Posag

(Dos)

Stosunki majątkowe między

małżonkami

• Żona wchodząc pod władzę męża traciła

podmiotowość prawną (stawała się osobą

alieni iuris) i w związku z tym „traciła

cały swój majątek”

(mieliśmy tu przy tym do

czynienia z przypadkiem sukcesji uniwersalnej)

 Nabywała jednak prawo dziedziczenia

beztestamentowego po mężu, jako jego

agnacyjna córka

• Jeżeli żona nie wchodziła pod władzę

męża (np. pozostawała osobą sui iuris) –

między małżonkami istniała pełna

rozdzielność majątkowa

Posag a małżeństwo

• Posag jest to majątek jaki otrzymywał mąż

dla ułatwienia mu ponoszenia ciężarów
małżeństwa (onera matrimonii)

• Posag może istnieć tylko w wypadku ważnie

zawartego małżeństwa:

• Ulpian D.23.3.3:

„Termin <posag> nie odnosi się do tych małżeństw,
które nie mogą istnieć [być ważne], bowiem nie
może być posagu bez małżeństwa. Gdzie zatem nie
ma nazwy małżeństwa, nie ma posagu.”

Rodzaje posagu ze względu na

osobę, która go ustanawia

• Tituli ex corpore Ulpiani

6.3

Dos jest nazywana albo
„profecticia”, tj. jeśli posag
ustanowił ojciec kobiety, albo
"adventicia", tj. taki, który
ustanowiony jest przez
kogokolwiek innego

Rodzaje posagu ze względu na osobę,

która go ustanawia

• Dos profetica

(ustanawiany przez ojca lub dziadka – krewnego
w linii prostej kobiety)

• Dos adventicia

(ustanawiany przez inną osobę, ewentualnie
samą żonę – jeśli była osobą sui iuris)
W tym

Dos recepticia

(posag ustanawiany przez osobę trzecią, która
zastrzegała sobie jego zwrot na wypadek
rozwiązania małżeństwa)

Sposoby ustanowienia posagu

• Tituli ex corpore Ulpiani:

6.1

Dos aut datur, aut dicitur, aut promittitur.

„Posag albo jest dany [dotis datio], albo

przyrzeczony jednostronnie [dotis dictio], albo

obiecany [dotis promissio]”
6.2

Ustanowić posag przez jednostronne

przyrzeczenie [dotis dictio] może kobieta, która

ma wyjść za mąż, i jej dłużnik, jeśli przyrzeka

na jej polecenie. Tak samo wstępny kobiety

męskiej płci spokrewniony z nią w linii

męskiej, np. ojciec lub dziadek ojczysty.

Ustanowić posag w drodze dotis datio lub

promissio mogą wszyscy.

Sposoby ustanowienia posagu

• Dotis datio

– przeniesienie własności rzeczy

posagowych

• Dotis dictio

– jednostronne przyrzeczenie

ustanowienia posagu (przez ojca, kobietę sui
iuris, dłużnika kobiety)

• Dotis promissio

- przyrzeczenie posagu w

formie zawartej stypulacji

• Pactum dotale

– nieformalne umowa

ustanawiającego i przyjmującego posag (w
prawie poklasycznym)

Własność rzeczy posagowych

• Ulpian D.23.3.7.3:

„[…] Rzeczy dane jako posag w trakcie
trwania małżeństwa stają się własnością
męża […]”

• Posag: „ekonomicznie dobro żony choć

prawnie własność męża”

• Lex Iulia de fundo dotali (za Augusta) –

zakaz zbywania przez męża gruntów danych
mu w posagu bez zgody żony

Własność rzeczy posagowych

• Jeżeli przedmiotem posagu były pieniądze

stosowano zasadę surogacji

• Ulpian D.23.3.54:

„Rzeczy, które zostały nabyte za pieniądze

posagowe, uważa się za rzeczy należące do

posagu”

• Mąż odpowiada za zarząd rzeczami

wchodzącymi w skład posagu jedynie jeśli

przekroczy miarę staranności jaką dokłada

we własnych sprawach

(culpa levis in concreto

- to poznamy dokładniej na prawie zobowiązań 

Pożytki z posagu

• Status pożytków z posagu:
• Ulpian D.23.3.7 pr:

„Słuszność wymaga, by mąż miał własność pożytków
z posagu; skoro on ponosi ciężary małżeństwa, to
słusznym jest, by on pobierał pożytki z posagu.”

