Stres psychologiczny

Rozwój teorii, definicje, radzenie sobie

Perspektywa rozwojowa badań nad stresem



Termin stres (z j. ang.). odnosił się do ciężkich wydarzeń

życiowych (XIV w.)



W XVII w. - pojęcie stresu w pracach Roberta Hookea (fizyk i

biolog) w kontekście rozważań nad obciążeniem konstrukcji.



Walter Cannon (rozwinął koncepcję homeostazy - stres reakcja

na zagrożenie, której funkcją jest utrzymanie organizmu przy

życiu).



Hans Selye) – niespecyficzna reakcja organizmu (GAS - Ogólny

Zespół Adaptacyjny) w odp. na działanie bodźców szkodliwych

(stresorów). Fazy: alarmowa, przystosowanie do stresora,

wyczerpanie (Selye, 1960).



Ze względu na aspekt zdrowotny:



eustress (pozytywny, motywujący do działania)



distress (negatywny).

cd.

Grinker R.R i Spiegel J.P. – monografia Men under Stress

(1945) bezpośrednie i długotrwałe skutki stresu walki

Basowitz H.(1955) - bodziec związany z prawdop. wywołania

zaburzeń zachowania

Janis I.I. – „zmiana w otoczeniu, wywołuje wysoki stopień

napięcia emocjonalnego, które przeszkadza w normalnym

sposobie reagowania” (Janis, 1958).

Fazy stresu:



zagrożenie



działanie niebezpieczeństwa



skutki.

Wprowadził rozróżnienie sytuacja i reakcja stresowa.

cd.

Holmes T.H., Rahe R.H. (1967) - koncepcja zmian życiowych

Mechanic D. (1962) – „reakcje dyskomfortu w określonej sytuacji (stres

egzaminacyjny)

Dohrenwend B.S., Dohrenwend B.P (1974) – stan pośredniczący

między ograniczeniami i naciskami zewnętrznymi a wysiłkami

zmierzającymi do ich przezwyciężenia.

Udział czynników pośredniczących:



postawy,



predyspozycje indywidualne



mediatory zewnętrzne (wsparcie społeczne).

Efekty stresu (w zależności od mediatorów):



negatywne zmiany w funkcjonowaniu i zdrowiu,



brak zmian



rozwój osobowości

cd.

Kaplan H.B. uwarunkowane społecznie i sytuacyjnie procesy

psychologiczne, związane z subiektywnym dystresem (Kaplan,

1983).

Tomaszewski Tadeusz (1963, 1966) - prekursor polskiej

psychologii stresu, koncepcja sytuacji trudnej.

Sytuacja trudna - rozbieżność pomiędzy potrzebami, zadaniami a

możliwościami ich zaspokojenia, wykonania.

Typy sytuacji trudnych



deprywacyjne



przeciążające



zagrażające

cd.

Reykowski Janusz (1966) –”… obiektywny stosunek

czynników zewnętrznych do cech człowieka….”.

Wyróżnił dwie formy stresu:

zakłócenie
zagrożenie

Mogą one występować równocześnie ingerując w istniejący

tok aktywności.

Obciążają system regulacji:



wymuszają dodatkową aktywność



reorganizację oczekiwań i dążeń



zapowiadają możliwość deprywacji lub straty.

cd.

Strelau J. - stres „stan charakteryzujący się negatywnymi

emocjami o dużym natężeniu (np., strach, lęk złość, wrogość

lub inne stany określane jako dyskomfort psychiczny),

któremu towarzyszą zmiany fizjologiczne i biochemiczne

wyraźnie przekraczające poziom charakterystyczny dla

spoczynkowego poziomu pobudzenia” (Strelau, 1996).

Przyczyny – zakłócenie równowagi pomiędzy wymaganiami a

możliwościami ich spełnienia.

Wielkość stresu zależy od stopnia ich rozbieżności

Nowe elementy koncepcji stresu:



obiektywne i subiektywne wymagania



obiektywne i subiektywne możliwości człowieka



wskazanie obiektywnych cech sytuacji oraz oceny

poznawczej w powstawaniu stresu.

cd.

Wolff H. – pierwszy zwrócił uwagę na relacyjny charakter stresu -

dynamiczny stan zależny od interakcji między organizmem i

niekorzystnym środowiskiem zewnętrznym (1953).

