Rozwój pedagogiki

wczesnoszkolnej jako

nauki

prof. Jolanta Karbowniczek

Plan

1. Geneza nauczania początkowego na

świecie i w Polsce

2. Główne koncepcje nauczania

początkowego w okresie „Nowego
Wychowania”

3. Koncepcje i eksperymenty

nauczania łącznego w Polsce w I
połowie
XX wieku

1. Rys historyczny nauczania

początkowego

Podstawy metodyki nauczania początkowego

Jan Amos Komeński (1592-1670) – czeski

pedagog nazywany ojcem „pedagogiki

nowożytnej”. Całe życie poświęcił

wychowaniu i nauczaniu małego dziecka.

Wiele lat spędził w Polsce – Leszno.

Dzieła: „Wielka dydaktyka”

„Świat zmysłowy w obrazach”

„Szkoła macierzyńska”

„Pampaedia” -Informatorium

„Janua”

„Orbis”

„Wielka dydaktyka” – 1657r. – sztuka

nauczania wszystkiego – wszystkich.
Zawarł zasady wychowawcze i dydaktyczne.
Założenia:
*nauczanie zgodne z naturą
*zasada stopniowania trudności
*postulat poglądowości
*nauczanie kształci zmysły
*poznawanie świata poprzez obserwację, a

nie tylko przez książki
„Nie z książek czerpać mądrość, ale z nieba,

ziemi, z dębów i buków, to jest znać i badać

rzeczy same, a nie wyłącznie cudze

spostrzeżenia i świadectwa o rzeczach”

„Wielka dydaktyka”, s. 161

*dzieci do 10 lat powinny uczyć się w

języku ojczystym,
*każdego języka należy uczyć się bardziej

praktycznie, a nie na podstawie gramatyki,
*należy unikać przeciążenia nauką
„bo jak uczy natura, owoce późne lepiej

nadają się do przechowywania”

„Wielka dydaktyka”… s.161

*zdobyta wiedza ma znaleźć zastosowanie

w praktyce,
*przedmioty nauki szkolnej powinny być ze

sobą wzajemnie powiązane
„Bo gałęzie drzew nie mogą żyć oddzielnie

– wszystkie czerpią soki z jednego pnia”

„Veskere spisy”…s.93

*dobra metoda, życzliwi nauczyciele, wesołe sale

zajęć, miejsce zabaw, zajmująca nauka, czynią ją

przyjemną dla najmłodszych,
*wychowanie moralne – 4 cnoty
-roztropność
-umiarkowanie
-odwaga
-sprawiedliwość
Do osiągnięcia cnót wiodą:
-pouczenia
-przykład
-wdrażanie
*kary cielesne stosowane wyjątkowe
„Jak uczy natura więcej doznajemy światłem i

ciepłem niż deszczem, wiatrem, burzą czy

grzmotem”

*karności ma towarzyszyć konsekwencja wolna od

gniewu,
*właściwe wychowanie
„czyni człowieka człowiekiem”
*proces wychowania obejmuje bezwzględnie

wszystkie dzieci zaraz po ich urodzeniu,
*rodzice odpowiedzialni za:
-opiekę
-zdrowie
-wartości
-wychowanie moralne
-kształcenie umysłu
*wychowanie fizyczne
-troska matki o zdrowie
-higiena odżywiania
-ubiory
-zabawa
-ćwiczenia ruchowe

*wychowanie moralne
-dobre postępowanie
-budzenie ambicji
-wrażliwość na pochwały i upomnienia
-posłuszeństwo
-szacunek dla starszych
-cierpliwość w okresie niepowodzeń i chorób,
-wdrażanie i przyzwyczajenie do pracy
*możliwości rozwojowe (indywidualizacja),
*stworzenie specjalnej placówki wychowawczej dla

najmłodszych,
*opracowanie programu wychowania i

wszechstronnego rozwoju dziecka od 1 do 6 r. życia
*przygotowanie dziecka do nauki szkolnej
-pod względem intelektualnym
-pod względem emocjonalnym

*szkoła – instytucja przyjazna, otwarta dla

każdego,
*treści programowe dostosowane do potrzeb i

możliwości psychologicznych dziecka,
*uwzględnienie poziomu dzieci słabszych,

wątłych, mniej zdolnych
*dziecko w:
- 3 r. ż. – liczyło do 5
- 4 r. ż. – liczyło do 10
- 5 i 6 r. ż. – liczyło do 20
-przyswajało pojęcia

mały
duży
krótki
długi

-zapoznawano go z najbliższym otoczeniem

*wyznaczniki edukacji:
-szkoła
-nauczyciel
-podręczniki
*skonstruowanie obszernego
programu zajęć dla dzieci w wieku
przedszkolnym
*posługiwanie się czystym i poprawnym
językiem
*przeciwnik wszelkich zdrobnień, niewyraźnej
mowy, skierowanej do najmłodszych
*wiązanie ćw. mowy z kształceniem
wrażliwości muzycznej

Jan Amos Komeński
*zwolennik realizmu pedagogicznego
*w poglądach widoczne wątki:
-dydaktyczny (organizacyjno – metodyczny)
-pansoficzny (teoretyczno – filozoficzny)
Dydaktyczny

oparty na antropologii

(człowiek jak istota rozumna komunikująca
się i działająca)
Pansoficzny zdobycie wiedzy uniwersalnej
o całej rzeczywistości, możliwościach jej
spożytkowania. Świat jest jednością,
składającą się z wielorakich i powiązanych
ze sobą rzeczy.

