Cechy

Cechy

monogenne i

monogenne i

patologiczne

patologiczne

dziedziczące się

dziedziczące się

autosomalnie.

autosomalnie.

Choroby uwarunkowane

Choroby uwarunkowane

genetycznie dzieli się

genetycznie dzieli się

następująco

następująco:

:



Dziedziczące się jednogenowo

Dziedziczące się jednogenowo

(monogenopatie)- występują u ok. 3%

(monogenopatie)- występują u ok. 3%

żywo urodzonych

żywo urodzonych



Choroby spowodowane zaburzeniami

Choroby spowodowane zaburzeniami

w strukturze lub liczbie

w strukturze lub liczbie

chromosomów( chromosomopatie)- u

chromosomów( chromosomopatie)- u

ok. 0,6 %-1,0 %

ok. 0,6 %-1,0 %



Choroby dziedziczące się

Choroby dziedziczące się

wieloczynnikowo:

wieloczynnikowo:

*

*wrodzone wady rozwojowe

wrodzone wady rozwojowe

*

*choroby przewlekłe u dorosłych ( bez

choroby przewlekłe u dorosłych ( bez

jednogenowych)

jednogenowych)

CHOROBY DZIEDZICZENIA SIĘ

CHOROBY DZIEDZICZENIA SIĘ

JEDNOGENOWO:

JEDNOGENOWO:

JEDNOGENOWE

AUTOSOMALNE

SPRZĘŻONE Z PŁCIĄ

DOMINUJĄCE

RECESYWNE

DOMINUJĄCE

RECESYWNE

PRZYKŁADY

PRZYKŁADY

PRAWIDŁOWEGO

PRAWIDŁOWEGO

FENOTYPU CZŁOWIEKA

FENOTYPU CZŁOWIEKA

DZIEDZICZĄCE SIĘ

DZIEDZICZĄCE SIĘ

JEDNOGENOWO

JEDNOGENOWO

CECHA

CECHA

DOMINUJĄC

DOMINUJĄC

A

A

RECESYWNA

RECESYWNA

BARWA WŁOSÓW

BARWA WŁOSÓW

CZARNA

CZARNA

BLOND, RUDE

BLOND, RUDE

BARWA OCZU

BARWA OCZU

CZARNE, SZARE

CZARNE, SZARE

NIEBIESKIE

NIEBIESKIE

KSZTAŁT NOSA

KSZTAŁT NOSA

NOS ORLI

NOS ORLI

NOS PROSTY

NOS PROSTY

ZDOLNOŚĆ

ZDOLNOŚĆ

ZWIJANIA JĘZYKA

ZWIJANIA JĘZYKA

ZWIJANIE JĘZYKA W

ZWIJANIE JĘZYKA W

POSTACI LITERY U

POSTACI LITERY U

BRAK ZDOLNOŚCI

BRAK ZDOLNOŚCI

KRYTERIA DZIEDZICZENIA

KRYTERIA DZIEDZICZENIA

AUTOSOMALNEGO DOMINUJĄCEGO

AUTOSOMALNEGO DOMINUJĄCEGO



Cecha ( choroba ) ujawnia się już u heterozygot (Aa). Stan

Cecha ( choroba ) ujawnia się już u heterozygot (Aa). Stan

homozygotyczności ( AA ) dla patologicznego genu spotyka się

homozygotyczności ( AA ) dla patologicznego genu spotyka się

rzadko

rzadko



Ze związku heterozygoty Aa z osobą zdrową (aa) 50%

Ze związku heterozygoty Aa z osobą zdrową (aa) 50%

potomstwa (Aa) jest obarczone cechą, a 50%- to osobnicy

potomstwa (Aa) jest obarczone cechą, a 50%- to osobnicy

zdrowi (aa) u których nie występuje zmutowany gen

zdrowi (aa) u których nie występuje zmutowany gen

warunkujący wystąpienie danej choroby ( A- gen patologiczny)

warunkujący wystąpienie danej choroby ( A- gen patologiczny)



