Etyka gospodarcza

Etyka gospodarcza

Wydział Ekonomii; studia niestacjonarne II stopnia

Wydział Ekonomii; studia niestacjonarne II stopnia

kierunek: Ekonomia, Finanse i rachunkowość

kierunek: Ekonomia, Finanse i rachunkowość

2010/2011

2010/2011

Barbara Pogonowska

Katedra Socjologii i Filozofii UEP

1. Etyka a

1. Etyka a

gospodarowanie/ biznes

gospodarowanie/ biznes

I.

Idea rozłączności etyki i gospodarowania/

biznesu: R.E. Freeman

„teza o

rozdzielności”

(separation thesis):

 ontologiczna odmienność obu dziedzin
 etyczność jako czynnik destrukcji

gospodarowania/ biznesu

 warunkiem uwzględniania aspektu

moralnego przez firmę jest zdobycie silnej
pozycji na rynku (argument historyczny -
drapieżność kapitalizmu pionierskiego)

1. Etyka a

1. Etyka a

gospodarowanie/ biznes

gospodarowanie/ biznes

Zagadnienie edukacji etycznej

(A.

Lewicka-Strzałecka)

1. Etyka a

1. Etyka a

gospodarowanie/ biznes

gospodarowanie/ biznes

II

. Ujęcie kulturowe - historyczno-dziedzinowa

zmienność systemów przekonań i praktyk:

• moralność

- układ przekonań, który

wartościuje/ ocenia relacje społeczne (stosunki

między jednostkami, grupami,

społeczeństwami itd.) według skali Dobra i Zła

• etyka gospodarcza/ biznesu

–

usystematyzowana refleksja nad postacią

praktykowanej moralności w sferze

gospodarowania/ w sferze gospodarki rynkowej

1. Etyka a

1. Etyka a

gospodarowanie/ biznes

gospodarowanie/ biznes

Kontekst kulturowy

:

• przemiany w świadomości społecznej

 kontrkultura lat 60-tych XX wieku

(kontestacja hierarchii wartości kultury
Zachodu)

 degradacja środowiska naturalnego
 organizacje pozarządowe, rozwój

społeczeństwa obywatelskiego (nurt
ekologiczny, feministyczny, pacyfistyczny)

1. Etyka a

1. Etyka a

gospodarowanie/ biznes

gospodarowanie/ biznes

• społeczeństwo mediatyczne – rola środków

masowego przekazu, opinia publiczna

• skala ujawnianych skandali korupcyjnych (sfera

polityki i ‘wielkiego’ biznesu)

• proces społecznego kwestionowania ‘definicji’

biznesu jako obszaru niezależnego od

gospodarczych i moralnych oczekiwań świata

społecznego: macdonaldyzacja, marnotrawstwo,

skala ubóstwa, stan środowiska naturalnego

• kryzys gospodarczy – od 15 września 2008 r.

• globalizacja problemów gospodarczych, uboczne

skutki rozwoju technologicznego, nieprzejrzystość

funkcjonowania rynków finansowych

1. Etyka a

1. Etyka a

gospodarowanie/ biznes

gospodarowanie/ biznes

• rok 1985 – umowna data powstania etyki

biznesu jako dziedziny o charakterze

akademickim (USA, Wielka Brytania)

 instytucjonalizacja etyki biznesu
 przedmiot nauczania w uczelniach

ekonomicznych/ menedżerskich

 lata 80 – „dekada chciwości” (Greed is good”)
 rozwój rynków finansowych
 skandale przełomu XX i XXI wieku (afera

Enronu) 2008 – obecny kryzys

1. Etyka a biznes

1. Etyka a biznes

Racje obecności i wagi refleksji etycznej

nad gospodarką rynkową

• skala wpływu wywieranego przez decyzje w

sferze gospodarowania na sytuację jednostek

i zbiorowości (poziom dobrobytu, stan dobra

wspólnego, dobrostan społeczeństw)

• refleksja etyczna ukazuje złożoność ludzkiej

egzystencji (wymiar jednostkowy i społeczny)

• procesy globalizacji (wzrasta skomplikowanie

sieci powiązań gospodarczych i społecznych

oraz ich konsekwencji – „efekt motyla”)

1. Etyka a biznes

1. Etyka a biznes

• pytanie myślicieli starożytności:

Jak żyć godnie

Jak żyć godnie?

przekształca się w pytanie:

Jak żyć godnie razem

Jak żyć godnie razem?

B. Skarga: „Kiedy mówimy o innym, wkraczamy na

teren etyki”.

myślenie wspólnotowe, wzór rozumnego

postępowania,

wzór społecznej postawy

• Z. Bauman: metafora społeczeństwa jako autostrady:
„ktoś nie przestrzega reguł – giną wszyscy”

1. Etyka a biznes

1. Etyka a biznes

• Z. Bauman:

„to, co moralne może być

zarazem efektywne ekonomicznie”

zamiast:

•

„wprawdzie decyzja była moralnie naganna
ale biznesowo sensowna i korzystna”

(polityk)

perspektywa dobra wspólnego

(etyka zysku jest

już zużyta),

idea przyzwoitego (dobrego)

społeczeństwa:

odpowiedzialność, prawość,

godność, szacunek i partnerstwo, przyzwoitość, nadzieja,
sprawiedliwość, solidarność, wstyd itd.