Realizm pedagogiczny – istnienie realnej
rzeczywistości edukacyjnej, realnych
bytów, wartości, praw i realnego
człowieka.
1833r. – „Wielka dydaktyka” w Polsce,
przekład H. Wernic.
Wartościową pod względem dydaktycznym
literaturę przetłumaczono na języki:
-polski
-rosyjski
-niemiecki
-francuski
-angielski

Okres Wielkiej Rewolucji Francuskiej
*wzrasta rola szkoły
*potrzeba upowszechniania oświaty
*stopniowe wprowadzanie obowiązku szkolnego
Dwa kierunki:
*ekstensywny zmierzający do umasowienia
szkoły początkowej nawet za cenę obniżenia jej
poziomu
System Bella – Lancastera
*organizacja sieci szkółek dla biednych dzieci
*zastosowanie specjalnego sposobu nauczania,
zwanego systemem monitorialnym

*nauka w szkołach polegała na:
-zbieraniu uczniów w obszernej sali
-dzielono wg wieku i ogólnego rozwoju

umysłowego na grupy
-każdą grupę uczył inny uczeń, starszy i

zdolniejszy zwany monitorem (stąd

nazwa

systemu monitorialnego)
-monitorzy przed każdą lekcją

przygotowywani

przez nauczyciela – Czego i jak maja uczyć?
-sami dopiero uczyli się tego, co mają przekazać

swoim kolegom
-monitorzy niewiele nauczyli
-uczniowie nie posiadali podręczników
-system nauczania był bardzo niski
-szkoły Bella Lancastera upadły

*intensywny, propagujący nauczanie

indywidualizujące, podnoszące na wyższy

poziom proces nauczania.
Czołowy reprezentant kierunku
Jan Henryk Pestalozzi (1746-1827)
-szwajcarski pedagog i pisarz
-nauczyciel, opiekun dzieci biednych
-twórca oryginalnego systemu

pedagogicznego
-nazywany „wielkim ojcem” nowoczesnej

szkoły początkowej
Dzieła:
- „Jak Gertruda uczy swoje dzieci” (1801)
- „Łabędzi śpiew” (1826)
- „Pisma pedagogiczne” – tłum. polskie (1972)
- „Matka i dziecko” (tłum. 1938).

System pedagogiczny oparty na zasadzie

bezpośredniego kontaktu dziecka z

rzeczywistością i systematycznego rozwoju

zdolności umysłowych.
J. H. Pestalozzi
*stworzył teorię nauczania elementarnego,

opartą na podstawach psychologii
*gruntownie przebudował szkołę, w której

dzieci od 5 do 13 r. ż. uczyły się: czytać,

pisać, rachunków, elementów geometrii,

rysunku, geografii, przyrodoznawstwa,

uprawiały gimnastykę, słuchały muzyki,

wykonywały prace fizyczne z zakresu
-rolnictwa
-gospodarstwa wiejskiego
-rzemiosła

Według J. H. Pestalozziego:
*liczba, kształt, nazwa są

podstawowymi elementami nauczania
Dlaczego?
Umożliwiają pełną charakterystykę

spostrzeganych obiektów
*liczenie, mierzenie, mówienie

naturalne i psychologiczne

uzasadnione podstawy teoretyczne

edukacji elementarnej

Liczenie wymaga nauki rachunków
Mierzenie wymaga nauki rysunku i geometrii
Mówienie wymaga ćwiczeń w mówieniu i

czytaniu
Istotne znaczenie mają elementy:
*liczba
*kształt
*słowa
Najważniejszy cel edukacji elementarnej:
-poznawanie świata i rozwijanie mowy

dziecka
a nie:
-nauka czytania
-nauka pisania
-nauka liczenia

*priorytety
-aktywność dziecięca

-rozwijanie umiejętności

-zdolności poznawcze
-zainteresowania
-nauka o rzeczach
-stosowanie właściwych metod
-integracja wych. umysłowego z

praktycznym przygotowaniem do życia
-walka o szacunek i prawa dla dzieci ze

wszystkich warstw i stanów
-zasada poglądowości
„absolutna podstawa wszelkiej dziecięcej

wiedzy, nauczanie poglądowe”.

Rozwój nauczania początkowego w Polsce
1773-1794 KEN
*zakładanie szkół parafialnych
*udostępnienie szkół dzieciom chłopskim
*szkoła i nauczyciel wyzwolone pod
zwierzchnictwa i łaski proboszczów
*szkoła – instytucja państwowa
*wysokie wymagania stawiane nauczycielom
*programy nauczania, podręczniki na bardzo
wysokim poziomie
*szkoła uczyniła duży krok w rozwoju
nauczania początkowego

Grzegorz Piramowicz – napisał „Powinności
nauczyciela” (1787) Lwów – pierwsza książka
do metodyki nauczania początkowego

Onufry Kopczyński„Elementarz dla
Andrzej Gawroński

szkół parafialnych

Grzegorz Piramowicz

narodowych” 1785r.

