ZDROWIE
PSYCHOSPOŁECZNE
by

Wojciech Nagaj
Michał Szaj
Bartosz Kaniewski
Błażej Brzeziński

WIELOZNACZNOŚĆ
ZDROWIA PSYCHICZNEGO

Termin zdrowie psychiczne jest wieloznaczny i bardzo

trudny do zdefiniowania. W odniesieniu do psychiki

często używa się określenia normalny, co może znaczyć

tyle co reprezentatywny dla przyjętych norm kulturowo

społecznych lub przeciętny w kategoriach

statystycznych. Nie oddaje to złożoności i

wielowymiarowości prawidłowego funkcjonowania

psychiki. Różni autorzy wskazują na inne kryteria

zdrowia psychicznego. Jedna grupa twierdzi że osoba

zdrowa psychicznie to taka która jest zdolna do

akceptacji samego siebie, do przyjmowania miłości i

obdarzania nią innych, ale jednocześnie zdolna

poznawać i rozumieć świat oraz być twórczą i efektywną

w pracy. Inni zaś zdrowie psychiczne definiują jako :

„zdolność do rozwoju w kierunku wszechstronnego

zrozumienia, przeżywania, odkrywania i tworzenia coraz

wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości, aż do

konkretnego ideału społecznego i indywidualnego”.

Zdrowie psychiczne, podobnie jak zdrowie,

ma wiele definicji, które można ująć w trzech

aspektach:



negatywnym – jako brak zaburzeń

psychicznych



funkcjonalnym – jako zdolność do spełnienia

określonych oczekiwań



pozytywnym – jako pełny rozwój osobowości,

z umiejętnością radzenia sobie w życiu.

Stan psychiczny i możliwości jego zmian są w

dużej mierze uzależnione od otoczenia, w

którym uczeń żyje i uczy się. Nastrój i emocje

rodziców oraz klimat społeczny szkoły i

metody pracy stosowane przez nauczycieli

wpływają na dobrostan psychiczny uczniów.

Kondycja psychiczna dzieci i młodzieży jest w

pewnej części wypadkową kondycji

psychicznej dorosłych.

KRYTERIA ZDROWIA
PSYCHICZNEGO

Poniekąd za zdrowego psychicznie człowieka

uważa się takiego który :



rozwija się emocjonalnie, twórczo, intelektualnie i

duchowo;



inicjuje, rozwija i utrzymuje wzajemne

satysfakcjonujące relacje interpersonalne;



stawia czoła problemom, rozwiązuje je i uczy się na

nich;



staje się pewny siebie i asertywny;



zwraca uwagę na innych i potrafi wejść w ich

położenie;



potrafi pozostawać w samotności i ją akceptować;



potrafi się radować i bawić;



śmieje się z siebie i ma dystans do świata.

DOBROSTAN PSYCHICZNY

Pozytywne i szczęśliwe myśli oraz

pozytywne emocje powodują

określone zmiany chemiczne w mózgu,

a te, przez uwalnianie

neurotransmiterów, mają korzystny

wpływ na cały organizm np.



przebywanie w towarzystwie osób

pogodnych i wesołych sprawia nam

większą przyjemność niż przebywanie

wśród osób smutnych i zgorzkniałych.



kobiety pogodne łatwiej znajdowały

mężów niezależnie od swojej urody.



najwięcej dowodów korzystnego
wpływu pozytywnych emocji,
optymizmu i szczęścia wynika ze
stwierdzenia iż optymiści żyją
dłużej. Pesymistom nieco częściej
niż optymistom zdarzają się wizyty
u lekarza, zwolnienia chorobowe i
pobyty w szpitalu. Dobrostan
psychiczny może mieć także wpływ
nawet na długość życia.

EMOCJE I STRES

Emocja - silne odczucie

(świadome lub nieświadome) o
charakterze pobudzenia
pozytywnego (pod wpływem
szczęścia, zachwytu, spełnienia)
lub negatywnego (pod wpływem
gniewu, odrazy, strachu).