Pytanie do Studentów

Pytanie do Studentów

Teza:

młode pokolenie coraz częściej

akceptuje mobbing

w swoim

otoczeniu – ponieważ na tym
korzysta

2. Dziedziny etyki

2. Dziedziny etyki

gospodarczej

gospodarczej

• Filozofia gospodarcza (m.in. neoliberalizm,

społeczna nauka Kościoła, altroglobalizm)

• Etyka gospodarcza

:

 makroetyka
 mezoetyka
 mikroetyka
 etyka globalna (kodeksy/ postulaty: Global

Compact – 10 zasad (ONZ, 2000); Green Paper

(UE, 2002); Manifesto Global Economic Ethic.

Consequences for Global Business (2009)

Global Compact

Global Compact

Global Compact (2000r.) –

10 zasad

Prawa człowieka

1.Popieranie i przestrzeganie praw

człowieka

przyjętych

przez

społeczność między-narodową.

2.Eliminacja

wszelkich

przypadków

łamania praw człowieka przez firmę.

Global Compact

Global Compact

Standardy pracy

3. Poszanowanie wolności

stowarzyszania się.

4. Eliminacja wszelkich form pracy

przymusowej.

5. Zniesienie pracy dzieci.
6. Efektywne przeciwdziałanie

dyskryminacji w sferze zatrudnienia.

Global Compact

Global Compact

Środowisko naturalne

7. Prewencyjne podejście do środowiska

naturalnego.

8. Podejmowanie inicjatyw mających na celu

promowanie postaw odpowiedzialności
ekologicznej.

9. Stosowanie i rozpowszechnianie przyjaznych

środowisku technologii.

Przeciwdziałanie korupcji

10. Przeciwdziałanie korupcji we wszystkich

formach, w tym wymuszeniom i łapówkarstwu.

2. Dziedziny etyki

2. Dziedziny etyki

gospodarczej

gospodarczej

Etyka biznesu

 mezoetyka
 mikroetyka
 etyka globalna (- antyglobalizm)

Etyka zarządzania

 mezoetyka
 mikroetyka (etyka zawodowa, zawody

zaufania

publicznego

i

zaufania

społecznego)

3. „Potrójne E”

3. „Potrójne E”

• efektywność (skuteczność)
• ekonomiczność (relacja nakładów do

efektów)

• etyczność

perspektywa dobra wspólnego
prospołeczność postaw
idea społecznej odpowiedzialności biznesu

„trzeba przemyśleć świat na nowo"

Prospołeczność – nagroda

Prospołeczność – nagroda

Nobla w dziedzinie

Nobla w dziedzinie

ekonomii 2009

ekonomii 2009

Elinor Ostrom

z Uniwersytetu Indiana, Rules,

Games and Common-Pool Resources (współaut.) –
„za analizę ekonomicznego zarządzania,
szczególnie

wspólnot

”

• dlaczego

dobra wspólne

(łowiska rybne,

pastwiska, lasy, jeziora, zbiorniki wód
podziemnych), do których nikt nie ma prawa
własności, mogą być zarządzane racjonalnie
(wbrew teoriom ekonomii klasycznej)

• zarządzanie zasobami wspólnymi nie musi

prowadzić do nadmiernej eksploatacji i degradacji
środowiska

Prospołeczność – nagroda

Prospołeczność – nagroda

Nobla w dziedzinie

Nobla w dziedzinie

ekonomii 2009

ekonomii 2009

Olivier E. Williamson

z Uniwersytetu Berkeley z

Kalifornii - „za analizę zarządzania
gospodarczego, szczególnie ograniczenia firm”

• racjonalność działań przedsiębiorstw i teoria

kosztów transakcyjnych (Ronald Coase, Nobel
1991)

• firmy, stowarzyszenia, gospodarstwa domowe – to

alternatywne wobec rynku (i lepiej od rynku
dostosowane do rozwiązywania konfliktów)
sposoby organizowania działalności gospodarczej

• problem rozrostu władzy w firmach (patologie)

4. Kultura,

4. Kultura,

światopogląd…

światopogląd…

• Kultura (łac. cultura = uprawa) – układ

przekonań respektowanych (w części

świadomie) w skali społecznej w danej

zbiorowości

• Respektowanie (praktykowanie) przekonań

versus akceptowanie/ deklarowanie

• Kultura – tzw. rzeczywistość „myślowa”

 przekonania kulturowe stanowią regulator

działań społecznych (kierują działaniami)

 historyczno-dziedzinowa (lokalna,

geograficzna) zmienność przekonań

4. Kultura,

4. Kultura,

światopogląd…

światopogląd…

• Rodzaje przekonań kulturowych:

 przekonania normatywne, tzw.

normy –

przekonania, które wskazują
(wyznaczają) wartości-cele działań
(wyróżnione pozytywnie, negatywnie
bądź neutralnie stany rzeczy)

 przekonania dyrektywalne, tzw.

