Wykład III –  20.X.2012r.

Słowo „problem” - z greckiego „problemat” - wał ochronny,

przeszkoda do pokonania.

Zazwyczaj rozumie się to pojęcie jako pewne zagadnienie czy

kwestię sporną.

•kłopoty osobiste – dotyczą i ogniskują się wokół konkretnej
jednostki i jej najbliższego otoczenia;

•kwestie publiczne – dotyczą szerszych kręgów ludzi, są
przedmiotem debaty publicznej, stają się przedmiotem zbiorowych
wysiłków zmierzających do ich rozwiązania;

•problem społeczny – seria zjawisk o szerokim zasięgu; muszą być
one postrzegane w szerszym kontekście wpływu na życie zbiorowe;
są dolegliwe dla ludzi i przez to negatywnie przez nich oceniane;
wymagają świadomości, że konieczna jest zbiorowa interwencja w
celu ich usunięcia.

O tym co jest problemem społecznym decydują znaczące

osoby lub znaczące grupy.

Wg S.Nowaka:

problem społeczny to rozbieżność między tym co jest, a tym

czego by się chciało; rozbieżność między rzeczywistym, a

uznawanym za właściwy stanem rzeczy.

Istnienie problemów społecznych jest dowodem istnienia stanów

rzeczy wymagających zmiany lub choćby zgody co do uznawanego

systemu wartości.

System wartości (wartość jako coś godnego pożądania):

• Przekonania – wierzenia

•Preferencje

•Ideały

Paradygmat – zbiór fundamentalnych koncepcji i założeń,

które wyjaśniają istotę jakiejś dziedziny wiedzy, które

obowiązują w jakiejś dziedzinie w określonym czasie.

Paradygmaty problemu społecznego:

•Paradygmat patologii
•Paradygmat dezorganizacji
•Paradygmat konfliktu wartości
•Paradygmat dewiacji
•Paradygmat opinii publicznej
•Paradygmaty wielowątkowe

FUNKCJONALIZM TEORIA KONFLIKTU

INTERAKCJONIZM

Wizja
społeczeństw
a

System wzajemnie
powiązanych i
złożonych części

Grupy walczące o ograniczone
dobra

Jednostki tworzące
consensus

Wizja
jednostki

To ludzie realizujący
społecznie
oczekiwane cele

Pozycja społeczna decyduje o
cechach jednostki

Ludzie to symbole w rękach
manipulatorów

Sposób
postrzegania
zmiany
społecznej

Zmiana jako siła
destruktywna

Zmiana jest nieuchronna,
ustawiczna

Pojawia się gdy brak zgody
w kwestii oczekiwanych
zadań

Źródło
problemów
społecznych

Problemy społeczne
wywołane
dysfunkcjonalnymi
działaniami lub
dezorganizacją
systemu
społecznego

Problemy społeczne pojawiają
się wtedy gdy grupa jest
przekonana iż jej interesy nie są
realizowane i dlatego podejmują
działania zmierzające do
przezwyciężenia dostrzeżonych
mankamentów, niedociągnięć,
nierówności itp.

Problemy społeczne
powstają wówczas gdy
określone warunki są
definiowane jako
stygmatyzujące
(napiętnowane) lub
niezgodne z normalnymi
społecznymi oczekiwaniami

Kluczowe
pojęcia

Wzajemna
zależność,
integracja,
stabilność,
równowaga

Konflikt, korzyść, władza,
dominacja, przymus

Zgoda, interpretacja,
społecznie wykreowana
rzeczywistość

paradygmaty wielowątkowe)

•funkcjonalizm

•teoria konfliktu

•interakcjonizm

Źródłem problemów społecznych jest organizacja społeczna i

sposób działania instytucji w kilku ważnych procesach:
•dystrybucja dóbr i usług
•alokacja pracy
•podejmowanie decyzji istotnych społecznie np.: reformy
•zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa
•edukacja, dostęp do informacji
•zapewnienie opieki zdrowotnej
•stanowienie praw i stosowanie sankcji społecznych

Typy problemów społecznych:

•warunki, zjawiska, sytuacje naruszające społecznie akceptowane
normy i wartości

•społecznie generowane warunki, sytuacje itp. wywołujące
psychiczne i materialne straty pewnej części populacji

Subiektywne aspekty problemów społecznych - sposób

rozpatrywania problemów społecznych zależy od osób je

definiujących i od czasu kiedy są rozpatrywane.

•winna ofiara
Założenie, że problemy społeczne to rezultat dewiacji jednostek;
pogłębia się tak stereotypy społeczne, uzasadnia się programy
kontrolne i represyjne wobec jednostek.

•winny system
Problemy społeczne są rezultatem warunków społecznych. Zakłada
się determinizm społeczny.

Postawy wobec problemów społecznych:

•Bierność

•Rezygnacja, poddanie się, pasywna akceptacja

•Uznanie, że problemy społeczne to kara w wymiarze religijnym

•Sentymentalizm

•Postawa heroiczna

•Podejście naukowe

SPOSÓB ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU SAM MOŻE STAĆ SIĘ

PROBLEMEM.