Wyróżniamy dwa podstawowe kryteria podziału

emocji:



pozytywne emocje (satysfakcja, radość) -

zadaniem ich jest zachęcanie do kontynuowania

określonej aktywności. Przykład: ogólna

atmosfera w klasie, a konkretnie relacje między

uczniami i nauczycielem, wzbudzają wśród

uczniów pozytywne emocje, toteż nawet po

dzwonku, chętnie w niej pozostają dłużej, chcąc

przedłużyć dobre emocje;



negatywne emocje (frustracja, smutek) -

zadaniem ich jest dążenie do zakończenia danej

aktywności bądź przerwania kontaktu z osobami

odpowiedzialnymi za te emocje. Przykład:

konflikty klasowe powodują, że ogólna

atmosfera jest zła i wzbudzi w uczniach

negatywne emocje, dlatego też dążą do jak

najszybszego przerwania przyczyny i

opuszczenia klasy.

PRZYCZYNY I SKUTKI
EMOCJI

Emocje mogą być wywołane przez różne czynniki, ale też

same emocje uruchamiają różne reakcje. Z jednej strony są

przyczyną powstawania emocji, i drugiej są to ich skutki.

Można wyróżnić trzy podstawowe przyczyny emocji:



Wrodzone - są związane z zaspokojeniem podstawowych

potrzeb, powstałe w wyniku bodźców pochodzących z

narządów wewnętrznych informujących o stanie organizmu.

Na przykład: źródłem emocji negatywnej może być

zmęczenie po nieprzespanej nocy w związku z nauką,



Wcześniejsze doświadczenia - związane z określoną

emocją doświadczaną wcześniej w podobnej sytuacji. Na

przykład: źródłem emocji negatywnej może być sam fakt

wystąpienia przed całą szkołą w czasie uroczystości

szkolnej, kiedy wcześniej taka próba zakończyła się

niepowodzeniem;



Oczekiwania - związane z próbą osiągnięcia czegoś. Im

większa rozbieżność między oczekiwaniami a

rzeczywistością, tym silniejsze emocje. Na przykład:

źródłem emocji negatywnej w szkole będzie rozbieżność w

oczekiwaniu na ciekawie prowadzoną lekcję wychowawczą

a jej rzeczywistym przebiegiem.

Negatywnymi skutkami emocji

mogą okazać się:

Lęk
Trema

STRES

Stres jest konieczny i niezbędny do życia.

Stres to „stan wzmożonego napięcia
nerwowego, będący reakcją na działanie
negatywnych bodźców fizycznych i
psychicznych, mogący wywołać ogólną
mobilizację sił organizmu lub - przy
dłuższym trwaniu - doprowadzić do
zaburzeń czynnościowych, a nawet chorób.

Wyróżniamy podział stresorów ze względu na:
• Intensywność:



stresor bardzo intensywny - wywołujący

reakcję paraliżu funkcji psychicznych, stan

całkowitej dezorganizacji procesów myślowych

lub fizycznego bezruchu i osłupienia;



stresor średnio intensywny - wywołujący

taką reakcję organizmu, która umożliwia raczej

efektywne radzenie sobie;



stresor mało intensywny - wywołujący

adekwatną reakcję organizmu całkowitej

kontroli nad sytuacją;

Ze względu na czas:



stresor długotrwały - oddziałujący przez

dłuższy czas, np. związany z mieszkaniem przy

ruchliwej ulicy lub złą atmosferą w szkole;



stresor krótkotrwały - sytuacyjny,

epizodyczny, związany z jakimś jednorazowym

wydarzeniem, nagły stresor, przestrach,

wydarzenie, które szybko się wyjaśnia.

Umiejscowienie:



stresor wewnętrzny - wynika z
postawy czy podejścia do czegoś,
najczęściej wynikający z obawy o
przyszłość lub wspomnień z
przeszłości; pojawia się w umyśle;



stresor zewnętrzny - pojawia się
z otoczenia, różnych życiowych
przeszkód i barier, a szczególnie z
relacji interpersonalnych czy
przekazywanych poprzez mass-
media.

Objawy stresu u dzieci



Łatwo wpada w przygnębienie,

dopycha innych od sobie



Dużo narzeka, krytykuje innych

członków rodziny



Dziecko wydaje się nieszczęśliwe,

nie uśmiecha się, nie okazuje

radości



Boi się nowych wyzwań, nie chce

się uczyć nowych umiejętności



Dokucza innym, aby poprawić swój

obraz siebie



Porównuje się z innymi, zawsze

postrzegając ich jako lepszych

MECHANIZMY OBRONNE



Do stosowanych najczęściej mechanizmów obronnych należą:



Odreagowanie-polega na wygadaniu się, tym samym na pozbyciu się

negatywnych emocji



ucieczka (zagłuszanie) – polega na „zapomnieniu” o kłopocie, np.