reguły –

wyznaczają sposoby realizacji (osiągania
bądź unikania) danych wartości-celów

4. Kultura,

4. Kultura,

światopogląd…

światopogląd…

• Typy wartości (ze względu na status ontologiczny):

 uchwytne praktycznie

(empiryczne,

namacalne, zmysłowa reprezentacja), np.
mieszkanie, zdrowie (fizyczne), pingwin, padający
deszcz, wysokość środków na koncie, wysokość
płacy minimalnej

 nieuchwytne praktycznie

(pozazmysłowe,

nieempiryczne, ‘dające się tylko pomyśleć’), np.
dobroć, szczęście, zbawienie duszy, rozpacz,
sprawiedliwość, godność, solidarność, uczciwość,
człowieczeństwo, szlachetność oraz

negacje

tych…

4. Kultura,

4. Kultura,

światopogląd…

światopogląd…

• Typy wartości (ze względu na funkcję):

 wartości instrumentalne = uchwytne

praktycznie

 wartości nadrzędne, światopoglądowe,

ostateczne, autoteliczne = nieuchwytne
praktycznie; wyjątki: starożytny hedonizm
sensualistyczny,

współczesny

konsumpcjonizm

4. Kultura,

4. Kultura,

światopogląd…

światopogląd…

Światopogląd (niem. Weltanschauung),

światoobraz, ogląd świata, obraz świata

 całościowa wizja świata
 układ przekonań, który wyznacza

najbardziej ogólną hierarchię wartości

 funkcja sensotwórcza (nadawanie

sensu) ludzkiej egzystencji w jej
jednostkowym i społecznym wymiarze

4. Kultura,

4. Kultura,

światopogląd…

światopogląd…

Formy/ postaci światopoglądu:
• magia
• religia
• filozofia:
 ontologia (gr. ontos = byt), refleksja

dotycząca sposobu istnienia świata

o co i w jaki sposób istnieje?
o co jest rzeczywiste, realne? a co jest

ułudą, iluzją, nierealnością?

4. Kultura, światopogląd

4. Kultura, światopogląd

…

…

 epistemologia (gr. episteme =

wiedza), gnoseologogia (gr. gnosis =
poznanie), teoria poznania, filozofia
nauki: przedmiotem refleksji są
źródła i warunki prawomocności
ludzkiej wiedzy

o co jest prawdą? a co jest fałszem?
o możliwości i granice poznania, ludzkiej

wiedzy

4. Kultura, światopogląd

4. Kultura, światopogląd

…

…

 estetyka (gr. aesthete = piękno),

refleksja nad naturą, kryteriami i
kanonami piękna)

o

czym jest piękno? a czym brak piękna,
brzydota?

 etyka

(gr. ethicos = dotyczący

obyczajów), refleksja nad postacią
praktykowanej moralności

o

czym jest dobro? a czym jest zło?

o

np. dobro wspólne

4. Kultura, światopogląd

4. Kultura, światopogląd

…

…

• etyka (tzw. ogólna) - filozofia

praktyczna

• etyka gospodarcza -

etyka

stosowana

4. Kultura,

4. Kultura,

światopogląd…

światopogląd…

Orientacje etyki ogólnej:
• etyka absolutystyczna vs etyka

relatywistyczna/ konstruktywistyczna

• etyka autonomiczna vs etyka

heteronomiczna

• etyka religijna vs etyka świecka
• etyka społeczna vs etyka jednostkowa
• etyka intencji vs etyka konsekwencji

Orientacje etyki

Orientacje etyki

gospodarczej

gospodarczej

1.

Orientacja tradycjonalna (klasyczna)

2. Orientacja modernistyczna (scjentystyczna,

analityczna)

3.

Orientacja ponowoczesna (postmodernistyczna

)

- kwestia wyłączności i

ahistoryczności prawd/ wartości
moralnych

- źródła wartości: sacrum religijne

bądź filozoficzne; społeczeństwo/
kultura

5. Pluralizm etyczny

5. Pluralizm etyczny

• wielość, polifonia systemów i hierarchii wartości
• umiejętność wypracowania

wspólnego minimum

etycznego

- układ przekonań etycznych (norm i

reguł), który jest możliwy do przyjęcia (i
praktykowania) przez wszystkich uczestników danej
sfery życia społecznego (w tym gospodarczego)
niezależnie od postaci jednostkowej moralności (owo
minimum nie może naruszać zasad przestrzeganego
prywatnie światopoglądu)

 kształtowanie wrażliwości etycznej (kategoryzacja etyczna

świata):

etyczne donosicielstwo!!!

 etyka zawodowa (przyjmowana ‘milcząco’, forma kodeksu)
 kodeksy etyczne firm, kodeksy branżowe itd.

6. Kompetencja etyczna

6. Kompetencja etyczna

• wiedza, umiejętności i (prospołeczne)

postawy dotyczące moralnych
problemów życia społeczno-
gospodarczego

-

znajomość i respektowanie norm i reguł

moralnych, które obowiązują (bądź powinny
obowiązywać) w sferze gospodarowania

,

np.

‘wojna’ ze stresem w firmie

*

zjawiska/ problemy gospodarcze – konieczność

dostrzegania i antycypowania oczekiwań/ niepokojów
kultury (przemiany)

6. Kompetencja etyczna

6. Kompetencja etyczna

*

jednostkowa wrażliwość moralna

nie

wystarcza

dla właściwego

funkcjonowania w sferze publicznej (w
tym, gospodarczej)

Kompetencja etyczna

: warunek

niezbędny profesjonalizmu życia
zawodowego (zwłaszcza kadr
zarządzających)

7. Kapitał społeczny

7. Kapitał społeczny

• cecha relacji społecznych

(stan rzeczy,

zasób

), która sprzyja podejmowaniu działań

zorientowanych na cele ponadjednostkowe

(dobro wspólne): ekonomiczne i

pozaekonomiczne

• dobre funkcjonowanie społeczeństw i gospodarki

zależy od:

 poziomu zaufania ludzi/obywateli do instytucji,

w tym gospodarczych (np. problem obecnego

kryzysu zaufania do instytucji finansowych)

 optymizmu ludzi i poczucia, że mają wpływ na

własne życie i sprawy publiczne

7. Kapitał społeczny

7. Kapitał społeczny

• problem niskiego poziomu kapitału

społecznego/zaufania w Polsce (kraje
skandynawskie)

• groźba tzw.

