POGLĄDY ETYCZNE

POGLĄDY ETYCZNE

STOIKÓW

STOIKÓW

STOICYZM

STOICYZM



To kierunek filozoficzny zapoczątkowany w III w. przed

To kierunek filozoficzny zapoczątkowany w III w. przed

narodzeniem Chrystusa w Atenach przez Zenona z Kition,

narodzeniem Chrystusa w Atenach przez Zenona z Kition,

w późniejszym czasie doprowadzony do ostatecznej formy

w późniejszym czasie doprowadzony do ostatecznej formy

przez Chryzypa i kontynuowany przez całą starożytność.

przez Chryzypa i kontynuowany przez całą starożytność.

Wywarł znaczny wpływ na rozwój chrześcijaństwa, w

Wywarł znaczny wpływ na rozwój chrześcijaństwa, w

pewnym stopniu oddziaływał na myśl średniowieczną,

pewnym stopniu oddziaływał na myśl średniowieczną,

odżył także w nowej formie filozofii nowożytnej. Stoicyzm

odżył także w nowej formie filozofii nowożytnej. Stoicyzm

stworzył kompletny system filozoficzny, który w teorii

stworzył kompletny system filozoficzny, który w teorii

bytu był monistyczny (jednorodny), zasadniczo

bytu był monistyczny (jednorodny), zasadniczo

materialistyczny oraz deterministyczny, w teorii poznania

materialistyczny oraz deterministyczny, w teorii poznania

skłaniał się ku empiryzmowi. Znany jest także ze swojej

skłaniał się ku empiryzmowi. Znany jest także ze swojej

części etycznej. Etyka stoicka, opiera się na zasadzie

części etycznej. Etyka stoicka, opiera się na zasadzie

osiągania szczęścia przez wewnętrzną dyscyplinę

osiągania szczęścia przez wewnętrzną dyscyplinę

moralną, sumienne spełnianie tych obowiązków, które

moralną, sumienne spełnianie tych obowiązków, które

spadają na nas naturalną koleją rzeczy, oraz odcięcie

spadają na nas naturalną koleją rzeczy, oraz odcięcie

emocji od zdarzeń zewnętrznych, czyli utrzymywanie

emocji od zdarzeń zewnętrznych, czyli utrzymywanie

stanu spokojnego „ stoickiego spokoju” niezależnie od

stanu spokojnego „ stoickiego spokoju” niezależnie od

zewnętrznych warunków.

zewnętrznych warunków.

POGLĄDY ETYCZNE STOIKÓW:

POGLĄDY ETYCZNE STOIKÓW:

•

•

uważali, że świat ma budowę materialną, wszystko to co nie materialne

uważali, że świat ma budowę materialną, wszystko to co nie materialne

nazywali niebytem. Twierdzili, że zarówno dusza jak i bogowie są

nazywali niebytem. Twierdzili, że zarówno dusza jak i bogowie są

materiami. Zasadą, źródłem przemian była pneuma czyli „tchnienie”-

materiami. Zasadą, źródłem przemian była pneuma czyli „tchnienie”-

wyobrażali ją sobie na podobieństwo ognia, była jakby rozumem świata,

wyobrażali ją sobie na podobieństwo ognia, była jakby rozumem świata,

który wszystko przenika i ożywia.

który wszystko przenika i ożywia.

•

•

byli przekonani, że Bóg istnieje w świecie i jest z nim identyczny- taki

byli przekonani, że Bóg istnieje w świecie i jest z nim identyczny- taki

pogląd nazywany jest panteizmem.

pogląd nazywany jest panteizmem.

•

•

istotą szczególną we wszechświecie jest człowiek i jego dusza, która

istotą szczególną we wszechświecie jest człowiek i jego dusza, która

nie jest trwalsza od ciała. Twierdzili, że siedzibą duszy jest serce,

nie jest trwalsza od ciała. Twierdzili, że siedzibą duszy jest serce,

najważniejszą częścią człowieka jest rozum, który po śmierci człowieka

najważniejszą częścią człowieka jest rozum, który po śmierci człowieka

łączy się z rozumem świata.

łączy się z rozumem świata.

•

•

głosili pogląd o łączności cnoty, rozumu i szczęścia. Cnota jest

głosili pogląd o łączności cnoty, rozumu i szczęścia. Cnota jest

dostatecznym warunkiem szczęścia, jedynym dobrem, o które warto

dostatecznym warunkiem szczęścia, jedynym dobrem, o które warto

zabiegać, wewnętrzną moralną siłą człowieka, która umożliwia mu

zabiegać, wewnętrzną moralną siłą człowieka, która umożliwia mu

opanowanie pragnień i namiętności .

opanowanie pragnień i namiętności .

•

•

wzorem osobowym etyki stoickiej był człowiek, którego właściwością

wzorem osobowym etyki stoickiej był człowiek, którego właściwością

była tzw. apatia. Według stoików było to doskonałe uniezależnienie się.

była tzw. apatia. Według stoików było to doskonałe uniezależnienie się.

Człowiek posiadający apatię w sposób beznamiętny,opanowany i

Człowiek posiadający apatię w sposób beznamiętny,opanowany i

intelektualny odnosi się do rzeczy zewnętrznych. W działaniu taki

intelektualny odnosi się do rzeczy zewnętrznych. W działaniu taki

człowiek kieruje się racjonalnym namysłem i obowiązkiem. Niczemu się

człowiek kieruje się racjonalnym namysłem i obowiązkiem. Niczemu się

nie dziwi, ani niczego się nie lęka, niestraszna mu śmierć oraz potrafi

nie dziwi, ani niczego się nie lęka, niestraszna mu śmierć oraz potrafi

rozumnie rozstać się z życiem

rozumnie rozstać się z życiem

.

.

•

•

dowodzili, że powinniśmy żyć zgodnie z rozumem a to oznacza, że

dowodzili, że powinniśmy żyć zgodnie z rozumem a to oznacza, że

człowiek

człowiek

powinien żyć zgodnie z naturą, ponieważ natura stanowi rozum.

powinien żyć zgodnie z naturą, ponieważ natura stanowi rozum.

Dlatego

Dlatego

powinniśmy się nim kierować a nie uczuciem. Dowodzili, że na

powinniśmy się nim kierować a nie uczuciem. Dowodzili, że na

człowieka

człowieka

wywierają wpływ okoliczności zewnętrzne, dlatego nad nimi należy

wywierają wpływ okoliczności zewnętrzne, dlatego nad nimi należy

zapanować, najlepiej przez uniezależnienie się.

zapanować, najlepiej przez uniezależnienie się.

