Zarządzanie finansami w

Zarządzanie finansami w

sektorze finansów

sektorze finansów

publicznych

publicznych

Reguły gospodarki budżetowej

Reguły gospodarki budżetowej

poszczególnych jednostek samorządu

poszczególnych jednostek samorządu

terytorialnego stanowi ustawa z dnia

terytorialnego stanowi ustawa z dnia

27

27

sierpnia 2009 r. o finansach

sierpnia 2009 r. o finansach

publicznych

publicznych

( Dz. U., Nr 157 , poz. 1241 )

( Dz. U., Nr 157 , poz. 1241 )

Budżet jednostek samorządu terytorialnego jest

Budżet jednostek samorządu terytorialnego jest

podstawowym planem finansowym danej jednostki, o czym

podstawowym planem finansowym danej jednostki, o czym

świadczy jego zakres podmiotowy i przedmiotowy, forma,

świadczy jego zakres podmiotowy i przedmiotowy, forma,

w jakiej jest uchwalony i wyłączna właściwość organu

w jakiej jest uchwalony i wyłączna właściwość organu

stanowiącego do jego uchwalenia. To plan finansowy

stanowiącego do jego uchwalenia. To plan finansowy

uchwalony w drodze uchwały przez radę gminy na okres

uchwalony w drodze uchwały przez radę gminy na okres

jednego roku kalendarzowego, o charakterze dyrektywnym

jednego roku kalendarzowego, o charakterze dyrektywnym

i jednostkowym, na podstawie, którego gmina prowadzi w

i jednostkowym, na podstawie, którego gmina prowadzi w

sposób jawny i samodzielny swoją gospodarkę finansową.

sposób jawny i samodzielny swoją gospodarkę finansową.

Budżet obejmuje:

Budżet obejmuje:



dochody i wydatki organów gmin,

dochody i wydatki organów gmin,



dochody i wydatki komunalnych jednostek

dochody i wydatki komunalnych jednostek

budżetowych i zadań własnych gmin,

budżetowych i zadań własnych gmin,



wpłaty jednostek organizacyjnych

wpłaty jednostek organizacyjnych

rozliczających się z budżetami gmin,

rozliczających się z budżetami gmin,



dochody z podatków, opłat i innych

dochody z podatków, opłat i innych

należności gmin określonych ustawami,

należności gmin określonych ustawami,



dochody z majątku gmin,

dochody z majątku gmin,



subwencje z budżetu państwa,

subwencje z budżetu państwa,



wyodrębnione wydatki na

wyodrębnione wydatki na

finansowanie zleconych gminom

finansowanie zleconych gminom

zadań z zakresu administracji

zadań z zakresu administracji

rządowej,

rządowej,



dotacje celowe i dochody związane

dotacje celowe i dochody związane

z realizacją tych zadań.

z realizacją tych zadań.

W budżecie mogą być również tworzone

W budżecie mogą być również tworzone

rezerwy

rezerwy

(art. 173 ustawy z dnia 30 czerwca 2005r. o

(art. 173 ustawy z dnia 30 czerwca 2005r. o

finansach publicznych)

finansach publicznych)



ogólna

ogólna

– na wydatki nieprzewidziane, która

– na wydatki nieprzewidziane, która

nie może przekraczać

nie może przekraczać

1% wydatków ogółem,

1% wydatków ogółem,



celowa

celowa

– na wydatki, których szczegółowy

– na wydatki, których szczegółowy

podział nie może być dokonany

podział nie może być dokonany

w okresie opracowywania budżetu, nie może

w okresie opracowywania budżetu, nie może

przekroczyć 5%.

przekroczyć 5%.

Różnica między dochodami, a wydatkami budżetu

Różnica między dochodami, a wydatkami budżetu

stanowi

stanowi

jego nadwyżkę lub deficyt. Deficyt może być pokryty

jego nadwyżkę lub deficyt. Deficyt może być pokryty

przychodami pochodzącymi z (art. 168, ust 2., ustawy o

przychodami pochodzącymi z (art. 168, ust 2., ustawy o

finansach publicznych):

finansach publicznych):



sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych

sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych

przez jednostki samorządu terytorialnego,

przez jednostki samorządu terytorialnego,



kredytów zaciąganych w bankach krajowych,

kredytów zaciąganych w bankach krajowych,



pożyczek,

pożyczek,



prywatyzacji majątku danej jednostki,

prywatyzacji majątku danej jednostki,



nadwyżki budżetu z lat ubiegłych.

nadwyżki budżetu z lat ubiegłych.

Zasady wykonywania

Zasady wykonywania

budżetu

budżetu

gminy

gminy

Wykonywanie budżetu polega przede wszystkim na

Wykonywanie budżetu polega przede wszystkim na

pobieraniu dochodów i dokonywania wydatków w nim

pobieraniu dochodów i dokonywania wydatków w nim

zaplanowanych. Należy do kompetencji zarządu

zaplanowanych. Należy do kompetencji zarządu

gminy.

gminy.

Jest to proces obejmujący wiele różnych czynności

Jest to proces obejmujący wiele różnych czynności

faktycznych i prawnych, których przedmiotem jest

faktycznych i prawnych, których przedmiotem jest

realizacja zadań finansowych ustalonych w budżecie.

realizacja zadań finansowych ustalonych w budżecie.

Organem odpowiedzialnym za prawidłową realizację

Organem odpowiedzialnym za prawidłową realizację

budżetu jest organ wykonawczy - wójt i zarząd.

budżetu jest organ wykonawczy - wójt i zarząd.