Jeżeli oboje rodziców są heterozygotami( Aa), to 25%

Jeżeli oboje rodziców są heterozygotami( Aa), to 25%

potomstwa będzie chorymi homozygotami ( AA ), 50 %-

potomstwa będzie chorymi homozygotami ( AA ), 50 %-

chorymi heterozygotami (Aa), a 25 %- zdrowymi

chorymi heterozygotami (Aa), a 25 %- zdrowymi

homozygotami (aa)

homozygotami (aa)



Cecha występuje z jednakową częstością u obu płci

Cecha występuje z jednakową częstością u obu płci



„

„

Pionowe” przekazywanie cechy z pokolenia na pokolenie

Pionowe” przekazywanie cechy z pokolenia na pokolenie



Nasilenie objawów cechy może zależeć od płci chorego rodzica

Nasilenie objawów cechy może zależeć od płci chorego rodzica

przekazującego zmutowany gen

przekazującego zmutowany gen



Obecność lub brak cech klinicznych oraz ich nasilenia

Obecność lub brak cech klinicznych oraz ich nasilenia

zależy od :

zależy od :

*stopnia penetracji patologicznego geny

*stopnia penetracji patologicznego geny

*gdy geny dominujące wykazują niepełną penetrację,

*gdy geny dominujące wykazują niepełną penetrację,

obserwuje się zjawisko „wyciszania” typowych objawów

obserwuje się zjawisko „wyciszania” typowych objawów

chorobowych, aż do pełnego jego zaniku

chorobowych, aż do pełnego jego zaniku



Stopień penetracji genu zależy od wieku probanda

Stopień penetracji genu zależy od wieku probanda



Zmiennej ekspresji genu

Zmiennej ekspresji genu



Występowanie choroby autosomalnie dominującej może

Występowanie choroby autosomalnie dominującej może

być wynikiem mutacji genu de novo, której główną

być wynikiem mutacji genu de novo, której główną

przyczyną jest wiek ojca

przyczyną jest wiek ojca



Niektóre choroby monogenowe ujawniają się w późnym

Niektóre choroby monogenowe ujawniają się w późnym

wieku, np.. Choroba Huntingtona

wieku, np.. Choroba Huntingtona

WYBRANE CHOROBY I

WYBRANE CHOROBY I

ZESPOŁY DZIEDZIĄCZCE

ZESPOŁY DZIEDZIĄCZCE

SIĘ AUTOSOMALNIE

SIĘ AUTOSOMALNIE

DOMINUJĄCO

DOMINUJĄCO



Achondroplazja(karłowatość

Achondroplazja(karłowatość

chondrodystroficzna)

chondrodystroficzna)



Zespół Marfana ( arachnodyktylia )

Zespół Marfana ( arachnodyktylia )



Nerwiakowłókniakowatość

Nerwiakowłókniakowatość

( Neurofibromatosis- NF, choroba

( Neurofibromatosis- NF, choroba

Recklinghausena)

Recklinghausena)



Siatkówczak- postać dziedziczna

Siatkówczak- postać dziedziczna

( Retinoblastoma)

( Retinoblastoma)



Choroba Huntingtona ( HD )

Choroba Huntingtona ( HD )

ACHONDROPLAZJA

ACHONDROPLAZJA



Dziedziczona jako cecha autosomalna dominująca

Dziedziczona jako cecha autosomalna dominująca

z pełną penetracją i małą zmiennością ekspresji

z pełną penetracją i małą zmiennością ekspresji



Gen wywołujący achondroplazję zlokalizowany jest

Gen wywołujący achondroplazję zlokalizowany jest

na ramieniu krótkim chromosomu 4

na ramieniu krótkim chromosomu 4



W nukleotydzie 1138 tego genu może wystąpić

W nukleotydzie 1138 tego genu może wystąpić

tranyzcja G->A lub transwersja G->C

tranyzcja G->A lub transwersja G->C



Klasyczne objawy to : skrócenie kończyn, małe

Klasyczne objawy to : skrócenie kończyn, małe

dłonie, nadmierna lordoza lęźwiowa, duża głowa,

dłonie, nadmierna lordoza lęźwiowa, duża głowa,

charakterystyczna twarz z wypukłym czołem,

charakterystyczna twarz z wypukłym czołem,

wysokość ciała u mężczyzn ok.132, u kobiet ok.

wysokość ciała u mężczyzn ok.132, u kobiet ok.

