• Ze względu na współdziałanie w

wykonywaniu czynności:

– O działaniu synergistycznym –

współdziałanie grup mięśni w wykonaniu
danej czynności

– O działaniu antagonistycznym – mięśnie

o działaniu przeciwnym.

• Nazwy mięśni :

– od miejsca przyczepu : np. miesień mostkowo -

sutkowo - obojczykowy

– położenia : np. mięsień naramienny
– kierunku przebiegu włókien: np.. mięsień skośny

zewnętrzny

– ogólnej postaci: np. mięsień półścięgnisty
– czynowi : np. mięsień prostownik palców
– ilości głów: np. mięsień dwugłowy ramienia

•Powięzie
•Kaletki maziowe
•Pochewki ścięgniste
•Bloczki mięśni
•Trzeszczki

Powięzie (fasciae)

Powięzie (fasciae)
• błona zbudowana z tkanki łącznej włóknistej
• układ włókien powięzi zwykle prostopadły do włókien

mięśniowych

• powięź ustala wzajemne położenie włókien

mięśniowych i poszczególnych mięśni

• powieź ustala położenie ścięgien mięśniowych i

przytwierdza je do podłoża

• powięź silnie i ściśle otacza miękką tkankę mięśnia

ochraniając ją – w razie przerwania powięzi dochodzi do
tzw. przepukliny powięziowej, mięsień wypływa z
powięzi.

•

Powięź poszczególnego mięśnia

Powięź poszczególnego mięśnia , ustala położenie
i nadaje kierunek działania mięśnia

•

Powięź grup mięśniowych

Powięź grup mięśniowych, otacza mięśnie o tej
samej czynności

●

przyczepiające się do kości blaszki powięziowe
tworzą przegrody międzymięśniowe

•

Powięź powierzchowna

Powięź powierzchowna, oddziela tkankę łączną
podskórna od mięśniówki ciała

●

zwykle daje się łatwo odgraniczyć od tkanki
podskórnej, za wyjątkiem rąk stóp

●

nie jest ciągła tam gdzie występują mięśnie
skórne (głowa)

•

Kaletki maziowe (bursae synoviales)

Kaletki maziowe (bursae synoviales)

●

Znajdują się wszędzie tam ,gdzie przy ruchach
poszczególnych części które oddzielają należy zmniejszyć
tarcie (między kością a skórą, czy mięśniem lub ścięgnem
i torebką stawową

●

Ułatwiają ślizganie się narządów względem siebie

●

Zbudowane z warstwy zewnętrznej włóknistej i
wewnętrznej maziowej (jak torebka stawu)

●

Często stanowią uwypuklenie właściwej jamy stawowej

●

Mają różną wielkość, kształt pęcherzykowy, cienką
ścianę, mogą być podzielone na komory częściowo lub
całkowicie.

•

Pochewki ścięgien (vaginae tendinum)

Pochewki ścięgien (vaginae tendinum)

• Są to kaletki maziowe obejmujące ścięgna mięśni
• Występują w postaci cewy ,która otacza ścięgno

●

Zewnętrzna warstwa włóknista

• więzadła pochwowe, pierścieniowate lub skośne

wzmacniające torebkę włóknistą

●

Wewnętrzna warstwa maziowa

• blaszka ścienna, blaszka trzewna, krezka ścięgna, pęta

ścięgien (tam gdzie brak krezki)

•

Bloczki mięśni (trochlea musculares)

Bloczki mięśni (trochlea musculares)

• Urządzenia dookoła których owijają się ścięgna mięśni
• Zmieniają kierunek przebiegu i pociągania mięsni
• Działają mechanicznie jako punkt podparcia dźwigni
• Rodzaje bloczków :

●

więzadłowe lub chrzęstne np. bloczek m. skośnego
górnego gałki ocznej

●

kostne (pokryte chrząstką) np. bruzda k. sześciennej dla
ścięgna m. strzałkowego dł.

•

Trzeszczki (ossa sesamoidea)

Trzeszczki (ossa sesamoidea)

• Działają podobnie do bloczków mięśni,

lecz w przeciwieństwie do nich są
ruchome

• Są włączone w ścięgna mięśni w

pobliżu ich przyczepów

• Zmieniają kierunek ścięgna

•

Sprężystość

Sprężystość

•mięśnie dają się biernie rozciągać

i powracają potem do swej
spoczynkowej formy

•zmniejsza się ona podczas pracy

mięśnia

•zależy od wieku – na starość

mniejsza

•

N

N

apięcie (tonus)

apięcie (tonus)

●

każdy mięsień wykazuje pewien niewielki stan
napięcia tzw. spoczynkowy stan napięcia

