Orientacje prospołeczne a

spostrzeganie zachowań i

emocjonalnego

funkcjonowania innych

ludzi

Wykład IX

Efekt generalizacji Ja



Różnorodność przejawów: oceny, zachowania,

szybkość reakcji.



Odnoszenie własnych kryteriów oceny do oceny

sytuacji innych.



Wyraz dominacji własnych standardów



Mechanizm odpowiedzialny za zaangażowanie:

„zdarzenia dotyczące innych osób (spostrzeganych

jako niezbyt odległych od Ja) mogą wywoływać

zaangażowanie tych samych standardów, które

podmiot odnosi do własnej sytuacji” (Reykowski,

1986).



Potrzeba utwierdzenia słuszności własnych poglądów



Natura zjawiska: świadoma i nieświadoma.

Efekt generalizacji Ja



Rozwojowy charakter generalizacji

standardów:

- faza egocentryzmu : Ja najbardziej wyrazisty

obiekt

- faza różnicowania: kształtowanie reprezentacji

poznawczych innych

- zdolność do decentracji facylituje różnicowanie
- rozwój poznawczy prowadzi do ukształtowania

instrumentalnych zdolności różnicowania

- niedostatek motywacji – sprzyja ekstrapolacji

własnych standardów

Zjawisko generalizacji a orientacje

prospołeczne

Orientacja ED  struktura Ja  standardy Ja

dominujące jako podstawa oceny sytuacji
zewnętrznej  standardy poza-Ja słabiej

uformowane

niższy poziom różnicowania między własnymi

ocenami a ocenami innych

Orientacja EG  struktury poza-Ja  standardy poza-

Ja i Ja podobnie dostępne - jako podstawa oceny
sytuacji zewnętrznej

większy poziom różnicowanie między własnymi

ocenami a ocenami innych

Badanie I i II (replikacja)

ZMIENNA ZALEŻNA: motywy zaangażowania Ja i antycypowane

motywy Innych

Zjawisko generalizacji Ja

Zjawisko generalizacji Ja

POMIAR:



materiał - narzędzie typu „papier i ołówek” kwestionariusz

Dialog Wewnętrzny



Materiał – replikacja komputerowa wersja kwestionariusza



Warunki: 2 x wypełnienie:

-

z perspektywy Ja

-

z perspektywy Innych



Wskaźnik:

- korelacja zaznaczonych motywów Ja i antycypowanych

Innych

- różnice między ilością motywów Ja i Innych

-

OSOBY BADANE: studenci N = 120

Wyniki, badanie I

ED -

r = 0, 46

EG -

r = 0, 14

Dominacja ED
współwystępowała ze
spostrzeganiem motywów
pozaosobistego
zaangażowania Innych w
kategoriach tych samych jak
własne,

dominacja EG
współwystępowała z
tendencją do spostrzegania
Innych w kategoriach
odmiennych

Wyniki, badanie II- replikacja

F (2,73) = 6,203 p=0,003
• osoby o wysokim EGZ różniły

się nasileniem EGZ
przypisywanym Ja i Innym
(p=0,0005)

• Brak różnic u osób o niskim i

średnim EGZ

Wyniki, badanie II c.d.

Wyniki analiz dotyczących

specyficznych rodzajów
motywów:

Egzocentrycznych:

• istotnie mniejsza

antycypowana u innych
liczba motywów EG w
porównaniu z Ja -

adekwatnie

Endocentrycznych:

•

grupach o wysokim i

średnim nasileniu EGZ
przypisywano istotnie różną,
mniejszą ilość motywów ED -
JA niż INNYM-

adekwatnie

• w grupie o niskim nasileniu –
brak różnic -

adekwatnie

egzocentryz
m

egzocentryz
m

Replikacja rezultatów

Większe zróżnicowanie dotyczy motywów ED

Adekwatność percepcji u osób o dominującym EG

Badanie III

(Szuster, 2008)

ZMIENNA ZALEŻNA: odpowiedzi na pytania, czas odpowiedzi,

Generalizacja Ja – przejawy jawne i niejawne

Generalizacja Ja – przejawy jawne i niejawne

Warunki: koncentracja na Ja vs sytuacji Innego

Osoby badane: studenci N = 86

Czy tematyka reklamy dotyczy spraw ważnych dla innych
ludzi?
Czy tematyka reklamy dotyczy spraw ważnych dla Ciebie?
Wskaźnik:

skala 5-st. 1- zdecydowanie nie ; 5- zdecydowanie

tak

Wyniki badanie III – oceny własne

i antycypowane oceny Innych

test t – studenta
- umiarkowany EGZ
t (38) = 4,889 p< 0,0001,
- wysoki EGZ
t (27) = 5,737 p<0,0001