Podejście to zdominowało współczesną psychologię stresu

rozumianego jako relacja między jednostką a otoczeniem

….zakłócenie lub zapowiedź zaburzenia równowagi

pomiędzy zasobami czy możliwościami jednostki a

wymaganiami otoczenia …

Rozwinięcie tych tez znajduje się w poznawczo-fenomenologicznej

teorii stresu. R. Lazarusa

Przyczyny i rodzaje stresu

Przyczyny

(Aldwin, 2007; Holmes, Rahe,1967; Zautra, 2003;

Finkelhor i in. 2009)



Poważne wyzwania, zadania, zmiany życiowe



Codzienne trudności



Wydarzenia traumatyczne

Wymiar czasowy



Wydarzenie jednorazowe



Wydarzenia powtarzające się cyklicznie



Stres chroniczny



Ciąg wydarzeń następujących kolejno po sobie

Stopień kontroli



Wydarzenia niekontrolowane



Wydarzenia kontrolowane

Transakcyjna teoria stresu

(Richard Lazarus, Susan

Folkman - 1984).

Stres „…szczególna relacja między osobą a otoczeniem,

która oceniania jest przez osobę jako obciążająca lub

przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej

dobrostanowi”

 

STRES - procesy pośredniczące

- SKUTKI

ocena poznawcza radzenie sobie

Ocena poznawcza - proces kategoryzowania wydarzenia

i różnych aspektów w odniesieniu do znaczenia, jakie

ma ono dla dobrostanu jednostki

(Lazarus, Folkman 1984;

Folkman, 2011)

cd.

Ocena poznawcza „ proces pośredniczący pomiędzy

wymaganiami, ograniczeniami i zasobami środowiska a

hierarchią celów i osobistymi przekonaniami jednostki

(Lazarus, 1993).

Ma charakter dynamiczny.

Nie jest wyłącznie procesem przetwarzania informacji, ale bardziej

ewaluacyjnym, skupiającym się na znaczeniu (sensie).

Typy oceny:



pierwotna – znaczenie jakie człowiek przypisuje danej

sytuacji

(stresująca, bez znaczenia, sprzyjająca-pozytywna). Uznana za

stresującą podlega dalszej ocenie



wtórna – możliwości i sposoby poradzenia sobie ze stresem



powtórna

cd.

Typy oceny poznawczej



Zagrożenie

- emocje negatywne, strategie radzenia

sobie: koncentracja na antycypowanych stratach



Krzywda /Strata

– uzewnętrznianie emocji negatywnych

jako sposobu radzenia sobie, wiara, fatalizm



Wyzwanie

– emocje zróżnicowane

(pozytywne/negatywne), pozytywne myślenie, wiara w:
możliwość poradzenia sobie z trudnościami, skuteczną
mobilizację i wykorzystanie zasobów, wewnętrzna
lokalizacja kontroli

cd.

Radzenie sobie - „…stale zmieniające się poznawcze i

behawioralne wysiłki mające na celu uporanie się z
określonymi

zewnętrznymi

i/lub

wewnętrznymi

wymaganiami ocenionymi przez jednostkę jako
obciążające lub przekraczające jej zasoby…”

(Lazarus.

Folkman 1984)

Funkcje radzenia sobie:



rozwiązanie problemu



regulacja emocji

Podstawowe sposoby radzenia sobie



Poszukiwanie

informacji

dotyczących

sytuacji

stresowej i sposobów radzenia sobie



Bezpośrednie działanie, którego celem jest uporanie
się ze stresującą sytuacją



Zaniechanie działań w obawie przed pogorszeniem



Procesy intrapsychiczne służące regulacji emocji

Strategie radzenia sobie

(wg Lazarusa i Folkman,

1984)

zorientowane na emocje i/lub zorientowane na zadaniu:



Konfrontacyjne zachowanie



Dystansowanie



Samokontrola



Poszukiwanie społecznego wsparcia



Podjęcie odpowiedzialności



Ucieczka, unikanie



Planowe rozwiązanie problemu.



Pozytywne przewartościowanie

Uzasadnienie dla rozwojowej i poznawczej
konceptualizacji stresu i radzenia sobie

(

Skinner,

Zimmer-Gembeck, 2007).