Polskie współczesne problemy społeczne (wg Malikowskiego)

•Patologie społeczne – zwłaszcza przestępczość zorganizowana

•Bezrobocie

•Bieda, Bezdomność oraz związane z tym problemy mieszkaniowe

•Neurozy i choroby psychiczne

•Niektóre choroby somatyczne

•Problemy ludzi starych

•Trudności adaptacyjne okresu transformacji

•Bierność i bezradność

•Niski poziom świadomości ekologicznej

•Konflikty społeczne oraz małe umiejętności ich rozwiązywania

zagrożenia na które narażona jest rodzina
- więzi rodzinne ulegają rozluźnieniu
- indywidualizacja form aktywności i wartości
- migracja
- znaczny wzrost liczby konfliktów małżeńskich i rozwodów
- zwiększyła się rola zawodowej samorealizacji i znaczenie tzw.
sukcesu,
- wzrost liczy osób pozostających w nieformalnych związkach oraz
tzw. singli.
- relatywnie zmalała wartość dziecka
- brak jednoznacznych autorytetów, wartości, zasad postępowania,
poczucie zagubienia i samotności.
- alkohol, narkotyki, dopalacze.
- młodzież przejawia różnego rodzaju zaburzenia w zachowaniu

-brak czasu dla dzieci.

-rodzice zazwyczaj skupiają się na finansowej funkcji
zabezpieczającej byt rodziny, bagatelizują potrzeby
psychiczne i emocjonalne dziecka.

- osobne spędzanie czasu wolnego

- model funkcjonowania jedynie na płaszczyźnie zawodowej,
materialnej, odrzucający możliwość tworzenia trwałego,
tradycyjnego związku

Przeciętna polska rodzina napotyka wiele przeszkód i barier

w szczęśliwym oraz dostatnim

funkcjonowaniu.

Ubóstwo, bieda, niedostatek (nędza)

Perspektywy spojrzenia na biedę:

•perspektywa dochodowa:
- biednym jest się tylko wtedy, gdy znajdujemy się poniżej pewnej
granicy dochodów (linia ubóstwa, dochód graniczny)

•perspektywa potrzeb podstawowych:

wykracza poza dochód jednostkowy: potrzeby edukacyjne,
zdrowotne, opieki – ochrona przed biedą

•perspektywa funkcjonalna:

brak możliwości osiągnięcia minimum poziomu funkcjonowania z
punktu widzenia jednostki czy grupy

Ubóstwo absolutne to stan niezaspokojenia minimalnych i
biologicznych potrzeb organizmu co uniemożliwia spełnianie
podstawowych funkcji.
Ubóstwo względne – efekt nadmiernych rozpiętości w poziomie
życia (kryterium jest tutaj przeciętny poziom życia innych)

Pięciokąt ubóstwa:

Biografia, osobowość

Koszty,

konsumpcja

Praca, dochód

Społecznie podzielane

wartości

Siatka stosunków

społecznych

Cechy rodzin żyjących w kręgu ubóstwa:

wielopokoleniowość
niezdolność do samodzielnego rozwiązywania problemów
absorbowanie wielu instytucji, które mogą z czasem

ujawniać niechęć
poczucie frustracji prowadzące do złości, apatii lub

agresji
w

skrajnych

przypadkach

wykazywanie

braku

odpowiedzialności za swych członków
niezbyt

ceni

się

dzieciństwo

jako

okres

wart

prolongowania
wczesna inicjacja seksualna, autorytarny model matki
niewielka sfera prywatności

Czym „płacą” biedni:

godność

utrata kontroli nad sprawami własnego życia

spadek poczucia bezpieczeństwa

spadek pozycji społecznej

czas na szukanie form pomocy

Charakterystyczne zachowania jednostek i grup z kręgu

ubóstwa:

•fatalizm

•orientacja na teraźniejszość

•autorytaryzm

•konkretność

•nieufność

Podział czynników dezintegrujących rodzinę ze względu na

źródła zagrożenia (T. Pilch):

Wewnątrzrodzinne czynniki integracji lub dezintegracji :

- cechy indywidualne członków rodziny,
- układ międzyosobniczy, hierarchia wewnątrzrodzinna,
- jakość, istota więzi emocjonalnych w rodzinie,
- cele i system wartości małżeństwa,
- organizacja życia rodzinnego i podział obowiązków.

Zewnątrzrodzinne czynniki:

polityka socjalna państwa wobec małżeństwa i rodziny,

ideologia społeczna środków masowego przekazu,

przemiany kultury i wykształcenia społeczeństwa,

procesy uprzemysłowienia i związana z nimi ruchliwość przestrzenna i

pionowa społeczeństwa.

Perspektywy badawcze (po II wojnie światowej):

1.strukturalno- funkcjonalna- rodzina to podsystem będący częścią

systemu społecznego. Badaniom poddano odniesienia rodziny do całego

systemu i do roli jednostek w ramach rodziny jako podsystemu.

