Farmakologia
ogólna z
elementami chemii
leków
Farmakologia - definicja
• Farmakologia (gr. Farmakon – lek,
logos – słowo, nauka)
• Rozumiana w znaczeniu szerszym,
jest nauką o działaniu na organizm
różnych związków chemicznych i
substancji biologicznie czynnych.
• W znaczeniu ścisłym, medycznym,
dotyczy różnych aspektów związanych
z mechanizmem działania leków na
organizm nie tylko w zakresie
działania leczniczego, lecz także
działań niepożądanych i toksycznych,
losów leku w organizmie, interakcji
między różnymi lekami, zasad badania
działania leku na poziomie
przedklinicznym i klinicznym, a nawet
zagadnień związanych z ekonomią
farmakoterapii.
•Farmakologia jest zatem
interdyscyplinarną dziedziną
wiedzy medycznej, powiązaną
z wieloma podstawowymi
gałęziami nauk biologicznych i
medycznych (biochemia,
genetyka, fizjologia,
patofizjologia i inne) oraz
dyscyplinami klinicznymi.
•Farmakodynamika –
zajmuje się wpływem leków
na czynność poszczególnych
układów i narządów.
•Farmakokinetyka – zajmuje
się losami leków w
organizmie.
Środki farmaceutyczne
• Środkami farmaceutycznymi są leki,
surowce farmaceutyczne i środki
antykoncepcyjne
Leki w rozumieniu
ustawy
• lekami są surowce farmaceutyczne oraz
ich mieszaniny, które w drodze procesu
technologicznego zostały przygotowane
w postaci nadającej się do stosowania
w leczeniu, zapobieganiu, diagnostyce
chorób ludzi i zwierzat, a także w celu
poprawy cech użytkowych zwierząt, z
wyjątkiem preparatów
stosowanych poza organizmem żywym
Leki gotowe
• lekami gotowymi są leki wytwarzane
przez uprawnionych do tego
wytwórców,
Leki recepturowe
• lekami recepturowymi są leki
sporządzone w aptece na podstawie
receptylekarskiej
Surowce farmaceutyczne
• surowcami farmaceutycznymi są
substancje oraz ich mieszaniny i
przetwory przeznaczone do
produkcji i sporządzania leków.
Materiały medyczne:
1)materiały i preparaty opatrunkowe przeznaczone dla
celów medycznych i
weterynaryjnych oraz środki ich mocowania,
2) chirurgiczne materiały szewne,
3) materiały stomatologiczne,
4) środki dezynfekujące stosowane w medycynie i
weterynarii
5) surowce, półprodukty i wyroby przeznaczone do
czasowego lub trwałego stykania sie z powłokami
ciała, w tym środki antykoncepcyjne, lub
pozostawania w tkankach w związku z ich
stosowaniem dla celów leczniczych, zapobiegawczych
bądź diagnostycznych u ludzi i zwierząt (z wyjątkiem
instrumentów chirurgicznych i weterynaryjnych),
6) opakowania bezpośrednie środków
farmaceutycznych i materiałów medycznych.
Jakość środków farmaceutycznych
i materiałów medycznych
oraz ich rejestracja
• Środki farmaceutyczne oraz
materiały medyczne podlegają
wpisowi do Rejestru Środków
Farmaceutycznych i Materiałów
Medycznych
Wpisowi do rejestru nie
podlegają:
1) leki recepturowe,
2) leki gotowe, określone przez ministra
właściwego do spraw zdrowia, w drodze
rozporządzenia:
a) w których skład wchodzą pojedyncze,
nieprzetworzone surowce farmaceutyczne, z
tym ze w przypadku surowców roślinnych
mogą one być w postaci rozdrobnionej,
b) będące preparatami galenowymi, płynami
infuzyjnymi wytwarzanymi w zakładach opieki
zdrowotnej lub lekami złożonymi,
Wpisowi do rejestru nie
podlegają (cd):
3) surowce farmaceutyczne, dla których
ustanawiane są wymagania dotyczące
jakości w trybie przepisu art. 17,
(określone w Farmakopei Polskiej)
4) leki homeopatyczne,
5) inne środki farmaceutyczne i materiały
medyczne określone przez ministra
właściwego do spraw zdrowia, w drodze
rozporządzenia, uwzględniając leki,
których skład nie wymaga szczegółowych
badan klinicznych.