Przysługuje mu wyłączne prawo dokonywania wydatków

Przysługuje mu wyłączne prawo dokonywania wydatków

budżetowych, zaciągania zobowiązań mających pokrycie

budżetowych, zaciągania zobowiązań mających pokrycie

w ustalonych w budżecie kwotach wydatków i emitowania

w ustalonych w budżecie kwotach wydatków i emitowania

papierów wartościowych. W przypadku stwierdzenia

papierów wartościowych. W przypadku stwierdzenia

niegospodarności w określonych jednostkach, opóźnień

niegospodarności w określonych jednostkach, opóźnień

w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków oraz

w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków oraz

naruszenia zasad gospodarki finansowej zarząd gminy

naruszenia zasad gospodarki finansowej zarząd gminy

może podjąć decyzję o zablokowaniu planowanych

może podjąć decyzję o zablokowaniu planowanych

wydatków budżetowych.

wydatków budżetowych.

W toku wykonywania budżetu może dojść do

W toku wykonywania budżetu może dojść do

konieczności dokonania zmian w zaplanowanych

konieczności dokonania zmian w zaplanowanych

dochodach i wydatkach budżetowych. Zmiany te

dochodach i wydatkach budżetowych. Zmiany te

mogą polegać na zmianach budżetu (zmiany

mogą polegać na zmianach budżetu (zmiany

ogólnej kwoty planowanych dochodów lub

ogólnej kwoty planowanych dochodów lub

wydatków) oraz na zmianach w budżecie (zmiany

wydatków) oraz na zmianach w budżecie (zmiany

przeznaczenia lub wielkości wydatków

przeznaczenia lub wielkości wydatków

planowanych w poszczególnych podziałkach

planowanych w poszczególnych podziałkach

klasyfikacji bez zmiany ogólnej sumy wydatków).

klasyfikacji bez zmiany ogólnej sumy wydatków).

Zmiany budżetu należą w zasadzie do wyłącznej

Zmiany budżetu należą w zasadzie do wyłącznej

kompetencji organu stanowiącego. Mogą być

kompetencji organu stanowiącego. Mogą być

jednak dokonywane tylko z inicjatywy organu

jednak dokonywane tylko z inicjatywy organu

wykonawczego. Następują one w formie uchwały.

wykonawczego. Następują one w formie uchwały.

Uchwały organów gminy dotyczące zobowiązań

Uchwały organów gminy dotyczące zobowiązań

finansowych muszą jednocześnie wskazywać

finansowych muszą jednocześnie wskazywać

źródło ich pokrycia. Nie zrealizowane kwoty

źródło ich pokrycia. Nie zrealizowane kwoty

planowanych wydatków budżetowych wygasają z

planowanych wydatków budżetowych wygasają z

upływem roku budżetowego.

upływem roku budżetowego.

W trakcie realizacji budżetu ważną role odgrywa skarbnik

W trakcie realizacji budżetu ważną role odgrywa skarbnik

gminy. Sprawdza on ważne czynności prawne pod

gminy. Sprawdza on ważne czynności prawne pod

względem legalności oraz budżetowego ich

względem legalności oraz budżetowego ich

zabezpieczenia.

zabezpieczenia.

Czyni to przez odmowę tzw. kontrasygnaty, tj. podpisu pod

Czyni to przez odmowę tzw. kontrasygnaty, tj. podpisu pod

dokumentem nie spełniającym wyżej wymienionych

dokumentem nie spełniającym wyżej wymienionych

wymogów. Jeżeli jednak jego zwierzchnik wyda mu

wymogów. Jeżeli jednak jego zwierzchnik wyda mu

pisemne polecenie podpisania takiego dokumentu, to

pisemne polecenie podpisania takiego dokumentu, to

wprawdzie dokonuje kontrasygnaty, ale powiadamia o tym

wprawdzie dokonuje kontrasygnaty, ale powiadamia o tym

rade gminy i regionalna izbę obrachunkową.

rade gminy i regionalna izbę obrachunkową.

Ostatnim etapem procedury budżetowej jest

Ostatnim etapem procedury budżetowej jest

kontrola. Całościowa kontrola wykonania

kontrola. Całościowa kontrola wykonania

budżetu gminy podlega Radzie Gminy.

budżetu gminy podlega Radzie Gminy.

Zarząd gminy przedstawia radzie gminy

Zarząd gminy przedstawia radzie gminy

i Regionalnej Izbie Obrachunkowej sprawozdanie

i Regionalnej Izbie Obrachunkowej sprawozdanie

z wykonania budżetu gminy za pierwsze

z wykonania budżetu gminy za pierwsze

półrocze

półrocze

w terminie do dnia 31 sierpnia.

w terminie do dnia 31 sierpnia.

Roczne sprawozdanie z wykonania budżetu

Roczne sprawozdanie z wykonania budżetu

gminy, zestawione według działów,

gminy, zestawione według działów,

rozdziałów i paragrafów opracowywane jest

rozdziałów i paragrafów opracowywane jest

przez zarząd gminy i przesyłane radzie

przez zarząd gminy i przesyłane radzie

gminy do dnia 31 marca roku następnego

gminy do dnia 31 marca roku następnego

oraz RIO i wojewódzkiemu urzędowi

oraz RIO i wojewódzkiemu urzędowi

statystycznemu.

statystycznemu.