• stoicy twierdzili, że prawdziwe dobro człowieka i jego szczęście

• stoicy twierdzili, że prawdziwe dobro człowieka i jego szczęście

płynie z cnoty i

płynie z cnoty i

rozumu oraz wewnętrznej harmonii. Nie należy szczęścia

rozumu oraz wewnętrznej harmonii. Nie należy szczęścia

uzależniać od bogactwa,

uzależniać od bogactwa,

przyjemności fizycznych czy innych kaprysów losu. Życie przemija,

przyjemności fizycznych czy innych kaprysów losu. Życie przemija,

a z nim wszystko

a z nim wszystko

inne, tylko ten, który w życiu kieruje się cnotą, może doznać

inne, tylko ten, który w życiu kieruje się cnotą, może doznać

prawdziwego szczęścia.

prawdziwego szczęścia.

Należy z jednakowym spokojem przyjmować wieści dobre i złe, nie

Należy z jednakowym spokojem przyjmować wieści dobre i złe, nie

należy od nich

należy od nich

uzależniać swego szczęścia.

uzależniać swego szczęścia.

Etyka stoicka była pod wieloma względami bardzo

Etyka stoicka była pod wieloma względami bardzo

rygorystyczna, ponieważ

rygorystyczna, ponieważ

droga do szczęścia wiodła przez ograniczenie ludzkich

droga do szczęścia wiodła przez ograniczenie ludzkich

pożądań.

pożądań.

TEORIA BYTU

TEORIA BYTU

W tej teorii stoicy byli materialistami,

W tej teorii stoicy byli materialistami,

dość specyficznego rodzaju. Ich

dość specyficznego rodzaju. Ich

podstawową zasadą w tej dziedzinie

podstawową zasadą w tej dziedzinie

było przyjmowanie, że wszystko co

było przyjmowanie, że wszystko co

istnieje, jest materią. Materia ta, jak i

istnieje, jest materią. Materia ta, jak i

przestrzeń ma charakter ciągły i składa

przestrzeń ma charakter ciągły i składa

się z mieszaniny żywiołów. Od

się z mieszaniny żywiołów. Od

Arystotelesa stoicy zapożyczali

Arystotelesa stoicy zapożyczali

koncepcję materii biernej oraz czynnej.

koncepcję materii biernej oraz czynnej.

MATERIA CZYNNA

MATERIA CZYNNA

Pneuma czyli „gra” rządzi światem, która jest wszechmocna i

Pneuma czyli „gra” rządzi światem, która jest wszechmocna i

nieubłagalnie dąży do swojego celu. Stoicy uważali, że człowiek

nieubłagalnie dąży do swojego celu. Stoicy uważali, że człowiek

nie ma sensu się jej przeciwstawiać. Pneuma to żywioł, który

nie ma sensu się jej przeciwstawiać. Pneuma to żywioł, który

przenika każdy fragment materii, wprowadza ją w ruch i nadaje

przenika każdy fragment materii, wprowadza ją w ruch i nadaje

jej kształt. Ma ona charakter racjonalny- jak mówili stoicy

jej kształt. Ma ona charakter racjonalny- jak mówili stoicy

tożsama z logocem czyli świadomością (uważali podobnie jak

tożsama z logocem czyli świadomością (uważali podobnie jak

Heraklit, że wszyscy ludzie są częścią tego samego rozumu

Heraklit, że wszyscy ludzie są częścią tego samego rozumu

świata), ale jest także materialna. Stoicy byli zdania, że każdy

świata), ale jest także materialna. Stoicy byli zdania, że każdy

człowiek jest światem w miniaturze, czyli mikrokosmos, będący

człowiek jest światem w miniaturze, czyli mikrokosmos, będący

odbiciem makrokosmosu. Prowadziło to do poglądu, że istnieją

odbiciem makrokosmosu. Prowadziło to do poglądu, że istnieją

powszechne prawa tzw. prawo naturalne. Prawo to opierało się na

powszechne prawa tzw. prawo naturalne. Prawo to opierało się na

wiecznym rozumie człowieka i kosmosu, nie zmienia się w

wiecznym rozumie człowieka i kosmosu, nie zmienia się w

zależności od miejsca i czasu. Wyobrażali je sobie jako rodzaj

zależności od miejsca i czasu. Wyobrażali je sobie jako rodzaj

wiatru „tchnienia”. Prawo natury dotyczyło wszystkich ludzi, a

wiatru „tchnienia”. Prawo natury dotyczyło wszystkich ludzi, a

więc także niewolników. Kodeksy prawne różnych państw stoicy

więc także niewolników. Kodeksy prawne różnych państw stoicy

traktowali jak niedoskonałe naśladownictwo praw tkwiących w

traktowali jak niedoskonałe naśladownictwo praw tkwiących w

samej naturze. Przeciwstawianie się tym prawom jest możliwe na

samej naturze. Przeciwstawianie się tym prawom jest możliwe na

krótką metę, lecz nie jest w stanie zmienić na dłuższą metę

krótką metę, lecz nie jest w stanie zmienić na dłuższą metę

ogólnego biegu wydarzeń. Wpływa także negatywnie na osoby,

ogólnego biegu wydarzeń. Wpływa także negatywnie na osoby,

które chcą „płynąć pod prąd”. Dlatego jednym rozsądnym

które chcą „płynąć pod prąd”. Dlatego jednym rozsądnym

rozwiązaniem jest akceptacja tych praw natury oraz

rozwiązaniem jest akceptacja tych praw natury oraz

przystosowanie się do nich.

przystosowanie się do nich.

MATERIA BIERNA

MATERIA BIERNA

Pneuma czyli „gra” na materii biernej napina ją i

Pneuma czyli „gra” na materii biernej napina ją i

wprowadza ją w drgania, jak skrzypek poruszający

wprowadza ją w drgania, jak skrzypek poruszający

strunami. Z ruchów „tonicznych” materii wynikają

strunami. Z ruchów „tonicznych” materii wynikają

wszystkie prawa ruchu i przemian, które sterują

wszystkie prawa ruchu i przemian, które sterują

losami świata. Pneuma nie ma charakteru osobowego

losami świata. Pneuma nie ma charakteru osobowego

lecz jest tylko specjalnego rodzaju materialnym

lecz jest tylko specjalnego rodzaju materialnym

żywiołem, ma także wiele cech boskich jak np.

