SOCJOLOGIA POLITYKI

Wykład 7

KULTURA POLITYCZNA

WYBRANE DEFINICJE KULTURY

POLITYCZNEJ



Kultura polityczna

jest wzorcem indywidualnych

postaw i orientacji wobec polityki występujących
wśród członków systemu politycznego. Jest ona sferą
subiektywną, leżącą u podstaw działań politycznych i
nadającą tym działaniom znaczenia. (G. Almond, G.
Powell – 1966).



Kultura polityczna

jest to ogół postaw, wartości i

wzorów

zachowań

dotyczących

wzajemnych

stosunków władzy i obywateli. (J. Wiatr – 1973).



Kultura polityczna

to normy, wartości i symbole

ułatwiające legitymizację systemu władzy politycznej
w danym społeczeństwie. (G. Marshall – 1994).

GŁÓWNE ELEMENTY KULTURY

POLITYCZNEJ

Wiedza o

polityce

Zachowania

polityczne

Emocje i

uczucia

Sądy

wartościujące

Kultura

polityczna

Znajomość

nazwisk

premiera i

prezydenta.

Także

zainteresowan

ie polityką.

Przekonanie, że

demokracja to

najlepszy system

polityczny

Łzy wzruszenia na

widok flagi

państwowej

Masowy

udział w

demonstracj

ach i

strajkach

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY PREFERENCJAMI

PARTYJNYMI RODZICÓW I ICH DOROSŁYCH

DZIECI

USA

Preferencje partyjne rodziców

Demokrac

i

Republikan

ie

Niezależn

i

Preferencje partyjne

dzieci
Demokraci
Republikanie
Niezależni

70
10
20

25
54
21

40
20
40

W. Brytania

Preferencje partyjne rodziców

P.

Pracy

Liberało

wie

Konserwaty

ści

Brak

pref.

Pref. Part.

dzieci
Partia Pracy
Liberałowie
Konserwatyści
Brak

preferencji

51

8
1

40

17
39
11
33

6

11
50
33

29

6
6

59

Źródło: R. Dalton,Citizen Politics, Chatham
1996.

PODSTAWOWE KATEGORIE ANALIZY KULTURY

POLITYCZNEJ

Kulturę polityczną można opisywać w kategoriach:

narodowych (k. polit. Irlandczyków), religijnych (k.

polit. katolicyzmu), regionalno-historycznych (k. polit.

Galicji,

„Kongresówki”,

zaboru

pruskiego),

generacyjnych, itd.

Kultura polityczna jako charakterystyka generacyjna:

Generacj

a

Sukces

osobisty, a

czynniki

polit.

Regulacja

postępowania

przez idee

społeczne

Podstawow

y ideał w

życiu

publicznym

Jednostka

, a

zbiorowoś

ć

Pokolenie

Kolumbów

Pokolenie

stanu

wojen.

Pokolenie

2004/2005

Skrajny

poziom

determinacji

Duży poziom

determinacji

Niski poziom

determinacji

Skrajny poziom

regulacji

Wysoki poziom

regulacji

Niski poziom

regulacji

(„bezideowość”

)

Niepodległe

państwo

Demokracja

Zasobne

życie

osobiste

Podejście

heroiczne

Podejście

romantycz

no

–

łobuzerskie

Podejście

cyniczno-

pragmat.

KULTURA POLITYCZNA SPOŁECZEŃSTW.

TYPOLOGIA G. ALMONDA i S. VERBY

 Typ kultury parafialnej

– całkowity brak zainteresowania

dla systemu politycznego. Skupienie na najbliższym

otoczeniu społecznym. Brak relacji jednostka – system

polityczny.

 Typ kultury poddańczej

– silne nastawienie na odbieranie

efektów funkcjonowania systemu, przy braku aktywnego

wpływu obywateli na kształt państwa. Jednostronne relacje

jednostka – system polityczny.

 Typ kultury uczestniczącej

– aktywny współudział obywateli

w funkcjonowaniu systemu politycznego i wpływ na kształt

poszczególnych instytucji politycznych. Dwustronne relacje

jednostka – system polityczny.

Poszczególne typy mają charakter typów idealnych. W

rzeczywistości najczęściej spotkać można podtypy mieszane,

łączące elementy typów czystych. Taki charakter ma np. podtyp

kultury obywatelskiej – najbliższy współczesnym demokracjom

zachodnim.