kiedy dorastając nie ma się z kim podzielić swoim problemem

Do innych mechanizmów obronnych powszechnie stosowanych przez

dzieci i młodzież należą takie, które stanowią rolę substytutu w

zaspakajaniu potrzeb, w tym min:



Fantazjowanie- dzieci , które doświadczają samotności i izolacji,

często fantazjują lub prowadzą rozmowy z fikcyjnymi rówieśnikami



identyfikacja – dziecko, które doświadcza odrzucenia przez

rówieśników, w celu uzyskania lepszej pozycji identyfikuje się z kimś

mu bliskim, kto rekompensuje mu brakujące cechy np. starszy brat

Osobną grupę mechanizmów obronnych tworzą takie, które są rodzajem

manipulacji stosowanej przez każdego z nas w związku z

dyskomfortem stresowym. Należą do nich min:



Projekcja- gdy uczeń nie przygotował się na sprawdzian, wini za zła

ocenę nauczyciela, który „się uwziął”



Wyparcie-uczeń miał przygotować z innymi wspólny projekt, jednak

tuż przed prezentacją zaprzecza, mówi ze nic nie wiedział, zaprzecza

nawet gdy koledzy mu o tym przypominają



Kompensacja- uczeń nie ma dobrych wyników w nauce, ale za

wszelką cenę chce „być zauważonym” np. zwraca na siebie uwagę po

przez wulgarne słownictwo czy też po przez wybryki

OPTYMIZM

Optymizm jest ważnym składowym elementem

zdrowia psychicznego. Trudno zachować dobrostan

w sferze psychicznej bez pozytywnego widzenia

siebie samego w przyszłości. Optymizm nie bierze

się znikąd. Nauczyciele, rodzice, rówieśnicy mają

wpływ na kształtowanie się optymistycznego

nastawienia lub pozytywnego myślenia.



Optymizm można zdefiniować jako taką

względnie trwałą cechę osobowości, dzięki

której otaczający świat postrzegany jest

przede wszystkim jako dobry i jako coś, co

daje się przewidzieć

Ogólnie ludzie dzielą się na pesymistów i na

optymistów.

Pesymiści uważają, że niepomyślne okoliczności

i zdarzenia były zawsze i będą trwały w

nieskończoność oraz że to oni są za to

odpowiedzialni.

Optymiści są zdania, że niepowodzenie jest

przejściowe i po pewnym czasie minie i jest

zależne od samego zainteresowanego, ale też

od wielu innych okoliczności. W jednej i drugiej

kategorii występują skrajności, u pesymistów

przechodzące w całkowitą bezradność lub

depresję, a u optymistów w „hurra-

optymizm". Zarówno jedna, jak i druga

skrajność nie jest pożądana. Bezradność czy

depresja jest kategorią patologiczną, podobnie

nadmierny czy bezkrytyczny optymizm.

Korzyści płynące z

optymistycznego życia

-wpływa na samopoczucie i nastrój,

co pozwala na uwolnienie naszej
życiowej energii.

-Ułatwia pokonywanie przeszkód,

oraz powoduje umniejszenie tych
naprawdę trudnych do
pokonywania.

- Daje poczucie dystansu swoistej

lekkości w zmaganiach w życiu.

POCZUCIE TOŻSAMOŚCI
I WŁASNEJ WARTOŚCI

Obraz samego siebie to „wyobrażenia i pojęcia, jakie

jednostka ma o sobie tj. o swym wyglądzie

zewnętrznym, zdolnościach, możliwościach

podejmowania i wykonywania zadań, stosunku do

innych ludzi, a także sposób, w jaki przeżywa i

odbiera środowisko„

Określenia samoocena i poczucie własnej wartości

odnoszą się do wymiaru oceniającego - na ile jednostka

akceptuje to, co wie o sobie. W literatur określenia używane

są zwykle zamiennie.



„Samoocena jest ewaluacją własnej osoby. Może mieć

ona różne generalizacji: od ocen dotyczących

poszczególnych aspektów własnej o a więc na

przykład inteligencji, atrakcyjności fizycznej, poczucia

h kompetencji interpersonalnych czy umiejętności

grania na gitarze – do tak zwanej samooceny ogólnej,

czy też globalnej polegającej na całościowej siebie"

„Ja” i poczucie własnej

wartości i tożsamość



Tożsamość kształtuje się pod wpływem doświadczenia w
relacji do dwóch punktów odniesienia; jednym z nich jest
„ja idealny” – jaki chciał bym być, a drugi „jaźń
odzwierciedlona” – jak wyobrażam sobie że widzą mnie
inni.