„czarnego”

kapitału społecznego

(nieprzejrzystość reguł, amoralny familizm i
nepotyzm, „sieci” – poza kręgiem rodzinnym i
najbliższym układem towarzyskim „wszyscy są
obcy”)

• polityka: decyzja PO (wybory samorządowe)

• „tragedia wspólnego pastwiska” (G. Hardin, 1968)
• free-rider („pasażer na gapę”)

7. Kapitał społeczny

7. Kapitał społeczny

zespołowa inteligencja

(2010, badacze z MIT w

Cambridge oraz Carnegie Mellon University); jakość pracy,
efektywność zespołu (699 ochotników, grupy 2-5 osób:
układanie puzzli, pomysły, negocjowanie podziału
ograniczonych zasobów

)

Sukces

:

• empatia i zgodna współpraca
• demokratyczna struktura grupy (równość,

brak

lidera)

• obecność kobiet (społeczna wrażliwość, troska o innych)

zamiast

• „wyścigu szczurów”
• IQ poszczególnych członków
• idea produktywnych jednostek

8. Idea

8. Idea

Corporate Social

Corporate Social

Responsibility

Responsibility

Zakres społecznej odpowiedzialności

biznesu/ przedsiębiorstwa/ kadr

zarządzających

• koniec XIX wieku, A. Carnegie – zobowiązanie

wobec Boga (włodarstwo, filantropia)

• kryzys 1928-1933; rosnące wpływy związków

zawodowych

• konceptualizacja idei CSR: M. Friedman, The

Social Responsibility of Business (1970)

–

wcześniej: Kapitalizm i wolność (1962)

8. Idea

8. Idea

Corporate Social

Corporate Social

Responsibility

Responsibility

Dwie podstawowe orientacje/ nurty CSR:

1.

Orientacja profitowa

• odpowiedzialność społeczna wobec

właścicieli i akcjonariuszy

(shareholders)



odpowiedzialność o charakterze finansowym

(zysk, wysokość dywidendy, wartość rynkowa

firmy)



odpowiedzialność o charakterze moralnym:

zakaz podejmowania działań niezgodnych z

prawem (groźba strat finansowych)

8. Idea

8. Idea

Corporate Social

Corporate Social

Responsibility

Responsibility

• the business of business is the business

(jedynym

celem firmy jest pomnażanie zysku)

• „Firma należy do ludzi, którzy w nią inwestują, a nie

do jej pracowników, dostawców czy miejscowości, w

której się mieści”

(A.J. Dunlap)

• „dozwolone jest to, co nie jest zabronione (prawem)”

• podstawowy cel przedsiębiorstwa to cel ekonomiczny
• cele pozaekonomiczne (społeczne): pod warunkiem,

że w dalszej perspektywie służą celom

ekonomicznym

(np. poprawa warunków pracy, inwestycje

na rzecz lokalnej społeczności: edukacja, infrastruktura)

8. Idea

8. Idea

Corporate Social

Corporate Social

Responsibility

Responsibility

Orientacja profitowa CSR

:

• koncepcja tzw.

odpowiedzialności

restrykcyjnej, wymuszonej przez
prawo

(J. Filek)

 tzw. odpowiedzialność negatywna
 ponosisz konsekwencje „za to, co złego

zrobiłeś”

8. Idea

8. Idea

Corporate Social

Corporate Social

Responsibility

Responsibility

2. Orientacja społeczna CSR

• odpowiedzialność wobec

interesariuszy

(stakeholders);

(W. Gasparski)

 interesariusze – jednostki, grupy osób, społeczności,

na których poziom dobrobytu i jakość życia mają

istotny wpływ decyzje podejmowane przez firmę

 interesariusze - jednostki, grupy osób, społeczności,

których moralne bądź formalne prawa mogą być

przez firmę naruszane albo szanowane/ chronione

 idea corporate citizens/ citizenship (obywatelstwo

korporacyjne)

8. Idea

8. Idea

Corporate Social

Corporate Social

Responsibility

Responsibility

 lista interesariuszy:

wewnętrzni

– pracownicy

zewnętrzni

: konsumenci, klienci, dostawcy,

kontrahenci, konkurenci, inwestorzy, właściciele,
władze lokalne i państwowe, mass-media,
społeczność lokalna, organizacje pozarządowe,
środowisko naturalne (

„niemy”, „milczący”

interesariusz)

 zagwarantowanie praw tych podmiotów do udziału w

po-dejmowaniu decyzji, które mają wpływ na ich
sytuację, położenie materialne, jakość życia,
perspektywy itd.