KULTURA POLITYCZNA ELIT.

TYPOLOGIA T. N. CLARKA I L. FERGUSON

Kwestie fiskalne

Konserwatyzm

Liberalizm

Kwestie

Społecz

ne

Konserwaty

zm

Tradycyjni

Republikanie

Politycy Etniczni

Liberalizm

Nowi Fiskalni

Populiści

Tradycyjni

Demokraci

Poza

preferencjami

społecznymi

i

fiskalnymi,

przedstawiciele poszczególnych typów różnią się kręgiem
społecznym, do którego się odwołują. Dla Republikanów i
Nowych

Fiskalnych

Populistów

jest

to

jednostka.

Demokraci i Politycy Etniczni odnoszą się przede
wszystkim do zorganizowanych grup.

Źródło: T.N. Clark, L. Ferguson, City Money,
New York 1983

REGIONALNA KULTURA POLITYCZNA.

TYPOLOGIA D. ELAZARA

W USA wskazać można trzy główne typy kultury politycznej.

Kryterium budowy tej typologii ma charakter terytorialny i

etniczny. Główne typy to:

 Kultura moralistyczna

(Nowa Anglia – Purytanie,

członkowie radykalnych protestanckich grup religijnych).

Nadrzędność interesu publicznego nad prywatnym. Udział w

życiu politycznym i odpowiedzialność za państwo to moralny

obowiązek.

 Kultura

indywidualistyczna

(stany

Środkowego

Atlantyku, skupiska miejskie Środkowego Zachodu –

Irlandczycy, Niemcy, Polacy). Polityka jest rodzajem biznesu,

więc trzeba ją powierzyć fachowcom. Obowiązuje solidarność

i lojalność grupowa i dbałość głównie o interes prywatny.

 Kultura tradycjonalistyczna

(Południe – głównie

imigranci z Anglii, ale dążący do zrobienia majątku, a nie

budowy „nowego świata”). Polityka to rodzaj przywileju dla

wybranych – „dobrze urodzonych”. Hierarchia jest podstawą

porządku społecznego. Modelem do naśladowania jest

angielska arystokracja.

POZIOM ZAUFANIA INTERPERSONALNEGO

W WYBRANYCH KRAJACH EUROPEJSKICH

Źródło: R. Inglehart, Culture Shift in Advanced Industrial Society,
Princeton 1990

 Dane na wykresie wskazują odsetek badanych zgadzających
się, że większość ludzi zdecydowanie zasługuje lub raczej
zasługuje na zaufanie.
 Według badań CBOS z lutego 2002: 19% Polaków uważa, że
ludziom generalnie rzecz biorąc można zaufać, 79% Polaków
uważa, że w stosunkach z innymi trzeba być bardzo ostrożnym,
(według 2% badanych – trudno powiedzieć).

POZIOM ROZWOJU GOSPODARCZEGO, A

POZIOM ZAUFANIA INTERPERSONALNEGO

Źródło: R. Inglehart, Culture Shift in Advanced Industrial Society, Princeton

1990. Dane dotyczące PKB za rok 1984. Współczynnik

korelacji dla wszystkich 24 krajów objętych badaniami, r = .53

POZIOM ROZWOJU GOSPODARCZEGO, A

ZADOWOLENIE Z ŻYCIA

Źródło: R. Inglehart, Culture Shift in Advanced Industrial Society,
Princeton 1990
Dane dotyczące PKB za rok 1984. Satysfakcja z życia mierzona w skali
0-10. Współczynnik korelacji dla wszystkich 24 krajów objętych
badaniami, r = .67

MODERNIZACJA JAKO ZMIENNA KULTUROWA.

KONCEPCJA R. INGLEHARTA I W. BAKERA (I)

Nowoczesność (modernizacja) jest funkcją dwóch
zmiennych:

Tradycjonali
zm

Świeckość/Racjonaliz
m

Przetrwanie/Bezpiecz
eństwo

Auto-

ekspresja/Wolność

Tradycjonalizm/Świeckość

to

wymiar

związany

ze

stosunkiem do religii, szacunkiem dla władzy, autorytetów
i

hierarchii

oraz

znaczeniem

przypisywanym

patriotyzmowi.