Podstawowe założenia:



niemowlęta, dzieci, młodzież, osoby dorosłe odbierają, oceniają

i reagują na aktualne codzienne zdarzenia życiowe i zachowują

się odpowiednio do osobistych zasobów, poziomu

rozwojowego, wsparcia.



zmaganie się może mieć funkcje regulacyjne względem stresu

(Eisenberg i in., 2009)



analiza sposobu mobilizacji, koordynacji, radzenia sobie,

kontroli zachowania

(emocje, uwaga, zachowanie, procesy

poznawcze, fizjologiczne) powinna być

odpowiednia do wyzwania,

zagrożenia i straty.



powiązanie pomiędzy zmaganiem się i normatywnym rozwojem

emocji, koncentracji uwagi, regulacji zachowania z

uwzględnieniem czynników konstytucjonalnych i społecznych

Model zachowania zasobów – COR

(Conservation

of Resources)

(Steven Hobfoll, 1989)

Ogólny cel aktywności :



zachowanie



ochrona



odtwarzanie zasobów.

Stres psychologiczny - reakcja wobec środowiska w którym

występuje:



zagrożenie straty zasobów (percypowana utrata)



strata zasobów



brak przyrostu zasobów mimo zainwestowania (Hobfoll,

1989; Hobfoll, 2002; Hobfoll, Lilly, 1993).

Radzenie sobie ze stresem - minimalizowanie strat -

maksymalizowanie zysków (Hobfoll, 1989)

cd. Zasoby

(konceptualizacja)

Zasoby – przedmioty, cechy, warunki i potencjały

energetyczne, które są cenione przez osobę lub, które

umożliwiają osiągnięcie innych przedmiotów, cech,

warunków i potencjałów

(Hobfoll, 1989, s. 516)



Przedmioty

– ich wartość dotyczy sfery społeczno-

ekonomicznej (mieszkanie, środki transportu)



Zasoby osobowe

– cechy wpływające na wzrost

odporności na stres (poczucie skuteczności, osobowość)



Warunki

– są zasobami jeśli osoba je ceni i poszukuje

(praca, małżeństwo)



Zasoby energetyczne

– czas, wiedza, pieniądze

cd. utrata zasobów

(Hobfoll, Lilly 1993

Spirala strat - ryzyko wzrostu kosztów (strat) w sytuacji

braku odpowiednich zasobów (np. wsparcie społeczne,

rodzinne)

Kompensacja straty ważnych zasobów dokonuje się poprzez:



zastąpienie innymi - ważnymi dla osoby



kompensacja straty

(pośrednia / symboliczna)

- w sytuacji

utraty bliskiej osoby powtórne małżeństwo, pogłębienie

przyjaźni z innymi ludźmi, aktywność społeczna czy

religijna

(Hobfoll 1989)



reinterpretacja straty – nadanie innego znaczenia (w

sytuacji śmierci osoby bliskiej w dalszych fazach żałoby)



odnajdywanie pozytywnych stron straty

cd. Radzenie sobie

Radzenie sobie ze stresem

-

minimalizowanie strat - maksymalizowanie

zysków

(Hobfoll, 1989)

Zasady modelu zachowania zasobów

(1) strata zasobów jest silniejsza i zachodzi gwałtowniej

aniżeli zysk, trudniej jest zapobiec stracie zasobów niż
je pozyskać

(2) aby uzyskać zasoby lub zapobiec ich stracie, osoba

musi zainwestować w inne zasoby poprzez mobilizację
zasobów wewnętrznych lub włączenie nowych
zewnętrznych

(Hobfoll, Lilly 1993).

cd.

Możliwe następstwa zasad 1 i 2



Osoby o wysokim poziomie zasobów w porównaniu z osobami o

niskim poziomie zasobów są w mniejszym stopniu narażone na
ich stratę i bardziej dostosowane do ich uzyskiwania



U osób o niskim poziomie zasobów początkowa strata pociąga

za sobą kolejne (spirala strat)



Osoby o wysokim poziomie zasobów są bardziej zdolne do ich

pozyskiwania, przy czym jedne zyski pociągają za sobą kolejne



Osoby o niskich zasobach są skłonne do przyjmowania biernej

postawy w ochronie swoich zasobów (Hobfoll, Lilly, 1993)

Style radzenia sobie

Styl:



ogólny wzorzec radzenia sobie, który wykazuje cechy

względnej stałości i wewnętrznej zgodności u konkretnej

osoby.



charakterystyczny dla jednostki (osoby) zakres (repertuar)

strategii radzenia sobie z sytuacjami stresowymi.