(np. społeczność lokalna: sondaż

deliberatywny, konsultacje społeczne)

8. Idea

8. Idea

Corporate Social

Corporate Social

Responsibility

Responsibility

Orientacja społeczna CSR

• nie neguje funkcji/ celów ekonomicznych

przedsiębiorstwa ale nie uznaje się ich za
wyłączne (zysk tak - ale nie za wszelką cenę)

 „społeczeństwo nie po to umożliwia funkcjonowanie

przedsiębiorstwa, tj. nadaje mu status prawny jako
odrębnej jednostce i pozwala na korzystanie z
zasobów naturalnych aby stwarzać szansę
bogacenia się inwestorom i menedżerom, ale po to
aby przetwarzać surowce w potrzebne dobra i
usługi w sposób, który jest współcześnie najbardziej
optymalny, czyli za pomocą biznesu”

(A. Sen)

8. Idea

8. Idea

Corporate Social

Corporate Social

Responsibility

Responsibility

Koncepcje odpowiedzialności w orientacji społecznej CSR

(J. Filek)

 tzw.

odpowiedzialność narzucona -

przez

opinię publiczną, konsumentów

 tzw.

odpowiedzialność pozytywna

(moralna)

– „za to, czego dobrego nie

zrobiłeś”;

idea rozwoju zrównoważonego, rozwój

społeczny, social cohesion – Green Paper

kształtowanie przyszłości – działania dobrowolne,

wykraczające poza obowiązki wynikające z
obowiązującego prawa; angażowanie zasobów
firmy

8. Idea

8. Idea

Corporate Social

Corporate Social

Responsibility

Responsibility

Dylematy etyczne CSR

 Koncepcja „ethics pays”
 CSR a public relations/ sponsoring

8. Idea

8. Idea

Corporate Social

Corporate Social

Responsibility

Responsibility

Raporty Społeczne Firm:

 odpowiedzialność ekologiczna

: oszczędzanie

zasobów, technologie ‘przyjazne’ środowisku,

recyckling itd.

 odpowiedzialność społeczna

: prawa człowieka, dobro

społeczności lokalnej

 odpowiedzialność ekonomiczna

: troska o wynik

finansowy, inwestycje w badania i rozwój, rzetelne

wywiązywanie z się z zobowiązań finansowych –

pracownicy, kontrahenci, kredytodawcy, urząd

skarbowy, ZUS itd.

• Zagadnienie pomiaru CSR

• CSR jako strategia i narzędzie zarządzania firmą

.

• .

8. Idea

8. Idea

CSR

CSR

:

:

raporty

raporty

społeczne

społeczne

Zagadnienie pomiaru CSR (kryteria):

czy

istnieje

związek

między

polityką

społecznej odpowiedzialności firmy a jej
wynikiem finansowym?

• dotychczasowe wyniki nie są jednoznaczne

(korelacja pozytywna, brak korelacji, korelacja
negatywna)

• różne metodologie (stopa zwrotu z akcji, stopa

zwrotu z własności)

Wniosek:

• zależność ta nie ma charakteru uniwersalnego
• wpływ zmiennych kontekstowych
• ‘opłacalność’ CSR jest uwarunkowana sytuacyjnie

8. Idea

8. Idea

CSR

CSR

: raporty

: raporty

społeczne

społeczne

Teza:

pytanie o „wynik społeczny” firmy jest tak

samo sensowne jak pytanie o jej wskaźniki
ekonomiczne lub finansowe

• problem pomiaru społecznego „dobra” i „zła”

świadczonego przez firmę

• jak dokonać agregacji tych czynników?

działalność charytatywna
różne miary zadowolenia pracowników
postrzeganie przez społeczność lokalną

8. Idea

8. Idea

CSR

CSR

: raporty

: raporty

społeczne

społeczne

inwestycje społecznie odpowiedzialne

(socially responsible investment, SRI):

• tzw. „grzeszne akcje”:

Wielka Brytania, lata

20-te XX w.; produkcja alkoholu, papierosów, broni

• fundusze SRI

wykluczanie firm: pornografia, hazard, wyzysk

pracowników, testy na zwierzętach

promowanie firm: respektowanie praw

człowieka, odnawialne źródła energii

respektowanie postulatów akcjonariuszy

8. Idea

8. Idea

CSR

CSR

: wolontariat

: wolontariat

biznesu

biznesu

wolontariat biznesu /wolontariat

wolontariat biznesu /wolontariat

pracowniczy

pracowniczy

forma bezpłatnego, dobrowolnego, świadomego

działania na rzecz innych (działanie wykraczające
poza

więzi

rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie),

które

jest

wspierane

lub

organizowane

(i

finansowane) przez przedsiębiorstwo - dotyczy osób
zatrudnionych w firmach na rzecz osób trzecich

(w wielu krajach: bezpłatny staż to forma CSR)

• współpraca z organizacjami charytatywnymi

Arleta Olbrot-Brzezińska

8. Idea

8. Idea

CSR

CSR

: wolontariat

: wolontariat

biznesu

biznesu

profil wolontariusza-pracownika w Europie

• wiek: między 30 a 55
• 3-10 godzin tygodniowo
• częściej mężczyzna
• wykształcenie co najmniej średnie
• 25-35% dorosłych danej populacji
• udział w tworzeniu PKB (wspólnie z

organizacjami pozarządowymi) – 1-2%
(Szwecja – 4-4,3%)

8. Idea

8. Idea

CSR

CSR

: wolontariat

: wolontariat

biznesu

biznesu

Wolontariat pracowniczy w Polsce

• badania

nad

wolontariatem

pracowniczym od 2003 roku

• aktywność

społeczna

Polaków

(organizacje pozarządowe) – 13,4
mln członków (2005r.)

8. Idea

8. Idea

CSR

CSR

: wolontariat

: wolontariat

biznesu

biznesu

Wolontariat pracowniczy w Polsce

Badanie Kinoulty Research (na zlecenie

Centrum Wolontariatu), 2008;

• na podstawie 207 przedsiębiorstw z listy

największych („Rzeczpospolita”)

• 7% firm - wolontariat biznesu (powyżej 50

pracowników)

• poprawa wizerunku – 77%
• organizacja: dział PR lub marketingu (65%)

8. Idea

8. Idea

CSR

CSR

: wolontariat

: wolontariat

biznesu

biznesu

Wolontariat biznesu w Polsce

• beneficjenci: dzieci z placówek opiekuńczo-

wychowawczych, dzieci z ubogich rodzin,
społeczności

lokalne,

niepełnosprawni,

przewlekle chorzy, samotne matki itd.