Elementarz zawierał:
*naukę czytania
*naukę rachunków
*naukę wychowania obywatelskiego

Konstanty Wolski – „Nauka
początkowego czytania, pisania i
rachowania” (1811r.)
Elementarz opracowany na polecenie
Izby Publicznej Księstwa Warszawskiego
Elementarz połączony z nauką o
rzeczach (nauka przyrody, geografii)
Autor zawarł w nim: „Przepisy dla
nauczycieli dających naukę
początkowego czytania”, a w nich
wskazówki do przygotowania uczniów
do tej nauki.

Bronisław Trentowski

opracowania

Ewaryst Estkowski

metodyczne

Jan Władysław Dawid

Bronisław Trentowski (1808-1869) – dzieło

„Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej

jak umiejętności wychowania, nauki i oświaty,

słowem wykształcenia naszej młodzieży”. (1942r.)
*wychowanie oparte na znajomości duszy dziecka
*swoboda, miłość, szacunek
*wychowanie fizyczne
*poglądowość w nauczaniu
*słowo i praca
*zabawa
*dochodzenie do wiedzy poprzez wysiłek i pracę

*krytyka nauki czytania metodą sylabizowania i

głoskowania
*wprowadzenie metody czytania, polegającej

na wymawianiu spółgłosek wraz z

samogłoskami

Ewaryst Estkowski (1820-1856) – nauczyciel,

działacz oświatowy, założyciel pierwszego

polskiego Towarzystwa Pedagogicznego w

Poznaniu
„Elementarzyk” (1851)
„Szkoła Polska” – pierwsze

Pisma

„Szkółka dla dzieci”

pedagogiczne

„Szkółka dla młodzieży”

Nauka czytania

rozpoczyna się od

nauki pisania

ćw. przygotowawcze do pisania

(rysowanie łatwych przedmiotów)

Jan Władysław Dawid (1859-1914) – pedagog,

psycholog, prowadził badania eksperymentalne

dotyczące dzieci, ich świata wyobrażeń, pojęć, ich

myśleniem, inteligencją, rozwijania umysłu

dziecka, jego woli, umiejętności działania.
Dzieła:
„Nauka o rzeczach” (1892)
„O duszy nauczycielstwa” (1912)
Wydał również:
„Program spostrzeżeń psychologiczno –

wychowawczych nad dzieckiem od urodzenia do

20 r. ż.

*treści i działalność metodyczna
nauczyciela z uczniami klas niższych
*treści nauczania, podstawa – nauka
o rzeczach, czyli – poznawanie przez
uczniów „elementów przedmiotowego
zapoznawania się ze światem”

bezpośredni – poglądowy sposób
zaznajomienia z najbliższym
otoczeniem
*roboty ręczne

Główne koncepcje nauczania początkowego w
okresie „Nowego Wychowania”

Nowe Wychowanie – ruch, prąd pedagogiczny
powstały w wyniku krytyki pedagogiki
tradycyjnej, w której nauczyciel był głównym
źródłem wiedzy i wzorów postępowania, a
uczeń jedynie biernym „aparatem
odbiorczym”.
Głównym założeniem „Nowego Wychowania”
było skoncentrowanie zasad doboru treści i
metod dydaktyczno – wychowawczych wokół
psychicznych właściwości dziecka – jego
zainteresowań i potrzeb.

Szkoła tradycyjna:
Jan Fryderyk Herbart – przedstawiciel
Herbartyści – zwolennicy szkoły tradycyjnej
Nauczyciel – podmiot (centrum,

najważniejszy)
Uczeń – przedmiot (bierny odbiorca treści)

Szkoła pracy, progresywistyczna
John Dewey – przedstawiciel
Progresywiści – zwolennicy szkoły

progresywistycznej
Uczeń – podmiot (centrum, najważniejszy)
Nauczyciel – doradca, pomaga, wspiera,

współpracuje

Szkoła pracy – John Dewey
„Szkoła pracy” – kilka kierunków

pedagogicznych, przeciwstawiających szkole

jednostronnego i intelektualistycznego

wychowania szkołę związku nauczania z

różnymi formami aktywności i pracy

wytwórczej uczniów.
John Dewey (1859-1952) amerykański

filozof, pedagog, twórca szkoły

elementarnej, profesor uniwersytetu w

Chicago, Nowym Jorku.
Prace:
„Moje pedagogiczne credo”

„Szkoła i dziecko”
„Jak myślimy”
„Demokracja i wychowanie”

Szkoła pracy:
*oparta na naturalnych potrzebach i przeżyciach

dziecka
*żywa, radosna, przyjemna
*powiązana z zachodzącymi przemianami społecznymi
*zajęcia z zakresu: ogrodnictwa, rolnictwa, kowalstwa,

tkactwa, gotowania
*rozwijanie myślenia i sensownego działania
*nauczanie całościowe
*nauka grupowa i jednostkowa
*odejście od systemu klasowo – lekcyjnego
*gabinety, laboratoria, warsztaty, praca w ogrodzie, na

polu itp.
*aktywność uczniów
*rozwijanie wielu umiejętności i nawyków manualnych

dzieci
*samodzielność myślenia i działania
*kształtowanie obrazu otaczającego świata

Szkoła pracy Johna

Deweya

Zalety

Zarzuty

-samodzielne uczenie się uczniów
-rozwijanie zainteresowań, intelektu,

uczuć, woli, myślenia, działania
-szkoła miejscem swobodnej i

twórczej pracy
-szkoła terenem aktywności dzieci i

młodzieży
-przygotowanie do uczestnictwa w

życiu społecznym
-koncentrowanie uwagi na uczniu

uwzględnianie potrzeb i skłonności
-stosowanie metod naturalnych tj.

uczenia się poprzez bezpośredni

kontakt z rzeczywistością
-nauczanie całościowe

uwzględniające różne strony

„nierozdzielnego życia człowieka, a

więc naukową, artystyczną,

techniczną, kulturową i

komunikatywną.