2. interakcyjna- badała organizację wewnętrzną ról rodzinnych, proces

interakcji, wpływ członków rodziny na siebie, rodzinę jako całość, lokalizację

autorytetu i władzy, małżeńskie konflikty.

3. instytucjonalna- rodzina to instytucja zaspokajająca potrzeby

społeczne tj. prokreacji i socjalizacji. To niezastępowalna

element życia społecznego. Różnice w formach i strukturze rodziny

tłumaczyli różnicami kulturowymi.

Teoria wymiany społecznej- wizja społecznej interakcji jako

poszerzonego rynku, na którym każdy działa tak, by zmaksymalizować

zysk. Jednostka ofiaruje partnerom interakcji zachowanie, którego

najbardziej oczekują. Jednostka też zachowania jakie sama najbardziej

ceni niezależnie od ceny jaką inni za nie płacą.

Teoria ludzkiego komunikowania się- komunikacja to faza ludzkich

relacji. W jej ramach socjologowie dokonują selekcji norm porozumiewania

się. Teoria zajmuje się symbolami, sposobami ich powstania i

interpretowania i społecznej konsekwencjami dotyczącymi relacji symbolu

do osób, które się nimi posługują.

Teoria ludzkiej ekologii- koncentruje się na człowieku jako jednostce

biologicznej będącej członkiem wspólnoty rodzinnej w jego interakcjach ze

środowiskiem naturalnym. Rodzina to niezależny od fizycznego i

społecznego środowiska czynnik zmian. Naturalne środowisko nie

determinuje życia jednostki i rodziny, ale nakłada na nie pewne

ograniczenia i stwarza konkretne szanse.

Konfliktowa teoria rodziny- zakłada istnienie powszechnego egoizmu i

na tym tle wszechobecny konflikt. Rodzina funkcjonuje na zasadzie

równowagi- dominacji i podporządkowania. Zadaniem socjologa jest

identyfikacja i opis konfliktogennych sfer życia rodzinnego, by wykazać

jakie są drogi efektywnego jej funkcjonowania- pomimo nieusuwalnego

źródła konfliktu. Korzenie: Hobbes, Marks, Engels, Freud, Simmel. Nowi

zwolennicy: Bernard, Coser, Mills, Skolnicka.

Feministyczna teoria rodziny- skupiająca uwagę na analizie

podporządkowania kobiety mężczyźnie. To wizja rodziny i świata z

punku widzenia negatywnych doświadczeń kobiety. 

Gender- społeczne uwarunkowanie i wyakcentowanie różnic między

mężczyznami a kobietami i wykorzystanie tego do legitymizacji oraz

utrwalenia relacji sprawiedliwości i wykorzystywania kobiet. Relacje

gender to relacje władzy. 

Rodzina widziana jest w terminach klasy, uwarunkowań kulturowych i

seksualnych podziałów.

Gerontologia- podejście zwracające uwagę na cykle życia rodzinnego

jako źródło zmian w formach i zakresie interakcji członków rodziny.

Wydłużające się życie ludzi (lepsza medycyna i standard życia) dał

początek gerontologii, wiedzy społecznej na temat procesu starzenia się i

starości.

Polska socjologia rodziny- początki- stan międzywojenny (Krzywicki,

Znaniecki, Mysłakowski, Szczurkiewicz). Potem był zastój do lat 60- tych.

Aspekty polskiej socjologii rodziny:

1. Ogólna sytuacja rodziny i tendencje zmian w sytuacji rodziny w związku ze

zmianami makrostrukturalnymi w kraju, a w szczególności industrializacji,

urbanizacji i sekularyzacji.

2. Badania nad rodzinami z różnych klas i nad świadomościowymi modelami

rodziny.

3. Problematyka rodzinna z pogranicza socjologii rodziny i demografii.

4. Kultura masowa i jej wpływ na modele i style życia małżeńskiego.

5. Rodzina w aspekcie życia seksualnego.

6. Rodzina i jej sytuacja materialna.

7. przygotowanie do małżeństwa i rodziny.

8. Rodzina- wychowanie- osobowość.

9. Uwarunkowania trwałości małżeństwa i rodziny.

10. Patologia i dezintegracja rodziny.

Teoria jakości i stabilności małżeństwa- tłumaczy stabilność lub

dezintegrację małżeństwa na bazie jakości. Małżeństwa o wysokiej jakości

małżeńskiego życia są stabilne, o niskiej niestabilne. Jest tak dlatego, że

partnerzy w małżeństwie o niskiej jakości szukają alternatywy w życiu

samotnym, lub innym związku, mając nadzieję, że będzie prezentował on

wyższą jakość małżeńsko- rodzinnego pożycia.

Typy metafor rodziny:

- rodzina jako mikrostruktura

- jako system wymiany

- jako system wymiany

Rodzina to mała grupa o szerokim wachlarzu relacji

(emocjonalne, seksualne, władzy).

DZIĘKUJĘ ZA

DZIĘKUJĘ ZA

UWAGĘ

UWAGĘ