• profil:

 kobieta (70%)
 wiek 30-40
 średni i niższy szczebel

8. Idea

8. Idea

CSR

CSR

: wolontariat

: wolontariat

biznesu

biznesu

Programy:

• Carlsberg Okocim - „Wspólna Droga”, 2002r.
• Johnson& Johnson - „Wspólna Droga”
• Opel Polska - „Wspólna Droga”, Habitat for

Humanity

• Spedpol – „Na czas. Na wyspy Robinsona”
• Citibank Handlowy (od 2004r.) - Habitat for

Humanity, Amnesty International (tłumaczenia)

• Commercial Union „Kto na ochotnika?

Wolontariat w CU”

8. Idea

8. Idea

CSR

CSR

: wolontariat

: wolontariat

biznesu

biznesu

Programy:

• Levi Strauss
• Cadbury Wedel, „Cadbury Wedel OD SERCA.

Pomagamy innym”

• Philip Morris Polska, „Datek za datek”
• PricewaterhouseCoopers, „Podaruj siebie”
• DHL, „Dostrzegają innych ludzi”
• Procter&Gamble
• Danone, „Podziel się posiłkiem”

9. Etyka zarządzania

9. Etyka zarządzania

• Kultura zasobów i kultura zespołów
• Etyczny paradygmat zarządzania (G.

Lipovetsky)

• Etos menedżera/ człowieka biznesu
• Menedżer globalny

9. Etos menedżera

9. Etos menedżera

1. profesjonalizm



moralny nakaz stałego poszerzania wiedzy i
doskonalenia kwalifikacji



respektowanie norm i reguł typu: rzetelność,
uczciwość, lojalność, sprawiedliwość i bezstronność

2. skuteczne zarządzanie firmą

: taki podział

zadań aby wiedza współpracowników, ich
kompetencje zawodowe oraz indywidualna
inicjatywa zostały harmonijnie uzgodnione z
zasadą ponoszenia przez nich jednostkowej
odpowiedzialności

9. Etos menedżera

9. Etos menedżera

3. bycie dobrym mediatorem

: sztuka

współdziałania z zespołem, łatwość
nawiązywania kontaktów, zdolności o
perswazyjnym i negocjacyjnym charakterze

4. umiejętność podejmowania decyzji

:

zdolność unikania sytuacji, które narażają
długofalowe interesy przedsiębiorstwa –
właściwe oszacowanie ryzyka, nieuleganie
pokusom korupcji i nawiązywania
podejrzanych kontaktów ze sferą polityki

9. Etos menedżera

9. Etos menedżera

Cechy etycznego zarządzania

• pracownik ma prawo do tego, aby

wiedzieć czego się od niego oczekuje

• pracownik ma prawo do bycia

wysłuchanym

• pracownik ma prawo do posiadania wiedzy

o podejmowanych decyzjach, powodach i
racjach tych decyzji

• przejrzystość działań

9. Etos menedżera

9. Etos menedżera

• zakaz dyskryminowania pracowników ze

względu na:

płeć, wiek, pochodzenie etniczne, poglądy

polityczne, przekonania religijne, orientację
seksualną, niepełnosprawność itd.

• zakaz bossingu, przeciwdziałanie praktyce

mobbingu w zespole

• ochrona prywatności
• zakaz faworyzowania określonych osób
• zakaz nepotyzmu

9. Etos menedżera

9. Etos menedżera

• godziwe warunki wykonywania pracy
• równomierny podział obowiązków
• przydział nagród i wyróżnień stosownie do

zakresu obowiązków i osiągnięć pracownika

• szacunek wobec pracodawcy
• szacunek wobec pracownika
• przełożony winien stanowić pozytywny wzór

osobowy (w sensie merytorycznym i
moralnym)

9. Etos menedżera

9. Etos menedżera

• nierepresjonowanie działań z zakresu tzw.

whistleblowing (sygnalizowanie przez
pracownika o wystąpieniu ‘złych’ praktyk)

• zakaz działań konkurencyjnych: pracownik

nie może podejmować praktyk, które
mogłyby być konkurencyjne wobec
pracodawcy

Duszpasterz ludzi biznesu – ks. Jacek

Duszpasterz ludzi biznesu – ks. Jacek

Stryczek

Stryczek

9. Menedżer globalny

9. Menedżer globalny

(A.

(A.

Koźmiński)

Koźmiński)

• wzorzec życia wędrownego („wykorzenienie”)
• wzorzec zastępowalnych więzi społecznych
• wzorzec kompatybilności społecznej
• wzorzec wspólnoty

• brak zaangażowania w sprawy lokalnej

społeczności, społeczeństwa, problemy
globalne

9a. Etyka pracy

9a. Etyka pracy

Księgi biblijne: j. hebrajski - słowo ‘zawód’:

„posyłać”

Arystoteles

• oikonomikos

– sztuka prowadzenia

gospodarstwa domowego: czyny cnotliwe

• chrematisike

– sztuka zdobywania pieniędzy

 działalność pozbawiona cnoty
 praktyka egoistyczna
 lichwa – niegodziwe i nieproduktywne rzemiosło

(ludzie z ‘marginesu’)

9a. Etyka pracy

9a. Etyka pracy

chrześcijaństwo, kultura

średniowiecza

• praca – ambiwalentność ocen
• „Ora et labora”

9a. Etyka pracy

9a. Etyka pracy

etyka protestancka (M. Weber)

• idea predestynacji (św. Augustyn, J.