Pochodzenie leku
• Związki określane jako leki mogą
być pochodzenia mineralnego,
roślinnego, zwierzęcego, lub też
mogą być otrzymywane w wyniku
syntezy lub półsyntezy chemicznej
oraz metodami inżynierii
genetycznej
Postaci leku:
• Postać stała:
- Proszki
- Tabletki
- Drażetki
- Pigułki
- czopki
• Płynnej lub półpłynnej:
- Roztwory
- Wyciągi
- Napary
- Nalewki
- Mieszanki
- syropy
• W formie aerozoli:
- np. niektóre leki przeciw astmie
oskrzelowej
• W formie par i gazów:
- leki stosowane do znieczulenia
ogólnego
Fazy działania leku:
drogi podania leków:
• Doustna (p.o. – per os)
• Parenteralnie (przez powłoki ciała)
- podanie podskórne (s.c. – sub cutaneus)
- podanie domięśniowe (i.m. – intramusculare)
- podanie dożylne (i.v. - intra vene)
- podanie dotętnicze (i.a. – intra arteriae)
• Podjęzykowo (s.l. – sub lingua)
• doodbytniczo (p.r. – per rectum)
• dopochwowo (p.v. – per vaginam)
• Dospojówkowo
• Wziewnie
• Podanie na skórę
• Podanie podoponowe
Nazewnictwo leków
• Każdy lek posiada:
- Nazwę handlową (podana przez
producenta)
- Nazwę międzynarodową
- Wzór chemiczny, ewentualnie
określenie budowy chemicznej lub
bliższej charakterystyki związku
czynnego
Nazwa międzynarodowa
• Nazwa ta w odróżnieniu od nazwy
handlowej, orientuje o podstawowej
budowie chemicznej związku, z którego
wywodzi się dany lek, opiera się bowiem
zawsze na elementach etymologicznych
nazwy chemicznej.
• Nazwy międzynarodowe nie są
zastrzeżone i mogą być używane
dowolnie, przez każdego producenta leku
na świecie, dla identycznego pod
względem chemicznym związku.
Nazwy grupowe leków
• Określają one sam charakter
działania leków należących do danej
grupy, niezależnie od ich
pochodzenia, budowy chemicznej,
właściwości fizykochemicznych i
innych.
Właściwości leków i rodzaje
reakcji organizmu na ich
działanie
• Synergizm
Jest zjawiskiem polegającym na tym, że 2
leki lub więcej leków zastosowanych
jednocześnie lub w krótkich odstępach
czasu wspiera się wzajemnie w działaniu
farmakologicznym. Wynikiem tego jest
albo sumowanie, albo potęgowanie
działania jednocześnie podanych leków.
Na tej podstawie odróżnia się synergizm
addycyjny i hiperaddycyjny.
Synergizm addycyjny
• Występuje wówczas, gdy działanie 2
lub więcej leków podanych razem
jest równe o podobnym punkcie
uchwytu i mechanizmie działania
Synergizm
hiperaddycyjny
• Określany również jako
potencjalizacja lub potęgowanie,
zachodzi wówczas, gdy działanie
leków podanych razem jest większe
niż suma działania poszczególnych
składników.
Antagonizm
• Polega na wzajemnym oddziaływaniu
2 leków działających przeciwnie,
dającym w rezultacie zahamowanie
lub zniesienie ich działanie
farmakologicznego.
Tachyfilaksja
• Jest to zjawisko polegające na
szybkim wygaszeniu działania leku.
Np.. Przy dożylnym podaniu
efedryny po każdym następnym
wstrzyknięciu występuje coraz
słabsze podwyższenie ciśnienia
tętniczego krwi, aż w końcu
naczynia przestają reagować na
wprowadzony lek
Tolerancja
• Jest procesem podobnym do tachyfilaksji
lecz rozwijającym się wolniej. Do uzyskania
tej samej reakcji staje się konieczne
stopniowe zwiększanie dawki leku.
Lecznicza dawka morfiny dla dorosłego
człowieka wynosi 10-15mg, ale w przypadku
rozwoju tolerancji na ten lek do uzyskania
pełnego działania przeciwbólowego staje się
niezbędna coraz większa dawka dobowa
morfiny, która z czasem zacznie przekraczać
nawet dawkę toksyczną
Nadwrażliwość na leki
• Jest zjawiskiem uwarunkowanym
genetycznie lub nabytym.
• Objaw ten występuje na tle
uczuleniowym u osób z wrodzoną
skłonnością do reagowania w sposób
gwałtowny i nietypowy na minimalne
nawet dawki leków lub innych
związków, w stosunku do których
wykazują uczulenie
Idiosynkrazja
• Jest to stan zwiększonej
odczynowości organizmu na
określony związek chemiczny. Ta
odmienna ilościowo reakcja na lek,
związana z osobniczą wrażliwością,
wynika z nieprawidłowości przemian
biochemicznych leku w organizmie.
Stan uwarunkowany genetycznie lub
nabyty.