii zdarzeń , które są specyficzne dla

przypadku poddawanemu badaniu, posiada strukturę

narracyjną , która uwzględnia chronologię przebiegu

wydarzeń. Ogranicza się zwykle do zarejestrowanie

krótkiego wycinka (czasowego lub przestrzennego) jakiegoś

zdarzenia, lub charakterystyki jednej bądź kilku

najważniejszych postaci. Typowa winieta liczy od 6 do 15 str.

 
M.B. Miles i A.M. Huberman proponują , aby w winiecie znalazły

się

następujące informacje:



- kontekst



- nadzieje badacza



- uczestnicy



- co zrobił badacz



- jakie były tego skutki?



- na czym polegał wpływ badacza



- dlaczego tak się stało?



- inne komentarze (czego się nauczyłam, przewidywana

przyszłość, wnioski, itp.)

Analiza treści, tekstu

Analiza treści, tekstu



Jakościowa analiza tekstu ułatwia odczytanie znaków,
które są częścią kultury, wiele mówią o ludziach
tworzących je, a także o świecie, w którym ci ludzie żyją.

Materiał zebrany podczas badań jakościowych w

ostatecznej postaci zawsze przybiera formę tekstu.



Pierwszym krokiem przy opracowaniu zebranych
materiałów powinno być wyodrębnienie spośród nich:



Wypowiedzi badanych



Materiałów będących opisem zdarzeń, zjawisk



Materiałów, które zawierają wnioski, opinie, refleksje
badacza.

Analiza tekstu może dotyczyć poziomu leksykalnego

słownika frekwencyjnego języka tekstu



Drugim krokiem analizy jest ustalenie znaczeń
najczęściej pojawiających się wyrazów oraz określenie
kontekstu, w którym zostały użyte.

Jeden z pomysłów na analizę tekstu przedstawili M. Czyżewski i A.

Rokuszańska-Pawełek. W ich propozycji praca nad tekstem polega na

doborze pewnych kategorii. Wskazują oni cztery zestawy kategorii

analitycznych:



Jednostki i Całości-

pozwala na wyszczegółowienie

autonomicznych jednostek narracji. Całościami są

zespoły jednostek odnoszące się do wybranych

zagadnień, bądź do faz życia.



Konstrukcje-

pozwalają badaczowi na

strukturalizowanie tekstu; wydzielenie z niego

wątków głównych i ubocznych, wyszczegółowienie

treści, które są opisem wydarzeń dokonanych przez

badanego oraz tego, co jest jego komentarzem,

ustosunkowaniem się do opisywanych wydarzeń.



Struktury procesowe-

pozwalają na określenie

odmian narracji, czyli sposobu, w jaki badany

relacjonuje przebieg wydarzeń.



Linia podstawowa i linia recesywna-

są to kategorie

umożliwiające strukturalne uporządkowanie

wypowiedzi



Rozwijająca się matryca

R. Padilli. Ma ona dwojakie zastosowanie. Z

jednej strony jest to pomysł na ukierunkowanie działań badacza w trakcie
gromadzenia danych jak i na opracowanie zebranych materiałów



Pierwszy krok w matrycy to określenie lub odczytanie głównej, bądź
głównych kategorii, które stanowić mogą podstawowe kierunki
poszukiwań, lub odczytań przy analizie tekstu.

Podstawowymi kategoriami opisującymi te relacje mogą być: komunikaty

słowne i zachowania. Kategorie opisu wyłaniają się podczas badania lub
opracowywania danych. Może się zdarzyć, że kategorie , które badacz
uznał za ważne i potraktował je jako podstawowe, dla badanego nie
będą stanowiły znaczącego wymiaru, wówczas kolumna matrycy z
określoną kategorią zostanie pusta, bądź prawie pusta. W takim
przypadku warto posłużyć się

refleksyjną i spekulatywną analizą

pośrednią

opartą na wnioskowaniu innych autorów.



Badacz czyta zebrane materiały w kontekście czegoś, dlatego niezbędne
jest wielokrotne czytanie tekstu. Badacz stawia sobie pytanie i pod tym
kontem analizuje zebrane materiały. Krocząc drogą koła
hermeneutycznego interpretator wie, że każda odpowiedź implikuje nowe
pytanie. Wynika z tego, że nasze poznanie nigdy nie jest zakończone, a
osiągnięte rezultaty nie są ani ostateczne, ani do końca pewne.

Wnioskowanie i opis

Wnioskowanie i opis

Kilka sposobów na zapewnienie wiarygodności:



triangulacja-

sposób zbierania i opracowywania danych

polegający na wysłuchiwaniu wielu osób, przyglądanie się
wielu sytuacjom, stosowanie różnych metod zbierania
materiałów, korzystanie z różnych źródeł.



ważenie dowodów-

należy ostrożnie podchodzić do

uzyskanych danych i próbować ocenić, które informacje
mają mocniejsze podstawy.



informacja zwrotna od badanych-

opinia badanych na

temat interpretacji uzyskanych od nich wypowiedzi



dokumentacja przebiegu badania-

w fazie

opracowywania materiału stanowi, główne źródło wiedzy o
analizowanym zjawisku. Ważny jest też opis procedury
uzyskiwania materiałów, oraz przedstawienie drogi
dochodzenia do wniosków.



teoretyczna wiedza badacza-

znajomość teorii ogranicza

wyciąganie pochopnych wniosków. Pozwala na porównanie
wyników własnych z innymi teoriami.



Opis w badaniach jakościowych jest podstawową

formą prezentacji zebranych materiałów.

Przedstawiając wyniki dobrze jest zrobić sobie

scenariusz opisu.



Opis wyników powinien być tak zrobiony, aby

czytający go łatwo mógł uchwycić cel. Opisując dane

zjawisko, należy pamiętać, że wnioski powinny być

dobrze udokumentowane, muszą być stosownie

uzasadnione dobranymi materiałami. Wygłaszając

własne opinie musi wskazać na podstawę ich

formułowania.



Kolejną istotną sprawą jest umiejętność tworzenia

syntez na bazie zebranych danych. Dzięki syntezie

wyłania się jakaś wiedza o zjawisku.



Opisujący musi pamiętać , ze nie ma prawa uogólniać

swoich spostrzeżeń na podobną klasę przedmiotów,

ma natomiast obowiązek opisać zjawisko najpełniej i

najrzetelniej jak to tylko możliwe.



Strategie jakościowe nie zastępują ilościowych, ale je

uzupełniają.

Dziękujemy

Dziękujemy