względnie trwała dyspozycja osoby do reagowania w

specyficzny sposób w sytuacjach dla niej trudnych

(Krohne

1996; Wrześniewski 1996; Heszen-Niejodek, Ratajczak 1996,

Terelak 1995)

Dymensje stylu

(Lazarus, Folkman 1984):



złożoność (zakres stosowanych strategii – prosty, złożony)



elastyczność ( stałość – zmienność)

Klasyfikacje stylów radzenia sobie wg różnych
autorów

D. Byrne (1961) prekursor badań nad poznawczymi

reakcjami osoby wobec sytuacji stresowej

represja

-----------------------

sensytyzacja

dyspozycje osobowościowe (dwubiegunowy wymiar)

ujawniające się w sytuacji zagrożenia:



represja

- tendencja do zaprzeczania lub

pomniejszania zagrożenia



sensytyzacja

- usilne poszukiwanie informacji o

zagrożeniu

Style cd

S.M. Miller (1989) – przyjmowała istnienie osobowościowego

wymiaru monitorowanie – tłumienie (dwa style niezależne)

(Miller, Mangan 1983; Grernhalgh, Slade i inni 2000)



monitorowanie (styl efektywny w sytuacjach

kontrolowanych)



koncentrowanie uwagi na stresorze i / lub własnej reakcji



poszukiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i wykorzystywanie

informacji dotyczących wydarzenia stresowego



konfrontacja z sytuacja stresową



tłumienie (styl efektywny w sytuacjach niekontrolowanych)



odwracanie uwagi od stresora i od własnych reakcji



odrzucanie, wypieranie, zaprzeczanie informacjom stresowym



ignorowanie i zniekształcanie informacji poprzez różne formy

aktywności odwracających uwagę od stresora

Style wg S.M. Miller

Monitorowanie (czujność) – tłumienie (unikanie) dwa

osobowościowe wymiary



duża czujność – silne unikanie



mała czujność – słabe unikanie



duża czujność – słabe unikanie



mała czujność – silne unikanie

Style cd.

N.S. Endler, J.D.A. Parker (1990, 1994) - uwzględniają

funkcję radzenia sobie .

Style



koncentracja na zadaniu



koncentracja na emocjach



koncentracja na unikaniu:



angażowanie się w czynności zastępcze



poszukiwanie towarzystwa

Style, cd.

H.W. Krohne (1989, 1996) – dwie możliwe poznawcze reakcje

na stres (odzwierciedlają niezależne wymiary osobowości)



czujność (sensytyzacja - wzmożone poszukiwanie i

przetwarzanie informacji o zagrożeniu)



poznawcze unikanie (odwracanie uwagi od

zagrażających informacji)

U podstaw tych wymiarów znajdują się:



nietolerancją niepewności



i/lub nietolerancja pobudzenia emocjonalnego

Są one niezależnymi wymiarami, mogą współwystępować

ze sobą, co umożliwia wyróżnienie czterech stylów

radzenia sobie

cd. Heinz Krohne (1996, s.395)

Nietolerancja niepewności

(czujność)
Wysoka

SZTYWNA CZUJNOŚĆ FLUKTUACJA

Nietolerancja pobudzenia

poznawcze unikanie

Niskie wysokie

STYL ELASTYCZNY SZTYWNE UNIKANIE

Niska

cd. Heinz Krohne

Sztywna

czujność

–

silna

nietolerancja

niepewności

i

tolerancja

pobudzenia

emocjonalnego – poszukiwanie informacji o
zagrożeniu, aby uniknąć niepewności, przy czym
dobrze znoszą związany z tym stan pobudzenia

Fluktuacja

– silna nietolerancja niepewności i

jednocześnie silna nietolerancja pobudzenia
emocjonalnego,

naprzemienne

uruchamianie

strategii „czujnych” i unikowych, co jednak za
każdym razem prowadzi do wzrostu niepokoju
(błędne koło)

cd.

Sztywne unikanie

– wysoka nietolerancja

pobudzenia

emocjonalnego,

tolerancja

niepewności; uporczywe unikanie informacji o
zagrożeniu i jednocześnie związana z tym
tolerancja niepewności

Styl

elastyczny

–

wysoka

tolerancja

niepewności

i

jednocześnie

tolerancja

pobudzenia emocjonalnego; osoby takie nie są
silnie zaangażowane w redukcję niepewności ani
niepokoju, w związku z tym potrafią elastycznie
dostosować strategie do wymagań sytuacji

cd. Style -

C.J.Holohan, R.H.Moos

(1987)

Poznawcze style radzenia sobie zbliżanie-unikanie odzwierciedlają

aktywność poznawczą oraz behawioralną.

