Zasady projektowania i korygowania

elementów i stanowisk pracy.

Ramowy schemat oceny stanowisk pracy

ergonomicznej.

Ocena ergonomiczna jako element

wyjściowy do usprawniania warunków

pracy.

Lista pytań kontrolnych. Arkusz oceny

Opole, dnia 22 listopada 2008r.

Zasady projektowania i korygowania

elementów i stanowisk pracy.

• Obecnie zakres działania ergonomii

rozszerza się na inne, poza pracą,

dziedziny aktywności człowieka, mówi się

o ergonomicznych warunkach życia,

sportu i wypoczynku, ergonomicznych

mieszkaniach, meblach, samochodach,

zabawkach. Rozwijająca się w ostatnich

latach ergonomia produktu ma na celu

zwiększenie funkcjonalności również i

dóbr konsumpcyjnych.

Jedna ze współczesnych definicji

szeroko pojętej ergonomii i
zawierająca cel jej działania brzmi:
„ergonomia jest dziedziną nauki i
praktyki, której celem jest
kształtowanie działalności człowieka
- w tym przede wszystkim pracy -
odpowiednio do jego fizjologicznych
i psychologicznych właściwości".

• Z definicji tych wynika, że

podstawowym celem ergonomii jest
optymalne kształtowanie całego
systemu aktywności człowieka, na
który składają się wszystkie jej
elementy jak: możliwości człowieka,
organizacja i środki używane w pracy
(działaniu) oraz produkt, który jest
wynikiem tej pracy (działalności).

•Ergonomiczna optymalizacja

warunków pracy jest potrzebna

i stosowana we wszystkich

gałęziach przemysłu, handlu,

komunikacji, w pracy biurowej,

ale nie tylko – często także

zasady ergonomii wykorzystuje

się np.: w gospodarstwie

domowym

.

•Optymalizacja pracy wypływa

przede wszystkim z przesłanek

humanistycznych. Człowiek jest

podmiotem i najważniejszym jej

elementem, produkcja i produkt

powinny być kształtowane dla

człowieka jako środek do

osiągania jego celów, przede

wszystkim lepszej jakości życia.

•Taka postawa jest w opozycji

do poglądu z okresu wczesnej
fazy ery przemysłowej, kiedy
człowiek był jedynie
niedoskonałym trybikiem
procesu produkcji.

• Poza przesłankami humanistycznymi

powodem centralnego
zainteresowania człowiekiem i jego
możliwościami w tym układzie był
wniosek, do którego doszli
obserwatorzy procesu produkcji,
który mówił o tym że człowiek mimo
dużych zdolności adaptacyjnych
pozostaje najbardziej kruchym i
nieprzewidzianym elementem
systemu pracy

.

•Coraz powszechniejszą była

świadomość projektantów i
pracodawców, że człowiek będzie
w stanie osiągać dużą
wydajność pracy pod warunkiem
harmonijnego współdziałania z
technicznymi środkami pracy
oraz materialnym i
społecznym środowiskiem.

•Jest to możliwe tylko wtedy,

gdy praca i środki do jej
wykonania są
zaprojektowane na miarę
psychospołecznych
możliwości człowieka, co jest
celem ergonomii.

• W ergonomii stosowane są metody

służące kształtowaniu warunków
pracy w obydwu zakresach:

- w fazie projektowania pracy i
- fazie oceny istniejącej sytuacji, dla

określenia kierunku jej
optymalizacji (harmonijnego
powiązania możliwości
psychofizycznych pracownika i
wydajności).

•Jedną, ze specyficznych metod dla

ergonomii, jest kompleksowa
analiza i ocena materialnych i
psychospołecznych warunków
pracy. Narzędziem dla tych
działań są listy kontrolne, których
zadaniem jest umożliwienie
systemowej analizy czynników
decydujących o warunkach pracy.