123 cm

123 cm

ZESPÓŁ MARFANA

ZESPÓŁ MARFANA



Gen odpowiedzialny za arachnodaktylię nazwano FBNI ( gen

Gen odpowiedzialny za arachnodaktylię nazwano FBNI ( gen

fibryllininy) i zlokalizowano go na ramieniu długim

fibryllininy) i zlokalizowano go na ramieniu długim

chromosomu 15

chromosomu 15



Przyczyną zespołu jest uwarunkowane genetycznie

Przyczyną zespołu jest uwarunkowane genetycznie

uszkodzenie włókien sprężystych i zaburzenie w tworzeniu

uszkodzenie włókien sprężystych i zaburzenie w tworzeniu

łańcuchów alfa kolagenu oraz substancji podstawowej

łańcuchów alfa kolagenu oraz substancji podstawowej

tkanki łącznej

tkanki łącznej



Dochodzi do nadmiernego wzrostu kości długich, co zaburza

Dochodzi do nadmiernego wzrostu kości długich, co zaburza

stosunek długości tułowia do długości kończyn dolnych

stosunek długości tułowia do długości kończyn dolnych



Osoby dotknięte tym zespołem charakteryzują się smukłą

Osoby dotknięte tym zespołem charakteryzują się smukłą

sylwetką i wysokim wzrostem oraz nadmiernie długimi

sylwetką i wysokim wzrostem oraz nadmiernie długimi

palcami rąk i stóp, klatka piersiowa ma kształt „kurzy” lub

palcami rąk i stóp, klatka piersiowa ma kształt „kurzy” lub

„lejkowaty”, skóra jest nadmiernie elastyczna

„lejkowaty”, skóra jest nadmiernie elastyczna

NERWIAKOWŁÓKNIAKOWOŚĆ

NERWIAKOWŁÓKNIAKOWOŚĆ



Jest chorobą heterogenną.

Jest chorobą heterogenną.



W obrębie genu mutacje typu delecje

W obrębie genu mutacje typu delecje

występują z jednakową częstością u kobiet i

występują z jednakową częstością u kobiet i

mężczyzn.

mężczyzn.



Mutacje de novo, najczęściej pochodzenia

Mutacje de novo, najczęściej pochodzenia

ojcowskiego, są przyczyną 50% przypadków

ojcowskiego, są przyczyną 50% przypadków

nowych zachorowań

nowych zachorowań



W okresie dojrzewania rozwijają się liczne

W okresie dojrzewania rozwijają się liczne

guzki wywodzące się z nerwów

guzki wywodzące się z nerwów

obwodowych.

obwodowych.

SIATKÓWCZAK

SIATKÓWCZAK



Pojawia się najczęściej sporadycznie lub w

Pojawia się najczęściej sporadycznie lub w

postaci dziedzicznej ( rodzinnej );

postaci dziedzicznej ( rodzinnej );



Przyczyną powstawania nowotworu jest

Przyczyną powstawania nowotworu jest

mikrodelecja w regionie 13q14.1 lub

mikrodelecja w regionie 13q14.1 lub

mutacja genu Rb zlokalizowanego w tym

mutacja genu Rb zlokalizowanego w tym

regionie;

regionie;



W postaci rodzinnej, jeden zmutowany allel

W postaci rodzinnej, jeden zmutowany allel

genu pochodzi od jednego z rodziców i

genu pochodzi od jednego z rodziców i

występuje we wszystkich tkankach

występuje we wszystkich tkankach

organizmu.

organizmu.