• Ulpian D.23.3.7.1:

„Pożytki, które posag przyniósł w czasie małżeństwa
nie stają się jego częścią, ale te uzyskane przed
zawarciem stają się jego częścią, chyba że strony
mające się pobrać postanowiły co innego, wtedy
pożytki uważane są za darowiznę.”

Ryzyko utraty rzeczy posagowych

• Ryzyko przypadkowej utraty rzeczy należących do

posagu spoczywa na ustanawiającym, chyba że:

 Oszacowanie (aestimatio),

 Rzeczy dane w posagu były rzeczami zamiennymi

Gaius D.23.3.42:

„Rzeczy dane w posagu, które podlegają zważeniu,

policzeniu lub zmierzeniu [pondere, numero,

mensura], przechodzą na ryzyko męża, ponieważ są

dane tak, aby mąż zbył je wedle swego uznania i aby

po rozwiązaniu małżeństwa zwrócił tyle samo takiego

samego rodzaju; on lub dziedzic jego”

Wymogi staranności w

administrowaniu posagiem

• Paulus D. 23.3.17:

„Co do rzeczy posagowych mąż winien

odpowiadać [praestare] tak za podstęp, jak i

winę, ponieważ dla swojej korzyści przyjmuje

posag. Będzie także odpowiadał za

dochowanie staranności, której

dochowuje we własnych sprawach. Jeśli po

daniu rzeczy oszacowanej małżeństwo nie

zostanie zawarte, należy spojrzeć, co

powinno zostać zwrócone: czy rzecz, czy

wartość. Lecz wydaje się, że intencją stron

było, by oszacowanie nastąpiło tylko, gdy

małżeństwo zostało zawarte, ponieważ nie

inna była przyczyna układających się; zatem

rzecz musi być zwrócona, nie wartość.”

Sposoby odzyskania posagu

Początkowo – brak obowiązku zwrotu

Okres przedklasyczny: actio ex stipulatu

wytaczana na podstawie cautio rei uxoriae

Okres klasyczny: actio rei uxoriae

(współistnieje z actio ex stipulatu)

Za Justyniana: utworzona zreformowana actio

ex stipulatu (łącząca elementy actio rei uxoriae
i actio ex stipulatu)

Actio rei uxoriae

• Zwrot w wypadku śmierci żony

• Tituli ex corpore Ulpiani

6.4:

Jeśli kobieta zmarła podczas trwania małżeństwa,

posag ustanowiony przez ojca wraca do niego,

jednak mąż zachowuje 1/5 posagu na każde dziecko

[bez ograniczenia maksymalnej wartości zatrzymania].

Jeśli ojca nie ma – posag pozostaje u męża.
6.5:

Posag ustanowiony przez inną osobę niż ojciec

zostaje zawsze u męża [po śmierci żony], chyba że ten,

kto dał posag przyjął stypulację, że posag zostanie mu

zwrócony. Wówczas posag nosi nazwę <recepticia>.

Actio rei uxoriae

• Zwrot posagu w wypadku rozwodu

• Tituli ex corpore Ulpiani

6.6

W przypadku rozwodu nie ma różnicy, przez kogo

był ustanowiony posag. Istotne jest to, czy kobieta

jest osobą sui iuris czy alieni iuris. W pierwszym

przypadku ona sama (i tylko ona) ma prawo

żądania zwrotu posagu. W drugim, zwrotu posagu

może żądać ojciec, za zgodą córki.
6.7

Jeśli kobieta umrze po dokonanym rozwodzie, lecz

przed odzyskaniem posagu (wytoczeniem skargi),

jej spadkobiercy nie będą mieli prawa wytoczenia

skargi o zwrot posagu, chyba że mąż był w zwłoce.