Kalwin)

• praca jako służba na rzecz Boga
• sakralizacja pracy
• asceza „wewnątrzświatowa”

9a. Etyka pracy

9a. Etyka pracy

Benjamin Franklin (1706-1790), etyka

mieszczaństwa (burżuazji), aforyzmy

• self-made man
• „Bóg pomaga tym, którzy pomagają sami sobie”
• „Strzeżonego Pan Bóg strzeże”
• „Złe czyny szkodzą nie dlatego, że są zabronione,

lecz są zabronione dlatego, że szkodzą”

• „Honesty is the best policy”

„czas to pieniądz”

pracowitość, rzetelność w wypełnianiu zobowiązań

płatniczych, ideał człowieka jako godnego kredytu,
oszczędność – nakaz inwestowania

9a. Etyka pracy

9a. Etyka pracy

• XiX: ‘przepaść’ między pracą fizyczną i umysłową
• instrumentalne traktowanie robotników, wyzysk

• praca, siła robocza jako towar

• ale: symetria zależności pracowników i

pracodawców, „instynkt fachowości” (Th. Veblen)

później:
etyka pracy/ zawodowa – nastawienie na racjonalne

zarabianie jako „potwierdzenie” własnych
możliwości - idea społeczeństwa
merytokratycznego

9a. Etyka pracy

9a. Etyka pracy

4 kategorie pracowników (R. Reich, The Work of

Nations, 1991)

• „

manipulatorzy symbolami

” – wynalazcy, twórcy

reklam, promotorzy i handlarze idei

• edukatorzy

- reprodukcja siły roboczej, dopasowanej

do tego aby ją kupić i skonsumować

• ludzie wynajęci do „usług osobistych”

-

sprzedawcy produktów i „propagatorzy pragnień”

• „pracownicy rutynowi”

– dołączeni do

tradycyjnych linii montażowych oraz ich „nowe i
ulepszone” wersje (zautomatyzowane urządzenia, np.
kasy w supermarketach); okazjonalni i wymienni

9a. Etyka pracy

9a. Etyka pracy

• elastyczność rynku pracy
• problem lojalności i poczucia solidarności
• bezrobocie – zbyteczność

(wykluczenie z

aktywności ekonomicznej) – warunkiem przyjęcia do
europejskiej unii monetarnej nie jest niski wskaźnik
bezrobocia

• underclass (Gunnar Myrdal, 1963):

wyobcowani, wrodzy, „poza zasięgiem etyki
pracy” (osoby na zasiłku, przestępcy)

• klasa wyższa i średnia jest wyzyskiwana?

przez underclass

10. Programy etyczne

10. Programy etyczne

firm

firm

• Kodeks etyczny firmy
• Seminaria, dyskusje (tzw. trening

etyczny)

• Doradca (konsultant) ds. etyki

Human Rights Compliance

Assessment

http://krca.humanrightsbusiness.org/

11. Etyka zawodowa. Zawody

11. Etyka zawodowa. Zawody

(instytucje) publicznego i

(instytucje) publicznego i

społecznego zaufania

społecznego zaufania

Etyka zawodowa

: układ norm i reguł

moralnych, który wyznacza pożądane sposoby
postępowania przedstawicieli danego zawodu
podczas wykonywania stosownych czynności i
zadań (niekiedy: również w sferze prywatnej)

Etyka zawodowa:

refleksja, mniej lub bardziej

usystematyzowany lecz zawsze porządkujący i
korygujący namysł nad moralnością
praktykowaną przez reprezentantów danego
zawodu

11. Etyka zawodowa. Zawody

11. Etyka zawodowa. Zawody

(instytucje) publicznego i

(instytucje) publicznego i

społecznego zaufania

społecznego zaufania

Funkcje, znaczenie etyki zawodowej:
• uszczegółowienie treści norm ogólnych
• pomoc w rozwiązywaniu konfliktów

typowych dla danego zawodu

• uzasadnia konieczne odstępstwa od etyki

ogólnej

• reguluje stosunek do tzw. obowiązków

nadzwyczajnych

• rodzaj zabezpieczenia moralnego

11. Etyka zawodowa. Zawody

11. Etyka zawodowa. Zawody

(instytucje) publicznego i

(instytucje) publicznego i

społecznego zaufania

społecznego zaufania

• formułuje wzorzec osobowy
• integracja środowiska
• wzrasta prestiż danego zawodu
• wiedza o powinnościach danego zawodu
• świadectwo wysokiej samoświadomości i

refleksyjności grupy zawodowej

http://www.dobrapraktyka.pl/1752.html

.

11. Etyka zawodowa. Zawody

11. Etyka zawodowa. Zawody

(instytucje) publicznego i

(instytucje) publicznego i

społecznego zaufania

społecznego zaufania

• Konstytucja RP „osoby wykonujące zawody

zaufania publicznego”, korporacje – obowiązek
„sprawowania pieczy nad należytym
wykonywaniem tych zawodów w granicach
interesu publicznego i dla jego ochrony”

• ustawa –

status zawodu zaufania

publicznego

- 14 profesji w Polsce (zawody

prawnicze, medyczne, psychologowie,
inżynierowie budowlani, urbaniści i architekci)

• nadrzędność dobra publicznego

(wspólnego)

nad interesem jednostkowym

11. Etyka zawodowa. Zawody

11. Etyka zawodowa. Zawody

(instytucje) publicznego i

(instytucje) publicznego i

społecznego zaufania

społecznego zaufania

• korporacje, samorządy,

samorząd

bankowy?