CHOROBA HUNTINGTONA

CHOROBA HUNTINGTONA



Gen HD, odpowiedzialny za chorobę jest

Gen HD, odpowiedzialny za chorobę jest

zlokalizowany na ramieniu krótkim 4 chromosomu;

zlokalizowany na ramieniu krótkim 4 chromosomu;



Choroba dziedziczy się autosomalnie dominująco,

Choroba dziedziczy się autosomalnie dominująco,

jest wynikiem występowania niestabilnej liczby

jest wynikiem występowania niestabilnej liczby

powtórzeń sekwencji nukleotydowej

powtórzeń sekwencji nukleotydowej



Początek choroby zwykle z 4 dekadzie życia

Początek choroby zwykle z 4 dekadzie życia



Objawami są : zaburzenia

Objawami są : zaburzenia

hiperkinezy( przypominające taniec), zaburzenia

hiperkinezy( przypominające taniec), zaburzenia

mowy, otępienie umysłowe, śmierć następuje w

mowy, otępienie umysłowe, śmierć następuje w

ciągu 10-15 lat od momentu wystąpienia

ciągu 10-15 lat od momentu wystąpienia

pierwszych objawów.

pierwszych objawów.

OGÓLNE CECHY

OGÓLNE CECHY

DZIEDZICZENIA

DZIEDZICZENIA

AUTOSOMALNEGO

AUTOSOMALNEGO

RECESYWNEGO

RECESYWNEGO



Cecha ujawnia się tylko u homozygot

Cecha ujawnia się tylko u homozygot

recesywnych- aa

recesywnych- aa



Ze związku dwóch heterozygot (Aa) 25%

Ze związku dwóch heterozygot (Aa) 25%

potomstwa będzie zdrowe ( AA), 50% to

potomstwa będzie zdrowe ( AA), 50% to

nosiciele choroby ( Aa) i 25% to osoby chore (aa)

nosiciele choroby ( Aa) i 25% to osoby chore (aa)



Cecha występuje z jednakową częstością u obu

Cecha występuje z jednakową częstością u obu

płci

płci



Częstość występowania chorób autosomalnych

Częstość występowania chorób autosomalnych

recesywnych jest zwiększona w małżeństwach

recesywnych jest zwiększona w małżeństwach

spokrewnionych

spokrewnionych

CHOROBY DZIEDZICZĄCE SIĘ

CHOROBY DZIEDZICZĄCE SIĘ

AUTOSOMALNIE RECESYWNIE

AUTOSOMALNIE RECESYWNIE



Fenyloketonuria

Fenyloketonuria



Albinizm ( bielactwo uogólnione)

Albinizm ( bielactwo uogólnione)



Alkaptonuria

Alkaptonuria



Mukowiscydoza

Mukowiscydoza



Anemia sierpowata

Anemia sierpowata

FENYLOKETONURIA

FENYLOKETONURIA



Choroba polegająca na gromadzeniu się w

Choroba polegająca na gromadzeniu się w

organizmie i toksycznym wpływie

organizmie i toksycznym wpływie

aminokwasu-fenyloalaniny

aminokwasu-fenyloalaniny



U podłoża choroby leży mutacja genu

U podłoża choroby leży mutacja genu

odpowiedzialnego za aktywność enzymu

odpowiedzialnego za aktywność enzymu

hydroksylazy fenyloalaninowej

hydroksylazy fenyloalaninowej



Jest chorobą genetyczną spowodowaną

Jest chorobą genetyczną spowodowaną

mutacją położonego, na chromosomie 12

mutacją położonego, na chromosomie 12



Objawy: zaburzenia chodu, postawy,

Objawy: zaburzenia chodu, postawy,

„mysi” zapach potu, częste wysypki.

„mysi” zapach potu, częste wysypki.