-wychowanie jednostronne
-przerost zajęć praktycznych nad

zajęciami umysłowymi
-wiedza przypadkowa,

fragmentaryczna, nieuporządkowana
-faworyzowanie uczenia się przez

badanie (nieekonomicznego)
-przesadne respektowanie

przypadkowych zainteresowań dzieci

przy doborze treści kształcenia
-zaniedbanie rozwoju kulturalnej sfery

osobowościowej uczniów
-zaniedbanie nauki obszarów

humanistycznych

Metoda ośrodków zainteresowań – Owidiusz

Decroly

Owidiusz Decroly (1871-1932) – belgijski

psycholog, lekarz, profesor psychologii dziecka,

założyciel Instytutu Kształcenia Specjalnego,

zwolennik naturalistycznej koncepcji edukacyjnej
„Rozwój człowieka jest uwarunkowany potrzebami

biologicznymi”
Zorganizował „Szkołę dla życia i przez życie”
*odrzucenie podziału na przedmioty
*zgrupowanie treści nauczania wokół potrzeb i

zainteresowań dziecka
*4 potrzeby życiowe

-pożywienia

-walki ze szkodliwymi wpływami przyrody
-obrony przed niebezpieczeństwem i wrogami
-współpracy, doskonalenia się i rozrywki

*podstawa koncepcji – naturalne potrzeby i

zainteresowania dziecka
*dziecko od najmłodszych lat ma poznawać

środowisko
*treści programowe ujmowano w roczne ośrodki

zainteresowań, te z kolei na miesięczne,

tygodniowe i dzienne np:
W klasie III ośrodek zainteresowań pt „Obrona

przed nieprzyjaciółmi i niebezpieczeństwami
ośrodki miesięczne
Obrona i rośliny
Obrona i społeczeństwo
tygodniowe i dzienne
Niebezpieczeństwo moralne i społeczne
Pomoc rodziny
Pomoc społeczeństwa (policja, straż pożarna,

wymiar sprawiedliwości itp.)

*współpraca uczniów w podejmowaniu działań

dydaktyczno – wychowawczych
*gabinety, pracownie, warsztaty, praca w ogrodzie,

sadzie, na polu
*globalna metoda nauki czytania i pisania
*sposób poznawania rzeczy: obserwowanie, kojarzenie,

wyrażanie myśli i odczuć
*gry wychowawcze i dydaktyczne

Metoda ośrodków zainteresowań Owidiusza

Decroly’ego

Zalety

Zarzuty

-bezpośredni kontakt dziecka z
rzeczywistością
-współpraca uczniów w tworzenie,
wykonywanie zadań dyd- wych.
-zastąpienie tradycyjnej klasy

lekcyjnej– gabinetami,
warsztatami, laboratoriami
-wprowadzenie nauczania

globalnego

-wiedza nie dawała żadnych
rezultatów, przypadkowa,

fragmentaryczna
-metoda nie dawała uczniom
niezbędnej wiedzy do
ukształtowania sobie właściwego

obrazu poznawczego świata
-odrzucenie podziału treści na
przedmioty nauczania

Metoda projektów – John Alfred Stevenson
„Projekt to odważne, planowe działanie

wykonane w środowisku społecznym”

W. H. Kilpatrick

Metoda stwarza szansę wdrażania do

wartościowego życia, które cechuje pasja i

skuteczność działania.
Uczniowie poszukują, a następnie realizują

określone zadania w oparciu o wcześniej

przyjęte założenia.
Uczeń sam:
-stawia pytania
-szuka odpowiedzi
-podejmuje decyzje

Projekt

Zamierzony plan

dokument

działania,

zawierający rysunki

postępowania

techniczne,

obliczenia,

opisy, kosztorysy

Pomysł, plan,
szkic jakiegoś
przedsięwzięcia

Cechy projektu

Warunki, jakie muszą być spełnione

ma wyznaczone cele

ma określone sposoby realizacji
metody pracy, działania

Realizacja projektu rozciągnięta w
czasie, ale terminy ukończenia
całości i wszystkich etapów są

określone

Wykorzystanie sprzętu, bazy

lokalowej, osób, instytucji,
wspierających realizację projektu

realizowany przez osoby lub
zespoły osób z uwzględnieniem
podziału zadań

uczniowie je znają, rozumieją
i akceptują

uczniowie znają metody i
formy realizacji projektu

uczniowie znają terminy
realizacji etapów projektu
oraz jego termin zakończenia

zabezpieczone są środki lub

zasoby na jego realizację

uczniowie pracują
najczęściej w grupach (choć
są też projekty

indywidualne) dobieranych
na podstawie kryteriów

ma ustalone sposoby
mierzenia stopnia

realizacji zakładanych
celów

rezultaty pracy
prezentowane są

publicznie

dzieci znają sposoby
mierzenia oraz kryteria

oceny

dzieci znają sposoby i
metody prezentacji

swojej pracy

Zerwanie z zasadą dominacji
nauczyciela – jego rola

ogranicza się do stworzenia
warunków pracy dla uczniów,
motywowania ich oraz

towarzyszenia im w procesie
poznawczym (monitorowanie
pracy grupy, wspieranie w
rozwiązywaniu problemów) ,