Przetrwanie/Auto-ekspresja

to

wymiar

związany

ze

znaczeniem przypisywanym bezpieczeństwu z jednej, a
wolności osobistej z drugiej strony, a także np. z kwestią
zaufania do ludzi.

MODERNIZACJA JAKO ZMIENNA KULTUROWA

.

KONCEPCJA R. INGLEHARTA I W. BAKERA. (II)

HIND

U

KRAJE

POSTKOM.

KONFUCJ

.

AFRYKA

SUB-SAH.

MUZUŁM

.

EUROPA

PROTEST.

KRAJE
ANGLOJĘZ.

AMERYKA

ŁAC.

EUROPA KAT.

Jap.

ChR

L

Rosj

a

b.

NRD

Szwecj

a

Hol

.

Fr.

Port.

Meksyk

Tur.

Jordani
a

Rum.

UK

US
A

Irl.

BEZP.

AUTO-EKSP.

TRAD.

RACJON.

Braz.

Dane
pochodzą z
World Values
Survey,
obejmującego
77 krajów na
całym świecie.

Wykres na
podstawie:
R. Inglehart,
P. Norris,
Gender
Equality and
Cultural
Change around
the World,
Cambridge
2003.

UDZIAŁ KOBIET W ŻYCIU PUBLICZNYM,

A DOMINUJĄCA TRADYCJA RELIGIJNA

5 Krajów o najwyższym i 5 krajów o najniższym wskaźniku: A)
dyskusji o polityce wśród kobiet (1985-86), B) ilości kobiet w
parlamencie (1987) - dane w %.

Na podstawie: R. Inglehart, Culture Shift in Advanced Industrial
Society, Princeton 1990

A

B

„MATERIALIZM-POSTMATERIALIZM”.

KWESTIONARIUSZ BADAWCZY

A. Utrzymanie porządku w społeczeństwie.
B. Sprawienie by ludzie mieli większy wpływ na decyzje rządu.
C. Walka z rosnącymi cenami.
D. Ochrona wolności słowa.

E. Utrzymanie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego.
F. Sprawienie, że kraj będzie miał silne siły zbrojne.
G. Sprawienie by ludzie mieli większy wpływ na decyzje

podejmowane w ich miejscu pracy i w społeczności lokalnej.

H. Uczynienie naszych miast i wsi piękniejszymi.
I. Utrzymanie stabilności w gospodarce.
J. Budowa społeczeństwa przyjaznego i opartego o bliższe

kontakty między ludźmi.

K. Walka z przestępczością.
L. Budowa społeczeństwa w którym bardziej liczą się idee niż

pieniądze.

TEORIA ZMIANY PREFERENCJI

WARTOŚCI. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA.

W roku 1971

Ronald Inglehart

formułuje teorię opisującą i

wyjaśniającą zmiany w zakresie preferowanych wartości
zachodzące w społeczeństwach zachodnich. Zgodnie z jego
koncepcją zmiany te odbywają się zgodnie z dwoma
podstawowymi hipotezami:

 Hipoteza niedosytu

- ludzie przywiązują większą wagę do tych

wartości, których mają relatywnie mało. Niedostępność
określonej wartości czyni ją bardziej pożądaną, ważniejszą.

 Hipoteza socjalizacji

- preferencje wartości konkretnej osoby

odzwierciedlają warunki (rodzinne i społeczne) dominujące w
okresie przed osiągnięciem przez tę osobę dojrzałości, a więc w
dzieciństwie i we wczesnej młodości.

Od roku 1970, badaniami przy pomocy kwestionariusza
„materializm - post-materializm”, będącymi empirycznym
aspektem teorii R. Ingleharta, objęto 40 krajów (między innymi
kraje UE w ramach programu EuroBarometr).

TEORIA ZMIANY PREFERENCJI WARTOŚCI, A

TEORIA POTRZEB A. MASLOWA

Estet.

i Pozn.