• instytucje zaufania publicznego?

• instytucje i zawody zaufania

społecznego –

społeczne

oczekiwania

(badania socjologiczne

- rankingi zaufania, prestiżu)

11. Etyka zawodowa. Zawody

11. Etyka zawodowa. Zawody

(instytucje) publicznego i

(instytucje) publicznego i

społecznego zaufania

społecznego zaufania

• ochrona podstawowych wartości

indywidualnych (kultura Zachodu

)

 Dobra materialne, własność
 Prywatność
 Poufność
 Godność
 Zdrowie
 Życie
 Autonomia intelektualna

11. Etyka zawodowa. Zawody

11. Etyka zawodowa. Zawody

(instytucje) publicznego i

(instytucje) publicznego i

społecznego zaufania

społecznego zaufania

• owe wartości, dobra jednostkowe są

uznane za dobra, wartości cenne
społecznie

Na tej podstawie:

• korporacje, samorządy nakładają na siebie

obowiązek egzekwowania od członków
przestrzegania określonych zasad (np. zakaz
wykonywania zawodu)

• członkostwo obowiązkowe (egzaminy,

certyfikaty, licencje), składki, opłaty

• w zamian: szczególny status społeczny

12. Etyczna konsumpcja

12. Etyczna konsumpcja

• Praktyka nabywania i spożywania/ użytkowania

dóbr (towarów i usług) wytworzonych zgodnie ze
standardami społecznie odpowiedzialnego biznesu

• Rola konsumenta (A. Lewicka-Strzałecka)

 konsument jako

„wasal”

biznesu (brak

podmiotowości, autonomii i kompetencji
kulturowych, pasywność, obiekt manipulacji
reklamy i marketingu, target)

 konsument jako

„suweren”

biznesu

(autonomia, świadomość, odpowiedzialność,
konsument-obywatel

12. Etyczna konsumpcja

12. Etyczna konsumpcja

Formy praktykowania konsumpcji etycznej:

 wybór negatywny, odmowa konsumpcji –

bojkot towarów, akcje społeczne (w tym
rola społeczności internetowych), formy
samoorganizacji konsumentów (zbiorowe
pozwy), organizacje pozarządowe

 wybór pozytywny – ekoznakowanie,

znakowanie społeczne, „Fair Trade”

 cnota oszczędności jako powstrzymywanie

się od nadkonsumpcji i marnotrawstwa

12. Etyczna konsumpcja

12. Etyczna konsumpcja

Cnota oszczędzania

:

 poczucie sprawstwa indywidualnych

decyzji ekonomicznych

 odrzucenie hasła „work to buy”
 niezgoda na nadrzędność pozycji

konsumpcji w hierarchii wartości
współczesnego człowieka

 troska o środowisko naturalne

12. Etyczna konsumpcja

12. Etyczna konsumpcja

Lista grzechów społecznych

(Watykan)

 zanieczyszczanie środowiska

naturalnego

 manipulacje genetyczne
 nieumiarkowane dążenie do bogacenia

się

13. Przestępstwa „białych

13. Przestępstwa „białych

kołnierzyków”

kołnierzyków”

• „white collars crime”

 czyny podejmowane przez osoby dobrze

wykształcone i dobrze sytuowane, zajmujące

wysokie stanowiska, które wykorzystują

sytuację zaufania społecznego (którym

dysponują właśnie ze względu na pełnione

funkcje) do praktyk moralnie nagannych (E.H.

Sutherland, White Collar Criminality, 1939

 „

moralność krańcowa

’ (A. Dylus) – „a race

to the bottom” – proces ustalania norm i reguł

biznesu (życia społecznego) do dolnej granicy

jeszcze tolerowanego moralnego minimum

13. Przestępstwa „białych

13. Przestępstwa „białych

kołnierzyków”

kołnierzyków”

• Praktyki naganne na rzecz/ korzyść:

 własnej firmy
 własnej osoby
(oszustwa podatkowe, raje podatkowe,

defraudacje, agresywna księgowość,
oszustwa ubezpieczeniowe, korupcja,
nepotyzm, protekcja itd.)

13. Przestępstwa „białych

13. Przestępstwa „białych

kołnierzyków”

kołnierzyków”

• Typy przestępczości korporacyjnej:

 administracyjna
 przeciw środowisku naturalnemu
 finansowa
 przeciw prawu pracy
 związana z produkcją
 nieuczciwe praktyki handlowe (np. nieuczciwa

konkurencja, nieetyczna reklama)

Patologie

gospodarowania

(korupcja,

dyskryminacja,

mobbing,

nepotyzm,

protekcja, wyzysk itd.)

Bibliografia

Bibliografia

• Elementy etyki gospodarki rynkowej, praca

zb., pod red. B. Pogonowskiej, wyd. II,
zmien., Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 2004.

• A. Lewicka Strzałecka, Etyczne standardy

firm i pracowników, Wydawnictwo IFiS PAN,
Warszawa 1999.

• A. Lewicka Strzałecka, Odpowiedzialność

moralna w życiu gospodarczym,
Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2006.