Zbliżenie-unikanie / poznawcze-behawioralne tworzy cztery style:



Poznawcze zbliżenie

– koncentracja na różnych aspektach

sytuacji, pozytywna interpretacja sytuacji w oparciu o przeszłe

doświadczenia



Behawioralne zbliżenie

– poszukiwanie rady i wsparcia,

podejmowanie działań zmieniających sytuację



Poznawcze unikanie

– zaprzeczanie lub pomniejszanie znaczenia

sytuacji stresowej



Behawioralne unikanie

– odreagowywanie emocji, poszukiwanie

zastępczych nagród, rezygnacyjna akceptacja sytuacji

Zróżnicowane reakcje fizjologiczne towarzyszące radzeniu sobie ze

stresem (aktywne formy --- pobudzenie układu autonomicznego,

bierne ---- hamowanie

cd. Teoria proaktywnego radzenia sobie

(Ralf

Schwarzer, N.Knoll, 2003); R.Schwarzer, Stefen Taubert, 2002)

Teoria proaktywnego radzenia sobie

•

nawiązuje do psychologii pozytywnej

•

stanowi kontynuację klasycznej propozycji Lazarusa i Folkman

•

wskazuje na dwa podstawowe nurty radzenia sobie:

•

ukierunkowany na problem, opanowanie sytuacji (

mastery

)

•

ukierunkowany na znaczenie (

meaning

)

Rozróżnienie to odnosi się do dwóch procesów, które nie wykluczają się wzajemnie, mogą
występować równocześnie lub w porządku czasowym

Formy opanowania wymagań zostały uporządkowane na dwóch wymiarach:



perspektywy czasowej



subiektywnej pewności zdarzeń

0Koncentracja na emocjach,
9problem

cd. Radzenie sobie ukierunkowane na
opanowanie wymagań

(Schwarzer, Taubert, 1999, s.83)

Pewne

REAKTYWNE RADZENIE SOBIE ANTYCYPACYJNE RADZENIE SOBIE

PROAKTYWNE RADZENIE
SOBIE

Przeszłe Przyszłe zagrożenia
i wyzwania
Krzywdy / straty

PREWENCYJNE RADZENIE SOBIE

Niepewne

Reaktywne radzenie sobie



wysiłki

mające

na

celu

poradzenie

sobie

z

występującym obecnie lub w przeszłości

wydarzeniem

stresowym.



Osoba może tylko kompensować stratę bądź łagodzić

krzywdę,

dokonywać

przeformułowania

celów,

odnajdywać

korzyści,

poszukiwać

sensu,

przewartościować swoje życie.



reaktywne radzenie sobie może być zorientowane na:



problem



emocje



relacje społeczne.

Antycypacyjne radzenie sobie



wysiłki podejmowane w celu

poradzenia sobie z bliskim

zagrożeniem

.



osoba zmaga się z sytuacją stresową, która jest pewna (lub

prawie pewna) w niedalekiej przyszłości



istnieje ryzyko, że mające nadejść wydarzenie może

spowodować krzywdę/stratę w przyszłości i w związku z tym

osoba musi poradzić sobie ze spostrzeganym ryzykiem.



zawarte jest tu poszukiwanie zasobów w celu uniknięcia

stresora, walki z nim albo maksymalizacji antycypowanych

korzyści.



ważnym zasobem jest optymistyczne przekonanie o własnej

zdolności efektywnego poradzenia sobie w określonej sytuacji

Prewencyjne radzenie sobie



nakierowane na

przygotowanie do wydarzeń mogących

wystąpić

(z mniejszym bądź większym prawdopodobieństwem)

w dalszej przyszłości.

Cel zachowań prewencyjnych - budowanie zespołu ogólnych

zasobów zaradczych, obniżenie napięcia w przyszłości,

minimalizowanie negatywnego wpływu i konsekwencji przyszłej

sytuacji trudnej, zmniejszenie prawdopodobieństwa jej

wystąpienia.



Ogólna ostrożność i nastawienie, że coś się może zdarzyć,

motywuje

przygotowanie

na

każdą

ewentualność.