•Zawierają one listy pytań, tak

sformułowanych, że zwracają
uwagę na czynniki
decydujące o jakości
warunków pracy - w
organizacji, środkach i
środowisku pracy.

•Najbardziej znaną jest klasyczna

już lista ergonomiczna
nazywana „Listą Dortmundzką".

Opracowana została na zlecenie

I Kongresu
Ergonomicznego i
przedstawiona na II Kongresie w
Dortmudzie we wrześniu 1964 r.
przez zespół pod kierunkiem
G.C. Burgera.

•Zawiera ona ponad 300 pytań

ogólnych i szczegółowych,
pozwala na kompleksową analizę
prawie wszystkich elementów
pracy, nie zawiera jednak
kryteriów oceny. W oparciu o
„listę dortmundzka" lub na
podobnej zasadzie powstało wiele,
bardziej lub mniej szczegółowych,
ergonomicznych list kontrolnych.

•Jednym z ważniejszych narzędzi

ergonomii w pracy projektowej
czy kontrolnej są, dyrektywy i
normy.

Zaczęły powstawać w latach

70-tych, jako wyraz procesów integracji w
Europie, co stworzyło zapotrzebowanie na
tworzenie wspólnych podstaw dla
ujednoliconego projektowania.

Podstawowymi międzynarodowymi
regulacjami prawnymi w tym
zakresie, są dyrektywy
Unii Europejskiej.

• Wszystkie państwa członkowskie

wprowadziły te dyrektyw do własnego

ustawodawstwa. Dotychczas

opracowano 6 tomów zawierających

minimalne wymagania bezpieczeństwa

pracy i ergonomii w zakresie:

- zarządzania zdrowiem i

bezpieczeństwem,

- ręcznego dźwigania ciężarów,

- pracy z monitorami ekranowymi,

- użycia ochron osobistych,

- użycia maszyn i urządzeń,

- projektowania stanowiska pracy.

• W oparciu o te dyrektywy w 1975 roku

Międzynarodowe Biuro Organizacji

Standaryzacji (ISO) utworzyło

Techniczny Komitet (TC159) dla prac

nad normami ergonomicznymi, które

miały objąć cały obszar działania

ergonomii, tak aby były narzędziem

dla przystosowania warunków pracy i

życia człowieka do jego

anatomicznych, fizjologicznych i

psychologicznych cech w powiązaniu

z fizycznym, socjokulturowym i

technologicznym środowiskiem.

•W normach ujmuje się

terminologię, metody, dane
dotyczące człowieka
(antropometryczne,
biomechaniczne, fizjologiczne,
psychologiczne). Obecnie w
Komitecie ISO 159 opracowano
już 18 norm, 43 normy są w
trakcie przygotowywania.

•Normy z dziedziny ergonomii

przygotowywane są przez
specjalistów tak, aby łączyły
interdyscyplinarną wiedzę w
sposób możliwy do
wykorzystania dla użytkowników
nie związanych z daną
dziedziną, ułatwiając jej
zastosowanie w praktyce.

• Obejmują one:

- dane związane z cechami człowieka (dane

antropometryczne, biomechaniczne,

fizjologiczne itp.),

- dane związane ze współdziałaniem człowieka

ze środkami pracy: narzędziami, maszynami,

procesami produkcyjnymi, systemami produkcji,

- dotyczące działania czynników fizycznych

środowiska na człowieka (środowiska

termicznego, akustycznego, świetlnego),

- projektowania środków ochron osobistych,

- projektowania urządzeń technicznych,

stanowisk pracy, czynności roboczych,

- dotyczące ergonomicznych procedur

badawczych i obróbki danych ergonomicznych.

•Wśród norm są cykle

obejmujące zagadnienia
kompleksowo, często w
kilkunastu częściach, np.
warunków pracy z
monitorami, bezpieczeństwa
maszyn, projektowania ochron
osobistych itp.

