Psychologia

zdrowia



     

Orientacja patogenetyczna

(etiopatogenetyczna);

ZDROWIE JEST NEGATYWNE, nie ma stanu pozytywnego.

1)

etiopatogeneza – dział patologii, rozumianej jako nauka

o

przyczynach

choroby;

zajmujący

się

sposobami

powstawania zaburzeń.

2)

etiologia – A. nauka o przyczynach choroby i czynnikach

kształtujących obraz choroby; B. empirycznie ustalone lub
teoretycznie

uzasadnione

przyczyny

i

okoliczności

powstawania chorób, które wyjaśniają związek między
czynnikiem chorobotwórczym a procesem chorobowym.

3)

czynniki chorobotwórcze (patogeny)- czynniki

pozostające w związku przyczynowo-skutkowym z chorobą.

Zdrowie i choroba

• Orientacja patogenetyczna

-

ZDROWIE ROZUMIANE JAKO BRAK
CHOROBY

-

MODEL LINIOWY, PRZYCZYNOWO-
SKUTKOWY

• Wieloczynnikowe ujmowanie

etiopatogenezy:

a) Etiopatogenetyczne
b) Patoplastyczne
c) Usposabiające
d) Wyzwalające/ spustowe

Zdrowie i choroba

• Orientacja patogenetyczna

U

Uwarunkowanie wieloczynnikowe, myślenie

‘kontekstem’,

konfiguracjami; zdrowie jest

powiązane ze stresem. Człowiek bezustannie
napotyka na wymagania, które wymagają
przystosowania się, adaptacji, radzenia sobie z
wymaganiami. To pewna dynamika; zdrowie jest
procesem i jest pozytywne. Zdrowie zależy od
efektywności tego procesu, zmagania się; jego
wynik, decyduje o zdrowiu. Zależy ono od
heterostazy. Korzystniej jest je ujmować na
wymiarze: pełne zdrowie – choroba. Umożliwia
to wyodrębnianie poziomów zdrowia.

Zdrowie i choroba

• Orientacja salutogenetyczna

-

ZDROWIE ROZUMIANE DOBROSTAN

-

ZDROWIE JEST PROCESEM I JEST

POZYTYWNE

-

MOŻLIWE JEST WYRÓŻNIENIE

POZIOMÓW ZDROWIA

• Czynniki tworzące zdrowie:

a)

Potencjały zdrowia

b)

Stresory

c)

Poczucie koherencji

d)

Styl życia

Zdrowie i choroba

• Poczucie koherencji:

-

Poczucie zrozumiałości (złożona

zmienna podmiotowa, która zarządza
zasobami; mam przekonanie, że świat
jest poznawalny, da się opanować,
zrozumieć);

•

- Poczucie zaradności (sterowalności;
poczucie, że mamy do dyspozycji sposób
na radzenie sobie z trudnościami, na ich
przezwyciężenie; nie, że wszystko mam
w sobie, ale wiem , do kogo się udać);

•

-

Poczucie sensowności

Norma i normalność

• NORMA – idealny lub realny wzór

normalności

.

• NORMALNOŚĆ – właściwość albo

zbiór właściwości przypisanych
ludziom, grupom i zgodnych ze
wzorem normalności czyli normą

.

• Norma społeczno - kulturowa
• Norma statystyczna
• Norma teoretyczna

Norma i normalność

• Norma statystyczna, ilościowa

Jest wynikiem pomiaru i odzwierciedla rozkład określonej

cechy w populacji. Przedmiotowe odniesienia tej normy jako
przeciętnej, mogą dotyczyć różnych cech (biologicznych, jak np.
wzrost, ciężar ciała; fizjologicznych, np. temp. ciała, ciśnienie
oraz psychicznych, jak uczenie się, zapamiętywanie, czas reakcji,
liczba punktów na skali neurotyzmu itp.). Wyniki pomiaru to
najczęściej przeciętne wartości liczbowe lub zakresy wyników
przeciętnych, czyli normalnych. Normalnością byłoby więc takie
nasilenie cechy lub stanu, które mieści się w granicach nie
odbiegających od przeciętnej w danej populacji. Znając normy
ilościowe różnych cech, możemy porównać z nimi wyniki
konkretnego człowieka i określić, czy przysługuje mu atrybut
normalności. Określając normalność psychologiczną, czasem
podaje się, że wynik ilościowy, uzyskany przez badanego, jest
normalny w tym sensie, że nie jest niższy od przeciętnej w
populacji (ważne ze względu na dyskusje wokół normalności
intelektualnej – czy wynik IQ, znacznie przekraczający wynik
średni, można uznać za brak normalności psychicznej).

Norma i normalność

• Norma społeczno-kulturowa

Składają się na nią dwa pojęcia.

1

) Za normalne uznaje się zachowanie i sposób bycia przeciętne, typowe, tzn.

charakterystyczne dla powszechnego wzoru zachowań w danej kulturze

(zgodne ze zwyczajami, konwencjonalne). Człowiek normalny – w sensie

‘typowy dla danej kultury’. Nie spełnianie pewnych naturalnych i uznanych

oczekiwań związanych z kulturą, nazywane jest dewiacją. Znaczny stopień

dewiacji od oczekiwań społecznych grozi różnymi sankcjami społecznymi,

nawet, gdy zachowania takie nie przekraczają norm społecznych, prawnych

i moralnych.