Spostrzegana niejasność potencjalnych stresorów stymuluje

aktywizację wielu strategii zaradczych.



Prewencyjne radzenie sobie nie powstaje jako reakcja na ostry

stan stresu - jest pewnym poziomem „martwienia się”,

dotyczy obaw o życiowe niebezpieczeństwa

Proaktywne radzenie sobie



ma celu budowanie zespołu ogólnych zasobów ułatwiających

rozwój w kierunku realizacji celów i osobistego doskonalenia

się.

•

łączy się z wizję potencjalnych, mogących zaistnieć w

przyszłości zdarzeń (wymagań, możliwości, wyzwań), ale nie

wartościuje ich negatywnie



obejmuje autonomiczne i samodzielne stawianie sobie celów,

poszukiwanie wyzwań i angażowania się z własnej woli w

transakcje stresowe (Schwarzer, Taubert 2002).

Korelaty proaktywnego zachowania:



dobrostan fizyczny i psychiczny (Heszen, Sęk 2007; Greenglass i in.

2005; Słysz 2004; Pasikowski i in. 2002, Steuden, Guzewicz, 2013),



dojrzałość osobowości, wiek (Steuden. Brzezińska 2010; Diehl i in.

2006; Simons 2002)



dobre funkcjonowanie (Fiksenbaum i in. 2006; Greenglass i in. 2006;

Ouwehand i in. 2006; Begovic 2005).

cd. proaktywne radzenie sobie

(aspekt temporalny)

Konstrukt wielowymiarowy - odzwierciedla



myślenie refleksyjne



wizualizację sukcesu



antycypowanie ewentualnych problemów



planowanie sposobów rozwiązywania



podejmowanie działań mających ustrzec przed

nieszczęściami.

Łączy: inicjatywę, refleksję, planowanie i prewencję

(Greenglass i in. 1999).

Wykorzystuje wsparcie społeczne (instrumentalne,

informacyjne i emocjonalne zasoby oferowane przez

innych

(Greenglass 2002; Heszen, Sęk 2007).

cd. cechy proaktywnych strategii zaradczych

Cechy ogólne



Intencjonalność



nastawienia przyszłościowe



ukierunkowanie na rozwój zasobów



tendencje do poprawy jakości życia (Heszen, Sęk 2007,
Brzezińska, Steuden, 2011).

Zachowania racjonalne / nieracjonalne

Różnicowanie ze względu na:



efektywność



następstwa



poziom dojrzałości



odniesienie do problemu

Cechy zachowań racjonalnych



strategie nakierowane na problem



kierowane są procesami poznawczymi



pełnią funkcję adaptacyjną



rozwiązują (zmieniają) sytuację trudną



są nastawione na realizację celów



plastyczne, dostosowane do sytuacji

(Bennet 1993;

Harnish i in.2000; Brown, King i in. 2000: Heszen-Niejodek

2000; Cronan, Bigatti 2003, de Ridder, 2009)

Sposoby zachowań racjonalnych



ocena i przeformułowanie sytuacji, zwłaszcza zagrożenia



poszukiwanie informacji o sytuacji trudnej i o sobie samym



zachowania mające na celu zmianę sytuacji



obrona własnego stanowiska i walka o to, co się chce osiągnąć



planowe i systematyczne rozwiązywanie problemu.



poszukiwanie odpowiednich wzorców zachowań



odnoszenie do analogicznych doświadczeń z przeszłości



odbieranie informacji zwrotnych dotyczących własnego zachowania i celów



dystansowanie się od problemu

Zachowania nieracjonalne



skoncentrowane na emocjach



utożsamiane z mechanizmami obronnymi osobowości



racjonalizacja



projekcja



represja



regresja



konwersja



mają na celu obronę przed przykrymi
doświadczeniami

Zachowania nieracjonalne cd.



unikanie, ucieczka (świat marzeniowy, używki)



samoobwinianie (krytyka siebie, autoagresja)



podwyższona samokontrola, niechęć do ujawniania

własnych stanów emocjonalnych



poszukiwanie wsparcia społecznego (opowiadanie

innym o swojej trudnej sytuacji, przyjmowanie wyrazów

współczucia, sympatii)



pozytywne przewartościowanie (racjonalizacja,

dostrzeganie dobrych stron sytuacji)