żywiołem, ma także wiele cech boskich jak np.

wszechwiedze. To ona wie dokąd świat dąży i kieruje

wszechwiedze. To ona wie dokąd świat dąży i kieruje

wszystkim tak, aby ten cel osiągnąć. Dusza ludzka ma

wszystkim tak, aby ten cel osiągnąć. Dusza ludzka ma

również charakter „pneumatyczny”. Pojedyncza

również charakter „pneumatyczny”. Pojedyncza

dusza jest „napięciem” i ruchem człowieka, zarówno

dusza jest „napięciem” i ruchem człowieka, zarówno

w sensie fizycznym jak i psychicznym. Dusza nie jest

w sensie fizycznym jak i psychicznym. Dusza nie jest

jednak wieczna. Na skutek śmierci pneuma zawarta

jednak wieczna. Na skutek śmierci pneuma zawarta

w ciele człowieka „rozprasza się” a jej fragmenty

w ciele człowieka „rozprasza się” a jej fragmenty

przenikają do innych fragmentów materii biernej.

przenikają do innych fragmentów materii biernej.

POGLĄDY SŁYNNYCH

POGLĄDY SŁYNNYCH

MĘDRCÓW STOICYZMU

MĘDRCÓW STOICYZMU

ZENON Z KITION

ZENON Z KITION

•

•

grecki filozof, ur. ok. 335r. p.n.e. w Kition na Cyprze, zm.

grecki filozof, ur. ok. 335r. p.n.e. w Kition na Cyprze, zm.

ok. 264r. p.n.e., był założycielem szkoły stoickiej. Za życia stał

ok. 264r. p.n.e., był założycielem szkoły stoickiej. Za życia stał

się najsławniejszym filozofem w Atenach, a na jego wykłady

się najsławniejszym filozofem w Atenach, a na jego wykłady

ściągali uczniowie ze wszystkich stron Grecji. Dał początek

ściągali uczniowie ze wszystkich stron Grecji. Dał początek

kierunkowi zwanemu stoicyzmem, który nakazuje zachować

kierunkowi zwanemu stoicyzmem, który nakazuje zachować

spokój zarówno w cierpieniu, jak i szczęściu. Nie należy

spokój zarówno w cierpieniu, jak i szczęściu. Nie należy

poddawać się emocjom i namiętnościom. Stoicyzm łączy

poddawać się emocjom i namiętnościom. Stoicyzm łączy

racjonalne podejście z materializmem. Słynnym powiedzeniem Zenona to „fortuna

racjonalne podejście z materializmem. Słynnym powiedzeniem Zenona to „fortuna

kołem się toczy”

kołem się toczy”

•

•

poglądy Zenona:

poglądy Zenona:

– „

– „

na tym właśnie polega dzielność szczęśliwego

na tym właśnie polega dzielność szczęśliwego

i pogodnego życia, że wszystko się

i pogodnego życia, że wszystko się

czyni zgodnie z własnym głosem wewnętrznym i z wolą rządcy Wszechświata”

czyni zgodnie z własnym głosem wewnętrznym i z wolą rządcy Wszechświata”

–

–

„

„

natura dała nam jeden język, a dwoje uszu po to, ażebyśmy słuchali dwa razy więcej,

natura dała nam jeden język, a dwoje uszu po to, ażebyśmy słuchali dwa razy więcej,

niż mówimy”

niż mówimy”

•

•

słynne cytaty:

słynne cytaty:

– „

– „

Żyć w zgodzie z naturą”

Żyć w zgodzie z naturą”

– „

– „

Celem człowieka jest rozważny wybór rzeczy, które są zgodne z naturą”

Celem człowieka jest rozważny wybór rzeczy, które są zgodne z naturą”

– „

– „

Chętnego losy prowadzą, niechętnego wloką”

Chętnego losy prowadzą, niechętnego wloką”

– „

– „

Ten kto więcej grzeszy, i ten, kto mniej grzeszy, są równie dalecy od dobrego

Ten kto więcej grzeszy, i ten, kto mniej grzeszy, są równie dalecy od dobrego

postępowania”

postępowania”

– „

– „

Mędrzec nie będzie twierdzić tego, co mu się tylko wydaje, i dzięki temu nigdy nie

Mędrzec nie będzie twierdzić tego, co mu się tylko wydaje, i dzięki temu nigdy nie

przytaknie fałszowi”

przytaknie fałszowi”

– „

– „

Czyż ból i życie nie są sobie pokrewne”

Czyż ból i życie nie są sobie pokrewne”

ZENON Z ELEI

ZENON Z ELEI

•

•

ur. ok. 460 p.n.e., był twórcą dialektyki, znakomitym

ur. ok. 460 p.n.e., był twórcą dialektyki, znakomitym

filozofem, jego pisma są pełne mądrości, podobnie jak

filozofem, jego pisma są pełne mądrości, podobnie jak

Heraklit

Heraklit

możnych traktował wyniośle, ur. się w Elei, miasto które się

możnych traktował wyniośle, ur. się w Elei, miasto które się

odznaczało tym, że umiało wydawać wielkich ludzi.

odznaczało tym, że umiało wydawać wielkich ludzi.

•

•

poglądy Zenona:

poglądy Zenona:

Istnieje wiele światów, próżni natomiast nie ma. Wszystko w przyrodzie

Istnieje wiele światów, próżni natomiast nie ma. Wszystko w przyrodzie

powstaje z ciepła i zimna oraz z suchości i wilgoci, przechodzących w

powstaje z ciepła i zimna oraz z suchości i wilgoci, przechodzących w

siebie

siebie

nawzajem. Ludzie wywodzą się z ziemi a dusza jest mieszaniną czynników

nawzajem. Ludzie wywodzą się z ziemi a dusza jest mieszaniną czynników

wyżej wymienionych, przy czym żaden z nich nie bierze góry nad nimi.

wyżej wymienionych, przy czym żaden z nich nie bierze góry nad nimi.

Nie

Nie

znosił nagany; a gdy mu to wytykano, powiedział: „Gdyby nagana mi była

znosił nagany; a gdy mu to wytykano, powiedział: „Gdyby nagana mi była

obojętna, to nie zważałbym także na pochwały”

obojętna, to nie zważałbym także na pochwały”

CHRYZYP Z SOLOI

CHRYZYP Z SOLOI

•

•

syn Apolloniosa, ur. 277- 208 p.n.e., uczeń Kleantesa,

syn Apolloniosa, ur. 277- 208 p.n.e., uczeń Kleantesa,

zwany

zwany

był drugim założycielem stoicyzmu, gdyż wpłynął na

był drugim założycielem stoicyzmu, gdyż wpłynął na

rozpowszechnienie doktryny stoickiej czyniąc ją jednym z

rozpowszechnienie doktryny stoickiej czyniąc ją jednym z

najbardziej wpływowych prądów myślowych starożytnej

najbardziej wpływowych prądów myślowych starożytnej

Grecji i Rzymu, znakomity dialektyk, swą pracowitością

Grecji i Rzymu, znakomity dialektyk, swą pracowitością

przewyższał wszystkich filozofów, czego dowodzi liczba jego

przewyższał wszystkich filozofów, czego dowodzi liczba jego

pism- przeszło siedemset pięć, twórca pojęcia dysjunkcji.

pism- przeszło siedemset pięć, twórca pojęcia dysjunkcji.