2) Te prawa właśnie są podstawą drugiego sposobu rozumienia normy - jako

spełniania wyraźnie określonych powinności społecznych, w różny sposób

skodyfikowanych. Osoba, która nie spełnia powszechnych norm etycznych i

prawnych uspołecznionej kultury, jest nienormalna w tym sensie, że

narusza ład społeczny i zagraża funkcjonowaniu społeczności i rozwojowi

jednostek. Jednak czasem same te wzory kultury mogą być zaburzone (np.

systemy społeczne, jak odmiany faszyzmu, struktur totalitarnych; wartości

grup przestępczych); wówczas dewiacja jednostki od tych patologicznych

norm grupowych nie jest przejawem choroby psychicznej. Wyraźnie widać,

że normalność społeczno-kulturowa ma relatywistyczny charakter. Ostre

odbieganie od norm danej kultury utrudnia funkcjonowanie i może być

przyczyną zachorowania, więc należy uwzględnić, że „jednym z warunków

zdrowia psychicznego, albo wymiarem zdrowia psychicznego (...) jest to,

aby nie być całkowicie nieprzystosowanym do dostępnych w tej kulturze

sposobów postępowania” (J. Sowa).

Norma i normalność

•

Norma teoretyczna

Jest stosowana wówczas, gdy odnosi się stan jednostek lub grup do

ogólnych prawidłowości lub twierdzeń zawartych w różnych teoriach
naukowych na temat fizjologicznego, psychologicznego i społecznego
funkcjonowania człowieka i grup społecznych. Porównuje się pewne
obserwowalne wskaźniki z twierdzeniami teoretycznymi (tzw. podejście
poszukujące normy jako wzorca – ideału). Trafność przypisywania
normalności konkretnym jednostkom, jako odwzorowania koncepcji,
zależy od poprawności teorii procesów psychicznych, osobowości,
relacji i systemów społecznych oraz od poziomu operacjonalizacji
twierdzeń teoretycznych (np. normalność w koncepcji zasobów
Hobfolla określamy w odniesieniu do posiadania normalnych zasobów
odpornościowych; według innej koncepcji – normalność procesu
rozwoju w określonym cyklu życia; w jeszcze innej - czy osoba jest
osobą normalną w sensie posiadania spójnej struktury Ja i pozytywnej
samooceny – różne kryteria normalności w zależności od teorii).
Jednak nie można opracować jednej, ogólnie obowiązującej definicji
zdrowia, która podałaby nie tylko ogólną kategorię, ale i kryteria
zdrowia. Bardzo konkretne kryteria zdrowia mogą być bowiem sobie
przeciwstawne (np. racjonalizm – intuicja, refleksja – działanie).

Norma i normalność

NORMALNOŚĆ TO UWARUNKOWANIE DLA

ZDROWIA

POTENCJAŁY ZDROWIA

RODZAJE NORMALNOŚCI

Potencjały, wyznaczniki zdrowia – normalność

biolog., społ., psychologiczna.

Wysokie potencjały normalności sprzyjają

osiąganiu zdrowia na swój własny,

indywidualny sposób

Patologia

• PATOLOGIA – odstępstwo od normy w postaci częstości

występowania jakiejś cechy czy zachowania niezgodnego z
oczekiwaniami większości albo z aktualnie obowiązującymi
normami. Takie rozumienie pojęcia wprowadza pewną trudność.
Otóż, kryteria rozpoznawania zaburzeń psychicznych zmieniają się
w zależności od zmian kulturowych, ideologicznych i obyczajowych.
Coś, co kiedyś uznawano za patologię, dziś może nią nie być (np.
stosunek do homoseksualizmu). Rosenhan i Seligman (1994)
wprowadzają pojęcie podobieństwa rodzinnego, które oznacza zbiór
elementów – kryteriów, pozwalających rozpoznać nienormalność
(„rodzina kryteriów” anormalności). Rozpoznawana jest ona przez
określenie, czy dane zachowanie, myśl czy osoba zawiera w sobie
„rodzinne” podobieństwo do zachowań, myśli i ludzi, których
wszyscy uznalibyśmy za nienormalnych. Im więcej jest takich
elementów i im wyraźniejszy każdy z nich, tym bardziej
prawdopodobne jest, że osoby czy ich zachowania zostaną uznane
za nienormalne. Kryteriów tych jest wiele, ale trzeba być
świadomym, że wiele może zawodzić i być przyczyną błędnych
rozpoznań.

Patologia

• Kryteria pomagające odróżnić

patologię od normy wg. Rosenhana i
Seligmana.

• Cierpienie
• Trudności w przystosowaniu
• Nieracjonalność i dziwaczność
• Nieprzewidywalność i utrata kontroli
• Wyrazistość i niekonwencjonalność
• Dyskomfort obserwatora
• Naruszanie norm i ideałów

społecznych