Czynniki warunkujące radzenie sobie ze stresem

1. Czynniki podmiotowe



związane z osobowością jednostki

(Costa i McCrae 1996;

Costa, Somerfield 1996; Moran, Christensen 1996;



samoocena -

De Longis, Folkman, Lazarus 1988; Meyes,

Leventhal, de Ridder 1998;



stan zrównoważenia, sterowność, dojrzałość,

doświadczenie, poczucie lokalizacji kontroli

Carver,

Scheier, Weintraub 1989; Roesch, Weiner 2001,2003;



optymizm

Hart, i in. 1998; Carver, Scheier i in. 1989;



poczucie koherencji, prężność, wiek, religijność

Harrison, Koening 2001, 2002; Singel i in.2003;



temperament

Strelau 2000, 2006

Cd. uwarunkowania radzenia sobie

2. Rodzaj stresora



zagrożenie - obrona, myślenie życzeniowe dot.
powodzenia, fatalistyczne - dotyczy przegranej



wyzwanie - wzmacnia aktywność, nadzieję



strata - wzmaga autoagresję, zachowania
rezygnacyjne

cd. uwarunkowania…..

3. Okoliczności

- środowisko wsparcia, praca zawodowa,

sytuacje rodzinne, warunki społeczne

4. Okres działania stresora i radzenia sobie

- inna

dynamika i rodzaj zachowań w sytuacjach: choroby,
egzaminu, przystosowania do niepełnosprawności

5.

Znaczenie

sytuacji

dla

osoby

-

proces

wartościowania – nadawanie znaczenia sytuacji
stresowej, hierarchia wartości, filozofia życia, poczucie
sensu życia

Adaptacyjność zachowań

1) odzwierciedla rozwój osoby w aspekcie:



umiejętności



kompetencji



zróżnicowania i plastyczności w przystosowaniu do

zmieniającego się świata i sytuacji

2) zmaganie się ze stresem koncentruje się i

strukturalizuje wokół pewnych celów, wzorców

zachowania i pozostaje w relacji do zadań

Adaptacyjność zachowań ze względu na
strategie

1. Strategie problemowe

- bardziej adaptacyjne w

porównaniu z emocjonalnymi:



aktywne zmaganie się z sytuacją stresową



nadzieja rozwiązania sytuacji



zmiana / usunięcie zagrożenia, źródła stresu



poczucie własnej wartości i skuteczności



doświadczanie panowania nad sytuacją

adaptacyjność zachowań cd.

2.

Strategie

emocjonalne

-

mniej

skuteczne

(zaprzeczanie, unikanie sytuacji trudnej, ucieczka,
wypieranie) :



zespoły wypalenia



zaburzenia zdrowia psychicznego i somatycznego



utrwalanie mechanizmów obronnych



poczucie bezradności

Kryteria oceny adaptacyjności

Kryteria oceny (wg Meneghan, 1982, Pearlin, Schooler, 1989; Taylor,

1986)



rozwiązanie konfliktu lub zmiana sytuacji stresowej



obniżenie (redukcja) fizjologicznych i biologicznych reakcji



redukcja psychologicznego dystresu - kontrola napięcia i obniżenie

poziomu lęku;



normatywne społeczne funkcjonowanie



powrót do przedstresowej aktywności (także stan zdrowia, okoliczności);



dobre samopoczucie - zadowolenie ze swojego Ja i innych oraz sytuacji;



podtrzymanie pozytywnej samooceny;



przewartościowanie - pozytywna ocena wpływu sytuacji trudnej na

funkcjonowanie osoby

Uwarunkowania adaptacyjności

Dla każdego sposobu radzenia sobie znamienny jest inny układ

czynników - obejmuje



cechy osobowości



otoczenie -wsparcie społeczne



typ sytuacji



osobiste doświadczenia



okoliczności

Nie ma jednej ogólnej strategii, skutecznej w każdym przypadku

(uwarunkowania sytuacyjne, osobowościowe, czasowe, społeczne) -

indywidualny styl radzenia sobie ze stresem

W sensie psychologicznym adaptacja odzwierciedla proces zmierzający

do zaspokojenia zróżnicowanych wymagań otoczenia i potrzeb

osobistych.

Adaptacyjność wyraża się w efektywności procesu zmagania (ze

względu na skutki) i pozostaje w relacji do interakcji pomiędzy

osobą a sytuacją (Lazarus, 2006).