Zarząd gminy opracowuje również, a wójt lub

Zarząd gminy opracowuje również, a wójt lub

burmistrz przesyła RIO i wojewodzie, odrębne

burmistrz przesyła RIO i wojewodzie, odrębne

roczne, zbiorcze sprawozdanie z wykonania

roczne, zbiorcze sprawozdanie z wykonania

planów

planów

finansowych zadań z zakresu administracji

finansowych zadań z zakresu administracji

rządowej zleconych gminie w układzie działów,

rządowej zleconych gminie w układzie działów,

rozdziałów i paragrafów. Informacja o wykonaniu

rozdziałów i paragrafów. Informacja o wykonaniu

budżetu powinna zawierać zestawienie dochodów i

budżetu powinna zawierać zestawienie dochodów i

wydatków wynikające z zamknięć rachunków

wydatków wynikające z zamknięć rachunków

budżetu gminy.

budżetu gminy.

Rada gminy rozpatruje powyższe sprawozdania z

Rada gminy rozpatruje powyższe sprawozdania z

wykonania budżetów w terminie do dnia 30 kwietnia roku

wykonania budżetów w terminie do dnia 30 kwietnia roku

następującego po roku budżetowym. W tym też terminie

następującego po roku budżetowym. W tym też terminie

podejmuje decyzję w przedmiocie udzielenia zarządowi

podejmuje decyzję w przedmiocie udzielenia zarządowi

absolutorium. Uchwała w przedmiocie udzielenia zarządowi

absolutorium. Uchwała w przedmiocie udzielenia zarządowi

absolutorium jest przedkładana przez wójta lub burmistrza

absolutorium jest przedkładana przez wójta lub burmistrza

RIO. Za naruszenie dyscypliny budżetowej przy

RIO. Za naruszenie dyscypliny budżetowej przy

wykonywaniu budżetu gminy grozi odpowiedzialność.

wykonywaniu budżetu gminy grozi odpowiedzialność.

Karami są: upomnienie, nagana i kara pieniężna.

Karami są: upomnienie, nagana i kara pieniężna.

Istota zarządzania

Istota zarządzania

finansami

finansami

w gminie.

w gminie.

Podstawowym obszarem zainteresowania

Podstawowym obszarem zainteresowania

finansami samorządowymi jest poszukiwanie

finansami samorządowymi jest poszukiwanie

odpowiedzi na pytania związane ze skutecznością i

odpowiedzi na pytania związane ze skutecznością i

efektywnością pobierania i gromadzenia

efektywnością pobierania i gromadzenia

dochodów

dochodów

budżetowych jednostek samorządu terytorialnego,

budżetowych jednostek samorządu terytorialnego,

zasadniczością i racjonalnością wydatków

zasadniczością i racjonalnością wydatków

ponoszonych przez organy tych jednostek oraz

ponoszonych przez organy tych jednostek oraz

pytania dotyczące poziomu i struktury długu

pytania dotyczące poziomu i struktury długu

jednostek samorządu terytorialnego.

jednostek samorządu terytorialnego.

Finanse gminy są częścią finansów

Finanse gminy są częścią finansów

publicznych. Są zjawiskami i procesami

publicznych. Są zjawiskami i procesami

pieniężnymi.

pieniężnymi.

Mają obiektywny charakter. Finanse to

Mają obiektywny charakter. Finanse to

stosunki społeczne powstające w związku z

stosunki społeczne powstające w związku z

gromadzeniem i wydatkowaniem środków

gromadzeniem i wydatkowaniem środków

pieniężnych.

pieniężnych.

Obejmują zjawiska i procesy związane z

Obejmują zjawiska i procesy związane z

gromadzeniem oraz rozdysponowaniem środków

gromadzeniem oraz rozdysponowaniem środków

publicznych przez gminy i podległe im jednostki

publicznych przez gminy i podległe im jednostki

organizacyjne. Taka polityka finansowa odnosi się

organizacyjne. Taka polityka finansowa odnosi się

do odpowiedniego gospodarowania funduszami

do odpowiedniego gospodarowania funduszami

własnymi i obcymi w celu zapewnienia gminie

własnymi i obcymi w celu zapewnienia gminie

środków niezbędnych w jej działalności.

środków niezbędnych w jej działalności.

Gospodarka finansowa

Gospodarka finansowa

Z kolei, gospodarka finansowa polega na

Z kolei, gospodarka finansowa polega na

pozyskiwaniu funduszów pieniężnych z różnych

pozyskiwaniu funduszów pieniężnych z różnych

źródeł i na ich wykorzystaniu. Obejmuje

źródeł i na ich wykorzystaniu. Obejmuje

wszystkie

wszystkie

formy działań związanych z przygotowaniem

formy działań związanych z przygotowaniem

przeprowadzenia wszelkiego rodzaju operacji

przeprowadzenia wszelkiego rodzaju operacji

pieniężnych, faktyczną realizację operacji

pieniężnych, faktyczną realizację operacji

pieniężnych, rewidencję i analizę operacji

pieniężnych, rewidencję i analizę operacji

pieniężnych w przeszłości w celu kształtowania

pieniężnych w przeszłości w celu kształtowania

przyszłych działań.

przyszłych działań.

Konstytucyjne zabezpieczenie

Konstytucyjne zabezpieczenie

interesów

interesów

finansowych gmin polega m.in. na:

finansowych gmin polega m.in. na:



zapewnieniu jednostkom samorządu

zapewnieniu jednostkom samorządu

terytorialnego udziału w dochodach

terytorialnego udziału w dochodach

publicznych odpowiednio do

publicznych odpowiednio do

przypadających mu zadań,

przypadających mu zadań,



dochodami jednostek samorządu

dochodami jednostek samorządu

terytorialnego są ich dochody własne

terytorialnego są ich dochody własne

oraz subwencje ogólne i dotacje

oraz subwencje ogólne i dotacje

celowe

celowe

z budżetu państwa,

z budżetu państwa,



źródła dochodów jednostek samorządu

źródła dochodów jednostek samorządu

terytorialnego mają być określone

terytorialnego mają być określone

ustawami,

ustawami,



wszelkie zmiany w zakresie zadań

wszelkie zmiany w zakresie zadań

i kompetencji jednostek samorządu

i kompetencji jednostek samorządu

terytorialnego winny następować wraz

terytorialnego winny następować wraz

z odpowiednimi zmianami w podziale

z odpowiednimi zmianami w podziale

dochodów publicznych.

dochodów publicznych.