•

•

poglądy Chryzypa:

poglądy Chryzypa:

•

•

Wierzył, że cnota jest cechą duszy, złączona jest też z duszą i ciałem. W celu

Wierzył, że cnota jest cechą duszy, złączona jest też z duszą i ciałem. W celu

zachowania zdrowia powinniśmy utrzymać harmonię miedzy nimi.

zachowania zdrowia powinniśmy utrzymać harmonię miedzy nimi.

•

•

Nauczał, że szlachectwo powinno być nabyte, a nie dziedziczne. Skoro wszyscy

Nauczał, że szlachectwo powinno być nabyte, a nie dziedziczne. Skoro wszyscy

pochodzimy z tego samego, boskiego źródła powinno być zdobywane na drodze

pochodzimy z tego samego, boskiego źródła powinno być zdobywane na drodze

udowodnienia swojej cnoty.

udowodnienia swojej cnoty.

•

•

Sądził, że logos jest kształtowany przez naturę i społeczeństwo.

Sądził, że logos jest kształtowany przez naturę i społeczeństwo.

•

•

Człowiek powinien starać się być altruistą. Powinien też starać

Człowiek powinien starać się być altruistą. Powinien też starać

się być życzliwym

się być życzliwym

względem reszty społeczeństwa w celu utrzymania porządku.

względem reszty społeczeństwa w celu utrzymania porządku.

• Uważał, że ludzie powinni starać się być różni od zwierząt

• Uważał, że ludzie powinni starać się być różni od zwierząt

poprzez preferowanie

poprzez preferowanie

typowo ludzkich cech.

typowo ludzkich cech.

• Pneuma, materia czynna jest odpowiedzialna za wzrost i jest

• Pneuma, materia czynna jest odpowiedzialna za wzrost i jest

źródłem ruchu w

źródłem ruchu w

świecie poprzez ”napinanie” i wprowadzenie w drgania „tonalne”

świecie poprzez ”napinanie” i wprowadzenie w drgania „tonalne”

materii biernej.

materii biernej.

• Uważał, że zdania mogą przyjmować jedynie dwie wartości

• Uważał, że zdania mogą przyjmować jedynie dwie wartości

logiczne czyli prawdę

logiczne czyli prawdę

albo fałsz.

albo fałsz.

• Twierdził, że wszystkim kieruje przeznaczenie i od niego jest

• Twierdził, że wszystkim kieruje przeznaczenie i od niego jest

wszystko zależne.

wszystko zależne.

• Uważał, że przeszłość jest niezmienna i rzeczy, które mogą się

• Uważał, że przeszłość jest niezmienna i rzeczy, które mogą się

wydarzyć

wydarzyć

niekoniecznie muszą lecz po prostu mogą się wydarzyć. Podobnie

niekoniecznie muszą lecz po prostu mogą się wydarzyć. Podobnie

wszystkie

wszystkie

rzeczy, które zgodnie z przeznaczeniem powinny się zdarzyć,

rzeczy, które zgodnie z przeznaczeniem powinny się zdarzyć,

dzieją się w

dzieją się w

określonym porządku (np. najpierw trzeba siać żeby potem

określonym porządku (np. najpierw trzeba siać żeby potem

zbierać).

zbierać).

• Uczył także o konieczności istnienia zła z uwagi na jego

• Uczył także o konieczności istnienia zła z uwagi na jego

wzajemną zależność z

wzajemną zależność z

istnieniem dobra, więc niektóre zło jest rezultatem dobra.

istnieniem dobra, więc niektóre zło jest rezultatem dobra.

CECHY MĘDRCA

CECHY MĘDRCA

•

•

Za najważniejsze dobro i szczęście człowieka uznawał cnotę.

Za najważniejsze dobro i szczęście człowieka uznawał cnotę.

•

•

Dążył do osiągnięcia cnoty- pełnego przystosowania się do świata,

Dążył do osiągnięcia cnoty- pełnego przystosowania się do świata,

zaakceptowania rządzących nim praw natury.

zaakceptowania rządzących nim praw natury.

•

•

Postępuje zgodnie z własną wolą i rozumną naturą.

Postępuje zgodnie z własną wolą i rozumną naturą.

•

•

Dążył do idealnego stanu, zwanego apatią. Człowiek w takim stanie

Dążył do idealnego stanu, zwanego apatią. Człowiek w takim stanie

niczym

niczym

się nie martwi, niczego nie pragnie.

się nie martwi, niczego nie pragnie.

•

•

Podporządkowany pneumie- rozumowi wszechświata, sile napędzającej

Podporządkowany pneumie- rozumowi wszechświata, sile napędzającej

przyrodę.

przyrodę.

•

•

Człowiek nie ulegający emocjom o bogatym wnętrzu, wolny.

Człowiek nie ulegający emocjom o bogatym wnętrzu, wolny.

•

•

Powinien widzieć celowość wszelkich przemian w naturze i godzić się z

Powinien widzieć celowość wszelkich przemian w naturze i godzić się z

nimi.

nimi.

Wzorzec mędrca stoickiego niewątpliwie mógłby być wzorem

Wzorzec mędrca stoickiego niewątpliwie mógłby być wzorem

postępowania dla każdego człowieka w dzisiejszych czasach.

postępowania dla każdego człowieka w dzisiejszych czasach.

Gdyby

Gdyby

człowiek postępował zgodnie z takimi zasadami jakie

człowiek postępował zgodnie z takimi zasadami jakie

uznawali stoicy,

uznawali stoicy,

świat byłby dziś na pewno inny, dużo lepszy.

świat byłby dziś na pewno inny, dużo lepszy.

