Wolność i odpowiedzialność za

słowa

Dr Krystyna Najder-Stefaniak

Zakład Filozofii

Katedra Edukacji i Kultury

Wydział Nauk Humanistycznych

Pok. 212, bud. 35

E-mail: [e-mail]

Wolność słowa

– prawo do publicznego wyrażania

własnego zdania oraz poglądów,

a także jego poszanowania przez innych.

Współcześnie jest uznawana jako

standard norm cywilizacyjnych,

chociaż często nakładane są na nią pewne

ograniczenia.

W Polsce została po raz pierwszy

wprowadzona przez Kazimierza Wielkiego

w 1347 roku

na mocy tzw. Statutów Wiślickich.

Brak wolności słowa charakteryzuje

systemy totalitarne i autorytarne.

Represje związane z wolnością słowa

nie są tylko domeną wyżej wymienionych

systemów,

są spotykane także w krajach uważanych za

przestrzegające zasad demokracji.

Zazwyczaj związane jest to z presją kogoś na

wyższym stanowisku, czy też osoby mającej wpływy

w środowiskach decyzyjnych (np. polityk, redaktor

encyklopedii, dziennika, itd.). Zazwyczaj odbywa się

to poprzez blokowanie treści (informacji), które są

niewygodne, nie potwierdzające poglądów osoby

represjonującej.

Problemy etyczne:

wolność słowa a prawda

wolność słowa a dobro osoby

wolność słowa a dobro społeczne

wolność i odpowiedzialność

wolność – to nie samowola

emet i aleteia,

kłamstwo

fałsz

hipokryzja

simulacrum

prawda

• Emet (w języku

hebrajskim słowo to,
תמא, oznacza
"prawdę").
Wymazanie
pierwszej litery
powodowało
powstanie słowa
met (w języku
hebrajskim תמ
oznacza "śmierć")

• Aletheia [gr. alēths

‘nie skryty’, ‘nie
zatajony’], termin
okreslający prawdę
jako ujawnianie się
istniejącego stanu
rzeczy,
spopularyzowany
współczesnie przez
M. Heideggera.

Hipokryzja (od gr. hypokrisis, udawanie) -

zachowanie lub sposób myślenia i działania

charakteryzujący się niespójnością

stosowanych zasad moralnych.

Hipokryzja – to charakter i postępowanie

kogoś, kto ukrywa swoje prawdziwe myśli i

uczucia, a ujawnia takie, jakie są w danej

chwili dla niego wygodne.

/obłuda, dwulicowość, nieszczerość/

Hipokryzja może się przejawiać na następujące sposoby:

- oficjalne głoszenie przestrzegania określonych zasad moralnych i

jednoczesne ich "ciche" łamanie, gdy nikt ważny tego nie widzi (np.

głoszenie przez polityka, że walczy z korupcją i jednoczesne branie

przez tego polityka po cichu łapówek),

- stosowanie różnych, sprzecznych wzajemnie zasad moralnych przy

różnych sytuacjach (np. wymaganie od dzieci, żeby nie piły alkoholu i

jednoczesne upijanie się samemu),

- wymyślanie rozmaitych teorii, które w pokrętny sposób tłumaczą

stosowanie różnych norm moralnych przy różnych sytuacjach (np.

głoszenie, że zabijanie dzieci wroga w czasie wojny jest dobre

dlatego, że wróg ten popełnił wcześniej zbrodnię mordując nasze

dzieci),

- tworzenie obszarów tabu - czyli spraw, o których się nigdy nie

rozmawia publicznie; zazwyczaj są to sprawy, które w świadomości

wielu ludzi są niemoralne, ale są lub były jednocześnie masowo

praktykowane.

Hipokryzja jest stałą cechą ludzkich społeczeństw.

Wynika ona z jednej strony

- z konfliktu między

indywidualnym interesem poszczególnych osób

i normami moralnymi panującymi w danym

społeczeństwie,

a z drugiej strony

- z konfliktu między

normami obyczajowymi i moralnymi.

Simulacrum

(liczba mnoga simulacra)

z łacińskiego – obiekt materialny

wyobrażający istotę żywą, nadprzyrodzoną i

fantastyczną w ich trójwymiarowym

kształcie.

Wykorzystywane w celach religijnych,

magicznych, naukowych, praktycznych i

zabawowych.

Często są wyposażone w pewne atrybuty,

potwierdzające ich pozorne życie,

na przykład możliwość działań

motorycznych.

rzeczywistość realna

przyroda, rzeczy, ludzie, zdarzenia, postawy, relacje, nastroje,

atmosfera

rzeczywistość wirtualna

To rzeczywistość oparta na niematerialnej informacji.Ta

rzeczywistość jest równie prawdziwa jak rzeczywistość realna,

ale ma swoje własne prawa, przywileje oraz kulturę. Każdego

dnia coraz bardziej się do niej przyzwyczajamy, staje się ona

coraz ważniejsza i zabiera tę ważność z rzeczywistości realnej.

rzeczywistość fikcyjna, hiperrzeczywistość

Główną cechą tej rzeczywistości jest jej nierealność.