Zarządzanie finansowe

Zarządzanie finansowe

Zarządzanie finansowe to perspektywiczne

Zarządzanie finansowe to perspektywiczne

i bieżące zapewnienie środków, pozwalając

i bieżące zapewnienie środków, pozwalając

skutecznie i ekonomicznie realizować zamierzenia

skutecznie i ekonomicznie realizować zamierzenia

wynikające ze strategii rozwoju jednostki poprzez:

wynikające ze strategii rozwoju jednostki poprzez:



wyznaczenie zakresu możliwości finansowych

wyznaczenie zakresu możliwości finansowych

w perspektywie wieloletniej,

w perspektywie wieloletniej,



określenie standardów przygotowania

określenie standardów przygotowania

programów i zadań do finansowania,

programów i zadań do finansowania,

z uwzględnieniem sposobów ich pomiaru,

z uwzględnieniem sposobów ich pomiaru,



zestawienie rocznych i wieloletnich

zestawienie rocznych i wieloletnich

planów jako sumy projektów i zadań

planów jako sumy projektów i zadań

bilansujących się z możliwościami

bilansujących się z możliwościami

finansowania,

finansowania,



powiązanie środków z celami

powiązanie środków z celami

(planowanie, monitorowanie,

(planowanie, monitorowanie,

sprawozdawczość, ocena).

sprawozdawczość, ocena).

Wyjściową funkcją zarządzania jest

Wyjściową funkcją zarządzania jest

planowanie,

planowanie,

po niej następuje organizowanie i kontrola.

po niej następuje organizowanie i kontrola.

Elementami zarządzania finansami gminy są:

Elementami zarządzania finansami gminy są:



planowanie budżetowe, w którym zapisane są

planowanie budżetowe, w którym zapisane są

bieżące dochody oraz bieżące wydatki.

bieżące dochody oraz bieżące wydatki.



planowanie finansowe o charakterze średnio

planowanie finansowe o charakterze średnio

i długookresowym związane jest z

i długookresowym związane jest z

zaciągnięciem kredytu.

zaciągnięciem kredytu.

Ustawa o finansach publicznych przewiduje

Ustawa o finansach publicznych przewiduje

ograniczenia w tym zakresie:

ograniczenia w tym zakresie:



łączny poziom zadłużenia na koniec roku nie może

łączny poziom zadłużenia na koniec roku nie może

przekraczać 60% dochodów budżetu jednostki

przekraczać 60% dochodów budżetu jednostki

samorządowej (art. 170, ust. 1, ustawy)

samorządowej (art. 170, ust. 1, ustawy)



przypadająca w danym roku spłata długu nie może

przypadająca w danym roku spłata długu nie może

przekroczyć 15% dochodów (art. 169, ust. 3

przekroczyć 15% dochodów (art. 169, ust. 3

ustawy)

ustawy)

W tym celu sporządza się prognozy wielkości

W tym celu sporządza się prognozy wielkości

obsługi długu i wielkość dochodów budżetowych

obsługi długu i wielkość dochodów budżetowych

w kolejnych latach.

w kolejnych latach.

Finansowanie inwestycji ukazuje z jednej strony

Finansowanie inwestycji ukazuje z jednej strony

dochody kapitałowe – dotacje na zadania

dochody kapitałowe – dotacje na zadania

inwestycyjne i dochody z majątku, a z drugiej,

inwestycyjne i dochody z majątku, a z drugiej,

wydatki o charakterze majątkowym (Przede

wydatki o charakterze majątkowym (Przede

wszystkim inwestycyjnym). Znaczna część

wszystkim inwestycyjnym). Znaczna część

wydatków budżetu inwestycyjnego finansowana

wydatków budżetu inwestycyjnego finansowana

jest przez środki dłużne – kredyty, obligacje.

jest przez środki dłużne – kredyty, obligacje.

Badanie płynności finansowej oraz zarządzanie długiem

Badanie płynności finansowej oraz zarządzanie długiem

związane jest głównie z koniecznością zasilania

związane jest głównie z koniecznością zasilania

finansowego jednostki samorządu terytorialnego. Dług

finansowego jednostki samorządu terytorialnego. Dług

publiczny może zostać zaciągnięty jedynie wówczas, gdy

publiczny może zostać zaciągnięty jedynie wówczas, gdy

planowane wydatki budżetowe są większe od dochodów

planowane wydatki budżetowe są większe od dochodów

budżetu. Zgodnie z art. 114 łączna kwota długu jednostki

budżetu. Zgodnie z art. 114 łączna kwota długu jednostki

samorządu terytorialnego na koniec roku nie może

samorządu terytorialnego na koniec roku nie może

przekroczyć 60% dochodów budżetu tej jednostki.

przekroczyć 60% dochodów budżetu tej jednostki.

Gmina może prowadzić działalność gospodarczą przez

Gmina może prowadzić działalność gospodarczą przez

w formie zakładu budżetowego. Zakłady te świadczą

w formie zakładu budżetowego. Zakłady te świadczą

usługi na zasadzie pełnej lub częściowej odpłatności.

usługi na zasadzie pełnej lub częściowej odpłatności.