ALBINIZM

ALBINIZM



Jest to blok metaboliczny przemiany tyrozyny,

Jest to blok metaboliczny przemiany tyrozyny,

spowodowany mutacją genu kontrolującego

spowodowany mutacją genu kontrolującego

syntezę monooksygenezy;

syntezę monooksygenezy;



Brak enzymu jest odpowiedzialny za

Brak enzymu jest odpowiedzialny za

zahamowanie syntezy melaniny w

zahamowanie syntezy melaniny w

melanocytach;

melanocytach;



Skóra osób z albinizmem jest różowoczerwona

Skóra osób z albinizmem jest różowoczerwona

i ulega łatwo oparzeniu promieniami UV;

i ulega łatwo oparzeniu promieniami UV;



Włosy są białe, tęczówki niebieskie lub

Włosy są białe, tęczówki niebieskie lub

różowe z czerwonym połyskiem.

różowe z czerwonym połyskiem.

ALKAPTONURIA

ALKAPTONURIA



Rzadka choroba;

Rzadka choroba;



Z powodu braku 1,2-dioksygenazy

Z powodu braku 1,2-dioksygenazy

homogentyzyniowej, kwas

homogentyzyniowej, kwas

homogenetyzowany nie ulega dalszym

homogenetyzowany nie ulega dalszym

przemianom;

przemianom;



Mocz chorych po zetknięciu z powietrzem

Mocz chorych po zetknięciu z powietrzem

ciemnieje;

ciemnieje;



Objawy pojawiają się najczęściej w 2 lub 3

Objawy pojawiają się najczęściej w 2 lub 3

dekadzie życia;

dekadzie życia;



Występuje tzw. ochronoza, polegająca na

Występuje tzw. ochronoza, polegająca na

ciemnieniu chrząstek i wiązadeł.

ciemnieniu chrząstek i wiązadeł.

MUKOWISCYDOZA

MUKOWISCYDOZA



Ogólnoustrojowa choroba charakteryzująca

Ogólnoustrojowa choroba charakteryzująca

się nawracającymi infekcjami dróg

się nawracającymi infekcjami dróg

oddechowych;

oddechowych;



Wydzielanie słonego potu, jest wczesnym

Wydzielanie słonego potu, jest wczesnym

objawem choroby;

objawem choroby;



Gen CFTR znajduje się na ramieniu długim

Gen CFTR znajduje się na ramieniu długim

chromosomu 7;

chromosomu 7;



Mutacje genu CFTR prowadzą do powstania

Mutacje genu CFTR prowadzą do powstania

nieprawidłowego białka, które nie ulega

nieprawidłowego białka, które nie ulega

fosforylacji, w związku z czym kanał

fosforylacji, w związku z czym kanał

chlorkowy pozostaje stale zamknięty.

chlorkowy pozostaje stale zamknięty.

ANEMIA SIERPOWATA

ANEMIA SIERPOWATA



Choroba spowodowana nieprawidłową

Choroba spowodowana nieprawidłową

budową hemoglobiny;

budową hemoglobiny;



Chorobę dziedziczy się

Chorobę dziedziczy się

autosomalny( nie jest sprzężony z

autosomalny( nie jest sprzężony z

płcią);

płcią);



Choroba ta najczęściej występuje u

Choroba ta najczęściej występuje u

Mulatów i Murzynów;

Mulatów i Murzynów;



Schorzenie można rozpoznać 3 miesiące

Schorzenie można rozpoznać 3 miesiące

po urodzeniu

po urodzeniu

Bibliografia

Bibliografia



Drewa G., Ferenc T.,

Drewa G., Ferenc T.,

Podstawy

Podstawy

genetyki dla studentów i lekarzy

genetyki dla studentów i lekarzy

,

,

Wrocław 2003

Wrocław 2003



Norton M.E.,

Norton M.E.,

Genetyka i diagnostyka

Genetyka i diagnostyka

prenatalna

prenatalna

,

,



Greenwood T., Allan R.,

Greenwood T., Allan R.,

Biologia 3.

Biologia 3.

Seria z tangramem

Seria z tangramem

., Gdańsk 2008

., Gdańsk 2008