nauczyciel jest doradcą grupy
uczniów realizujących projekt

Dobra współpraca w

zespole, uczniowie
potrafią dokonać podziału
zadań i współdziałać na

drodze ich realizacji,
wspólnie rozwiązują
problemy

Projekt powstaje z inspiracji najmłodszych, wiąże się

ściśle z ich:
-doświadczeniami
-zainteresowaniami
-rozwija twórcze myślenie
-rozwija samodzielność
-uczy zbierania danych
Sytuacja problemowa – dominuje (I miejsce)
Projekt ma charakter interdyscyplinarny, integrujący

wiadomości z różnych obszarów edukacyjnych
Projekt oparty na:
*rozumowaniu
*postępowaniu
*naturalnym podłożu zdobywania umiejętności i

wiadomości - zagadnieniu
Podstawę stanowi:
rodzaj i treść projektu

John Alfred Stevenson – profesor

pedagogiki w Pittsburgu (USA)
Wykonanie przez dziecko w projekcie

wszystkich czynności od początku do końca
Szkoły wyposażone w:

-ogrody

-place zabaw
-warsztaty
-laboratoria
Uczniowie odtwarzają sytuacje
życiowe na naturalnym podłożu.
Etapy stosowania metody projektu:
I etap: Zaplanowanie projektu
1. Wybór zagadnienia, tematu

a) bliskie dziecku, oparte na konkretach,

doświadczeniach, codziennych sytuacjach
b) umożliwiające uczniowi odwołanie się

bezpośrednio do rzeczywistości poprzez

obserwację, poszukiwanie, odkrywanie,

tworzenie
c) oparte na realnym i „naturalnym

podłożu” zdobywania umiejętności, a nie

sztucznym oderwanym od życia
d) wyposażające dzieci w umiejętności,

wiadomości, sprawności
e) zgodne z treściami programowymi,

praktyką

Nauczyciel:
*aranżuje przestrzeń, przygotowuje tablice,

plansze, obrazki, miejsce do zabaw i gier,

pomoce potrzebne do realizacji projektu
*tworzy siatkę pojęć, zgodnych z

programem nauczania
*opracowuje siatkę pytań
*wykonuje siatkę pojęć już znanych dziecku
*wspólnie z dziećmi układa i modyfikuje

pytania związane z zagadnieniem
*wzbogaca zasób słownictwa poprzez

tworzenie nowych słów, pojęć, wyrażeń,

dzieci zapisują je i zaznaczają kolorowymi

mazakami

II etap
*analiza porównawcza wspólnej siatki

tematycznej
*zajęcia w terenie, mające na celu rejestrację

przeżyć, odczuć, obserwowanie obiektów, zjawisk,

rzeczy, kilkakrotne powracanie do nich,

formułowanie pytań
*pogadanka z uczniami na temat zdobytej

wiedzy, umiejętności, sprawności, zadawanie

pytań
III etap: prezentacja i ocena projektu
*opis przebiegu przygotowawczego projektu
*właściwa realizacja projektu oraz jego

udokumentowanie
*próba oceny
*analiza i końcowa ewaluacja efektów projektu

Metoda projektów

Johna Alfreda Stevensona

Zalety

Zarzuty

-może być stosowana na wszystkich

poziomach nauczania

-umożliwia odejście od nauczania

przedmiotowego, systemu klasowo –

lekcyjnego, zrywa z nauczaniem

tradycyjnym

-nauczyciel „animatorem” wspierającym

ucznia w procesie zdobywania wiedzy

-wykorzystuje najrozmaitsze formy pracy

grupowej

-interdyscyplinarny charakter

-współdziałanie nauczycieli różnych

przedmiotów

-zaleca realizację projektu w szerszym

środowisku społecznym (bibliotece, domu

pomocy społecznej, teatrze, muzeum, zoo

itp.)

-uwzględnia indywidualne

zainteresowania, zdolności, potrzeby i

aspiracje ucznia

-umożliwia rozwiązywanie problemów

-wykorzystuje wiedzę w praktyce

-rozwija aktywność uczniów

-uatrakcyjnia naukę szkolną

-rozbudza postawy badawcze i

atrakcyjność, budzi ciekawość

-uczy planowania pracy

-samoocena

-unikatowość projektu

-wiedza nieuporządkowana,

fragmentaryczna
-zerwanie z podziałem na
przedmioty nauczania
-zaniedbywanie przedmiotów
ścisłych
-zdobywanie zbyt płytkich

wiadomości metodą projektów z
różnych dziedzin
-wymaga rozwiązania wielu

problemów organizacyjnych
-potrzebuje wsparcia ze strony
dyrekcji i akceptacji rady

pedagogicznej

Program kompleksowy – Nadieżda
Krupska
Jedną z prób nauczania łącznego
nawiązującego do szkoły pracy były
tzw. „Programy kompleksowe”
wydane w 1923 roku przez
Moskiewski Komitet Oświaty