Działalność oparta jest o roczny plan finansowy,

Działalność oparta jest o roczny plan finansowy,

zatwierdzony w ramach budżetu gminy, zawiera on:

zatwierdzony w ramach budżetu gminy, zawiera on:



przychody: własne i dotacje, nie większe jednak niż

przychody: własne i dotacje, nie większe jednak niż

50% planowanych przychodów,

50% planowanych przychodów,



wydatki na wynagrodzenia i inwestycje.

wydatki na wynagrodzenia i inwestycje.

Gmina może również prowadzić działalność

Gmina może również prowadzić działalność

w formie gospodarstwa pomocniczego, np.

w formie gospodarstwa pomocniczego, np.

gospodarstwo rolne, warsztaty przy szkole.

gospodarstwo rolne, warsztaty przy szkole.

Gospodarka finansowa gospodarstwa

Gospodarka finansowa gospodarstwa

pomocniczego wyodrębnia dochody i wydatki

pomocniczego wyodrębnia dochody i wydatki

tego

tego

gospodarstwa z dochodów i wydatków jednostki

gospodarstwa z dochodów i wydatków jednostki

macierzystej (gminy). Z osiągniętego zysku 50%

macierzystej (gminy). Z osiągniętego zysku 50%

gospodarstwo musi odprowadzić do budżetu.

gospodarstwo musi odprowadzić do budżetu.

Zagadnienia kontroli i nadzoru nad działalnością finansową

Zagadnienia kontroli i nadzoru nad działalnością finansową

uregulowane są w ustawie z 8 marca 1990 roku o

uregulowane są w ustawie z 8 marca 1990 roku o

samorządzie gminnym (np. kontrola sprawowana przez

samorządzie gminnym (np. kontrola sprawowana przez

radę gminy, skarbnika), ustawie z 13 listopada 2003 roku o

radę gminy, skarbnika), ustawie z 13 listopada 2003 roku o

dochodach jednostek samorządu terytorialnego (m.in.

dochodach jednostek samorządu terytorialnego (m.in.

konstrukcja absolutorium za wykonanie budżetu), ustawie z

konstrukcja absolutorium za wykonanie budżetu), ustawie z

30 czerwca 2005 roku o finansach publicznych (m.in.

30 czerwca 2005 roku o finansach publicznych (m.in.

odpowiedzialność kierownika jednostki sektora finansów

odpowiedzialność kierownika jednostki sektora finansów

publicznych za całość gospodarki finansowej).

publicznych za całość gospodarki finansowej).

Wiodącym aktem prawnym regulującym

Wiodącym aktem prawnym regulującym

kwestie zewnętrznej kontroli finansowej

kwestie zewnętrznej kontroli finansowej

jest

jest

ustawa z 7 października 1992 roku

ustawa z 7 października 1992 roku

(Dz. U. Nr 249, poz. 2104 z późn. zm.)

(Dz. U. Nr 249, poz. 2104 z późn. zm.)

o Regionalnych Izbach Obrachunkowych.

o Regionalnych Izbach Obrachunkowych.

Gospodarka finansowa gminy podlega

Gospodarka finansowa gminy podlega

również kontroli jej mieszkańców,

również kontroli jej mieszkańców,

którzy w

którzy w

wyborach samorządowych dokonują

wyborach samorządowych dokonują

wyboru

wyboru

rady gminy i których podatki stanowią

rady gminy i których podatki stanowią

źródło dochodów budżetu gminnego.

źródło dochodów budżetu gminnego.

Zarządzanie w jednostkach

Zarządzanie w jednostkach

samorządu terytorialnego

samorządu terytorialnego

Zarządzanie w jednostkach samorządu

Zarządzanie w jednostkach samorządu

terytorialnego jest procesem decyzyjnym, który

terytorialnego jest procesem decyzyjnym, który

wymusza podejmowanie działań na rzecz

wymusza podejmowanie działań na rzecz

zwiększenia efektywności funkcjonowania oraz

zwiększenia efektywności funkcjonowania oraz

lepszego i racjonalnego wykorzystania

lepszego i racjonalnego wykorzystania

publicznych

publicznych

zasobów pieniądza tak, aby przy danych środkach

zasobów pieniądza tak, aby przy danych środkach

zadanie zostało wykonane celowo, oszczędnie

zadanie zostało wykonane celowo, oszczędnie

i terminowo.

i terminowo.

Szczególne miejsce pełni analiza finansowa.

Szczególne miejsce pełni analiza finansowa.

Zajmuje się przede wszystkim wielkościami

Zajmuje się przede wszystkim wielkościami

ekonomicznymi w ujęciu pieniężnym, a w tym

ekonomicznymi w ujęciu pieniężnym, a w tym

sytuacją finansową jednostki samorządu

sytuacją finansową jednostki samorządu

terytorialnego w określonym momencie

terytorialnego w określonym momencie

czasowym

czasowym

oraz wynikami osiąganymi w analizowanym

oraz wynikami osiąganymi w analizowanym

okresie.

okresie.

Zajmuje się badaniem stanu i rozwoju szeroko

Zajmuje się badaniem stanu i rozwoju szeroko

rozumianych finansów JST oraz analizą i diagnozą

rozumianych finansów JST oraz analizą i diagnozą

finansowych skutków podejmowanych działań

finansowych skutków podejmowanych działań

oraz

oraz

realizowanych zadań przez JST. Można stwierdzić,

realizowanych zadań przez JST. Można stwierdzić,

że analiza finansowa dotyczy dwóch aspektów:

że analiza finansowa dotyczy dwóch aspektów:

efektywności gospodarowania publicznymi

efektywności gospodarowania publicznymi

zasobami pieniężnymi oraz oceny sytuacji

zasobami pieniężnymi oraz oceny sytuacji

finansowej.

finansowej.

