Pojęcia normy, normalności i zdrowia

Norma - idealny lub realny wzorzec właściwości (zachowania, przebiegu procesów psychicznych, osobowości, rozwoju).

Normalność - zbiór właściwości przypisywanych osobom, grupom, społecznościom i instytucjom, które są zgodne ze wzorcem, czyli normą.

Podział norm w psychologii klinicznej:

• Ilościowe

• Społeczno - kulturowe

• Teoretyczne

Norma ilościowa - liczba, zakres liczb, miara tendencji centralnej reprezentatywnej dla pewnej populacji, może być stosowana jako podstawa do interindywidualnych porównań. Określa ona takie nasilenie właściwości, które nie odbiega od przeciętnych w danej populacji (jedno, czasem dwa odchylenia standardowe).

Wśród norm ilościowych wyróżniamy:

Normy biologiczne - określenie wartości w zakresie wzrostu, masy ciała, składu chemicznego płynów ustrojowych, tętna itp.

Normy psychiczne - określenie wartości w zakresie czasu reakcji, zakresu i przerzutności uwagi, pojemności pamięci, IQ, poziomu reaktywności czy kontroli emocjonalnej.

Uwaga! Wynik ilościowy uzyskany przez badanego jest normalny w tym sensie, że nie jest on niższy od przeciętnego w populacji.

Normy społeczne - kulturowo ukształtowane definicje zachowania uznawanego za pożądane. Za normalne uznaje się to, co jest powszechne i typowe dla danej kultury, zachowania zgodne ze zwyczajami i ustaloną konwencją.

Normy obyczajowe - przekazywane z pokolenia na pokolenie normy społeczne, zapewniające harmonię stosunków międzyludzkich i zaspokojenie potrzeb człowieka.

Normy moralne/normy prawne - skodyfikowane i zinstytucjonalizowane normy społeczne, obwarowane sankcjami (wyrzuty sumienia, wykluczenie, kary przewidziane w kodeksach prawnych).

Uspołecznienie w sensie adaptacji do wymagań norm uspołecznionej kultury (nie uwzględniamy kultur przestępczych czy patologicznych) sprzyja zarówno rozwojowi jednostki, jak i społeczności.

Norma teoretyczna - odniesienie danych jednostkowych do uznanych teorii naukowych. O stanie normalnym wnioskuje się przyrównując obserwowane wskaźniki do wzorca idealnego lub realnego (np. psycholog ma do dyspozycji wiele koncepcji ogólnego funkcjonowania)

Wszystkie ujęcia normy i moralności wymagają odniesienia do:

• Wzorów kultury i reguł uczestnictwa w kulturze

• Filozoficznej i psychologicznej koncepcji człowieka

• Biologicznych i psychologicznych koncepcji rozwoju człowieka

Model biomedyczny

zdrowie psychiczne = normalność

Negatywna definicja zdrowia: zdrowie = brak zaburzeń i choroby

Pozytywna definicja zdrowia: zdrowie = brak zaburzeń + „dobrostan”

Pierwszy krok w kierunku definicji pozytywnej:

Maria Jahoda - pogrupowane kryteria zdrowia psychicznego:

• postawy względem ja - pozytywna i wysoka samoocena, silne poczucie tożsamości

• zdolności do rozwoju i samorealizacji

• integracja

• autonomia

• realistyczne spostrzeganie rzeczywistości

• radzenie sobie z wymaganiami

Uwaga! Jahoda reprezentuje typowe podejście indukcyjne, które krytykowano ze względu na to, iż łączy się w nim kryteria pochodzące z różnych teorii o odmiennych założeniach ontologicznych i epistemologicznych.

Można posłużyć się wyróżnionymi kryteriami dla określenia typów zdrowia, np. ludzi adaptujących się do wymagań czy samorealizujących się. Kryteria można zrelatywizować do wieku, zhierarchizować lub odnieść do kultury.

Dwa nurty badań nad koncepcjami zdrowia:

• konstruowanie i rekonstrukcja koncepcji zdrowia zawartych w teoriach psychologicznych

Schemat postępowania:

- badanie założeń dotyczących natury człowieka zawartych w koncepcji psychologicznej odnoszącej się do sposobów poznania funkcji psychicznych i osobowości

- poddanie analizie twierdzeń o adaptacyjnych, rozwojowych mechanizmach i właściwości jednostki i jej osobowości

- analiza kontekstu historycznego i kulturowego

• metateoretyczne refleksje i tworzenie ogólnych modeli zdrowia

Wykorzystanie dorobku filozofów, socjologów, ekologów, humanistycznie zorientowanych przedstawicieli nauk medycznych.

Pojęcie zdrowia psychicznego a pojęcie szczęścia (wg Tatarkiewicza pojęcia te są wieloznaczne, wykazał podobieństwa pomiędzy nimi) - nie są tożsame, choć zachodzi pomiędzy nimi bliski związek. Jedno i drugie rozpatrujemy w kategoriach:

• stanu (chwilowego) vs stałego układu czynności

• subiektywych (poczucie dobrego stanu) vs obiektywnych (układ warunków)

• faktu dającego się określić za pomocą badań empirycznych vs stanu idealnego (wzorca)

Poczucie szczęścia jest objawem zdrowia psychicznego, naturalnym, choć nie zawsze możliwym. Zdrowie jest warunkiem szczęścia, istotnym, choć nie jedynym.

Jakość życia

Rozumienie subiektywne: wynik oceny i wartościowania różnych sfer życia i życia jako całości.

Rozumienie obiektywne: zespół warunków życia i działania człowieka.

Modele zdrowia

• biomedyczny

Koncentracja na wymiarze somatycznym funkcjonowania człowieka

Oddzielenie ciała od psychiki

Ciało = Mechanizm

Zdrowie = Brak choroby

Zdrowie i choroba to kategorie rozłączne

Zdrowie i choroba nie zależą od czynników psychicznych lub społecznych ani od świadomej aktywności człowieka

Od pacjenta oczekuje się podporządkowania zaleceniom specjalisty

• holistyczno - funkcjonalny (w medycynie psychosomatycznej oraz medycynie behawioralnej)

Wzajemne oddziaływania ciała i psychiki

Procesy zachodzące w układzie nerwowym odpowiadają określonym procesom psychicznym

Zachowania wspomagające zdrowie vs zachowania działające jako czynniki ryzyka

Zdrowie = Proces równoważenia potrzeb człowieka i wymagań otoczenia

Nacisk na świadomą aktywność podmiotu

• socjoekologiczny

Teoria systemów

Człowiek całościowy system funkcjonujący biologicznie, umysłowo i duchowo

Znaczenie dążeń i działań człowieka, zmierzających w kierunku rozwoju potencjałów

Człowiek posiada własne pojęcie zdrowia

Człowiek może nadać zdrowiu indywidualny sens i umieścić je w systemie swoich wartości i celów

Zdrowie = proces

Zdrowie = właściwość człowieka (zdolność osiągania pełni własnych możliwości i reagowania na wyzwania otoczenia)

---