Przynależności

i szacunku

Bezpieczeństwa

Fizjologiczne

Potrzeby

podstawow

e (wartości

materialne

)

Potrzeby

wyższego

rzędu

(wartości

post-

materialne)

Piękne miasta/ Wolność

słowa/ Liczą się idee –

nie pieniądze

Przyjazne społeczeństwo/

Większy wpływ na rząd/

Większy wpływ w pracy i

miejscu zamieszkania

Utrzymanie porządku/

Walka z

przestępczością/ Silne

wojsko

Stabilna gosp./

Wzrost gosp./

Walka ze

wzrostem cen

Hierarchia potrzeb wg A.

Maslowa

Kwestionariusz R.

Ingleharta „material. -

post-material.”

„MATERIALIZM – POST-MATERIALIZM”

W WYBRANYCH KRAJACH

Kraj

1981-

83

1990-

91

Zmian

a

RFN

W. Bryt.

Holandi

a

Francja

Belgia

Włochy

Hiszpa

nia

Finland

ia

Szwecja

Norweg

ia

Kanada

USA

Węgry

Japonia

RPA

-11

-13

-2

-14

-16

-39

-41

21

-10

-21

-6

-24

-50

-32

-16

14

0

26

4

2

6

-6

23

9

-19

14

6

-41

-19

-33

+25

+13

+28

+18

+18

+30

+35

+2

+19

+2

+20

+30

+9

+13

-17

Tabela pokazuje procent

osób wybierających

wartości post-materialne,

minus procent osób

wybierających wartości

materialne w

poszczególnych latach,

oraz zmianę jaka zaszła w

tym zakresie pomiędzy

latami 80., a latami 90.
Kolorem czerwonym

zaznaczono kraje, w

których post-materialiści

przeważają w liczbach

bezwzględnych.
RPA (kolor zielony) to

jedyne państwo, w

którym w badanym

okresie wzrosła

popularność wartości

materialnych.

Źródło: R. Inglehart, P. Abramson, Value
Change in Global Perspective, Ann
Arbor 1995

POZIOM ROZWOJU GOSPODARCZEGO, A

WARTOŚĆ INDEKSU POSTMATERIALIZMU

Źródło: R. Inglehart, P. Abramson, Value Change in Global Perspective,

Ann Arbor 1995.
Dane za lata 1990-91. Wykres pokazuje wybrane kraje. Współczynnik

korelacji dla wszystkich 40 państw objętych badaniem: r = . 68.

„MATERIALIZM – POST-MATERIALIZM”, A

POZIOM WYKSZTAŁCENIA I ROK URODZENIA

Wykres pokazuje preferowane wartości w zależności od roku
urodzenia (oś X), z uwzględnieniem poziomu wykształcenia, w
ramach poszczególnych generacji. Na osi Y procent osób
wybierających wartości post-materialne minus procent osób
wybierających wartości materialne. Dane z lat 1980-1989 dotyczą
ośmiu państw Europy Zachodniej (RFN, W. Brytanii, Holandii,
Danii, Irlandii, Francji, Belgii i Włoch).

Źródło:

R. Inglehart, P. Abramson, Value Change in Global Perspective,

Ann Arbor 1995

PREFERENCJE WARTOŚCI ZE WZGLĘDU

NA GENERACJĘ

Źródło: R. Inglehart, P. Abramson, Value Change in Global

Perspective, Ann Arbor 1995.
Wykres zawiera dane dotyczące trzech wybranych generacji. Cała

próba obejmuje siedem różnych generacji (222 699 respondentów)

w sześciu krajach Europy Zach. (RFN, Francja, Belgia, W. Brytania,

Włochy, Holandia).

PREFEROWANE WARTOŚCI, A UDZIAŁ W

ŻYCIU POLITYCZNYM

 Wykres pokazuje poparcie (w %)

dla ruchów antywojennych ze

względu na typ preferowanych

wartości (przy nazwie kraju podano

poziom korelacji obydwóch

zmiennych). Dane za lata 1990-

1991.

 Post-materialiści deklarują znacznie

większe niż materialiści poparcie

dla „Nowych Ruchów Społecznych”

(Zieloni, ruchy kobiece, ruchy alter-

globalizacyjne) oraz większe

zainteresowanie polityką.

 Post-materialiści deklarują

dwukrotnie większą niż materialiści

gotowość do uczestnictwa w

różnych formach protestu,

dotyczących ważnych dla siebie

spraw społecznych.

Źródło: R. Dalton, Citizen Politics,
Chatham 1996