Wskaźniki dochodowe

Wskaźniki dochodowe

Wygodnym narzędziem analizy finansowej jest

Wygodnym narzędziem analizy finansowej jest

metoda wskaźnikowa, która sprowadza się do

metoda wskaźnikowa, która sprowadza się do

obliczenia szeregu relacji między wielkościami

obliczenia szeregu relacji między wielkościami

występującymi w bilansie.

występującymi w bilansie.

Podstawą do opracowania wskaźników są

Podstawą do opracowania wskaźników są

dochody gminy (ogółem i własne), wydatki

dochody gminy (ogółem i własne), wydatki

ogółem i inwestycyjne, zadłużenie gminy oraz

ogółem i inwestycyjne, zadłużenie gminy oraz

wolne środki.

wolne środki.

Wyróżniamy trzy rodzaje wskaźników

Wyróżniamy trzy rodzaje wskaźników

finansowych- dochodowe, wydatkowe

finansowych- dochodowe, wydatkowe

i zadłużenia, których właściwa ocena

i zadłużenia, których właściwa ocena

pozwala na określenie wiarygodności

pozwala na określenie wiarygodności

kredytowej oraz pozwala zidentyfikować te

kredytowej oraz pozwala zidentyfikować te

obszary zarządzania, które wymagają

obszary zarządzania, które wymagają

poprawy.

poprawy.

Jednym ze wskaźników dochodowych jest

Jednym ze wskaźników dochodowych jest

wskaźnik dochodów ogółem z wyłączeniem

wskaźnik dochodów ogółem z wyłączeniem

dotacji celowych przeznaczonych na

dotacji celowych przeznaczonych na

finansowanie inwestycji.

finansowanie inwestycji.

Dochody ogółem = dochód ogółem

Dochody ogółem = dochód ogółem

–

–

dotacje celowe

dotacje celowe

Rosnące dochody wpływają korzystnie na

Rosnące dochody wpływają korzystnie na

sytuację

sytuację

gminy.

gminy.

Kolejnym wskaźnikiem z grupy dochodowej jest

Kolejnym wskaźnikiem z grupy dochodowej jest

wskaźnik dochodów na jednego mieszkańca gminy.

wskaźnik dochodów na jednego mieszkańca gminy.

dochody

dochody

ogółem

ogółem

Dochód na 1 mieszkańca = ----------------------- x

Dochód na 1 mieszkańca = ----------------------- x

100

100

liczba mieszkańców ogółem

liczba mieszkańców ogółem

Aby przekonać się o wrażliwości gminy i jej

Aby przekonać się o wrażliwości gminy i jej

budżetu na ewentualne zmiany w wielkości

budżetu na ewentualne zmiany w wielkości

poszczególnych rodzajów dochodów oblicza

poszczególnych rodzajów dochodów oblicza

się wskaźnik udziału subwencji ogólnych

się wskaźnik udziału subwencji ogólnych

i dotacji celowych w dochodach ogółem.

i dotacji celowych w dochodach ogółem.

Udział subwencji ogólnych

Udział subwencji ogólnych

w dochodach ogółem

w dochodach ogółem

subwencje ogółem

subwencje ogółem

=

=

------------------ x 100

------------------ x 100

dochody ogółem

dochody ogółem

Większy udział subwencji w strukturze dochodów

Większy udział subwencji w strukturze dochodów

budżetu J.S.T. stwarza zagrożenie zmniejszania się

budżetu J.S.T. stwarza zagrożenie zmniejszania się

możliwości realizacji przez nie zadań wraz

możliwości realizacji przez nie zadań wraz

z postępującymi kłopotami budżetu państwa ze

z postępującymi kłopotami budżetu państwa ze

względu na braki środków.

względu na braki środków.

Malejący udział subwencji przy rosnącym

Malejący udział subwencji przy rosnącym

dochodzie ogólnym nie powinien stanowić

dochodzie ogólnym nie powinien stanowić

zagrożenia dla budżetu gminy.

zagrożenia dla budżetu gminy.

Innym rodzajem dochodów J.S.T. są dotacje

Innym rodzajem dochodów J.S.T. są dotacje

z budżetu państwa, funduszy celowych

z budżetu państwa, funduszy celowych

i funduszy Unii Europejskiej.

i funduszy Unii Europejskiej.

Udział dotacji celowych w dochodach

Udział dotacji celowych w dochodach

ogółem

ogółem

dotacje celowe

dotacje celowe

= ----------------- x 100

= ----------------- x 100

dochody ogółem

dochody ogółem

Kolejnym wskaźnikiem obrazującym sytuację

Kolejnym wskaźnikiem obrazującym sytuację

finansową gminy jest wskaźnik udziału

finansową gminy jest wskaźnik udziału

wolnych środków w dochodach ogółem.

wolnych środków w dochodach ogółem.

Środki te są obliczane w następujący sposób

Środki te są obliczane w następujący sposób

wolne środki = dochody ogółem –

wolne środki = dochody ogółem –

wydatki

wydatki

bieżące –

bieżące –

koszt

koszt

obsługi długu

obsługi długu

Wysokość wolnych środków świadczy o względnej

Wysokość wolnych środków świadczy o względnej

swobodzie finansowej gminy i określa jej zdolność

swobodzie finansowej gminy i określa jej zdolność

kredytową, gdyż środki te mogą zostać

kredytową, gdyż środki te mogą zostać

wykorzystane na spłatę zaciągniętych przez gminę

wykorzystane na spłatę zaciągniętych przez gminę

kredytów. Relacja wolnych środków do dochodów

kredytów. Relacja wolnych środków do dochodów

ogółem informuje, jaka część dochodów zostanie

ogółem informuje, jaka część dochodów zostanie

w budżecie po dokonaniu wydatków bieżących.

w budżecie po dokonaniu wydatków bieżących.