●

znajduje się ono pod wpływem układu
autonomicznego i nie podlega naszej woli

●

stan napięcia mięśnia zależy od:

• wieku , w młodości większe
• konstytucji człowieka (hipertonicy, hipotonicy)
• emocji
• czynników fizycznych : temperatura, zmęczenie
• czynniki endokrynne, zwłaszcza gruczoły płciowe

•

Skurcz (contractio)

Skurcz (contractio)

• Skracanie elementów kurczliwych mięśni pod

wpływem bodźców

• Rodzaje bodźców wywołujących skurcz

●

Chemiczne

●

Mechaniczne

●

termiczne

●

Elektryczne

●

bodźce z układu nerwowego ,przerywane

• Długość mięśnia pod wpływem skurczu może

zmniejszyć się o połowę

•

Skurcz c.d.

Skurcz c.d.

●

Gdy mięsień kurczy się bez oporu wtedy nie
twardnieje

●

Gdy przyczepy mięśnia nie ulegają zbliżeniu,
mięsień twardnieje, lecz nie skraca się wzmagając
ciśnienie (np. tłoczni brzusznej)

●

Praca (skurcz) mięśnia wzmaga gwałtownie
przepływ krwi przez mięsień

●

Energia skurczu mięśnia jest zamieniana na:

• pracę mechaniczną
• energię cieplną – główne źródło ciepła ustrój

•

Skurcz c.d.

Skurcz c.d.

•Nużliwość mięśnia zależy od uwalnianych
produktów rozpadu tj.CO

2

i kwasu mlekowego

• a/ znużony mięsień jest twardy i bolesny
• b/ masaż mięśnia pozwala usunąć produkty
rozpadu i przywraca sprawność mięśnia

•

Zmęczenie mięśni

Zmęczenie mięśni

• Podczas intensywnego wysiłku fizycznego, w

warunkach deficytu tlenowego w mięśniach
kręgowców powstaje kwas mlekowy. Jest to związek
silnie toksyczny powodujący wystąpienie objawów
zmęczenia mięśni. Kwas mlekowy przenika do krwi, a
następnie transportowany jest do wątroby. W wątrobie
ulega przemianie w glukozę. Glukoza znów przez krew
transportowana jest do mięśni gdzie jest
wykorzystywana jako substrat oddechowy. Kiedy spada
zapotrzebowanie na ten cukier, jest on zamieniany na
glikogen w czasie glikogenogenezy (glikogenezy) .

•

Objawy zmęczenia mięśni

Objawy zmęczenia mięśni

• - zmniejszenie zdolności mięśnia do przywracania

pierwotnej długości, pojawienie się jego
skłonności do powstawania tak zwanych
przykurczy ( pozostawania w stania skurczonym)

• - wydłużenie czasu skurczu i rozkurczu ( w tym

refrakcji)

• - przedłużanie okresu utajonego pobudzenia
• - spadek siły skurczu mięśnia, ponieważ liczba

kurczących się czyli pracujących włókien maleje

• - zmniejszenie stopnia skrócenia mięśnia, czyli

tzw. amplitudy skurczu

•

Skurcz pojedynczy

Skurcz pojedynczy - występuje, gdy w postaci fali depolaryzacyjnej
dotrze do mięśnia impuls pojedynczy. U ssaków skurcz taki trwa 7 - 100 ms
w zależności od rodzaju mięśnia i włókien, a niższych kręgowców 2 do 3
razy dłużej. Powstawanie licznych skurczów pojedynczych wymaga, żeby
odstępy pomiędzy pobudzającymi je impulsami były większe od czasu
trwania pojedynczego skurczu.

•

Skurcz tężcowy niezupełny

Skurcz tężcowy niezupełny - mamy z nim poczynienia, gdy w trakcie
rozkurczania mięśnia dotrze do niego kolejny, wywołujący skurcz impuls a
potem ponownie w fazie jego rozkurczu przesłany zostanie następny impuls
elektryczny i tak dalej. Wymagane jest, aby seria tych impulsów działała z
częstotliwością minimalnie większa niż maksymalny czas skurczu
pojedynczego. Wtedy kolejne impulsy przypadają na fazę rozkurczu.

•

Skurcz tężcowy zupełny

Skurcz tężcowy zupełny - mamy z nim do czynienia, kiedy częstotliwość
impulsów pobudzających uniemożliwia mięśniowi nawet częściowe
rozkurczenie się. Pozostaje on wtedy w stanie stałego skurczu, którego
wykres przypomina kształtem bardzo wydłużony skurcz pojedynczy.

• SKURCZ KLONICZNY – seria szybkich

skurczu mięśnia lub poszczególnych
jego części.