Zasady funkcjonowania:
*odrzucenie starego systemu nauki i tradycyjnego

podziału materiału na przedmioty nauczania
*temat centralny kompleksowy (każda klasa)

kompleksy podrzędne

dalsze kompleksy podrzędne

bardziej szczegółowe kompleksy

*poznawanie przez uczniów w każdym roku nauki

innej sfery życia
-życie i pracę w rodzinie
-życie i pracę na wsi lub w dzielnicy miasta
-życie i pracę własnego regionu
-życie i pracę własnego kraju

*materiał nauczania układany według 3 kolumn:
-kolumny przyrody
-kolumny społeczeństwa
-kolumny pracy (znaczenie centralne)

Kompleks

całość wiadomości

przyrodnicze

społeczne

Klasa I
Praca w domu – centralny temat kompleksowy

-ćw. w mówieniu

wyłącznie materiał

-ćw. w pisaniu

związany tematycznie

-treści czytanek

z domem, pracą

i inne

w domu itp..

Program kompleksowy Nadieżdy Krupskiej

Zalety

Zarzuty

-bezpośredni kontakt

dziecka z

rzeczywistością
-poznawanie przez

ucznia w każdym roku

nauki innej sfery życia
-rozwijanie sfery

emocjonalnej,

wolicjonalnej oraz

samodzielnego

myślenia

-włączanie nauki o

przyrodzie i

społeczeństwie

sztuczne, formalne
-zaniedbywanie

przedmiotów ścisłych
-odrzucanie podziału na

przedmioty nauczania
-wiedza

fragmentaryczna,

przypadkowa
-nadmiar wiadomości z

przyrody

Nauczanie łączne – Karol Linke
1919 rok – reforma systemu szkolnego w Austrii,
koncepcja nauczania łącznego

Nauczanie łączne:
*stanowiło całościowe jednostki

metodyczne zwane:
- „kręgami życia”
- „kręgami rzeczy”
Dziecko ujmuje rzeczywistość
-holistycznie i stopniowo
-drogą analizy dochodzi do wyodrębnienia

różnych gałęzi
Linke:
Nauka szkolna

charakter łączny

Treści

zawierają wycinki z życia

społecznego i natury

Wycinki z życia (ośrodki życiowe) z ich treścią

rzeczową, obyczajową i wychowawczą jako –

ośrodki nauczania –
Jednostka metodyczna

dzień pracy

łączy się

z poprzednimi

i następnymi w

większe jednostki (tydzień,

dwa tygodnie, miesiąc, rok)

Fazy: obserwacja i wyrażanie
Obserwacje: umożliwiały wycieczki celowo

organizowane sytuacje w warunkach szkolnych

Ekspresja – dziecko odzwierciedla wiedzę zabarwioną

osobistymi przeżyciami, wypowiadając się za pomocą:
-rysunku
-ruchu
-mowy
-pisma
-barwy
-dźwięku
-liczby
Nauczanie łączne wiąże systemy edukacyjne

nauczanie

nauczanie

nauczanie

całościowe

globalne

niezróżnicowane
treściowo

„Nauczanie łączne to takie nauczanie, które chce życie

człowieka i życie natury w ich naturalnym związku zbliżyć

do dzieci”

Nauczanie łączne według K. Linke trwa 4 lata i dzieli się na

stopnie:

I i II rok nauki – najbliższe otoczenie dziecka

III rok nauki – poznanie okolicy

IV rok nauki – poznania kraju rodzinnego

Program nauczania

kilka wycinków z życia

dziecka
Realizowany w kilku dniach
W szkole – ośrodek życia

obejmuje

1 tydzień nauki

Pierwszy dzień nauki
Izba szkolna
Sprzęt szkolny
Nauczyciel i inny personel szkolny
Izby szkolne dla dzieci z innych klas
Podwórze i boisko szkolne
Otoczenie szkoły

Realizacja ośrodka – 4 kierunki
1) Nauka wyrażania treści kształtem i

barwą (malowanie, rysowanie związane z

tematem dnia)
2) Nauka wyrażania przez mowę, pismo,

druk (pogadanka na temat spostrzeżeń z

wycieczki, czytanie czytanki, wygłaszanie

wiersza)
3) Nauka wyrażania przez liczbę (zabawa w

sprzedawanie i kupowanie)
4) Gimnastyka (w formie naśladowania)
Linke wyłączał: matematykę, wf z praktyki

nauczania łącznego, nauczyciele realizowali

je na zasadzie nauczania przedmiotowego.