Ona po prostu nie jest prawdziwa.byt referencjalny

zostaje zawieszony, staje się jedynie pozorem

symulującym referencję, wprowadza w błąd, udając

istnienie.

Dobre i złe słowa

Mowa nienawiści (ang. hate speech) - kontrowesyjny termin

stosowany głównie przez ugrupowania lewicowe

do okeślenia języka mającego na celu

znieważenia, pomówienia lub rozbudzenia nienawiści

wobec pewnej osoby lub grupy osób.

Narzędzie rozpowszechniania

antyspołecznych uprzedzeń i dyskryminacji

ze względu na rozmaite nierelewantne cechy, takie jak:

rasa (rasizm), płeć (seksizm), orientacja psychoseksualna i

tożsamość płciowa (homofobia), narodowość i pochodzenie

etniczne (ksenofobia), itd.

Termin ten jest szeroko rozpowszechniony wśród środowisk

zajmujących się ochroną praw człowieka.

Do najbardziej charakterystycznych cech

mowy nienawiści należą:

używanie wyrażeń wartościujących, zwłaszcza

pejoratywnych - obraźliwych, kolokwialnych lub

wulgarnych, agresja werbalna

dogmatyczność i apodyktyczność,

ślepe przywiązanie do głoszonych przekonań

nieuprawnione generalizacje,

traktowanie jednostkowych przypadków jako reguły,

manipulacja faktami,

pomijanie faktów przeczących postulowanym

tezom.

Kontrowersje:

Debata na temat mowy nienawiści

obejmuje kwestie

związane z konfliktem między dwoma wartościami:

wolnością słowa i dobrami osobistymi jednostki.

Zwolennicy poglądu, iż

wolność słowa stanowi wartość najwyższą niekiedy

krytykują samo pojęcie

"mowa nienawiści"

obawiając się, iż może ono stanowić zamaskowaną

chęć usunięcia niektórych opinii poza nawias debaty

publicznej.

Do często stawianych w debacie

podstawowych pytań należą:

czy mowa nienawiści to wyrażanie

osobistych opinii, czy narzędzie podsycania

nienawiści?

czy wyrażanie każdej, nawet skrajnej opinii

jest dobre dla debaty publicznej?

Pojęcie "mowa nienawiści"

jest również niekiedy krytykowane za brak

precyzji.

W praktyce trudno jest ustalić

granicę między

krytyką zachowań reprezentowanych przez

pewną grupę osób a mową nienawiści.

Dialog

etymologia słowa dialog /gr. diálogos/ podpowiada, że jest to

spotkanie w wymiarze dyskursu, spotkanie poprzez logos.

Greckie logos tłumaczy się jednocześnie

i jako słowo i jako pojęcie i jako nauka.

W starożytnej filozofii greckiej logos oznaczało

powszechną prawidłowość /u Heraklita/,

przeznaczenie, rozum świata /u stoików/,

rozum, pojęcie /u Arystotelesa/.

Pojęcie logosu skupia treści, które implikują specyfikę spotkania w

dialogu.

Te treści skutkują tym, że dialog rodzi ideę obiektywizmu, sugeruje

związek z jakąś powszechną, rozumną prawidłowością świata, z jakąś

uniwersalną płaszczyzną odniesienia dla spotykających się sensów.

Spotykający się w dialogu do tej płaszczyzny odniesienia chcą

dotrzeć. Tradycja grecka zakłada równość partnerów biorących udział

w dialogu.

Dialog daje szansę by mogły spotykać się różne narracje,

implikujące różne rozumienie świata, człowieka, problemów…

By był możliwy i miał sens niezbędne jest

poczucie szacunku dla odmienności partnera,

któremu należy "pozwolić być",

co w tym przypadku znaczy

starać się rozumieć pojęcia, którymi on się posługuje

a w konsekwencji jego pytania i wątpliwości

oraz jego odpowiedzi na nasze pytania i wątpliwości

a także naszymi pojęciami, pytaniami i wątpliwościami

inspirować go do poszukiwania rozumienia.

Dialog otwiera horyzonty i głębię logos.

Wymaga myślenia, które kieruje się poza pojęcia ku przedmiotowi,

czyli myślenia, które ma charakter intencjonalny.

Jeśli zakładamy, że byt ma charakter potencjalności,

która aktualizuje się w określonych sposobach bycia,

to uzyskiwane przez człowieka rozumienie bytu i bycia

musi być wciąż otwartym procesem.

Dialog pomaga ten proces realizować.