Wyniki, badanie III: czas ocen

własnych i antycypowanych ocen

Innych

t Studenta
-niskie EGZ

t (21) = 3,165 p = 0,003

- umiarkowanym EGZ
t ( 38) = 2,169 p= 0,039
- wysokim EGZ – brak

zróżnicowania

Badanie I V

(Jaraszek,2005)

ZMIENNA ZALEŻNA: motywy zaangażowania Ja i antycypowane

motywy Innych

Zjawisko generalizacji Ja

Zjawisko generalizacji Ja



Materiał – aplikacja komuterowa: prezentacja chorej

młodej osoby



Warunki:

- duża wyrazistość potrzeby

-

mniejsza wyrazistość potrzeby



Wskaźnik: różnica w odpowiedzi na pytania:

-

Czy tekst o Bogusi, który przed chwila przeczytałeś jest

ważny dla Twoich kolegów/ koleżanek?

- Czy tekst o Bogusi dotyczy spraw ważnych dla Ciebie?

5- pnk.skala: 1 – zdecydowanie nie; m 4- raczej tak; 5 – zdecydowanie

tak

-

OSOBY BADANE: licealiści N = 139

Wyniki, badanie IV

zróżnicowanie ocen własnych i

Innych u:

• osób o wysokim nasileniu EGZ
t (43)= 4,1 p<0,05
• brak zróżnicowania u osób o

niskim i umiarkowanym EGZ

Badanie V

(Szadura,2006)

ZMIENNA ZALEŻNA: motywy zaangażowania Ja i antycypowane

motywy Innych

Zjawisko generalizacji Ja

Zjawisko generalizacji Ja



Materiał – aplikacja komuterowa: prezentacja sytuacji

osób uzależnionych oraz różnych form pomocy;



Wskaźnik: różnica w odpowiedzi na pytania:

- Na ile zaprezentowany apel o pomoc jest

przekonujący dla innych ludzi?

- Na ile apel o pomoc jest przekonujący dla Ciebie?

Skala ciągła
Bezwzględna różnica w odpowiedzi na pytanie 1 i 2 (im

większa różnica tym mniejsza generalizacja)

OSOBY BADANE: licealiści N = 113

Wyniki, badanie V

generalizacj
a

t (108) = -2,29 ; p
= 0,03



Osoby o wysokim

EGZ istotnie
mniejsze wskaźniki
generalizacji

Badanie VI

(Borodo-Jaskólska,2009)

ZMIENNA ZALEŻNA: podobieństwo przeżywania emocji

Podobieństwo emocjonalnego funkcjonowania

Podobieństwo emocjonalnego funkcjonowania



materiał - narzędzie typu „rep-Test” zawierające:

-

listę 14 obiektów zróżnicowanych ze względu na dystans od

Ja: bliskie, umiarkowane, dalekie, inne

-

Listę emocji (pierwotne , wtórne, negatywne, pozytywne):

radość, ciekawość, złość, strach, podziw, nadzieja,

zrezygnowanie, rozczarowanie



Zadanie: przypomnienie sobie sytuacji w której odczuwana

była emocja;

- zaznaczenie osób które zachowują się tak samo



Wskaźnik – liczba osób które tak samo jak ja przezywają

emocje:

PPE - wszystkie : suma zaznaczeń wszystkich emocji w

odniesieniu do wszystkich osób

OSOBY BADANE: studenci N = 153

Wyniki, badanie VII

Niski średni wysoki
egzocentryzm

P
P
E

W zakresie
spostrzeganego
podobieństwa
przeżywania emocji

Chi2 = 7,240
p=0,027

r = - 0,23 ; p=
0,005

Wyniki, badanie VII c.d.

Podobieństwo Przeżywanych Emocji PPE a dystans od

Ja:

Niskie

SUSPO

Umiar.kowa

ne SUSPO

Wys.

SUSPO

PPE- BL

52

60

39

PPE- U

62

49

50

PPE - DAL

61

50,2

49

PPE- Inni

Stud

59,7

50,4

52,1

Konkluzje



Typ orientacji prospołecznej modyfikuje :



tendencje do wykorzystywania własnych kryteriów

oceny (standardy Ja) przy antycypowaniu zachowań

innych

- efekt generalizacji nasila się przy niskim nasileniu

egzocentryzmu;

- potwierdza to dominująca rolę Ja
- dominacja EG – sprzyja zróżnicowaniu własnej

perspektywy i innych dominacja ED współwystępuje z

mniejszym różnicowaniem obu perspektyw



spostrzeganie innych na wymiarach emocjonalnego

funkcjonowania :