– np. dreszcze

•Dynamiczna - gdy końce przyczepów

mięśniowych zbliżają lub oddalają się
od siebie

•Statyczna - gdy przyczepy pozostają

w tej samej odległości

●

najbardziej nużąca postać pracy mięśni,
gdyż są wówczas słabiej ukrwione

• Siła mięśnia

– zależy od jego grubości, a nie długości.
– przekrój anatomiczny - poprzeczny do osi

długiej mięśnia w jego najgrubszym
miejscu, tylko w m. wrzecionowatych
uwzględnia on wszystkie włókna

– przekrój fizjologiczny - prostopadły do

wszystkich włókien mięśnia, a nie do jego
osi długiej

• Mięśnie o tym samym przekroju

fizjologicznym mogą mieć różną siłę -
włókna grubsze są silniejsze niż cienkie

• Bezwzględna siła mięśnia (jednostka

siły mięśnia) - ok. 10kg/cm

2

przekroju

fizjologicznego.

•-

wartość ta jest wartością średnią dla

różnych stanów napięcia mięśnia.

•

Praca mięśnia

Praca mięśnia

– jest zależna od siły i wielkości skurczu mięśnia
– skurcz mięśnia jest tym większy im dłuższe są włókna

mięśnia równocześnie działające

– praca mięśnia równa się iloczynowi: przekroju

fizjologicznego, jednostki siły mięśnia i wielkości
(długości) skurczu mięśnia

– największą zdolność do pracy ma mięsień ,gdy może

skurczyć się od stanu największego swego rozciągnięcia
do największego skurczu

– bezwzględna wielkość skurczu mówi nam o wysokości na

jaką mięsień może unieść dany ciężar

• Dźwignie:
• Składniki kośćca jako bierne narządy ruchów

wykonywanych przez mięśnie możemy porównać
do dźwigni, wyróżniając w nich:

– punkt oparcia - nieruchomy, dookoła którego

obraca się dźwignie odpowiadający stawowi

– siłę - którą wywołują mięśnie starające się

poruszać dźwignię

– opór - do przezwyciężenia, ciężar ciała

• w mechanice, jak również w ustroju człowieka

wyróżniamy trzy rodzaje dźwigni

– dźwignia I typu, dwuramienna, punkt oparcia jest

położony między punktem przyłożenia siły a punktem
przyłożenia oporu np. staw szczytowo-potyliczny

– dźwignia II typu, jednoramienna, gdzie punkt

przyłożenia siły i oporu leżą po tej samej stronie a
ramię siły jest dłuższe od ramienia oporu, np. stopa
(niektórzy kwestionują)

– dźwignia III typu, jednoramienna, gdzie punkt

przyłożenia siły i oporu leża po tej samej stronie lecz
ramię siły jest krótsze od ramienia oporu,
powszechny w ustroju, choć mało ekonomiczny.

• Składa się z wydłużonych komórek kształtu

wrzecionowatego.

• Jej istotę międzykomórkową stanowi tkanka

łączna właściwa luźna oraz blaszki podstawne
otaczające komórki.

• Komórki maja jedno jadro, leżące w środku

komórki.

• Kształt jadra zależy od stanu czynnościowego

komórki – podczas skurczu – zwija się i fałduje.

• Komórki mięśni gładkich – zwane też miocytami –

mogą występować pojedynczo lub w niewielkich
grupach w tkance łącznej różnych narządów – np.
W gruczole krokowym czy w kosmku jelita.

• Mogą także tworzyć duże mięśnie – np. W ścianie

macicy, czy też żołądka.

• Skurcze tkanki mięśniowej gładkiej odbywają się

pod kontrolą układu nerwowego autonomicznego i
hormonalnego – niezależnie od woli.

• Sarkolema komórki mięśniowej gładkiej wytwarza

liczne wgłębienia, nazywane – jamkami (caveolae),
które są odpowiedzialne za odpowiedniki kanalików
T.

• Na wewnętrznej powierzchni sarkolemy znajdują się

liczne ciałka gęste – zawierające alfa-aktyninę.

• Podobne zagęszczenia sarkoplazmy znajdują się

wewnątrz komórki.

• Między tymi ciałkami gęstymi rozciągnięte są

skośnie do powierzchni komórki pęczki miofilamenty
cienkie i grube, które nie tworzą jednak miofibryli.

• Układ taki przypomina sarkomery mięśni

poprzecznie prążkowanych.

• Ciałka gęste odgrywają rolę prążków granicznych

Z, a pęczek miofilamentów pozostałej części –
sarkomeru.

• Układ miofilamentów jest na tyle

nieuporządkowany, że nie ma tu prążków.