EPIKTET Z HIERAPOLIS

EPIKTET Z HIERAPOLIS

•

•

był filozofem rzymskim, ur. ok. 50- 130 p.n.e., jeden z

był filozofem rzymskim, ur. ok. 50- 130 p.n.e., jeden z

reprezentantów stoicyzmu, był wyzwoleńcem, jako nauczyciel i

reprezentantów stoicyzmu, był wyzwoleńcem, jako nauczyciel i

wychowawca, uzdrowiciel ludzkości, miał budzić jej sumienie i

wychowawca, uzdrowiciel ludzkości, miał budzić jej sumienie i

poczucie grzechu, odwracać od zguby i cierpienia oraz wskazać

poczucie grzechu, odwracać od zguby i cierpienia oraz wskazać

drogę wiodącą do szczęścia, twórca szkoły w Nikopolis.

drogę wiodącą do szczęścia, twórca szkoły w Nikopolis.

•

•

poglądy Epikteta:

poglądy Epikteta:

•

•

Pragnął uwolnić człowieka od strachu przed bogami i dlatego odmówił im wszelkiego wpływu na los

Pragnął uwolnić człowieka od strachu przed bogami i dlatego odmówił im wszelkiego wpływu na los

świata.

świata.

•

•

Chciał uczynić człowieka panem własnego losu. Sądził, że życie jego ma samoistną wartość, że nie

Chciał uczynić człowieka panem własnego losu. Sądził, że życie jego ma samoistną wartość, że nie

jest poddane żadnym nieuchronnym koniecznością, że człowiek jest zawsze panem własnej

jest poddane żadnym nieuchronnym koniecznością, że człowiek jest zawsze panem własnej

przyszłości, wolne zaś i spontaniczne działanie jego najwyższym dobrem.

przyszłości, wolne zaś i spontaniczne działanie jego najwyższym dobrem.

•

•

Sądził, że cel najwyższy- szczęście można osiągnąć respektując wymogi cielesnej natury, unikając

Sądził, że cel najwyższy- szczęście można osiągnąć respektując wymogi cielesnej natury, unikając

cierpienia, żyjąc rozumnie i przyjemnie.

cierpienia, żyjąc rozumnie i przyjemnie.

•

•

Twierdził, że wolność człowieka można osiągnąć wtedy, gdy w naszym życiu zapanują wartości

Twierdził, że wolność człowieka można osiągnąć wtedy, gdy w naszym życiu zapanują wartości

duchowe oraz wtedy, kiedy zapanujemy nad swoimi pragnieniami.

duchowe oraz wtedy, kiedy zapanujemy nad swoimi pragnieniami.

•

•

Świat rządzony przez opatrzność jest rozumny i doskonały. Zasługuje też w pełni na to, aby

Świat rządzony przez opatrzność jest rozumny i doskonały. Zasługuje też w pełni na to, aby

człowiek przyjął to dobrowolnie, pogodził się z nim. Wszelki bunt może przynieść człowiekowi

człowiek przyjął to dobrowolnie, pogodził się z nim. Wszelki bunt może przynieść człowiekowi

tylko nieszczęście, zgoda zaś na rzeczywistość- pogodę wewnętrzną, duchową pociechę i moralną

tylko nieszczęście, zgoda zaś na rzeczywistość- pogodę wewnętrzną, duchową pociechę i moralną

siłę.

siłę.

HYMN

HYMN

KLEANDESA

KLEANDESA

„

„

prowadź mnie tedy, Zeusie, i ty,

prowadź mnie tedy, Zeusie, i ty,

przeznaczenie.

przeznaczenie.

Rad pójdę i bez zwłoki na wasze skinienie,

Rad pójdę i bez zwłoki na wasze skinienie,

Jaką z życiu mi losy wyznaczyły drogę:

Jaką z życiu mi losy wyznaczyły drogę:

Bunt- zbrodnią, iść- konieczność, skargi- nie

Bunt- zbrodnią, iść- konieczność, skargi- nie

pomogą…

pomogą…

Kto przed potęgą losu gnie czoło beztroskie,

Kto przed potęgą losu gnie czoło beztroskie,

Ten dla mnie mędrzec, poznał tajemnice

Ten dla mnie mędrzec, poznał tajemnice

boskie…”

boskie…”

•

•

W cytowanych strofach hymnu Kleantesa zawarte jest

W cytowanych strofach hymnu Kleantesa zawarte jest

przekonanie, iż od losu nie

przekonanie, iż od losu nie

ma i nie może być żadnej apelacji, że należy się z nim pogodzić.

ma i nie może być żadnej apelacji, że należy się z nim pogodzić.

Nie wymaga ona

Nie wymaga ona

bezpłodnego buntu, lecz świadomego udziału i rozumnej zgody,

bezpłodnego buntu, lecz świadomego udziału i rozumnej zgody,

zaufania do

zaufania do

bóstwa i akceptacji jego postanowień. Albowiem rzeczą

bóstwa i akceptacji jego postanowień. Albowiem rzeczą

rozsądną i słuszną jest

rozsądną i słuszną jest

uznać istniejący konieczny i racjonalny porządek świata. Mówi o

uznać istniejący konieczny i racjonalny porządek świata. Mówi o

nim nauka. Ale

nim nauka. Ale

naukę uprawiamy nie po to, aby otaczający świat zmienić.

naukę uprawiamy nie po to, aby otaczający świat zmienić.

Poznajemy

Poznajemy

rzeczywistość, aby stosownie do tej wiedzy zmienić i doskonalić

rzeczywistość, aby stosownie do tej wiedzy zmienić i doskonalić

samego siebie.

samego siebie.

•

•

Sytuacja człowieka w świecie jest sytuacją aktora. Bierze udział

Sytuacja człowieka w świecie jest sytuacją aktora. Bierze udział

w gigantycznym

w gigantycznym

spektaklu, uczestnicząc w dramacie, którego sam nie napisał, i

spektaklu, uczestnicząc w dramacie, którego sam nie napisał, i

gra rolę, której sam

gra rolę, której sam

sobie nie wybrał. Albowiem sztuka została ułożona wcześniej, a

sobie nie wybrał. Albowiem sztuka została ułożona wcześniej, a

role rozdzielone

role rozdzielone

przez reżysera. Nie od człowieka zależy, czy przypadnie mu w

przez reżysera. Nie od człowieka zależy, czy przypadnie mu w

udziale rola żebraka

udziale rola żebraka

czy bogacza, kaleki czy atlety, monarchy czy zwykłego

czy bogacza, kaleki czy atlety, monarchy czy zwykłego

obywatela. Człowiekowi

obywatela. Człowiekowi

pozostaje jedynie wysiłek, aby odegrać przeznaczoną mu rolę po

pozostaje jedynie wysiłek, aby odegrać przeznaczoną mu rolę po

mistrzowsku,

mistrzowsku,

najlepiej jak tylko może. Powinien dokładać starań, żeby z

najlepiej jak tylko może. Powinien dokładać starań, żeby z

należytym porządkiem i

należytym porządkiem i

całkowitym posłuszeństwem wobec Boga wypełniać swoje

całkowitym posłuszeństwem wobec Boga wypełniać swoje

zadanie na świecie.

zadanie na świecie.