Sposób rozliczeń przy actio rei uxoriae

• Tituli ex corpore Ulpiani

6.8

Sposób zwrotu posagu uzależniony jest od tego,

jakie składniki go stanowiły. Jeśli stanowiły go

rzeczy zamienne, posag powinien być zwrócony w

trzech rocznych ratach, chyba że umówiono się,

że zwrot nastąpi od razu w całości. Inne

składniki majątku posagowego powinny być

zwrócone natychmiast.

6.9
Po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód, mąż ma

prawo zatrzymania [ius retentionis] części

posagu z powodu: [1] dzieci, [2] obyczajów

(sposobu prowadzenia się żony), [3] nakładów, [4]

podarowanych rzeczy oraz [5] rzeczy, które żona

bezprawnie zabrała z majątku męża.

Sposób rozliczeń przy actio rei uxoriae

• Tituli ex corpore Ulpiani

6.10

Prawo zatrzymania ze względu na dzieci ma

miejsce wtedy, gdy rozwód dokonany został z

winy żony lub ojca, pod którego jest władzą.

Wówczas mąż ma prawo zatrzymać 1/6 posagu

na każde dziecko, jednak nie więcej niż połowę

posagu.
6.12

Z powodu obyczajów mąż ma prawo zatrzymać

1/6 posagu, gdy żona „poważnie” naruszyła dobre

obyczaje. Jeśli naruszyła je „lekko”, mąż może

zatrzymać 1/8. Ciężkim naruszeniem jest tylko

cudzołóstwo, lżejszym – każde inne.

Darowizny między małżonkami

• Generalna zasada:

zakaz darowizn między małżonkami

(co miało swój sens tylko wtedy, gdy żona nie wchodziła pod władzę

męża)

• Ulpian D.24.1.1:

„Zwyczajowo u nas przyjęto, że nie są ważne darowizny między

mężem i żoną. Przyjęto zaś to, aby z wzajemnej miłości nie byli

nawzajem ograbieni darowiznami bez opamiętania, przez

nieumiarkowaną wobec siebie swobodę.”

• Ulpian D.24.1.3.pr:

„Takie uzasadnienie zostało także wybrane w uzasadnieniu

naszego cesarza Antoninusa Piusa, ponieważ wskazał on, że

darowizn między mężem i żoną zakazali nasi podkowie, ceniący

uczciwą miłość samych serc, a także biorący pod uwagę opinię o

małżonkach, aby nie byli postrzegani jaka ci, których zgoda

została pozyskana pieniędzmi lub aby bardziej szczodra ze stron

nie popadła w ubóstwo, a mniej szczodra nie stała się bogatsza.”

Darowizny między małżonkami

• Donatio ante nuptias – darowizna przed

zawarciem małżeństwa

• Donatio propter nuptias – darowizna po

zawarciu małżeństwa (od Justyniana)

• Początkowo mąż zobowiązany był do zwrotu

darowizny jedynie, gdy małżeństwo ustało z jego

winy lub gdy ustało przez jego śmierć. Następnie

mąż zwracał przedmiot darowizny w wypadku

rozwiązania małżeństwa, chyba że ono nastąpiło w

winy współmałżonki

• Jeśli żyły dzieci z małżeństwa mąż miał na

przedmiocie darowizny jedynie prawo użytkowania

Next time

Partia potestas, opieka, kuratela

Z Podręcznika
• Rozdział V § 18-19
Z Podręcznika PR-PPP:
• Rozdział 3.2.1. i 3.2.3.

Źródła:
• G.1.98-107; G.1.124-135; G.1.138-200; G.

4.82-97

Next time – warto zajrzeć

Warto zajrzeć:

• F. Longchamps de Bérier, Ograniczenia władzy

ojcowskiej (cz. II, rozdział 1), [w:] Nadużycie
prawa w świetle rzymskiego prawa
prywatnego, Wrocław 2007, s. 81-110.

• M. Kuryłowicz, Geneza i forma rzymskiej

adopcji, Annales UMCS Sec. G. Ius 22 (1975),
s. 143-161.