• Obecnie coraz wyraźniej widoczny jest

kierunek rozwoju ergonomii na przyszłe
lata - będzie nim optymalizacja procesów i
środków technologicznych służących
wymianie informacji i komunikacji,
systemów inteligentnych oraz
optymalizacja warunków dla pracy
umysłowej, czyli przede wszystkim pracy
siedzącej, która jak się okazało, jest
bardzo degradująca dla organizmu
człowieka i która przyczynia się do
powstawania szeregu nowych chorób
zawodowych.

•Podstawowym warunkiem przy

projektowaniu pracy jest jej
bezpieczeństwo. Kształtowanie
takich warunków pracy wymaga
wiedzy o niezawodności działania
nie tylko układów technicznych,
ale i człowieka – jego możliwości
fizycznych i psychicznych. A także
wiedzy o różnicach między
możliwościami poszczególnych
osób.

Nie każda osoba może

pracować na dowolnym
stanowisku pracy. Istnieją
przecież takie stanowiska, na
których potrzebna jest np.
ponadprzeciętna siła fizyczna,
albo zdolność do logicznego
rozumowania.

•Trzeba pamiętać także o tym,

że optymalizacja warunków
pracy to nie tylko dobre
projektowanie, ale także
nieustanne korygowanie i
uwzględnianie zmian
zachodzących w organizacji,
czy wyposażeniu stanowiska.

•Powinien być to proces

ustawicznej analizy i oceny
warunków pracy, dokonywanej
w oparciu o kryteria
systemowe. Tylko wówczas,
kiedy ten proces ma charakter
ciągły, będzie można stworzyć
ergonomiczne miejsce pracy.

•Wszystkie trzy elementy

występujące w układzie
człowiek - środki pracy -
środowisko są ważne dla
prawidłowego kształtowania
warunków pracy, ze względu na
wzajemne oddziaływanie.
Kluczowym zagadnieniem jest
jednak wiedza o człowieku.

•Podstawa, tworzenia zasad

kształtowania optymalnych
warunków pracy jest
znajomość możliwości
psychofizycznych człowieka.
Ważna jest zwłaszcza
znajomość ograniczeń tych
możliwości.

• Gdy praca przekracza możliwości

adaptacji, pojawia się zmęczenie

umysłowe i fizyczne, rozwijają się

dolegliwości i choroby zawodowe.

Traci na tym wydajność pracy.

I kiedy nie jest to zjawisko

dotyczące jednej osoby, oznacza to

nie mniej ni więcej, że dane

miejsce pracy zostało źle

zaprojektowane i wymaga

natychmiastowej reorganizacji.

• Ergonomia koncepcyjna zajmuje się

optymalizacją układu człowiek -
technika - środowisko na etapie
projektowania. Projekty te dotyczą
przede wszystkim środków i środowiska
pracy, natomiast możliwości
psychofizyczne człowieka są tu punktem
odniesienia. Bazą do ergonomicznego
projektowania są wyniki badań
podstawowych i stosowanych oraz
metody: diagnoza i modelowanie.

• Ergonomia korekcyjna jest realizowana

w miejscu pracy. Zajmuje się analiza,
istniejących warunków na
stanowiskach pracy, oceną pod katem
zgodności tych warunków z
wymaganiami jakie dyktują
psychofizyczne, antropologiczne,
biomechaniczne cechy człowieka oraz
wymaganiami społecznymi i
organizacyjnymi cechami pracy,
następnie opracowaniem projektu
optymalizacji.

• W analizie i ocenie konieczne jest systemowe ujęcie

wielu elementów systemu pracy na stanowisku

takich jak:

- sposób i efektywność systemu komunikacji między

pracownikami, (przekaz informacji wzrokowej i

słuchowej),

- podział zadań miedzy pracownikiem a maszynę (np.

komputer), « analiza wysiłku i pozycji przy pracy,

- ocena dostosowania narzędzi i parametrów

środowiska pracy do zadania (oświetlenia, hałasu,

mikroklimatu),

- ocena organizacji, podziału zadań i

odpowiedzialności według kompetencji pracowników,

Wynikiem analizy i oceny ergonomicznej stanowiska

pracy powinno być opracowanie planu korekty

warunków pracy w zakresie, jaki jest możliwy w

danej sytuacji.