Szkoły stoickie

Szkoły stoickie

1.Stara szkoła stoicka

1.Stara szkoła stoicka

2.Mediostoicyzm (średnia

2.Mediostoicyzm (średnia

szkoła)

szkoła)

3.Neostoicym(młodsza

3.Neostoicym(młodsza

szkoła)

szkoła)

STARA

STARA

SZKOŁA STOICKA

SZKOŁA STOICKA

Stara szkoła stoicka

Stara szkoła stoicka

przedstawiciele:

przedstawiciele:



Zenon z

Zenon z

Kition

Kition

(ur. ok. 333/332, zm. 262 p.n.e., twórca stoicyzmu)

(ur. ok. 333/332, zm. 262 p.n.e., twórca stoicyzmu)



Ariston

Ariston

z Chios

z Chios

(dysydencki uczeń Zenona)

(dysydencki uczeń Zenona)



Apollofanes

Apollofanes

(uczeń Aristona)

(uczeń Aristona)



Herillos z Kartaginy

Herillos z Kartaginy

(naśladowca Aristona)

(naśladowca Aristona)



Perseusz z Kition

Perseusz z Kition

(zm. ok. 244 p.n.e.), najsławniejszy uczeń Zenona

(zm. ok. 244 p.n.e.), najsławniejszy uczeń Zenona



Kleantes z Assos

Kleantes z Assos

(w 262 objął po Zenonie kierownictwo Portyku,

(w 262 objął po Zenonie kierownictwo Portyku,

zm. między 233 a 231 p.n.e.)

zm. między 233 a 231 p.n.e.)



Chryzyp z Soloj

Chryzyp z Soloj

(ur. między 281 a 277, zm. 208/204 p.n.e.), uważany

(ur. między 281 a 277, zm. 208/204 p.n.e.), uważany

za drugiego założyciela stoicyzmu

za drugiego założyciela stoicyzmu



Zenon z Tarsu

Zenon z Tarsu

(uczeń Chryzypa i jego następca)

(uczeń Chryzypa i jego następca)



Diogenes z Babilonu

Diogenes z Babilonu

(następca Zenona z Tarsu)

(następca Zenona z Tarsu)



Antypater z Tarsu

Antypater z Tarsu

(popełnił samobójstwo przed 129 p.n.e.)

(popełnił samobójstwo przed 129 p.n.e.)



Apollodoros z Seleucji

Apollodoros z Seleucji

(uczeń Diogenesa z Babilonu)

(uczeń Diogenesa z Babilonu)



Archedemos z Tarsu

Archedemos z Tarsu

(założył swoją szkołę w Babilonie)

(założył swoją szkołę w Babilonie)



Boetos z Sydonu

Boetos z Sydonu

Stara szkoła

Stara szkoła

stoicka

stoicka

Stara szkoła stoicka

Stara szkoła stoicka

-

-

założycielem tej szkoły był Zenon z Kition, jego następcami byli

założycielem tej szkoły był Zenon z Kition, jego następcami byli

Chryzyp i Kleantes

Chryzyp i Kleantes

- szkoła ta za najważniejsze uznawała rozwiązanie problemu

- szkoła ta za najważniejsze uznawała rozwiązanie problemu

życia i znalezienie spokoju ducha

życia i znalezienie spokoju ducha

- uważali że człowiek może sam osiągnąć całkowitą pewność co

- uważali że człowiek może sam osiągnąć całkowitą pewność co

do prawdy, a pogoda ducha może wynikać tylko z jej

do prawdy, a pogoda ducha może wynikać tylko z jej

osiągnięcia i pełnego jej posiadania.

osiągnięcia i pełnego jej posiadania.

- w celu dochodzenia do prawdy podzielono filozofie na 3 działy :

- w celu dochodzenia do prawdy podzielono filozofie na 3 działy :

logikę

logikę

- służąca do obrony sądów / poglądów,

- służąca do obrony sądów / poglądów,

fizykę

fizykę

- przedstawiająca obraz rzeczywistości,

- przedstawiająca obraz rzeczywistości,

etykę

etykę

- będąca owocem rozmyślań.

- będąca owocem rozmyślań.

Logika

Logika

Dzielono ja na :

Dzielono ja na :



dialektykę - uznając możliwość dyskursu

dialektykę - uznając możliwość dyskursu

za pomocą argumentów,

za pomocą argumentów,



retorykę - przedstawianie poglądów w

retorykę - przedstawianie poglądów w

sposób krasomówczy

sposób krasomówczy

Jako kryteria prawdy przyjęto :

Jako kryteria prawdy przyjęto :



wrażenia zmysłowe,

wrażenia zmysłowe,



przedstawienie kataleptyczne (obejmujące

przedstawienie kataleptyczne (obejmujące

całość) - doświadczenie ogólności,

całość) - doświadczenie ogólności,



poznanie rozumowe.

poznanie rozumowe.

Fizyka

Fizyka

-

-

Fizyka stoików opisuje całą rzeczywistość, a zbudowano ją ze względu na etykę

Fizyka stoików opisuje całą rzeczywistość, a zbudowano ją ze względu na etykę

-Bóg stoików utożsamiany jest z kosmosem. Bóg jest wszystkim i jest we

-Bóg stoików utożsamiany jest z kosmosem. Bóg jest wszystkim i jest we

wszystkim (monizm panteistyczny)

wszystkim (monizm panteistyczny)

-Nauczali iż całe stworzenie istnieje i działa celowo, że nad światem czuwa

-Nauczali iż całe stworzenie istnieje i działa celowo, że nad światem czuwa

opatrzność, która jednak nie zajmuje się poszczególnymi ludzmi lecz bardziej

opatrzność, która jednak nie zajmuje się poszczególnymi ludzmi lecz bardziej

całym gatunkiem

całym gatunkiem

-Uważali, że świat jest skończony i że powstał - zatem zostanie także zniszczony

-Uważali, że świat jest skończony i że powstał - zatem zostanie także zniszczony

-Człowiek zajmuje główne miejsce w świecie i zbudowany jest z ciała i duszy,

-Człowiek zajmuje główne miejsce w świecie i zbudowany jest z ciała i duszy,

która także jest materialna. W duszy wyodrębnili :

która także jest materialna. W duszy wyodrębnili :



rozum,

rozum,



pięć zmysłów,

pięć zmysłów,



część kierująca fonacją ( dźwiękotwórczą )

część kierująca fonacją ( dźwiękotwórczą )



część kierującą rodzeniem.

część kierującą rodzeniem.