Interpretacja wskaźników dochodowych

Interpretacja wskaźników dochodowych

informuje o samodzielności finansowej danej

informuje o samodzielności finansowej danej

J.S.T. w kreowaniu i generowani dochodów

J.S.T. w kreowaniu i generowani dochodów

własnych. Wskazuje również na inne rodzaje

własnych. Wskazuje również na inne rodzaje

dochodów, które stanowią największy udział

dochodów, które stanowią największy udział

w puli dochodów.

w puli dochodów.

Wskaźniki wydatkowe

Wskaźniki wydatkowe

Wskaźniki wydatkowe uwzględniają

Wskaźniki wydatkowe uwzględniają

całkowite możliwość realizowania

całkowite możliwość realizowania

wydatków

wydatków

prorozwojowych finansowanych

prorozwojowych finansowanych

dochodami i

dochodami i

przychodami budżetowymi.

przychodami budżetowymi.

Jednym z tych wskaźników jest wskaźnik

Jednym z tych wskaźników jest wskaźnik

udziału wydatków bieżących w wydatkach

udziału wydatków bieżących w wydatkach

ogółem:

ogółem:

wydatki bieżące

wydatki bieżące

Udział wydatków bieżących

Udział wydatków bieżących

w wydatkach ogółem

w wydatkach ogółem

wydatki bieżące

wydatki bieżące

= ----------------- x 100

= ----------------- x 100

wydatki ogółem

wydatki ogółem

Wysoki udział wydatków bieżących

Wysoki udział wydatków bieżących

w wydatkach ogółem może się wiązać

w wydatkach ogółem może się wiązać

np.

np.

z utrzymaniem rozbudowanej

z utrzymaniem rozbudowanej

administracji,

administracji,

a także wynagrodzeniami działu oświaty

a także wynagrodzeniami działu oświaty

i opieki społecznej.

i opieki społecznej.

Innym wskaźnikiem tej grupy jest wskaźnik

Innym wskaźnikiem tej grupy jest wskaźnik

wydatków majątkowych ogółem.

wydatków majątkowych ogółem.

Udział wydatków majątkowych

Udział wydatków majątkowych

w wydatkach ogółem

w wydatkach ogółem

wydatki majątkowe

wydatki majątkowe

= ------------------------ x 100

= ------------------------ x 100

wydatki ogółem

wydatki ogółem

Innym wskaźnikiem obrazującym

Innym wskaźnikiem obrazującym

kondycje

kondycje

finansową gminy jest poziom wydatków

finansową gminy jest poziom wydatków

na

na

1 mieszkańca

1 mieszkańca

wydatki ogółem

wydatki ogółem

=---------------------------

=---------------------------

x100

x100

liczba mieszkańców

liczba mieszkańców

Analiza wskaźników wydatkowych informuje

Analiza wskaźników wydatkowych informuje

o wielkości wydatków przeznaczonych na

o wielkości wydatków przeznaczonych na

zadania bieżące i inwestycje.

zadania bieżące i inwestycje.

Jaki procent wydatków ogółem stanowią

Jaki procent wydatków ogółem stanowią

wydatki bieżące , a jaki -wydatki

wydatki bieżące , a jaki -wydatki

majątkowe.

majątkowe.

Czy pieniądze są wykorzystywane w sposób

Czy pieniądze są wykorzystywane w sposób

racjonalny i właściwy.

racjonalny i właściwy.

Wskaźnik zadłużenia

Wskaźnik zadłużenia

Dokonywanie wydatków publicznych, które

Dokonywanie wydatków publicznych, które

nie mają pokrycia w dochodach

nie mają pokrycia w dochodach

budżetowych może powodować konieczność

budżetowych może powodować konieczność

zaciągania przez gminę zobowiązań.

zaciągania przez gminę zobowiązań.

Brak możliwości ich spłaty na koniec roku

Brak możliwości ich spłaty na koniec roku

budżetowego kreuje w sposób skumulowany

budżetowego kreuje w sposób skumulowany

dług publiczny.

dług publiczny.

Ocena zadłużenia gminy i maksymalnych

Ocena zadłużenia gminy i maksymalnych

jej

jej

granic dokonuje się w oparciu o relacje,

granic dokonuje się w oparciu o relacje,

które wynikają z obowiązujących przepisów.

które wynikają z obowiązujących przepisów.

Przyczyną zadłużania się gmin jest deficyt

Przyczyną zadłużania się gmin jest deficyt

budżetowy, czyli ujemna różnica między

budżetowy, czyli ujemna różnica między

dochodami a wydatkami budżetu.

dochodami a wydatkami budżetu.

Nadwyżka (deficyt) budżetowa = dochody

Nadwyżka (deficyt) budżetowa = dochody

ogółem – wydatki ogółem

ogółem – wydatki ogółem

Przychody gminy umożliwiają pokrycie

Przychody gminy umożliwiają pokrycie

występującego w ciągu roku budżetowego

występującego w ciągu roku budżetowego

niedoboru budżetu. Korzystanie przez

niedoboru budżetu. Korzystanie przez

gminę

gminę

z przychodów o charakterze zwrotnym

z przychodów o charakterze zwrotnym

powoduje wzrost poziomu zadłużenia.

powoduje wzrost poziomu zadłużenia.