• Obydwa kierunki prac ergonomicznych

są ze sobą ściśle powiązane. Ergonomia

koncepcyjna opiera się o bazy danych

dotyczące psychofizjologicznych

możliwości człowieka i dane techniczne

do projektowania, ale również o wyniki

badań prowadzonych w zakresie

ergonomii korekcyjnej. Natomiast

weryfikacja przyjętych podczas

projektowania rozwiązań układu

człowiek - technika - środowisko,

następuje przez jego analizę w

warunkach produkcyjnych.

• Projektowanie ergonomiczne

wymaga zastosowania odrębnej

procedury, różniącej się od

procedury stosowanej w

projektowaniu samego tylko obiektu

technicznego, bez brania pod

uwagę relacji zachodzących między

nim i człowiekiem. Jakkolwiek

procesy decyzyjne w projektowaniu

tworzą skomplikowane sieci i

algorytmy, to procedura

projektowania daje się sprowadzić

do kilku podstawowych etapów.

•Procedura projektowania

technicznego stanowi
strukturalną podstawę do
projektowania ergonomicznego,
specyficznego tym, że odnosi się
do układu biotechnicznego.
Współzależność faz
projektowania technicznego i
ergonomicznego przedstawiona
jest w tabeli 1.

Tabela 1.

L.p

Projektowanie

techniczne

Projektowanie ergonomiczne

Faza

Cel ogólny

Faza

1

Studia i analizy

OPRACOWANIE

KONCEPCJI

ROZWIĄZANIA

Założenie
ergonomiczne

2

Założenia
techniczne

Ergonomiczny projekt
koncepcyjny

ZATWIERDZENIE ZAŁOŻEŃ

3

Projekt wstępny

Określenie

szczegółów

rozwiązania

Ergonomiczny projekt
techniczny

4

Projekt
techniczno-
roboczy

Nadzór

nad

rozwiązaniem konstrukcji

Program

badań

ergonomicznych

5

Wykonanie
prototypu

Nadzór

6

Badania
prototypu

Weryfikacja empiryczna
koncepcji

Badania ergonomiczne
prototypu

DECYZJA O PODJĘCIU PRODUKCJI SERYJNEJ

 

•

Korelacja projektowania technicznego i

ergonomicznego opiera się na prostej, a

wynikającej z charakterystycznego dla ergonomii

antropocentryzmu (uznawaniu priorytetu cech i

potrzeb człowieka w kształtowaniu struktury

technicznej) zasadzie: działania ergonomistów

wyprzedzają o jeden etap pracę

konstruktorów. Dzięki temu decyzje, które

muszą podjąć konstruktorzy nie tylko nie

kolidują z wymaganiami ergonomii, ale mają

szansę wyjść im naprzeciw. Zasada, że

przestrzeganie ergonomii zwiększa

bezpieczeństwo, nie do końca jest jasna.

krajach anglosaskich, zwłaszcza w USA

istnieje zasada "first safety", która mówi, że

przede wszystkim bezpieczeństwo, a tam

gdzie można - także ergonomia.

• Nieprzestrzeganie zasad ergonomii w

projektowaniu maszyn może wywołać:

• Skutki fizjologiczne, które są efektem

np. szkodliwej dla zdrowia pozycji przy

pracy, nadmiernego lub powtarzającego

się wysiłku,

• Skutki psychofizjologiczne, które są

powodowane nadmiernym lub zbyt

małym obciążeniem umysłowym,

stresem, itp., powstającym przy

obsłudze, nadzorze lub konserwacji

maszyny użytkowanej zgodnie z

przeznaczeniem, - Błędy człowieka,

które mogą być przyczyną wypadku.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!!