-Dusza jeszcze przez pewien czas istnieje po śmierci, przy czym dusza mędrca

-Dusza jeszcze przez pewien czas istnieje po śmierci, przy czym dusza mędrca

trwa do czasu zaognienia (zniszczenia świata) a zwykłych ludzi o wiele krócej

trwa do czasu zaognienia (zniszczenia świata) a zwykłych ludzi o wiele krócej

Etyka

Etyka

-Celem życia dla stoików jest osiągnięcie szczęścia, a etyka ma określić co jest

-Celem życia dla stoików jest osiągnięcie szczęścia, a etyka ma określić co jest

naprawdę szczęściem i jak je osiągnąć

naprawdę szczęściem i jak je osiągnąć

-Ideałem dla stoików jest życie zgodne z naturą

-Ideałem dla stoików jest życie zgodne z naturą

-Stoicy dzielili rzeczy, ze względu na ich wartość moralną, na :

-Stoicy dzielili rzeczy, ze względu na ich wartość moralną, na :



dobre moralnie,

dobre moralnie,



złe moralnie,

złe moralnie,



obojętne moralnie.

obojętne moralnie.

-Dobre moralnie jest to co zachowuje i powoduje wzrost naszego bytu, natomiast

-Dobre moralnie jest to co zachowuje i powoduje wzrost naszego bytu, natomiast

złem jest to co mu zagraża i go pomniejsza, Za obojętne moralnie uważali te

złem jest to co mu zagraża i go pomniejsza, Za obojętne moralnie uważali te

rzeczy które dotyczą naszej natury fizycznej i biologicznej ( związane z

rzeczy które dotyczą naszej natury fizycznej i biologicznej ( związane z

ciałem) np.:życie i śmierć, bogactwo i ubóstwo

ciałem) np.:życie i śmierć, bogactwo i ubóstwo

-Cnota - to wiedza o tym co dobre a co złe, co należy wybierać, a czego unikać.

-Cnota - to wiedza o tym co dobre a co złe, co należy wybierać, a czego unikać.

Wyróżniali 4 cnoty kardynalne którym podporządkowywali wszystkie inne

Wyróżniali 4 cnoty kardynalne którym podporządkowywali wszystkie inne

cnoty :

cnoty :



mądrość,

mądrość,



umiarkowanie,

umiarkowanie,



męstwo,

męstwo,



sprawiedliwość.

sprawiedliwość.

MEDIOSTOICYZM

MEDIOSTOICYZM

(ŚREDNIA

(ŚREDNIA

SZKOŁA)

SZKOŁA)

Mediostoicyzm

Mediostoicyzm

przedstawiciele:

przedstawiciele:



Panajtios z Rodos

Panajtios z Rodos

(ur. ok. 185 p.n.e.), główna postać nurtu

(ur. ok. 185 p.n.e.), główna postać nurtu



Hekaton z Rodos

Hekaton z Rodos

(uczeń Panaitiosa)

(uczeń Panaitiosa)



Mnezarchos z Aten

Mnezarchos z Aten

(uczeń Panaitiosa)

(uczeń Panaitiosa)



Dardanos z Aten

Dardanos z Aten

(uczeń Panaitiosa)

(uczeń Panaitiosa)



Stratokles z Rodos

Stratokles z Rodos

(uczeń Panaitiosa)

(uczeń Panaitiosa)



Antypater z Tyru

Antypater z Tyru

(uczeń Stratoklesa)

(uczeń Stratoklesa)



Apollonios z Tyru

Apollonios z Tyru



Posejdonios z Apamei

Posejdonios z Apamei

(ur. pomiędzy 140 a 130 p.n.e. -zm.

(ur. pomiędzy 140 a 130 p.n.e. -zm.

ok. 51 p.n.e.), główna postać nurtu

ok. 51 p.n.e.), główna postać nurtu



Fajnias

Fajnias

(uczeń Posejdoniosa)

(uczeń Posejdoniosa)



Jazon z Nyssy

Jazon z Nyssy

(wnuk Posejdoniosa, objął kierownictwo

(wnuk Posejdoniosa, objął kierownictwo

szkoły po jego śmierci)

szkoły po jego śmierci)



Asklepiodotos

Asklepiodotos

Mediostoicyzm

Mediostoicyzm

•

•

Stoicyzm okresu średniego

Stoicyzm okresu średniego

przepełniony duchem eklektyzmu

przepełniony duchem eklektyzmu

uwzględniającego krytykę

uwzględniającego krytykę

sceptyków, nowego ducha

sceptyków, nowego ducha

rzymskiego, nauki Platona i Perypatu

rzymskiego, nauki Platona i Perypatu

- szkoły Arystotelesa.

- szkoły Arystotelesa.

Nurt tego okresu reprezentują :

Nurt tego okresu reprezentują :

Panaitios

Panaitios

i

i

Posejdonios

Posejdonios

.

.

Panaitios

Panaitios

-Dzieli cnotę na:

-Dzieli cnotę na:

*cnotę teoretyczną - mądrość ,

*cnotę teoretyczną - mądrość ,

*cnoty praktyczne - sprawiedliwość ,

*cnoty praktyczne - sprawiedliwość ,

wielkoduszność i umiarkowanie .

wielkoduszność i umiarkowanie .

-Odrzucał apatie (beznamiętność), głosząc

-Odrzucał apatie (beznamiętność), głosząc

zadowolenie i radość życia (euthumia), która

zadowolenie i radość życia (euthumia), która

wypływa z pokoju ze sobą i rzeczami. Głosił życie

wypływa z pokoju ze sobą i rzeczami. Głosił życie

według dyspozycji jakimi obdarzyła nas natura,

według dyspozycji jakimi obdarzyła nas natura,

czyli przesunął ciężar życia zgodnego z naturą w

czyli przesunął ciężar życia zgodnego z naturą w

stronę indywidualności. (humanizm Panotiosa)

stronę indywidualności. (humanizm Panotiosa)

Posejdonios

Posejdonios

-

-

Posejdonios

Posejdonios

kroczył droga wyznaczoną przez swego

kroczył droga wyznaczoną przez swego

mistrza Panaitiosa, lecz nie został scholarchą Portyku

mistrza Panaitiosa, lecz nie został scholarchą Portyku

w Atenach lecz stworzył własną szkołę na wyspie

w Atenach lecz stworzył własną szkołę na wyspie

Rodos. W swoich czasach był znanym i cenionym

Rodos. W swoich czasach był znanym i cenionym

nauczycielem.

nauczycielem.