- dominacja EG ogranicza, a dominacja ED sprzyja

spostrzeganiu podobieństwa do Ja przeżywania emocji

przez Innych

Wielkość dystansu od Ja nie modyfikuje tego efektu

Orientacje prospołeczne a

ustosunkowania wobec innych-

infrahumanizacja



„Subtelny przejaw dehumanizacji”  odmawiania

człowieczeństwa członkom grupy obcej



Specyfika człowieczeństwa: zdolność do
abstrakcyjnego myślenia, mowa, zdolność do
przezywania specyficznie ludzkich emocji: min.
ciekawość, nadzieja, irytacja, rozczarowanie,
podziw, zrezygnowanie



Subtelny…….. bo nie manifestujący się w na
poziomie behavioralnym



Znika w warunkach inteligentnej rywalizacji

Infrahumanizacja

Jak często studenci psychologii/ studenci politechniki

przeżywają poniższe emocje?

Nigdy rzadko czasami często bardzo często
Strach
Trema
Cierpienie
Wyrzuty sumienia
Wstyd
Smutek
Ciekawość
Współczucie
Rozbawienie
• Ufność
• Wzruszenie
• Radość
• Rozgoryczenie
• Wściekłość

Strach
Cierpieni
e
Smutek
Radość
Wściekło
ść
Ufność
pożądani
e

MY

O

NI

Trema
Wyrzuty
sumienia
Współczucie
Rozbawienie
Wzruszenie
Rozgoryczenie
Wstyd

MY

ON

I

Emocje

pierwotne:

Wspólne

ludziom i

zwierzętom

Emocje

wtórne:

esencja

człowieczeńs

twa

Infrahumanizacja



J.P. Leyens: subtelna dehumanizacja – esencja
człowieczeństwa: w większym stopniu charakteryzuje
grupę własną



Subtelna bo…..nie szkodzi innym?



Specyfika:

-

automatyczny, nieświadomy charakter – Implicit
Associations Test: czas kategoryzacji emocji wtórnych
do kategorii własnej krótszy niż do kategorii obcej;

Infrahumanizacja c.d.

Badania: kibice („kibole”) nie infrahumanizowali nie-

kibiców wystapiła różnica w zakresie emocji pierwotnych

MY > ONI – infrahumanizacja grupy własnej



Rozdzielna od procesów dyskryminacji i faworyzacji

(znak emocji nie
różnicuje a jedynie modalność: pierwotność i wtórność)



Ogranicza się w warunkach rywalizacji

Badania: Opis na wymiarach emocji własnej grupy:
Pracowników firmy konsaltingowej oraz pracowników
firmy
konkurencyjnej (grupa obca) nie ujawnił efektu
infrahumanizacji

Badanie VII

(Borodo-Jaskólska,2009)

ZMIENNA ZALEŻNA: efekt infrahumanizacji

Podobieństwo emocjonalnego funkcjonowania

Podobieństwo emocjonalnego funkcjonowania



materiał - narzędzie typu „Rep-test” zawierające:

-

listę 14 obiektów zróżnicowanych ze względu na dystans od Ja

-

Listę emocji (pierwotne , wtórne, negatywne, pozytywne): radość,

ciekawość, złość, strach, podziw, nadzieja, zrezygnowanie,

rozczarowanie



Zadanie: przypomnienie sobie sytuacji w której odczuwana była

emocja;

- zaznaczenie osób które zachowują się tak samo



Wskaźnik –



INFRA – liczba osób bliskich podobnie jak ja przeżywających

emocje wtórne PPE osób bliskich – PPE osób dalekich (wtórnych)

im wieksza wartość wskaźnika tym większa infrahumanizacja



INFRA – liczba osób bliskich podobnie jak ja przeżywających

emocje pierwotne PPE osób bliskich – PPE osób dalekich

(pierwotnych)

OSOBY BADANE: studenci N = 153

Wyniki, badanie VII

Efekt infrahumanizacji a SUSPO

X
INFR
A

Ukształtowanie standardów poza-
ja

W zakresie emocji
wtórnych
Chi 2 = 5,868; p=0,05

W zakresie emocji
pierwotnych brak
różnic

Konkluzje



Dominacja orientacji egzocentrycznej  pochodnej

od koncentracji na perspektywie zewnętrznej 

ogranicza przejawy negatywnych ustosunkowań
międzygrupowych przejawy infrahumanizacji

Bibliografia do wykładu IX

• Szuster A.(2005), W poszukiwaniu źródeł i

uwarunkowań ludzkiego altruizmu.
Warszawa: Wyd. Instytutu Psychologii PAN
s.89 – 108

• Szuster, A. (2008). O roli standardów poza-

Ja w antycypacji ocen i zachowań innych
ludzi (w) W. Ciarkowska, W. Oniszczenko
(red.), Szkice z psychologii różnic
indywidualnych. Warszawa: Wyd. Scholar
(294-309).