Znaczącą role w kształtowaniu tożsamości maja
kontakty z osobami znaczącymi np. rodzice, nauczyciele
i rówieśnicy. Wymagania jakie przed nami stawiają oraz
ich własny przykład pływają na nasze „ja idealne” , a ich
opinie na nasz temat wpływają na kształtowania naszej
„jaźni odzwierciedlonej”. Różnica miedzy „ja idealny” i
„jaźnią” decyduje o stopniu samoakceptacji i poczuciu
własnej wartości. Różnica ta spełnia pozytywną role,
gdyż motywuje nas do pracy nas nad samym sobą. Gdy
rozbieżność jest zbyt duża, może znacznie obniżyć
poczucie własnej wartości. „Brak wiary w siebie”

UMIEJĘTNOŚCI
ŻYCIOWE

Termin „umiejętności życiowe" jest bardzo szerokim pojęciem:



Umiejętności życiowe to „umiejętności (zdolności)

umożliwiające jednostce pozytywne zachowania

przystosowawcze, które pozwalają efektywnie radzić

sobie z zadaniami i wyzwaniami codziennego życia



Umiejętności życiowe, zwane także umiejętnościami

psychospołecznymi:



mają znaczenie dla osiągnięcia przez człowieka

satysfakcjonującego życia;



pozwalają na poznanie samego siebie, swoich możliwości i

ograniczeń, pomagają w rozwiązywaniu swoich problemów;



decydują o możliwości świadomego i rozsądnego kierowania

własnymi wyborami i podejmowania decyzji;



są warunkiem budowania dobrych relacji z otoczeniem,

sprzyjają aktywnemu uczestnictwu w życiu społecznym, a

także radzeniu sobie na rynku pracy

Rodzaje umiejętności
życiowych

Wyróżniamy trzy podstawowe grupy umiejętności

życiowych



Komunikacja i umiejętności interpersonalne -

komunikacja werbalna i nie werbalna; negocjacje;

asertywność; budowanie empatii; współpraca i praca w

grupie;



Podejmowanie decyzji i krytyczne myślenie -

gromadzenie informacji; ocena różnych rozwiązań

problemu, z uwzględnieniem przewidywania

konsekwencji dla siebie i społeczeństwa; analiza

wpływu wartości i postaw na motywy działania swoje i

innych.



Kierowanie sobą - budowanie poczucia własnej

wartości; samoświadomość w zakresie własnych praw,

postaw, wyznawanych wartości, mocnych i słabych

stron; określanie celów, samoobserwacja i samoocena;

kierowanie emocjami (radzenie sobie z gniewem,

lękiem, stratą); radzenie sobie ze stresem (zarządzanie

czasem, pozytywne myślenie, techniki relaksacyjne).

Klasyfikacja opracowana przez UNICEF2 zawiera pięć grup

umiejętności:



Interpersonalne - empatia, aktywne słuchanie,

przekazywanie i przyjmowanie informacji zwrotnych,

porozumiewanie się werbalne i niewerbalne, asertywność

odmawianie, negocjowanie, rozwiązywanie konfliktów,

współdziałanie, praca w zespole.



Budowanie samoświadomości - samoocena, identyfikacja

swoich mocnych i słabych stron, pozytywne myślenie,

budowanie pozytywnego obrazu własnej osoby i ciała.



Budowanie własnego systemu wartości - rozumienie

różnych norm społecz nych, przekonań, kultur, tolerancja,

tworzenie własnej hierarchii wartości, postaw i zachowań,

przeciwdziałanie dyskryminacji i stereotypom.



Podejmowanie decyzji - twórcze i krytyczne myślenie,

rozwiązywanie prob lemów, identyfikacja ryzyka dla siebie i

innych, poszukiwanie alternatyw, przewidywanie konsekwencji

własnych działań i zachowań, stawianie sobie celów.



Radzenie sobie i kierowanie stresem - samokontrola,

radzenie sobie z presją, gospodarowanie czasem, radzenie

sobie z lękiem i sytuacjami trudnymi, poszukiwanie pomocy

Pracę przygotowali i opracowali:

1.

Wojciech Nagaj – lider

2.

Bartosz Kaniewski

3.

Michał Szaj

4.

Błażej Brzeziński