-Nauczał że świat ma koniec.

-Nauczał że świat ma koniec.

-Posejdonios był najbardziej wszechstronnym umysłem

-Posejdonios był najbardziej wszechstronnym umysłem

jaki wydala Grecja od czasów Arystotelesa (ogromny

jaki wydala Grecja od czasów Arystotelesa (ogromny

wkład w nauki geograficzne, meteorologie i

wkład w nauki geograficzne, meteorologie i

matematykę).

matematykę).

NEOSTOICYZM

NEOSTOICYZM

(MŁODSZA

(MŁODSZA

SZKOŁA)

SZKOŁA)

Neostoicyzm,

Neostoicyzm,

przedstawiciele:

przedstawiciele:



Seneka Młodszy

Seneka Młodszy

(I w. p.n.e. – I w n.e.)

(I w. p.n.e. – I w n.e.)



Muzoniusz Rufus

Muzoniusz Rufus

(ur. ok. 30 n.e.)

(ur. ok. 30 n.e.)



Epiktet

Epiktet

(ur. 50 – 60 n.e., filozof

(ur. 50 – 60 n.e., filozof

niewolnik)

niewolnik)



Marek Aureliusz

Marek Aureliusz

(ur. 121 n.e., zm. 180

(ur. 121 n.e., zm. 180

n.e., cesarz filozof)

n.e., cesarz filozof)



Hierokles

Hierokles



Lucjusz Anneusz Kornutus

Lucjusz Anneusz Kornutus

(I w. p.n.e.)

(I w. p.n.e.)



Chairemon

Chairemon

Seneka

Seneka

-

-

Uważał, że należy szukać prawdy w różnych ścieżkach i przyjmować

Uważał, że należy szukać prawdy w różnych ścieżkach i przyjmować

ją choćby to było sprzeczne z nauką Stoi.

ją choćby to było sprzeczne z nauką Stoi.

-W nauce o bogu i tym co boskie często się waha przechodząc z

-W nauce o bogu i tym co boskie często się waha przechodząc z

panteizmu do spirytualizmu.

panteizmu do spirytualizmu.

-Uczył, że sumienie jest duchowa, moralną siłą człowieka, gdzie

-Uczył, że sumienie jest duchowa, moralną siłą człowieka, gdzie

została wpisana świadomość dobra i zła i zalecał codzienny

została wpisana świadomość dobra i zła i zalecał codzienny

rachunek sumienia.

rachunek sumienia.

-Jako pierwszy nauczał o woli jako różnej od władzy poznawczej.

-Jako pierwszy nauczał o woli jako różnej od władzy poznawczej.

-Posiadał bardzo silne poczucie grzechu i winy, które plami każdego

-Posiadał bardzo silne poczucie grzechu i winy, które plami każdego

człowieka - twierdził że człowiek z natury jest grzeszny.

człowieka - twierdził że człowiek z natury jest grzeszny.

Muzoniusz Rufus

Muzoniusz Rufus

-

-

Mocno skupiony na praktyce, ograniczał

Mocno skupiony na praktyce, ograniczał

teoretyczne rozważania.

teoretyczne rozważania.

-Twierdził że urzeczywistnia się filozofię przez

-Twierdził że urzeczywistnia się filozofię przez

ćwiczenie

ćwiczenie

-Uważał że odpowiednim dla filozofa sposobem na

-Uważał że odpowiednim dla filozofa sposobem na

zdobywanie środków do życia jest rolnictwo co

zdobywanie środków do życia jest rolnictwo co

pozwala praktykować trud poprzez ciągłe

pozwala praktykować trud poprzez ciągłe

ćwiczenie.

ćwiczenie.

-Wychwalał instytucje małżeńską.

-Wychwalał instytucje małżeńską.

-Głosił ideę przebaczenia i naśladowania boga.

-Głosił ideę przebaczenia i naśladowania boga.

Epiktet

Epiktet

-Cechy nauki Epikteta :

-Cechy nauki Epikteta :



zainteresowanie głównie etyką,

zainteresowanie głównie etyką,



głębokie poczucie życia wewnętrznego,

głębokie poczucie życia wewnętrznego,



silne poczucie związku człowieka z Bogiem,

silne poczucie związku człowieka z Bogiem,



wyraźny nastrój religijny

wyraźny nastrój religijny

-Dzieli rzeczy na:

-Dzieli rzeczy na:



te które są w naszej mocy

te które są w naszej mocy

Epiktet do tej grupy zalicza: wybór dobra lub zła,

Epiktet do tej grupy zalicza: wybór dobra lub zła,

nasze pragnienia, popędy ... itd., wszystkie rzeczy

nasze pragnienia, popędy ... itd., wszystkie rzeczy

które są naszym dziełem

które są naszym dziełem



te które są poza naszą mocą

te które są poza naszą mocą

Epiktet do tej grupy zalicza: ciało, mienie, sławę,

Epiktet do tej grupy zalicza: ciało, mienie, sławę,

godności... itd.

godności... itd.

Bibliografia:

Bibliografia:

*

*

Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów,

Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów,

wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

Warszawa 1984, tom I, II

Warszawa 1984, tom I, II

*

*

Adam Sikora, Spotkanie z Filozofią, wyd. Państwowe

Adam Sikora, Spotkanie z Filozofią, wyd. Państwowe

Wydawnictwo „ Iskry”, Warszawa 1965.

Wydawnictwo „ Iskry”, Warszawa 1965.

*

*

Jostein Gaarder, Świat Zofii, wyd. Jacek Santorski & CO,

Jostein Gaarder, Świat Zofii, wyd. Jacek Santorski & CO,

Warszawa 1998.

Warszawa 1998.

*

*

Leszek Kasprzyk, Adam Węgrzecki, Wprowadzenie do

Leszek Kasprzyk, Adam Węgrzecki, Wprowadzenie do

filozofii, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

filozofii, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

Warszawa 1975.

Warszawa 1975.

* Jan Legowicz, Zarys historii filozofii, wyd. Wiedza

* Jan Legowicz, Zarys historii filozofii, wyd. Wiedza

Powszechna, Warszawa 1976

Powszechna, Warszawa 1976

* Historia Filozofii, Książka i wiedza 1961

* Historia Filozofii, Książka i wiedza 1961

Dziękujemy za uwagę

Dziękujemy za uwagę