Nauczanie łączne

Karola Linke

Zalety

Zarzuty

-

wprowadzenie nauczania

łącznego
-podawanie wycinków z

życia z ich treścią rzeczową,

obyczajową, wychowawczą
-zaznajomienie dziecka z

jego najbliższym

otoczeniem, okolicą, krajem

rodzinnym
-nauka oparta na

swobodnych rozmowach

prowadzona przy
utrzymaniu

nauki

przedmiotowej
-bezpośredni kontakt

dziecka z

rzeczywistością

-zniesienie nauczania

przedmiotowego
-program nauczania

zaniedbujący

przedmioty ścisłe
-wiedza

fragmentaryczna,

powierzchowna,

nieuporządkowana
-przesadnie pojęta więź

szkoły z życiem

Techniki – Celestyn Freinet

Celestyn Freinet (1896-1966) francuski

pedagog, nauczyciel, założyciel szkoły

doświadczalnej, jeden z przedstawicieli

progresywizmu, wzorujący się na dorobku

O. Decroly, J. Deweya, M. Montessori.

1920r. – rozpoczęcie działalności

pedagogicznej, nie mając

kwalifikacji

Sztywna, obca dziecku pedagogika

tradycyjna
Zajmował się:

psychologią

pedagogiką
filozofią marksistowską

Szkoła:
-miejscem rzeczywistego rozwoju osobowości
-rozwój w obrębie kolektywu, któremu dziecko

służy, i z którego usług samo korzysta
-konieczność organizowania wszechstronnych

kontaktów ze środowiskiem przyrodniczym,

społecznym
-rozwijanie zainteresowań oraz zaspokojenie

potrzeb uczestnictwa dzieci w życiu społecznym
-miejscem swobodnej ekspresji
-koncepcja naturalistyczna, oparta na russoiźmie
-twórcze zaangażowanie uczniów w wiele dziedzin

życia ludzkiego
-twórczy nauczyciele
-rezygnacja z systemu klasowo – lekcyjnego

-tradycyjna izba lekcyjna zastąpiona tematyką z bieżącego

życia
-nauka oparta na swobodnym tekście
-zastosowanie drukarenki szkolnej
-wychowanie przez pracę
-naturalne metody
-różnorodność pomocy naukowych (najnowszych)
-realizacja tematów zajęć powiązana z
*odpowiednią techniką
*gimnastyką
*sportem
*rozmową
*recytacją
*pytaniami
*dialogami
*śpiewaniem pieśni
*ćw. Redakcyjnymi
*grafiką
*czynnościami manualnymi
*muzyką

-praca indywidualna przeplatana pracą zespołową
-zastosowanie gazetek szkolnych
-udoskonalanie wypracowań szkolnych
-żywy teatr
-korespondencja pisana, dźwiękowa
-filmy z życia uczniów
-wycieczki na zasadzie wzajemnego goszczenia się
-sprawy wychowawcze (istotne znaczenie)
-samorząd szkolny w postaci spółdzielni
-sale z mebelkami, szafki z narzędziami, kąciki

specjalistyczne
-kartoteki fiszek autokorektywnych
-płytoteka
-dokumentacja źródłowa
-wystawy plastyczne, graficzne
-dyplomy sprawności

3 fazy w rozwoju psychicznym
dziecka:
*faza oględzin (szukanie po omacku)
– pierwsze lata życia
*faza urządzania się w otaczającym
świecie – kilkuletnie dziecko posiada
pewne doświadczenia i wykorzystuje
je w swoim działaniu
*faza zabawy pracy, która w miarę
dalszego rozwoju jednostki
przekształca się w pracę – zabawę.

Techniki Celestyna Freineta

Zalety

Zarzuty

-szkoła miejscem rozwoju

osobowości dziecka
-wszechstronne kontakty w

środowisku społecznym i

przyrodniczym
-rozwijanie zainteresowań i

twórczych możliwości ucznia
-nauka oparta na swobodnym

tekście
-izba lekcyjna zastąpiona

pracowniami wyposażonymi w

nowoczesne środki dydaktyczne
-rozwijanie sprawności

manualnych
-stosowanie ćw. praktycznych
-praca indywidualna * praca

zespołowa
-żywy teatr, taśmy

magnetofonowe, płyty

gramofonowe
-wycieczki na zasadzie

wzajemnego goszczenia się
-samorząd szkolny w postaci

spółdzielni

-zaniedbywanie przedmiotów
ścisłych
-koncepcja trudna w realizacji ze
względu na konieczność
posiadania bogatej bazy

materialnej, jak również wysokich
kwalifikacji nauczycieli
-nadmiar wiadomości

przyrodniczych
-mało wiadomości z przedmiotów
humanistycznych
-przesadnie pojęta więź szkoły z
życiem

3. Koncepcje i eksperymenty

nauczania łącznego w Polsce w

I połowie XX wieku

Szkoła twórcza – Henryk Rowid

Henryk Rowid (1877-1944) – polski pedagog,

psycholog, entuzjasta Nowego Wychowania,

inicjator i założyciel „szkoły twórczej”, zwolennik

gruntownego pedagogicznego przygotowania

nauczycieli, organizator kursów nauczycielskich w

Krakowie
Szkoła twórcza:
-oparta na systemie klasowo – lekcyjnym

(siedmioklasowa, 30 osobowe klasy podzielone na

5- osobowe zespoły),
-każda klasa pracownią, ozdobioną artystycznie

kopiami dzieł mistrzów, zielenią, kwiatami

-solidarność
-samodzielna praca dziecka
-brak podręcznika, teksty źródłowe (samodzielna

interpretacja)
-estetycznie wykonane stoliki i krzesełka
-treści kształcenia wypływają z codziennego życia

dziecka w domu, szkole itd.
-klasy I – IV brak podziału na przedmioty brak

rozkładu godzin
-nie ma dzwonków
-nauka dynamiczna
-minimalny program dla uczniów słabszych
-maksymalny program dla uczniów zdolnych
-zniesienie stopni szkolnych
Zasady dynamizmu zajęć:
*punktem wyjścia zajęć obserwacja rzeczy i