• W sarkoplazmie są liczne włókna desminowe,

które sa głównym składnikiem cytoszkieletu
komórki mięśniowej, stabilizują one też położenie
ciałek gęstych wnętrza komórki.

• Gładka siateczka jest też rozbudowana ale jej

rozmieszczenie i forma nie mają takiego
uporządkowania jak w komórkach mięśni
poprzecznie prążkowanych.

• Mają też szorstką siateczkę śródplazmatyczną –

mogą wytwarzać kolagen i białka proteoglikanów
– aparat Golgiego i nieliczne lizosomy.

• Między poszczególnymi miocytami są liczne

połączenia typu – neksus (synapsy elektryczne),
wspomagające rozprzestrzenianie się połączenia.

• W wielu mięśniach gładkich między miocytami

gładkimi znajdują się komórki śródmiąszowe (Cajala).
Są one owalnymi lub gwiaździstymi miocytami
uważanymi za rozruszniki, które automatycznie
wytwarzają impulsy do skurczów mięśni.

• W zależności od położenia unerwiane są przez układ

nerwowy wspólczulny lub przywspólczulny.
Zakończenia aksonów(włókna nerwowe zazwojowe)
tych nerwów maja liczne rozszerzenia i wytwarzają
synapsy z komórkami mięśniowymi.

• Depolaryzacja błony aksonu powoduje uwalnianie w

synapsach acetylocholiny (układ przywspółczulny)
lub noradrenaliny (układ współczulny).

• Mechanizm skurczu jest podobny do komórek

mięśniowych poprzecznie prążkowanych ale z
pewnymi różnicami.

• Nie mają one białek regulatorowych – troponiny i

tropomiozyny.

• Zamiast nich mają kinazę łańcuchów lekkich

miozyny i białko – kalmodulinę.

• Kalmodulina wiąże wapń a kinaza jest

enzymem fosforylującym (przyłącza grupy
fosforanowe) łańcuchy lekkie miozyny.

• Depolaryzacja sarkolemy prowadzi do otwarcia

śródbłonowych białek kanałowych dla wapnia w
błonie gładkiej siateczki śródplazmatycznej, co
powoduje zwiększenie stężenia tych jonów w
cytosolu miocytów.

• Wapń łączy się z kalmoduliną, zmienia jej

konformację, powodując powstanie kompleksu
kalmodulina – wapń – kinaza łańcuchów lekkich
miozyny. Kinaza w takim kompleksie staje się
enzymem aktywnym, który fosforyluje łańcuchy
lekkie miozyny.

• Ufosforylowane łańcuchy lekkie miozyny

zmieniają konformację i umożliwiaja połączenie
miozyny z aktyną.

• Główki miozyny zyskują aktywność ATP-azy, która

hydrolizuje ATP i uwalnia energię, zmieniając
położenie główki względem aktyny F.

• Rozpoczyna się ślizganie aktyny F wzgledem

miozyny, co prowadzi do skurczu.

• W miocycie gładkim zatem kalmodulina odgrywa

rolę troponiny komórki mięśnia poprzecznie
prążkowanego, a kinaza łańcuchów lekkich
miozyny odgrywa rolę tropomiozyny, odsłaniającej
miejsca wiązania główek miozyny z aktyną.

• Czynność tkanki mięśniowej gładkiej przejawia się

skracaniem długości komórek, co jest skutkiem
skurczu izotonicznego, lub zwiększeniem napięcia
komórek – wyraz skurczu - izometrycznego.

• Mięśnie gładkie w postaci grup występują w wielu

wewnętrznych narządach, przede wszystkim tych
które mają postać przewodów, kanałów, worków
itp.

• Stanowią warstwę ściany naczyń krwionośnych,

szczególnie szeroką w tętnicach mięśniowych.

• Znajdują się w ścianie jelita, przewodów

oddechowych, moczowych i macicy.

• Występują przeważnie w dwóch lub trzech

warstwach działających zazwyczaj
antagonistycznie.

• Skurcz miocytów może być wywołany przez:

– Spontaniczne wytworzenie potencjału czynnościowego

sarkolemy w jednym miocycie (np. Komórce
śródmiąższowej Cajala) i rozprzestrzenianie się tego
potencjału w tkance mięśniowej gładkiej. Miocyt
wytwarzający takie potencjały cyklicznie lub sporadycznie
nosi nazwę – rozrusznika.

– Impulsy nerwowe z układu autonomicznego

wspólczulnego lub przywspółczulnego.

– Hormony, a przede wszystkim prostaglandyny,

leukotrieny, lipoksyny, noradrenalinę, adrenalinę,
angiotensynę 2 i in.