Do wskaźników zadłużenia zaliczany jest

Do wskaźników zadłużenia zaliczany jest

wskaźnik udziału długu w dochodach

wskaźnik udziału długu w dochodach

ogółem=

ogółem=

dług ogółem

dług ogółem

------------------------------ x100

------------------------------ x100

dochód ogółem

dochód ogółem

Bariera ustawowa - 60%

Bariera ustawowa - 60%

Wskaźnik obsługi długu,

Wskaźnik obsługi długu,

który informuje, czy

który informuje, czy

istnieją jeszcze rezerwy dla zadłużania

istnieją jeszcze rezerwy dla zadłużania

się.

się.

Wskaźnik kwoty

Wskaźnik kwoty

obsługi długu

obsługi długu

kwota obsługi długu

kwota obsługi długu

= --------------------------- x 100

= --------------------------- x 100

dochody ogółem

dochody ogółem

Łączna kwota obsługi długu nie może przekroczyć

Łączna kwota obsługi długu nie może przekroczyć

w danym roku budżetowym 15%

w danym roku budżetowym 15%

Dobrym źródłem informacji o finansach gminy

Dobrym źródłem informacji o finansach gminy

jest

jest

wskaźnik wydatków inwestycyjnych do wolnych

wskaźnik wydatków inwestycyjnych do wolnych

środków.

środków.

Wskaźnik wydatków inwestycyjnych

Wskaźnik wydatków inwestycyjnych

do wolnych środków

do wolnych środków

wydatki inwestycyjne

wydatki inwestycyjne

= -------------------------- x 100

= -------------------------- x 100

wolne środki

wolne środki

Rosnący poziom relacji wydatków

Rosnący poziom relacji wydatków

inwestycyjnych do wolnych środków

inwestycyjnych do wolnych środków

świadczy o tym, że stopniowo

świadczy o tym, że stopniowo

zmniejszają

zmniejszają

się środki własne w miarę wzrostu

się środki własne w miarę wzrostu

zaangażowania w realizację inwestycji.

zaangażowania w realizację inwestycji.

Zaprezentowane wyżej wskaźniki

Zaprezentowane wyżej wskaźniki

zadłużania

zadłużania

informują z jednej strony o wielkości

informują z jednej strony o wielkości

zadłużenia ogółem gminy oraz o

zadłużenia ogółem gminy oraz o

obciążeniu

obciążeniu

budżetu spłatą długu publicznego,

budżetu spłatą długu publicznego,

natomiast z drugiej spełniają funkcję

natomiast z drugiej spełniają funkcję

ograniczającą możliwość zadłużania się.

ograniczającą możliwość zadłużania się.

Ostatni wskaźnik stanowi efekt ilorazu

Ostatni wskaźnik stanowi efekt ilorazu

dochodów ogółem, łącznie z dotacjami na

dochodów ogółem, łącznie z dotacjami na

inwestycje do wydatków ogółem.

inwestycje do wydatków ogółem.

Efekt ilorazu dochodów ogółem, łącznie

Efekt ilorazu dochodów ogółem, łącznie

z dotacjami na inwestycje do wydatków

z dotacjami na inwestycje do wydatków

dochody ogółem

dochody ogółem

ogółem = -------------------------- x 100

ogółem = -------------------------- x 100

wydatki ogółem

wydatki ogółem

Odwrotnym do omawianego jest wskaźnik

Odwrotnym do omawianego jest wskaźnik

udziału

udziału

wydatków ogółem w dochodach ogółem, który

wydatków ogółem w dochodach ogółem, który

służy do oceny adekwatności środków

służy do oceny adekwatności środków

finansowych

finansowych

przyznanych J.S.T. (środki bezzwrotne) do

przyznanych J.S.T. (środki bezzwrotne) do

zakresu

zakresu

realizowanych przez nie zadań.

realizowanych przez nie zadań.

Jeżeli wskaźnik ten przekracza 100%,

Jeżeli wskaźnik ten przekracza 100%,

świadczy to o tym, że J.S.T. decyduje się na

świadczy to o tym, że J.S.T. decyduje się na

deficytowe finansowanie swoich zadań.

deficytowe finansowanie swoich zadań.

Powstający deficyt związany jest

Powstający deficyt związany jest

z podejmowanym wysiłkiem inwestycyjnym,

z podejmowanym wysiłkiem inwestycyjnym,

kiedy to planowane/ zrealizowane wydatki

kiedy to planowane/ zrealizowane wydatki

przekraczają planowane/wykonane dochody.

przekraczają planowane/wykonane dochody.

Zawartość informacyjna wskaźników to wskazanie

Zawartość informacyjna wskaźników to wskazanie

faktycznych możliwości finansowania nakładów

faktycznych możliwości finansowania nakładów

związanych

związanych

z rozwojem danej jednostki samorządu terytorialnego,

z rozwojem danej jednostki samorządu terytorialnego,

z tym że wskaźnik dochodowy określa możliwości

z tym że wskaźnik dochodowy określa możliwości

wynikające z rzeczywistej nadwyżki wolnych środków

wynikające z rzeczywistej nadwyżki wolnych środków

finansowych, natomiast wskaźnik wydatkowy uwzględnia

finansowych, natomiast wskaźnik wydatkowy uwzględnia

całkowite możliwości realizowania wydatków

całkowite możliwości realizowania wydatków

prorozwojowych finansowanych dochodami budżetowymi.

prorozwojowych finansowanych dochodami budżetowymi.