zjawisk w środowisku naturalnym
* w razie braku obserwacja modeli, zastępników,

obrazów, schematów i innych

*zajęcia łączone z zaplanowanymi wycieczkami,
powiązanymi z treściami kształcenia
*przeżycia uczniów systematycznie
uporządkowane (harmonijna i logiczna całość
*możliwość wyrażania przeżyć przy pomocy
technik plastycznych, rysowania, lepienia,
malowania.
Na szczeblu nauczania początkowego „szkoły
twórczej” Rowid wyróżnia 2 poziomy:
-poziom niższy (klasy I i II), poznawanie rzeczy i
zjawisk z najbliższego otoczenia
-poziom wyższy (klasy III i IV), nauka o rzeczach

Nauka o rzeczach polega na zaznajamianiu dzieci

drogą bezpośredniej obserwacji z krajobrazem,

zasobami naturalnymi, wytwórczością, zwyczajami i

obyczajami
Nauczyciel „szkoły twórczej”:
*kompetentny, przekazujący rzeczową wiedzę
*znający psychologię
*życzliwy, kochający dzieci
*wprowadzający nowości
*z duszą i pasją zawodu
*wysoko wykształcony
*charakteryzujący się „wysokimi zaletami

charakteru i umysłowości
Wychowanie dziecka:
*bez przemocy, strachu, obaw, lęku
*harmonijne
*oparte na etyce

Metoda „ośrodków pracy” – Maria

Grzegorzewska

Maria Grzegorzewska (1888-1967) – pedagog,

profesor, twórczymi pedagogiki specjalnej.
Metoda „ośrodków pracy” – twórcza

modyfikacja metody ośrodków zainteresowań

O. Decroly
Dzieci upośledzone umysłowo, kaleki
Poprzez wprowadzenie swojej metody do

szkół specjalnych wpłynęła na sposób

nauczania dzieci w klasach początkowych
Podstawa metody:
„maksymalne uczynnienie dzieci w pracy

szkolnej na miarę ich indywidualnych

możliwości oraz wiązanie pracy z

całokształtem osobistego życia dzieci”.

Cechy metody:
-koncentryczny układ treści nauczania wokół

odpowiednich ośrodków zainteresowań
-wszechstronne poznanie uczniów w procesie

działania, poprzez obserwację, kojarzenie,

ekspresję
-uwzględnianie potrzeb poznawczych i socjalnych
-pogłębianie przez dziecko obiektywnego

stosunku do świata stosownie do swoich

możliwości intelektualnych
-zajęcia w szkole tworzą zwartą całość

metodyczną bez podziału na przedmioty
-przerwy dostosowane do potrzeb dziecka
-czytanie, pisanie, liczenie nie stanowią głównej

czynności uczniów na zajęciach, stosowane są w

miarę nasuwających się okoliczności i potrzeb
-praca zespołowa podstawową formą zajęć

Nauczanie łączne – Janina i Antoni Maćkowiakowie

Antoni (1906-1978)
Janina i Antoni Maćkowiakowie:
*zajmowali się nauczaniem początkowym jako

praktycy i naukowcy
*opracowali koncepcję nowoczesnego elementarza
*prowadzili liczne eksperymenty i badania uczniów

klas I
*metodykę nauczania początkowego opierali na

pogłębionych badaniach psychologicznych
*badali proces nauki czytania i liczenia wśród dzieci

klas I – IV szkół warszawskich
*opracowali szkice metodyki nauczania

początkowego
*zmodyfikowali wcześniejszą koncepcję elementarza

*opracowali koncepcję nauki czytania,

uwzględniającą psychikę dziecka
*umysł ucznia w naturalny sposób zdobywał

umiejętności czytania
*stworzyli koncepcję nauki naturalnej bądź

rozwojowej
*byli zwolennikami nauczania łącznego

Karola Linke
Idea nauczania łącznego K. Linke w Polsce

miała różnorodny charakter
J. A. Maćkowiakowie w latach 1931-1936

przeprowadzili eksperyment nauczania

łącznego.
*odrzucają system nauczania

przedmiotowego
*dobierają treści i formy organizacyjne

nauczania

*uczniowie sami w kręgach życia dostrzegają kręgi

rzeczy
*dobierali treści ze środowiska życia dziecka
Dziecko:
-interesuje się otaczającą go rzeczywistością
-odnosi się do niej ufnie
-wykazuje się aktywnością
-podejmuje próby samodzielnych i samorzutnych

rozwiązań
Szkoła:
-stwarza uczniom odpowiednie warunki rozwoju
-zmienia treści kształcenia
-wprowadza harmonijną atmosferę nauczania
-czytanie, pisanie, liczenie to umiejętności ściśle

powiązane z zabawą i innymi formami działalności

dziecka
-uwzględnia stosowanie różnej formy ćwiczeń

-nauczanie łączne stanowi ekspresję
dzieci: rysunki, prace ręczne, śpiew
-stosuje ośrodki o charakterze
podsumowującym, porządkującym,
utrwalającym i wyrównującym braki
-matematyka i wf przedmioty
wydzielone
-rzetelna i usystematyzowana wiedza